Rapportage Leerlingtevredenheid. Samenvatting van leerlingtevredenheidsmetingen onder 67 ECABO- leerbedrijven

Transcriptie

1 Rapportage Leerlingtevredenheid Samenvatting van leerlingtevredenheidsmetingen onder 67 ECABO- leerbedrijven Rob Swager ECABO, januari 2012

2 1. Inleiding Tevredenheid algemeen Aspecten die vooraf duidelijk waren De voorbereiding door het leerbedrijf Introductie en inwerken Het werk Tevredenheid over leerwerksituatie Beoordelen Discussie Literatuurverwijzing Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

3 1. Inleiding De kwaliteit van leren op de werkplek wordt door veel factoren beïnvloedt. Aan de kant van leerbedrijven valt bijvoorbeeld te denken aan de aard en inhoud van het werk, de manier waarop taken en rollen over de werknemers verdeeld zijn en de geldende waarden, normen en opvattingen. Aan de kant van de stagiairs spelen ook veel zaken een rol zoals voorkennis, de bereidheid om in het leren te investeren en het zelfvertrouwen waarmee zaken worden aanpakt. De feitelijke kwaliteit van het leren op de werkplek ontstaat doordat bedrijf en leerling met elkaar aan de slag gaan en elkaar beïnvloeden. Omdat het in de praktijk meestal niet mogelijk is om deze aspecten in kaart te brengen, maar ook omdat de in kaart gebrachte condities op zichzelf niets zeggen over de manier waarop de kwaliteit door de gebruikers wordt ervaren, is het gangbaar om tevredenheidsmetingen te gebruiken. Daarbij is de mate van tevredenheid een indicatie van de kwaliteit die geleverd wordt. Tegen deze achtergrond voert ECABO sinds enige tijd leerlingtevredenheidsmetingen uit. Daarbij is een opzet gekozen waarmee geborgd wordt dat de tevredenheidsmetingen met het bevorderen van de kwaliteit van afzonderlijke leerbedrijven verbonden is. De kern daarvan is dat adviseurs uit de buitendienst, op verzoek van de betreffende leerbedrijven, bij die leerbedrijven de tevredenheid van hun stagiairs in beeld brengen. Daarbij gaat het over de tevredenheid van die stagiairs over de prestaties van het leerbedrijf waar zij stage lopen of hebben gelopen. De resultaten daarvan worden in een rapportage op bedrijfsniveau weergegeven. De adviseurs versturen deze rapportages aan de betreffende leerbedrijven en bespreken in voorkomende gevallen met hen op welk aspecten verbeteringen nodig zijn. In deze rapportage zijn de resultaten van leerlingtevredenheids-metingen onder 67 leerbedrijven opgenomen. Daarbij waren 363 stagiairs betrokken waren. Echter, om teveel vertekening in de uitkomsten te voorkomen zijn in deze rapportage alleen de gegevens verwerkt van vragenlijsten die volledig zijn ingevuld (n = 222). Rob Swager Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

4 2. Tevredenheid algemeen. De gegevens van de leerlingtevredenheidsmetingen (figuur 1) laten zien dat ongeveer 90% van de stagiairs (zeer) tevreden was over aspecten als werving en selectie, introductie en inwerken, de begeleiding en de beoordeling. De stagiairs geven hun leerbedrijven gemiddeld bijna een 8,0. Deze uitkomsten zijn vergelijkbaar met eerdere bevindingen (Algemene Rekenkamer, 2008; Wartenbergh - Cras et al., 2011) inzake de tevredenheid over de begeleiding van het leerbedrijf, maar liggen hoger dan bijvoorbeeld in de Job-Monitor 2007 (JOB, 2007) waarin de gerapporteerde tevredenheid over de begeleiding op de stageplaats op ongeveer 65% ligt. Figuur 1. Leerlingtevredenheid algemeen. Omdat de stagiairs aangeven overwegend (zeer) tevreden zijn met hun leerbedrijf, is de kans groot dat adviseurs vaak in situaties komen waarin de kwaliteit van het betreffende leerbedrijf op orde is en er weinig aanleiding is om kwaliteitsbevorderende activiteiten te ondernemen. Het is goed om het beeld van de algemene tevredenheid bij het lezen in gedachten te houden, omdat in het vervolg een sterker accent gelegd wordt bij wat er beter kan. Want figuur 1 laat ook zien dat bijna 15 % van de stagiairs niet of minder tevreden is met de manier waarop beoordelingen gegeven worden en ongeveer 10% van is (zeer)ontevreden over de manier waarop het bedrijf hun binnenkomst, de introductie en de begeleiding heeft geregeld. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

5 3. Aspecten die vooraf duidelijk waren. In het algemeen geldt dat de overstap van de school naar een leerbedrijf bij stagiairs onzekerheid met zich mee brengt. Die onzekerheid kan belemmerend werken op het leren. Daarom is het belangrijk dat bedrijven, zeker bij de start van stages, duidelijkheid geven over de vraag hoe een aantal zaken geregeld is. Dat helpt hen om vat te krijgen op de voor hen nieuwe omgeving. Dat draagt er potentieel toe bij dat zij met meer zekerheid aan de slag gaan. Figuur 2. Aspecten die vooraf duidelijk waren voor de stagiair. Hoewel het overgrote deel van de stagiairs aangeeft vooraf duidelijkheid te hebben gekregen over de aspecten die in figuur 2 worden genoemd, wordt ook inzichtelijk dat het bieden van duidelijkheid over belangrijke aspecten soms te wensen overlaat. Van de stagiairs geeft bijvoorbeeld 31,5% aan vooraf geen duidelijkheid te hebben gekregen over de vraag of er begeleidingsgesprekken gepland worden. Stagiairs van niveau 1 en 2 gaven iets vaker aan dat dit aspect voor hen duidelijk was (77,1%) dan bijvoorbeeld stagiairs uit leerjaar 3 en4 van niveau 4 opleidingen (64,2%). Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

6 Voor iets meer dan 24% van de stagiairs was vooraf niet duidelijk waarop beoordeeld werd. Dit percentage lag voor stagiairs van niveau 4 opleidingen iets hoger dan voor stagiairs uit niveau 1 en 2 opleidingen. Voor bijna 17% van de stagiairs was ook niet duidelijk of daarbij een beoordelingsformulier van de school gebruikt zou worden. Voor bijna 19% van de stagiairs was vooraf niet duidelijk door wie zij ingewerkt zouden worden. Ten slotte vindt iets meer dan 22% van de stagiairs dat de informatie die zij over het bedrijf hebben gekregen in hun visie niet klopte met de werkelijkheid. 4. De voorbereiding door het leerbedrijf. Het overgrote deel van de stagiairs is (zeer) tevreden over de voorbereiding door het leerbedrijf. Figuur 3 laat zien dat met name het sollicitatiegesprek het goed doet, er zijn maar weinig stagiairs ontevreden over. Het aandeel stagiairs dat echter minder tevreden is over de manier waarop hun binnenkomst in het bedrijf is geregeld is echter groter (8,6%). Een nog groter deel van hen, bijna 12%, geeft aan ontevreden te zijn over de informatie over de (stage-)werkzaamheden en 14,5% is ontevreden (een deel zelfs zeer ontevreden) over de afspraken die over leerdoelen en werkzaamheden worden gemaakt. Onderliggende cijfers laten zien dat het laatste punt het enige punt is waar stagi-airs van niveau 1 en 2 ontevreden over zijn, maar daarbij valt dan op dat van de 14,3% minder tevreden stagiars 5% aangeeft over dit punt zeer ontevreden te zijn. Iets meer dan 7% van de stagiairs geeft aan ontevreden te zijn over de mate waarin de leerbedrijven luisterden naar wat zij wilden leren. De onderliggende gegevens laten zien dat de ontevredenheid daarover bij stagiairs uit de laatste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen fors hoger ligt dan bij stagiairs van niveau 1 en 2 (resp.8,5% en 2,9%). Tegelijkertijd laat figuur 3 zien dat de mate waarin er geluisterd werd naar wat je wilde leren het enige aspect is waar het aantal zeer tevreden stagiairs groter is dan het aantal tevreden stagiairs. Bijna 56% van de stagiairs uit de laatste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen is over dit punt zeer tevreden. Kennelijk liggen de opvattingen binnen deze groep, op dit punt, dus het verst uit elkaar: de meerderheid (56%) is zeer tevreden en bijna 6% is zeer ontevreden over dit punt. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

7 Figuur 3. Tevredenheid over de voorbereiding door het leerbedrijf. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

8 5. Introductie en inwerken. Wat het onderdeel introductie en inwerken (figuur 4) betreft, valt op dat stagiairs met name te spreken zijn over de werkplek, de toegang tot het computernetwerk en de afspraken over werktijden. Op deze punten is het aantal zeer tevreden stagiairs groter dan het aantal tevreden stagiairs. De stagiairs zijn over de informatievoorziening over het leerbedrijf, de werkzaamheden, de huisregels en de manier waarop de introductie is geregeld echter vaker tevreden dan zeer tevreden. Iets meer dan 10% van de stagiairs is minder tevreden over de werkplek. Hoewel het om geringe percentages gaat geven stagiairs van niveau 1 en 2 en stagiairs uit de eerste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen geven iets vaker aan zeer ontevreden te zijn over de werkplek dan stagiairs uit de laatste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen. Stagiairs uit de eerste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen geven het vaakst aan minder tevreden te zijn over de toegang tot het computernetwerk (13,6%). Dit percentage wijkt sterk af van wat stagiairs van niveau 1 en 2 (2,9%) en stagiairs van de laatste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen (6,6%) rapporteren en trekt daarmee het gemiddelde van de totale groep omhoog naar 8,5%. In de vorige paragraaf zagen we dat bijna 9% van de stagiairs ontevreden is over de manier waarop hun binnenkomst in het leerbedrijf was geregeld. Hier komt dat beeld in zekere zin terug: iets meer dan 6% van de stagiairs geeft aan minder tevreden te zijn over de manier waarop de introductie is geregeld. Figuur 4: Tevredenheid over introductie en inwerken. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

9 6. Het werk Het overgrote deel van de stagiairs geeft aan (zeer) tevreden te zijn over de mate waarin zij werk kunnen doen dat bij de start van de stage is afgesproken, maar ook over het afwisselende en uitdagende karakter van het werk. Bijna 60% van de stagiairs uit de laatste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen (n =106) geeft aan zeer tevreden te zijn over het uitdagende karakter van het werk. Dat percentage ligt hoger dan bij stagiairs van niveau 1 en 2 (48,6%, n = 35) en stagiairs uit de eerste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen (44,4%, n = 817) waarbij het percentage zeer tevreden stagiairs rond de 46% ligt. Figuur 5: Tevredenheid over het werk. De gegevens laten ook zien dat het aanbieden van afwisselend en uitdagend werk een aandachtspunt is omdat 18,5% van de stagiairs uit de eerste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen aangeeft (zeer) ontevreden te zijn met de mate van afwisseling in het werk. Voor stagiairs uit niveau 1 en 2 opleidingen en stagiairs uit de hoogste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen ligt dat percentage lager (8,6% en 7,5%). Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

10 7. Tevredenheid over leerwerksituatie. De figuren 6 en 7 hebben betrekking op de tevredenheid over de leerwerksituatie. In dit geval zijn de figuren opgenomen die betrekking hebben op stagiairs uit de eerste twee en de laatste leerjaren van niveau 4 opleidingen omdat daarin interessante verschillen naar voren komen. Stagiairs uit de eerste twee leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen geven iets minder vaak aan zeer tevreden te zijn over de mate waarin naar hen geluisterd werd (38,3% versus 45,5%), de mate waarin besproken werd wat goed ging of beter kon (32,14% versus 49,1%) en de mate waarin het leerbedrijf de werkdruk aanpaste aan wat zij aankonden (27,2% versus 38,7%). In deze groep zitten ook de meeste stagiairs die (zeer) ontevreden zijn over de mate waarin de werkdruk werd aangepast, namelijk 17,3%, terwijl dat percentage bij stagiairs uit de hoogste leerjaren op 6,6% ligt. Omdat het percentage (zeer) ontevreden stagiairs bij niveau 1 en 2 nog hoger ligt (20%) lijkt het erop dat stagiairs in de loop van de jaren beter in staat zijn met de bestaande werkdruk om te gaan. Het lijkt erop dat stagiairs gedurende hun schoolloopbaan (en doordat zij een paar jaar ouder worden?) beter in staat zijn met de bestaande werkdruk om te gaan of dat de werkdruk anders ervaren wordt. Dat vertaalt zich kennelijk in minder ontevredenheid over de werkdruk. Ten slotte geeft een groter deel van de stagiairs uit de eerste leerjaren van niveau 3 en 4 aan (zeer) ontevreden te zijn over de mogelijkheden tot samenwerken (11,1%) vergeleken met stagiairs uit de hoogste leerjaren (5,6%). Ondanks deze verschillen geeft rond de 70% van beide groepen overigens aan zeer tevreden te zijn met de mate waarin zij zich in het team thuis voelen. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

11 Figuur 6: Tevredenheid over de leerwerksituatie, stagiairs niveau 3 en 4 eerste twee leerjaren. Fiiguur 7: Tevredenheid over leerwerksituatie, stagiairs niveau 3 en 4, laatste leerjaren. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

12 8. Beoordelen Hoewel stagiairs in het algemeen (zeer) tevreden zijn over de informatie over de wijze waarop beoordeeld wordt, de mogelijkheden om met werk te oefenen waarop ze beoordeeld worden en de mate waarin doelen echt gehaald worden, zijn ze het minst vaak zeer tevreden over de informatie die zij krijgen over de wijze waarop beoordeeld wordt. Uit de onderliggende gegevens komt naar voren dat er van niveau 1 en 2 stagiairs geen enkele stagiair aangaf zeer ontevreden te zijn met de informatie over de wijze waarop beoordeeld wordt, terwijl die percentages bij stagiairs uit de eerste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen op 9.0% ligt en bij stagiairs uit de hogere leerjaren op 6.0%. De gegevens laten ook zien dat het aantal stagiairs dat zeer tevreden is over de mogelijkheden om dát werk te oefenen wat ook beoordeeld wordt bij stagiairs van niveau 3 en 4, de hoogste leerjaren, iets hoger ligt (55,7%) dan bij stagiairs van niveau 1 en 2 (45,7%) en niveau 3 en 4 leerjaar 1 en 2 (39,5%) het geval is. Het lijkt er op dat stagiairs uit de hoogste leerjaren van niveau vier opleidingen (iets) betere mogelijkheden krijgen om werk te oefenen waarop beoordeeld wordt, maar het is ook mogelijk dat zij betere mogelijkheden zien en het werk daardoor iets positiever waarderen. De tevredenheid over de mate waarin doelen ook echt gehaald worden wisselt over de groepen iets. De percentages zeer tevreden stagiairs over de verschillende groepen zijn respectievelijk 57,1% voor stagiairs van niveau 1 en 2, 38,3% van stagiairs van niveua 3 en 4 de eerste leerjaren en en 52,8% voor de hoogste leerjaren. In het algemeen geldt echter dat meer dan 90% van de stagiairs (zeer) tevreden is over de mate waarin leerdoelen ook echt gehaald konden worden. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

13 9. Discussie. De in dit rapport samengevatte bevindingen laten hoge scores op de tevredenheid zien. Dat beeld past bij bevindingen die door anderen zijn gedaan. Dat de gerapporteerde tevredenheid in deze samenvatting hoger ligt dan bijvoorbeeld bij de JOB-monitor het geval was, kan te maken hebben met de omstandigheden waaronder leerlingtevredenheidsme-tingen worden uitgevoerd. In veel gevallen worden stagiairs op het eind van hun stage, maar dus wel op een moment waarop ze nog in het leerbedrijf zijn, door adviseurs van ECABO bevraagd. Het kan zijn dat stagiairs in dergelijke situaties meer geneigd zijn een positiever oordeel te geven dan wanneer ze volstrekt anoniem hun tevredenheid tot uitdrukking brengen. Aannemend dat dit het geval is, dan krijgen de scores op (zeer) ontevreden ook iets meer accent. Het is immers heel wat om in situaties waarin wellicht de neiging bestaat om iets positiever te scoren dan je feitelijk denkt toch aan te geven dat je over een bepaald aspect minder tevreden bent. De resultaten zijn gebaseerd op metingen in 67 leerbedrijven. De uitkomsten laten vaak zien dat stagiairs van één en hetzelfde bedrijf verschillen in tevredenheid laten zien. Dat onderstreept nog eens dat het bij kwaliteit vooral om subjectief ervaren kwaliteit gaat. Dezelfde omstandigheden kunnen verschillend worden ervaren. Het laat ook zien dat inzicht in de mate van tevredenheid een belangrijk startpunt is bij het bespreken en bevorderen van de kwaliteit van leerbedrijven. Door inzichtelijk te maken waarover stagiairs ontevreden zijn, krijgen we ook meer grip op die aspecten die aandacht behoeven én die er in de beleving van stagiairs toe doen. Voor een niet onaanzienlijk deel van de stagiairs is vooraf niet duidelijk door wie ze ingewerkt zullen worden, of er begeleidingsgesprekken gepland worden en waarop er beoordeeld wordt. Het spiegelbeeld van deze lagere tevredenheid is de wens om juist op die punten duidelijkheid te krijgen. Stagiairs laten ermee zien behoefte te hebben aan overzicht en structuur, aan houvast dat hun leerproces ondersteunt. In het algemeen is het van belang leerbedrijven erop te blijven wijzen hoe belangrijk structuur en overzicht voor stagiairs is, zeker bij de start van stages. Door ECABO te leveren diensten gericht op het ontwikkelen of versterken van begeleidingsstructuren of het ontwikkelen van beoordelingsformulieren voor de praktijk sluiten hierbij aan. In relatie tot de voorbereiding en de introductie lijkt het erop dat bedrijven voldoende aandacht aan sollicitatiegesprekken en de hardere condities op de werkplek (werkplek, toegang tot netwerk, afspraken over werktijden) besteden. Het lijkt er echter ook op dat er soms iets minder aandacht bestaat voor zachtere condities zoals het bieden van overzicht en structuur (vorige tekstblok), het maken van goede afspraken over (stage-)werkzaamheden en leerdoelen, de informatie die gegeven wordt over het leerbedrijf, de werkzaamheden en de huisregels en, ten slotte, de informatie over de wijze waarop beoordeeld wordt. Er lijkt, gelet op de mate van tevredenheid, soms minder aandacht te zijn voor de manier waarop de introductie is geregeld. Verder blijft oor hebben voor wat stagiairs willen leren een aandachtspunt. Positief is dat de mate waarin er geluisterd werd naar wat je wilde leren het enige aspect is waarvan bij stagiairs van niveau 3 en 4, de hoogste leerjaren - het aantal zeer tevreden stagiairs groter is dan het aantal tevreden stagiairs. Dat betekent dat begeleiders van deze stagiairs in de betreffende gevallen lijken open te staan voor de leervraag van hun stagiair. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

14 De gegevens laten ook zien dat het aanbieden van afwisselend werk vooral in relatie tot de andere groepen stagiairs een aandachtspunt blijft omdat iets meer dan 18% van de stagiairs uit de eerste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen over dit aspect minder tevreden is. In relatie tot beoordelen laten de resultaten zien dat het aantal stagiairs dat zeer tevreden is over de mogelijkheden om dát werk te oefenen wat ook beoordeeld wordt in de hogere leerjaren van niveau 3 en 4 iets hoger ligt dan in de lagere leerjaren en bij lagere kwalificatieniveaus het geval is. Het lijkt er op dat stagiairs met het toenemen van hun onderwijsjaren kennelijk betere mogelijkheden krijgen om werk te oefenen waarop beoordeeld wordt, maar het is ook mogelijk dat zij beter in staat zijn mogelijkheden te zien en daarom het werk iets positiever zijn gaan waarderen. Bij diverse vragen bestaan er opmerkelijke verschillen in tevredenheid tussen stagiairs van niveau 3 en 4 opleidingen uit de eerste leerjaren enerzijds en uit de laatste leerjaren anderzijds. De vragen waarop deze twee groepen grote verschillen laten zien zijn hieronder opgenomen. Niveau 3 en 4 Aspecten waarover stagiairs zeer tevreden waren Leerjaar 1 en 2 Leerjaar 3 en 4 het sollicitatie- of kennismakingsgesprek 39,5 50,9 er geluisterd werd naar wat jij wilde leren 40,7 55,7 afspraken over de (leer)doelen of werkzaamheden 28,4 41,5 uitdagend werk 44,4 58,5 besproken wat goed ging of beter kon 32,1 49,1 werkdruk aangepast aan wat jij aankon 27,2 38,7 werk oefenen waarop beoordeeld werd 39,5 55,7 doelen écht gehaald 38,3 52,8 Tabel 1. Aspecten waarover stagiairs zeer tevreden waren. Belangrijkste verschillen (bijna 10% verschil of meer) tussen stagiairs uit de eerste en laatste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen. Aspecten waarover stagiairs (zeer) ontevreden waren Niveau 3 en 4 Leerjaar 1 en 2 Leerjaar 3 en 4 informatie over de (stage) werkzaamheden 17,3 6,6 afwisselend werk doen 18,5 7,5 mogelijkheid tot samenwerken 11,1 5,6 werkdruk aangepast aan wat jij aankon 17,3 6,6 Tabel 2. Aspecten waarover stagiairs (zeer) ontevreden over waren. Belangrijkste verschillen tussen stagiairs uit de eerste en laatste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen. Opvallend is dat stagiairs uit de hoogste leerjaren van niveau 3 en 4 opleidingen op een aantal belangrijke aspecten vaker aangeven zeer tevreden te zijn vergeleken met stagiairs uit de eerste leerjaren. Bijna 60% van de stagiairs uit deze groep geeft aan zeer tevreden te zijn over het uitdagende karakter van het werk. Ook geven zij bijvoorbeeld vaker aan zeer tevreden te zijn over de mate waarin er Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari

15 geluisterd werd naar wat zij wilden leren, de mogelijkheden om werk te oefenen waarop beoordeeld werd, de mate waarin besproken werd wat goed ging of beter kon, de mate waarin het leerbedrijf de werkdruk aanpaste aan wat zij aankonden en de mate waarin doelen werden behaald. Stagiairs uit de laatste leerjaren zijn geven ook minder vaak aan (zeer) ontevreden te zijn, bijvoorbeeld waar het gaat om de mogelijkheden tot samenwerken, de informatie over stagewerkzaamheden, de mate waarin de werkdruk werd aangepast aan wat zij aankonden en het afwisselende karakter van het werk. De combinatie van gegevens wijst erop dat stagiairs tegen het einde van hun schoolloopbaan beter lijken te matchen met de omstandigheden in leerbedrijven dan in de eerste jaren van de opleiding het geval lijkt te zijn. Een en ander neemt overigens niet weg dat van beide groepen bijna 70% aangeeft zeer tevreden te zijn met de mate waarin zij zich in het team thuis voelen. Meer dan 91% van de stagiairs geeft aan (zeer) tevreden te zijn over de mate waarin leerdoelen ook echt gehaald konden worden. Dat illustreert dat stages in hun beleving als doelgerichte onderwijsleeractiviteit voldoende aan de verwachtingen voldoet. Anders gezegd: het eindpunt van de stages lijkt op orde te zijn, maar de weg ernaar toe kent naast goed asfalt ook hier en daar wat kuilen en spoorvorming. 10. Literatuurverwijzing Algemene Rekenkamer. (2008). Beroepspraktijkvorming in het mbo. 's-gravenhage. JOB. (2007). Job-monitor Onderzoeksresultaten Odin 4. Amsterdam. Wartenbergh - Cras, F., de Ruijter, E., de Ruijter, J., Jacobs, J., & de Laat - van Amelsfoort, D. (2011). BPV-monitor 2011: Landelijke eindrapportage. Nijmegen / Tilburg: ResearchNed / Arbeid Opleidingen Consult. Leerlingtevredenheid landelijk beeld. ECABO, januari