Stichting Sportfondsen Pensioenfonds Beleggingsplan 2016

Transcriptie

1 Stichting Sportfondsen Pensioenfonds Beleggingsplan

2 Inhoudsopgave 1. INLEIDING WAAROM EEN BELEGGINGSPLAN? STICHTING SPORTFONDSEN PENSIOENFONDS ALGEMENE DOELSTELLING VAN HET PENSIOENFONDS Herverzekering Eigen beheer DOELSTELLING VAN HET BELEGGINGSBELEID DOELSTELLING VAN HET BELEGGINGSPLAN ORGANISATIESTRUCTUUR BELEGGINGEN BESTUUR EN BELEGGINGSBELEID BELEGGINGSCOMISSIE UITBESTEDING VERMOGENSBEHEER BELEGGINGSADVISEUR BELEGGINGSPROCES ONTWIKKELEN BELEGGINGSSTRATEGIE ASSET LIABILITY MANAGEMENT (ALM) PRUDENT PERSON STRATEGISCH BELEID: HOOFDLIJNEN BELEGGINGSKADER Strategische allocatie Vaststellen van risico s BELEGGINGSMANDAAT EN BELEGGINGSRICHTLIJNEN TACTISCH BELEID RISICOANALYSE BESTUUR EN RISICOMANAGEMENT INZICHT IN RISICO S Voornaamste risico: solvabiliteitsrisico RISICOBEHEERSING BELEGGINGSRISICO S Marktrisico/zakelijke waarden risico Valutarisico Renterisico Kredietrisico Concentratierisico Tegenpartijrisico Liquiditeitsrisico Securities lending Derivaten OVERIGE RISICO S Uitbestedingsrisico s Operationele risico s IMPLEMENTATIE EN UITVOERING UITBESTEED VERMOGENSBEHEER EVALUATIE RESULTAAT EN BIJSTELLING MONITORING RISICO S MONITORING RENTERISICO MONITORING OVERIGE BELEGGINGSRISICO S KOSTEN VERMOGENSBEHEER VERANTWOORD BELEGGEN SPEERPUNTEN

3 1. Inleiding Voor u ligt het beleggingsplan van Stichting Sportfondsen Pensioenfonds Waarom een beleggingsplan? Met ingang van 1 januari 2015 is in artikel 13a van Besluit Financieel Toetsingskamer Pensioenfondsen opgenomen dat het pensioenfonds het strategische beleggingsbeleid vertaalt naar een beleggingsplan. Het bestuur van Stichting Sportfondsen Pensioenfonds (hierna: het pensioenfonds) is ook van mening dat een beleggingsplan een onontbeerlijk fondsdocument is. De argumentatie van het bestuur luidt hierbij als volgt. Met de vastlegging van het beleggingsbeleid in een beleggingsplan wordt evaluatie en verantwoording achteraf eenvoudiger. Een beleggingsplan is een aanvulling op het beleggingsbeleid zoals dat wordt omschreven in de ABTN en draagt bij aan de continuïteit in het bestuur en daarmee aan de stabiliteit van het beleid doordat bijvoorbeeld nieuwe bestuursleden in het beleggingsplan op eenvoudige wijze de onderbouwing van de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds kunnen terugvinden. Het beleggingsplan is een vertaling van het strategische beleggingsbeleid van het pensioenfonds naar de korte termijn. In het beleggingsplan neemt het pensioenfonds concrete en gedetailleerde richtniveaus en bandbreedtes per beleggingscategorie op. Het pensioenfonds stelt daarbij het beleid op voor de beheersing van de relevante risico s. Het pensioenfonds onderbouwt dat het beleggingsplan past binnen de prudent person regel. 2. Stichting Sportfondsen Pensioenfonds De Stichting Sportfondsen Pensioenfonds is een ondernemingspensioenfonds van Sportfondsen Groep B.V. en is statutair gevestigd te Amsterdam Algemene doelstelling van het pensioenfonds Het pensioenfonds heeft ten doel, overeenkomstig de bepalingen van de statuten en de op grond daarvan van kracht zijnde pensioenreglementen, de deelnemers en gewezen deelnemers, alsmede hun nagelaten betrekkingen of partner, te beschermen tegen de geldelijke gevolgen van ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden Herverzekering Een belangrijk kenmerk van het pensioenfonds, hetgeen bepalend is voor het kader van het beleggingsbeleid van het pensioenfonds, is het feit dat het pensioenfonds zijn pensioenregeling tot en met 31 december 2014 had herverzekerd bij AEGON Levensverzekering N.V. Het verzekeringstechnische risico was ondergebracht in een herverzekeringsovereenkomst die is ingegaan op 1 januari 2010 en een duur had van 5 jaar. De herverzekeringsmaatschappij garandeert daarna levenslang de tot en met 31 december 2014 gefinancierde en opgebouwde nominale pensioenen. Met ingang van 1 januari 2015 zijn de in deze overeenkomst opgebouwde rechten premievrij gemaakt en blijven de nominaal opgebouwde aanspraken gegarandeerd door Aegon Levensverzekering N.V. In de overeenkomst is een winstdelingsregeling afgesproken op basis van een gesepareerd beleggingsdepot. De beleggingen in dit depot zijn in economische zin eigendom van het pensioenfonds, maar blijven juridisch eigendom van AEGON Levensverzekering N.V. AEGON vormt voor de pensioenverzekering een voorziening pensioenverplichtingen. Deze balanspost wordt gedekt door de beleggingen in het depot. Tijdens het verslagjaar vormt zich een resultaat in het depot. Dit resultaat is te splitsen in een interestresultaat. Het interestresultaat heeft betrekking op de beleggingen in het depot. Het interestresultaat is het verschil tussen de feitelijke beleggingsopbrengsten (na aftrek van de beheerkosten) en de voor de opbouw van de voorziening pensioenverplichtingen benodigde interest van 4%. Het intrestresultaat zal, indien relevant, jaarlijks aan het pensioenfonds worden uitgekeerd Eigen beheer Met ingang van 1 januari 2015 is het pensioenfonds een pensioenfonds geworden in eigen beheer. Alle nieuwe pensioenverplichtingen die met ingang van die datum worden opgebouwd, worden rechtstreeks bij het pensioenfonds ondergebracht. De daarbij behorende middelen worden gestort in een apart beleggingsdepot op naam en in juridisch eigendom van het pensioenfonds. Het pensioenfonds heeft verder een vrije reserve. Deze zal in 2015 finaal worden vastgesteld in het depotverslag De vrije middelen van het pensioenfonds waren eind 2014 nog ondergebracht bij het 3

4 depot van Aegon Levensverzekering N.V. In 2015 is een deel overgedragen naar het beleggingsdepot dat in juridisch eigendom is en op naam staat van het pensioenfonds. Een deel hiervan is nog niet afgehandeld, het fonds wenst deze afrekening in 2016 met de verzekeraar af te ronden. Aegon Levensverzekering N.V. heeft per 1 maart 2015 een voorlopig bepaald bedrag ultimo 2014 overgedragen naar het nieuwe beleggingsdepot. In 2016 zal het restantbedrag (finale bedrag minus voorlopige bedrag) nog moeten worden overgedragen. Het bestuur heeft in 2015 daarmee gevolg kunnen geven aan haar wens om de vrije reserve onder te brengen in een separaat beleggingsdepot waarbij het juridisch eigendom van het pensioenfonds is Doelstelling van het beleggingsbeleid Het hoofddoel van het beleggingsbeleid is het, binnen aanvaardbare risicogrenzen, leveren van een optimale bijdrage aan het veiligstellen van de pensioenaanspraken van de verzekerden. Er wordt geprobeerd risico s zo goed mogelijk te beheersen en voldoende rendement te behalen om aan de pensioenverplichtingen te voldoen en om een redelijke indexatie op de pensioenverplichtingen te kunnen realiseren. Ten einde de beoogde pensioenuitkeringen die met ingang van 1 januari 2015 worden opgebouwd op korte en lange termijn veilig te stellen, alsmede de indexaties van alle pensioenverplichtingen, wenst het bestuur dat de toevertrouwde middelen op een verantwoorde en solide wijze belegd worden en heeft het pensioenfonds een strategisch beleggingsbeleid bepaald. Hoewel het rendement op de portefeuille een hoge prioriteit heeft, staan een redelijk defensief karakter van het beleggingsbeleid en een voorzichtige afweging van risico en rendement voorop. Het strategische beleggingsbeleid wordt door het bestuur vastgesteld en beschrijft de verdeling van de beleggingsportefeuille over de verschillende beleggingscategorieën en de mate van renteafdekking. Hierbij wordt een afweging gemaakt tussen het verwachte rendement en het risico van de beleggingen. Met de verplichtingenstructuur van het fonds en de daarmee samenhangende risico s wordt expliciet rekening gehouden. Bij de vaststelling van het beleggingsbeleid en de concrete invulling van richtlijnen maakt het bestuur mede gebruik van een Asset Liability Management -analyse (ALM-studie). Deze wordt eens per drie jaar uitgevoerd of zoveel eerder als het bestuur dit nodig acht. In 2015 is een nieuwe ALM-studie uitgevoeerd voor het fonds. De beleggingsstrategie wordt ieder jaar geëvalueerd. Jaarlijks wordt aan het einde van het jaar het bestaande beleggingsplan geëvalueerd en geupdated. Het vermogensbeheer is momenteel volledig uitbesteed aan Aegon Asset Management. Namens het pensioenfonds voert de vermogensbeheerder een enhanced active (= beperkt actieve) beleggingsstijl. Dit wil zeggen dat zal worden getracht op basis van marktvisie een beperkt hoger rendement te behalen dan de gekozen benchmark. Dit alles binnen de randvoorwaarden van een aanvaardbaar risico en het kader van de met de beheerder overeengekomen beleggingsmandaat Doelstelling van het beleggingsplan Het doel van dit beleggingsplan is om een volledige beschrijving te geven van hoe het pensioenfonds het beleggingsbeleid vorm geeft en hoe het beleid inzake de beheersing van de belangrijkste risico s wordt vormgegeven. In het beleggingsplan wordt een onderscheid gemaakt tussen een strategisch deel en de speerpunten voor komend jaar. In het strategische deel is de structuur van het beleggingsbeleid, het beleggingsproces en de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds beschreven. Het strategische deel bevat de voornaamste beleggingskeuzes die het pensioenfonds heeft gemaakt. In de speerpunten voor het komende jaar wordt ingegaan op de prioriteiten met betrekking tot de beleggingen in het betreffende jaar. 4

5 3. Organisatiestructuur beleggingen 3.1. Bestuur en beleggingsbeleid Het bestuur van het pensioenfonds is verantwoordelijk voor het strategische beleggingsbeleid. Hieronder wordt verstaan de vaststelling van het doel en de stijl van het beleggingsbeleid, de strategische allocatie en bandbreedtes en de benchmarks, waarbij het uitgangspunt is dat het strategische beleid moet passen bij de risicohouding en verplichtingen van het pensioenfonds, alsmede de investment beliefs die het pensioenfonds heeft Beleggingscomissie Het bestuur heeft recentelijk een beleggingscommissie benoemd, die bestaat uit drie bestuursleden. Aan de beleggingscommissie zijn een aantal zaken inzake de beleggingen uitbesteed. De belangrijkste taken van de beleggingscommissie zijn: zorg dragen voor de monitoring op maand en kwartaalbasis van de beleggingen bij de vermogensbeheerder; zorg dragen voor een goede risicomonitoring van de beleggingen op kwartaalbasis; voorbereiding van eventuele voorstellen voor aanpassing van het beleggingsbeleid ten behoeve van het bestuur; zorgen voor het jaarlijks actueel houden van alle beleggingsdocumenten; de beoordeling van het rente-afdekkingspercentage op maandbasis; de jaarlijkse evaluatie van de vermogensbeheerder; de aanlevering van de tekst inzake beleggingen voor het jaarverslag; het onderhouden van contacten met de vermogensbeheerder; het beoordelen op jaarbasis van de ISAE-3402 verklaring van de vermogensbeheerder; het beoordelen op jaarbasis van het securities lending beleid dat wordt gehanteerd binnen de beleggingsfondsen; het jaarlijks beoordelen van het beleid dat de beheerder voert ten aanzien van tegenpartijrisico; het jaarlijks beoordelen van het collateralbeleid dat wordt gehanteerd door de beheerder; het beoordelen van ESG-beleid dat binnen de fondsen door de beheerder wordt gevoerd; het monitoren van de 30-jaars swaprente. Indien de rente een van de grensniveaus passeert, dit communiceren met het bestuur en het (laten) aanpassen door het dagelijks bestuur van het streefpercentage renteafdekking in het mandaat bij de vermogensbeheerder. verslag uitbrengen over de BC-vergaderingen aan het bestuur; overige beleggingszaken Uitbesteding Vermogensbeheer Het bestuur is verantwoordelijk voor het vaststellen van de beleggingsstrategie van het pensioenfonds en een goede uitvoering van het vermogensbeheer, conform de strategie van het fonds. Het bestuur heeft besloten dat het vermogensbeheer extern wordt uitgevoerd. Eind 2014 heeft het pensioenfonds in het kader van de overgang naar eigen beheer een selectieprocedure uitgevoerd voor een externe vermogensbeheerder met ingang van Het bestuur heeft zich daarbij laten ondersteunen door een externe beleggingsadviseur. Via het vastleggen van relevante selectiecriteria en het bepalen van de long list, het uitsturen van een RFP, een evaluatie van de RFPs en een beauty parade waarin met een aantal mogelijke vermogensbeheerders nader kennis is gemaakt, heeft het bestuur uiteindelijk besloten om het vermogensbeheer ten behoeve van het pensioenfonds met ingang van 2015 uit te laten voeren door AEGON Investment Management B.V. Met deze vermogensbeheerder is een vermogensbeheerovereenkomst afgesloten die voldoet aan de vereisten van DNB. De vermogensbeheerder voert met inachtneming van de in dit beleggingsplan opgestelde doelstellingen en restricties en hetgeen in de vermogensbeheerovereenkomst is opgenomen, waaronder het beleggingsmandaat van het pensioenfonds, het tactische en operationele beleggingsbeleid uit (zie ook hoofdstuk 6.1) Beleggingsadviseur Het bestuur cq. de beleggingscommissie wordt in de beleidsontwikkeling, de risicobeheersing en overige beleggingszaken bijgestaan door een onafhankelijk beleggingsadviseur Beleggingsproces Het beleggingsproces van het pensioenfonds bestaat in hoofdlijnen uit 3 stappen. Ontwikkelen strategie en risicoanalyse Implementatie en uitvoering Evaluatie en bijstelling De verschillende stappen van het beleggingsproces worden in de volgende hoofdstukken nader uitgewerkt. 5

6 4. Ontwikkelen beleggingsstrategie Ontwikkelen strategie en risicoanalyse Implementatie en uitvoering Evaluatie en bijstelling Zoals reeds eerder is vermeld, is het bestuur van het pensioenfonds verantwoordelijk voor het vaststellen van de beleggingsstrategie. De belangrijkste stappen in dit deel van het proces staan hieronder vermeld Asset Liability Management (ALM) De keuze en toepassing van beleidsinstrumenten vindt plaats na een uitvoerige analyse ten aanzien van te verwachten ontwikkelingen van de verplichtingen en de financiële markten. Daarbij wordt onder meer gebruik gemaakt van ALM-studies. Een ALM-studie is een analyse van de structuur van de pensioenverplichtingen en van verschillende beleggingsstrategieën en de ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario s. De uitkomsten van deze analyses vinden hun weerslag in het strategische beleggingsbeleid en de jaarlijks door het bestuur vast te stellen beleggingsrichtlijnen als basis voor het uit te voeren beleggingsbeleid. De beleggingsrichtlijnen geven normen en limieten aan waarbinnen de uitvoering van het beleggingsbeleid moet plaatsvinden. Ze zijn gericht op het beheersen van de belangrijkste (beleggings)risico s (zie hoofdstuk 5). Het bestuur heeft in 2015 een ALM studie laten uitvoeren. Dit als gevolg van de gewijzigde situatie van het pensioenfonds met ingang van 1 januari 2015 en het nieuwe Financiële Toetsingskader. De uitkomsten van deze studie hebben niet geleid tot wijzigingen in het beleggingsbeleid. Het huidige premie en toeslagenbeleid van BPF Recreatie speelt hierbij ook een rol Prudent person Op basis van artikel 135 van de Pensioenwet en de betreffende Europese richtlijn 1 staat bij de uitvoering van het beleggingsbeleid de prudent person -regel centraal. Hierbij gelden de volgende uitgangspunten. De activa worden belegd in het belang van de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden; De activa worden op zodanige wijze belegd dat de veiligheid, kwaliteit, liquiditeit en het rendement van de portefeuille als geheel worden gewaarborgd; De activa worden voldoende gespreid belegd; Er is sprake van een goede organisatie met deskundige leiding, adequaat toezicht, transparantie en verantwoording. De doelstelling van het beleggingsbeleid alsmede de invulling van het beleid van het pensioenfonds zullen steeds in lijn zijn met voornoemde regel. De onderbouwing hiervan is in een separaat document vastgelegd Strategisch beleid: hoofdlijnen beleggingskader Het strategisch beleid bepaalt de bandbreedte of grenzen waarbinnen de beleggingen dienen te blijven. Hiermee wordt tot uitdrukking gebracht dat door middel van een evenwichtige risico-allocatie het eerder genoemde doel, een zo goed mogelijk rendement behalen binnen de randvoorwaarden van een aanvaardbaar risico, realiseerbaar is. Onder het strategische beleggingsbeleid wordt dus verstaan de vaststelling van het doel en de stijl van het beleggingsbeleid, de strategische allocatie en bandbreedtes en de benchmarks Strategische allocatie De strategische allocatie is de verdeling van het vermogen over beleggingscategorieën waarbij op langere termijn optimalisatie van het rendement wordt verwacht. Randvoorwaarde is dat de pensioenverplichtingen nagekomen kunnen worden en het risico aanvaardbaar is op basis van de gewenste risicohouding van het pensioenfonds. Om deze reden vindt spreiding over beleggingscategorieën plaats en worden minimum en maximum wegingen gehanteerd voor de beleggingscategorieën. In de beleggingsportefeuille waarin zowel zakelijke waarden als vastrentende waarden voorkomen, wordt de voorkeur gegeven aan het nastreven van 1 Richtlijn nr. 2003/41/EG van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie van juni 2003 betreffende de werkzaamheden van het toezicht op instellingen voor bedrijfsvoorziening. 6

7 extra rendement via zakelijke waarden. Dit omdat de beloning voor het risico veelal hoog is, het rendement op de solide vastrentende beleggingsportefeuille momenteel erg laag is en het feit dat de tot en met 31 december 2014 opgebouwde nominale verplichtingen en het daarbij behorende beleggingsdepot geheel worden gegarandeerd door Aegon Levensverzekering N.V. De beleggingsstrategie in 2016 voor het beleggingsdepot van het pensioenfonds laat zich als volgt samenvatten. Strategie Beleggingscategorie Strategische Norm % Bandbreedte % Liquiditeiten Vastrentende waarden Aandelen / zakelijke waarden Voorlopig is verder bepaald dat een strategisch renteafdekkingspercentage van 70% van de verplichtingen zal gelden. Het pensioenfonds heeft echter ook een dynamisch renteafdekkingsbeleid bepaald voor 2016, hetgeen verderop zal worden beschreven. Bij het bepalen van het beleid spelen economische visies alsmede de uitkomsten van de ALM een rol. Uiteraard zal steeds vooraf beoordeeld worden of mogelijke wijzigingen passen binnen het toetsingskader van DNB Vaststellen van risico s Het strategisch beleggingsbeleid bepaalt in welke mate het pensioenfonds risico s mag nemen. In overleg met het pensioenfonds (en diens adviseur) stelt de vermogensbeheerder de risico s voor de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds vast. Het vaststellen van de risico s geschiedt met inachtneming van factoren als de maturiteit van (pensioen)verplichtingen en de risicobereidheid van het pensioenfonds en wordt onderbouwd door een ALM-studie. Op basis hiervan wordt het beleggingsmandaat bepaald waarbij het beleggingsrisico wordt gediversifieerd en de beleggingsportefeuille is afgestemd op de samenstelling van de (pensioen)verplichtingen Beleggingsmandaat en beleggingsrichtlijnen Het beleggingsmandaat wordt begrensd door normpercentages alsmede minima en maxima per beleggingscategorie. Het voor risico van het pensioenfonds geldende maximaal toegestane beleggingsrisico is het risico dat hoort bij een beleggingsportefeuille die strategisch is samengesteld uit 52% vastrentende waarden en 48% zakelijke waarden en een rente-afdekking van de verplichtingen van strategisch 70%. Voor het voeren van het tactisch beleid inzake asset allocatie geldt een bandbreedteruimte van 10% voor de vastrentende waarden en 10% voor de zakelijke waarden. Het beleggingsmandaat is toegevoegd aan de vermogensbeheerovereenkomst en kan op maandbasis worden gewijzigd. De benchmarks die behoren bij het mandaat zijn ook opgenomen in de beleggingsrichtlijnen en het mandaat voor de vermogensbeheerder Tactisch beleid Het tactische beleid is gericht op het optimaal benutten van de beleggingsmogelijkheden binnen de gestelde grenzen van de strategische portefeuille van het pensioenfonds. Het tactische beleid wordt uitgevoerd door de vermogensbeheerder van het pensioenfonds op basis van een visie op de ontwikkeling van markten. De vermogensbeheerder heeft tactische ruimtes waarbinnen hij dient te opereren. De toegestane bandbreedtes zijn hierboven genoemd en ook in het ondertekende mandaatformulier met de vermogensbeheerder vastgelegd. De tactische ruimtes die per beleggingsfonds gelden zijn vastgelegd in de fundspecificaties. De gevolgen van tactische beslissingen worden ten behoeve van het bestuur inzichtelijk gemaakt door de rapportages van de beheerder en door middel van gesprekken met de vermogensbeheerder. 7

8 5. Risicoanalyse Ontwikkelen strategie en risicoanalyse Implementatie en uitvoering Evaluatie en bijstelling 5.1. Bestuur en risicomanagement Het bestuur is verantwoordelijk voor het risicomanagementbeleid van het fonds. Het bestuur is van mening dat beheersmaatregelen een bijdrage moeten leveren aan het in control zijn van de hele organisatie en daarmee het pensioenfonds op een effectieve wijze in staat stellen hierover verantwoording af te leggen aan de belanghebbenden. Door het structureel en uniform in kaart brengen van de risico s en de beheersmaatregelen die daar tegenover staan, heeft het pensioenfonds inzicht in de mate waarin hij zijn organisatie beheerst en in control is en verschaft hij zich een redelijke mate van zekerheid betreffende het behalen van zijn doelstellingen Inzicht in risico s Het pensioenfonds wordt bij het beheer van de pensioenverplichtingen en de financiering daarvan dus geconfronteerd met risico s. De belangrijkste doelstelling van het pensioenfonds is het nakomen van de pensioentoezeggingen en het kunnen uitkeren van indexatie. Er worden door het pensioenfonds diverse financiële en niet-financiële risico s onderscheiden. Hierbij dient gedacht te worden aan beleggingsrisico s, actuariële risico s maar ook bijvoorbeeld aan het uitbestedingsrisico. In dit beleggingsplan zal worden ingegaan op de risico s die samenhangen met de beleggingen van het pensioenfonds Voornaamste risico: solvabiliteitsrisico Het belangrijkste risico voor het pensioenfonds betreft het solvabiliteitsrisico, ofwel het risico dat het pensioenfonds niet beschikt over voldoende vermogen ter dekking van de pensioenverplichtingen. De solvabiliteit wordt gemeten zowel op basis van algemeen geldende normen als ook naar de specifieke normen welke door de toezichthouder worden opgelegd. Indien de solvabiliteit van het pensioenfonds zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat het pensioenfonds de premie voor de aangesloten werkgevers en de deelnemers moet verhogen en het risico dat er geen of zeer beperkt ruimte beschikbaar is voor een eventuele indexatie van reeds opgebouwde pensioenrechten. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het pensioenfonds verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen. Het solvabiliteitsrisico is voor de verplichtingen opgebouwd tot en met 2014 volledig afgedekt middels een herverzekeringsovereenkomst met AEGON Levensverzekering N.V. Wel heeft het fonds daarmee een risico op Aegon Levensverzekering N.V. als verzekeraar. De huidige rating van Aegon Levensverzekering N.V. is echter goed te noemen, de rating van Standard & Poors bedraagt AA-. Voor de op te bouwen verplichtingen met ingang van 2015 is het solvabiliteitsrisico vrijwel afwezig, omdat de vrije middelen veel groter zijn dan de nieuwe opbouw van verplichtingen en het pensioenfonds over een ruime hoeveelheid eigen middelen beschikt Risicobeheersing Het bestuur beschikt over een aantal beleidsinstrumenten ten behoeve van het beheersen van de belangrijkste risico s. Deze beleidsinstrumenten betreffen: het beleggingsbeleid; het premiebeleid; het indexatiebeleid. Onderstaand worden de verschillende risico s waar het pensioenfonds mee geconfronteerd wordt beschreven specifiek voor wat betreft de beleggingen. 8

9 5.4. Beleggingsrisico s De belangrijkste beleggingsrisico s betreffen het marktrisico, het valutarisico, het renterisico alsmede het kredietrisico, alsmede concentratierisico, tegenpartijrisico en liquiditeitsrisico. Deze zullen hieronder worden beschreven. Ook de risico s die samenhangen met het gebruik van het uitlenen van stukken (securities lending) en het gebruik van derivaten worden omschreven en begrensd Marktrisico/zakelijke waarden risico Marktrisico is het risico dat de waarde van de zakelijke waarden (voornamelijk aandelen, commodities, private equity en vastgoed) verandert door veranderingen in de marktprijzen voor deze waarden. Het structurele marktrisico wordt beheerst binnen het ALM-proces. Daarin wordt een zodanige beleggingsmix vastgesteld dat het marktrisico acceptabel is. De feitelijke beleggingsmix mag binnen vastgestelde bandbreedtes afwijken van de ALM-beleggingsmix. Alle zakelijke waarden zijn momenteel belegd in aandelen. De aandelenbeleggingen worden wereldwijd gespreid belegd over verschillende regio s. Ultimo Q waren de strategische regiogewichten (op basis van marktkapitalisatie) als volgt: Noord Amerika 54,7% Europa 22,7% Japan 7,9% Pacific ex Japan 4,1% Emerging Markten 10,6% De vermogensbeheerder mag, binnen de in de fundspecificaties vastgelegde grenzen, tactische posities nemen op landen, sectoren en ondernemingen alsmede posities die niet zijn opgenomen in de benchmark. In de loop van 2016 zal door het pensioenfonds opnieuw worden beoordeeld of het wenselijk/opportuun is om de categorie zakelijke waarden verder te diversifiëren en/of de regio-allocatie aan te passen Valutarisico Valutarisico is het risico op een negatieve verandering van de activa als gevolg van een verandering in de wisselkoers van vreemde valuta (ten opzichte van de Euro). De koersverschillen van buitenlandse valuta s ten opzichte van de euro zijn van invloed op het vermogen van het pensioenfonds. Het valutarisico behoeft alleen eventueel voor de zakelijke waarden naar euro s afgedekt te worden, omdat dit binnen vastrentende waarden vrijwel niet aanwezig is of de rente-afdekking al binnen de fondsen gebeurt; de afdekking binnen zakelijke waarden (aandelen) vindt binnen het aandelenfonds plaats voor wat betreft de risico s in de Amerikaanse Dollar, het Britse Pond en de Japanse Yen. De overige valutarisico s binnen de aandelenportefeuille zijn beperkt van aard en worden niet afgedekt. Het beleid van het fonds is erop gericht dat maximaal 25% van de portefeuille uit niet-euro posities mag bestaan. Op kwartaalbasis wordt via de FTK-rapportage van de vermogensbeheerder inzage verstrekt in de uitstaande valutarisico s Renterisico Dit is het risico dat de waarde van de beleggingsportefeuille zich anders ontwikkelt dan de waarde van de verplichtingen door een mismatch tussen de duration van de verplichtingen en de duration van de beleggingen. In beginsel hebben de verplichtingen van het pensioenfonds, vanwege de lange looptijden hiervan, een hogere rentegevoeligheid dan de obligaties in de beleggingsportefeuille. Een daling van de rente leidt dan tot een stijging van de verplichtingen, die slechts gedeeltelijk wordt goedgemaakt door een stijging van de waarde van de obligatieportefeuille. Om dit risico te beheersen worden de beleggingen normaliter zo goed mogelijk afgestemd op de rentegevoeligheid van de verplichtingen. Vanwege de nog beperkte aanwezigheid van verplichtingen in het depot (verplichtingen betreft slechts opbouw vanaf 1 januari 2015) is dit risico echter beperkt bij het pensioenfonds. Het renterisico voor de verplichtingen die zijn opgebouwd tot en met 2014 ligt bij Aegon levensverzekering N.V. Het renterisico zal in de toekomst, als dat nodig mocht zijn, worden beperkt door toevoeging van het AEAM Strategic Liability Matching-fund (SLM) aan de beleggingsportefeuille. Het strategische renteafdekkingspercentage van het fonds is bepaald op 70%, maar deze geldt slechts bij een 30-jaars euro swaprente > 3%. Het fonds heeft (voor 2016) het volgende dynamische renteafdekkingsbeleid bepaald: Rente (euro swaprente 30- Streefpercentage renteafdekking (op basis van Toegestane bandbreedte jaars) waarde verplichtingen op basis van marktrente) > 3,0% 70% 60% - 80% 2,0% - 3,0% 60% 50% - 70% 1,0% - 2,0% 50% 40% - 60% < 1,0% 40% 30% - 50% 9

10 Iedere maand laat het fonds het feitelijke renteafdekkingspercentage berekenen. Het renteafdekkingspercentage ultimo Q kwam met 64% nog uit boven het streefpercentage dat hoort bij het hierboven geformuleerde dynamische streefpercentage renteafdekking (van 50%). Geleidelijk aan zal het feitelijke renteafdekkingspercentage (met name door nieuwe verplichtingen) richting het streefpercentage bewegen dat hoort bij de geldende marktrente. In Q zal het fonds een automatische aansturing van het renteafdekkingspercentage gaan uitbesteden aan de vermogensbeheerder. Ook in 2016 (met name eerste helft) is het nog mogelijk dat het fonds qua renteafdekking boven de hierboven genoemde streefpercentages uitkomt; dat is dan onvermijdbaar. Vanwege de grote fluctuaties die het fonds nu nog kent qua renteafdekkingspercentage, hanteert het fonds relatief ruime toegestane afwijkingen van 10%punt ten opzichte van het hierboven genoemde streefpercentage, alvorens actie ondernomen moet worden en het mandaat bij de beheerder moet worden aangepast. Indien op enig moment de renteafdekking moet worden aangepast, streeft het fonds ernaar het mandaat toe te sturen naar het streefpercentage dat hoort bij de dan geldende rente. Een en ander zal dan per de 1 e van de maand nadat de bandbreedte is doorbroken, worden geïmplementeerd Kredietrisico Het pensioenfonds belegt binnen de portefeuille vastrentende waarden niet alleen in staatsobligaties, maar ook in bedrijfsobligaties, high yield obligaties, Emerging Market Debt alsmede Asset Back Securities. Hierbij gelden de normpercentages, de minima en de maxima die per subcategorie in het beleggingsmandaat zijn vastgelegd. Aan deze obligaties kleven kredietrisico s. De risico s worden echter zo veel mogelijk beperkt doordat een goede diversificatie over verschillende soorten debiteuren plaatsvindt, alsmede door hierin te beleggen via beleggingsfondsen, die per fonds een brede spreiding qua debiteuren hebben. Sectorconcentraties en bedrijfsconcentraties zijn daarmee beperkt. Wat betreft kredietrisico zijn er binnen de richtlijnen minima bepaald ten aanzien van de kwaliteit van de uitzettingen in de sfeer van de vastrentende waarden. Er dient een groot deel in Eurozone Core staatsobligaties (meest kredietwaardige staatsobligaties met minimum rating van AA-) en Europese staatsobligaties te worden belegd. Het actieve beleid op Eurozone Core staatsobligaties vindt plaats via het zogenaamde AEAM TIRO-fonds. Beleggingen in investment grade credits (met een minimale rating van BBB) zijn voor een maximaal percentage van de portefeuille vastrentende waarden toegestaan en momenteel slechts toegestaan via een participatie in een goed gespreid beleggingsfonds, het AEAM European Credit Fonds. Het gekozen fonds belegt in een groot aantal verschillende debiteuren, waardoor het belang van het pensioenfonds in een individuele debiteur gering is. Beleggingen in asset back securities zijn ook voor een maximaal percentage van de portefeuille vastrentende waarden toegestaan en momenteel slechts toegestaan via een participatie in een beleggingsfonds, momenteel is dat ingevuld via het AEAM ABS Fund. Daarnaast wordt er ook (beperkt) belegd in High Yield (bedrijfsobligaties met een rating lager dan BBB). Dit mag slechts via een participatie in een beleggingsfonds, momenteel is dit ingevuld via het AEAM High Yield Fonds. Ook wordt door het fonds beperkt belegd in Emerging Market Debt (schulden van opkomende landen). Dit mag slechts via een participatie in een beleggingsfonds, momenteel is dit ingevuld via het AEAM Emerging Debt fonds. Voor al de genoemde beleggingsfondsen zijn fundspecificaties opgesteld. Hierin staat onder meer opgenomen welke tactische posities binnen ieder fonds ingenomen mogen worden door de vermogensbeheerder. Op kwartaalbasis wordt verder via de FTK-rapportage inzage gekregen in de verdeling van de vastrentende waarden portefeuille over de verschillende rating-klassen. De strategie vastrentende waarden laat zich in 2016 voorlopig als volgt omschrijven (als percentage van de portefeuille vastrentende waarden): Vastrentende waarden verdeling Strategische Norm % Bandbreedte % Eurozone Core staatsobligaties en tactische 55,0-10/+10 renteoverlay Europese staatsobligaties 10,0-5/+5 Credits 20,0-10/+10 Asset Backed Securities 5,0-2,5/+2,5 High Yield 5,0-2,5/+2,5 Emerging Market Debt 5,0-2,5/+2,5 10

11 Bovenstaande strategische normen zullen worden aangepast op het moment dat het bestuur een strategische belegging in het Money Market Fund (van 5 miljoen t.b.v. matching kostenvoorziening) accordeert en ook het SLM-fonds (t.b.v. renteafdekking) zal worden toegevoegd aan het mandaat. Bij het beheersen van kredietrisico s wordt verder gekeken naar onder meer de credit ratings van de debiteuren door rating-agencies. Tevens wordt door de beheerder gebruik gemaakt van interne ratingmethodieken. Hieronder staan de richtlijnen ten aanzien van de rating van alle debiteuren binnen de vastrentende waarden portefeuille van het fonds: Rating (gemiddelde van S&P, Moody s en Fitch) Minimum Maximum AAA 15% 100% Investment grade: (minimaal BBB-rating, maximaal AAArating) 70% 100% Lager dan investment grade (BBB) of geen rating 0% 30% Concentratierisico Concentratierisico is het risico dat als gevolg van ontoereikende diversificatie binnen de portefeuille een bepaalde ontwikkeling of gebeurtenis een bovengemiddeld effect heeft op de waarde van de portefeuille. De beleggingsportefeuille van het fonds is zodanig samengesteld dat: - er wordt belegd in verschillende asset-categorieën; - er wordt binnen aandelen belegd in verschillende regio s, sectoren en ondernemingen - er wordt binnen vastrentende waarden belegd in verschillende soorten landen, sectoren en specifieke debiteuren. Het bovenstaande is erop gericht om concentratierisico zo veel mogelijk uit te sluiten. Verder beleggen de genoemde beleggingsfondsen waarin wordt belegd in een groot aantal verschillende debiteuren/namen; hierdoor is het belang van het fonds in een individuele debiteur zeer gering. Uitzondering hierop is het grote belang per land in Euro Core staatsobligaties. Dit belang is relatief groot en daarnaast kent het fonds een zeer grote allocatie naar Nederlandse en Duitse staat. Het bestuur is hiervan op de hoogte en vindt een dergelijke concentratie echter niet onwenselijk, omdat het de meest veilige staatsobligaties (AAA) betreft in Euro Tegenpartijrisico Tegenpartijrisico is het risico dat een tegenpartij niet aan zijn verplichtingen voldoet. In derivatencontracten ontstaat tegenpartijrisico als een derivaat een positieve marktwaarde krijgt. In de meeste gevallen is de tegenpartij dan verplicht om zijn negatieve waarde te compenseren met het storten van onderpand (margin call). Het tegenpartijrisico wordt beperkt door alleen (niet-beursgenoteerde) transacties aan te gaan met partijen die als solide worden beschouwd en die onder meer een minimale credit-rating hebben. Het tegenpartijrisico wordt ook beperkt door transacties aan te gaan met verschillende tegenpartijen. Om het tegenpartij risico inherent aan het gebruik van OTC-derivaten te mitigeren heeft de beheerder verder met iedere individuele tegenpartij een Credit Support Annex (CSA) afgesloten. Dit contract hangt aan de ISDA master-agreement (een internationale raamovereenkomst waarin het afsluiten van OTC-derivaten wordt geregeld) en omvat alle afspraken omtrent het uitwisselen van collateral (onderpand). De collateral behoefte wordt dagelijks bepaald aan de hand van de marktwaarde van alle uitstaande OTC-derivaten tussen beide partijen onder de CSA, en leidt uiteindelijk tot een collateral uitwisseling (doorgaans middels cash of papier van een zeer hoge kredietwaardigheid). De beheerder monitort en beheert het proces van collateral uitwisseling op dagelijkse basis. Bij het pensioenfonds is slechts in zeer beperkte sprake van tegenpartijrisico, omdat er weinig posities via derivaten worden ingenomen. Momenteel wordt namelijk nog niet in het SLM-fonds belegd ten behoeve van extra renteafdekking Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico is het risico dat liquiditeitstekorten optreden door het onvoldoende op elkaar afgestemd zijn van timing en omvang van inkomende en uitgaande kasstromen. Liquiditeitsrisico is ook het risico dat niet binnen een redelijk afzienbare termijn tegen een redelijke prijs gehandeld kan worden. Dit kan ervoor zorgen dat bij derivatenposities, tijdens volatiele marktomstandigheden, onvoldoende onderpand beschikbaar is om aan een bijstortingsverplichting te voldoen, via fondsen met dagelijkse liquiditeit. Het liquiditeitsrisico is beperkt doordat alleen de fondsen van ABS, High Yield en Emerging Market Debt (ofwel maximaal 22,5% van de totale portefeuille) een maandelijkse liquiditeit hebben, de overige fondsen hebben een dagelijkse liquiditeit. 11

12 Securities lending De vermogensbeheerder heeft bij de uitvoering van het beleggingsmandaat de mogelijkheid over te gaan tot het uitlenen van effecten (securities lending). Eventueel hiermee verband houdende risico's zullen door de vermogensbeheerder zoveel mogelijk worden beperkt door middel van adequate contractuele regelingen waarin zekerheden zijn geregeld. In de maandverslagen van de beleggingsfondsen wordt gerapporteerd over het percentage van de stukken die zijn uitgeleend alsmede de opbrengsten die hiermee zijn gegenereerd. Van de met het uitlenen van effecten behaalde opbrengsten voor zover ten goede komend aan het pensioenfonds (zijnde 72%), wordt in de jaarrapportage van de beleggingsfondsen verslag gedaan. Op kwartaalbasis rapporteert de vermogensbeheerder in de reguliere kwartaalrapportage over het gemiddelde deel van het fondsvermogen dat werd uitgeleend per beleggingsfonds, alsmede de geschatte opbrengsten uit hoofde van securities lending. Op kwartaalbasis wordt door de beheerder per beleggingsfonds gerapporteerd over het percentage van de portefeuille dat is uitgeleend en de geschatte opbrengsten hiervan Derivaten Voor de uitvoering van het beleggingsbeleid kan door de beheerder (binnen de grenzen die zijn weergegeven in de richtlijnen per fonds) tevens gebruik worden gemaakt van derivaten. Als hoofdregel geldt dat derivaten uitsluitend worden gebruikt voor zover dit passend is binnen het algemene beleggingsbeleid. De omvang van de derivatenposities wordt op kwartaalbasis steeds gerapporteerd in de FTK-rapportage Overige risico s De overige risico s die bij de beleggingen relevant zijn betreffen het operationeel risico en het uitbestedingsrisico Uitbestedingsrisico s Uitbestedingsrisico is het risico als gevolg van de continuïteit van bedrijfsvoering, integriteit en kwaliteit van de externe uitvoerder. Vanwege het feit dat het pensioenfonds de uitvoering van de pensioenregeling en het vermogensbeheer heeft uitbesteed, is het van belang om extra te letten op het uitbestedingsrisico. Dit risico wordt verminderd doordat met de externe uitvoerders Service Level Agreements worden aangegaan waarin afspraken over onder meer levertijden, prestatieniveau en rapportages worden opgenomen en doordat contractueel afspraken zijn vastgelegd, zodat relatief eenvoudig en snel zou kunnen worden overgestapt naar een andere vermogensbeheerder Operationele risico s Dit is het risico ten gevolge van niet afdoende of falende interne processen, menselijk gedrag en systemen of als gevolg van externe gebeurtenissen. Onder deze definitie vallen operationele gebeurtenissen zoals ITproblemen, tekortkomingen van de organisatiestructuur of interne controle, menselijke fouten, bijvoorbeeld de onjuiste afwikkeling van transacties, verkeerde verwerking van gegevens, fraude en externe bedreigingen. Dergelijke risico s worden beheerst door een strakke administratieve organisatie en interne controle, een calamiteitenplan plus uitwijkvoorziening en een gedragscode. Het bestuur van het pensioenfonds ziet er dan ook op toe dat de administrateur voldoende maatregelen neemt om dit risico te minimaliseren. Hier hebben de Beleidsregels Uitbesteding ook aan bijgedragen. Los van hetgeen in de ABTN vermeld staat ter waarborging van een goede administratieve organisatie en interne beheersing beschikt de vermogensbeheerder ook over een calamiteitenplan en een gedragscode waaraan iedere medewerker zich dient te houden. 12

13 6. Implementatie en uitvoering Ontwikkelen strategie en risicoanalyse Implementatie en uitvoering Evaluatie en bijstelling Nadat het bestuur de beleggingsstrategie heeft bepaald, dient gekeken te worden naar de uitvoering van dit beleid Uitbesteed vermogensbeheer Zoals reeds in hoofdstuk 3.2 vermeld is, is het bestuur verantwoordelijk voor het vaststellen van de beleggingsstrategie van het pensioenfonds, maar wordt het vermogensbeheer ten behoeve van het pensioenfonds extern uitgevoerd door AEGON Investment Management B.V. De bewaarneming van effecten binnen de beleggingsfondsen is ondergebracht bij AEGON Custody B.V. AEGON Custody B.V. is de juridisch eigenaar van de beleggingsfondsen waarin het pensioenfonds belegt en zal dat na aanstelling van Citibank International Plc (in het kader van AIFMD) nog steeds blijven en houdt de eigendom van de beleggingsfondsen voor rekening en risico van de participanten die het economisch eigendom hebben. Verder is KasBank aangesteld als externe custodian. De rol van kas Bank is echter beperkt, hier wordt slechts de bankrekening aangehouden, waarover de beleggingstransacties verlopen. De vermogensbeheerder belegt aan de hand van een beleggingsmandaat. Dit mandaat wordt door het bestuur en de vermogensbeheerder ondertekend. In het mandaat waarbinnen de vermogensbeheerder mag opereren zijn beleggingsrichtlijnen opgenomen in de vorm van een verdeling over de beleggingscategorieën. Vier maal per jaar overlegt de beleggingscommissie met de vermogensbeheerder omtrent het te voeren algemeen beleggingsbeleid en zal het, indien nodig voorstellen doen om het beleggingsbeleid bij te stellen. De beleggingscommissie zal hierbij rekening houden met de ontwikkeling van de portefeuille en de vooruitzichten op de beleggingsmarkten. Het beleid kan pas worden aangepast nadat een voorstel tot wijziging aan het bestuur is verstuurd en dit voorstel door het bestuur is geaccordeerd. 13

14 7. Evaluatie resultaat en bijstelling Ontwikkelen strategie en risicoanalyse Implementatie en uitvoering Evaluatie en bijstelling De vermogensbeheerder rapporteert ten minste eenmaal per maand over de samenstelling en ontwikkeling van de beleggingsportefeuille, de exposures ten opzichte van de afgesproken neutrale strategische posities en de bandbreedtes die zijn opgenomen in de beleggingsrichtlijnen. Verder wordt een overzicht verstrekt van de uitgevoerde transacties. Tevens worden voor de hoofdcategorieën de behaalde rendementen ten opzichte van de relevante benchmark gerapporteerd, zowel op maandbasis als op YTD-basis. Er wordt voor een inhoudelijke beoordeling van de prestaties van de vermogensbeheerder(s) onder meer gebruik gemaakt van de kwartaalrapportages van de beheerder. Ook wordt door de vermogensbeheerder op verzoek verantwoording afgelegd tijdens de bestuursvergaderingen. Mede op basis van de rapportages van en het overleg met de vermogensbeheerder is het bestuur in staat het vermogensbeheer te bewaken. Dit is in de eerste plaats gericht op het vaststellen dat de vermogensbeheerder zich aan de in het mandaat opgenomen beleggingsrichtlijnen houdt. Daarnaast beoordeelt het bestuur of de vermogensbeheerder het beoogde rendement (zowel absoluut als ten opzichte van de benchmark) weet te realiseren. Voor een overzicht van de diverse rapportages die door de vermogensbeheerder worden geleverd aan het bestuur wordt verwezen naar Bijlage 1. Alle beleggingen worden hierbij steeds op actuele waarde gewaardeerd. Op jaarbasis vindt een accountantscontrole op de koersen van de beleggingsfondsen plaats. Op basis van de strategie voor 2016 is momenteel de volgende uiteindelijke strategische benchmark gedefinieerd om het beleid en de resultaten van de aangestelde beheerder te evalueren. Asset-categorie Gewicht (%) Index (TR) Vastrentende waarden 52 Core Euro staatsobligaties 27,8 Merrill Lynch Core Eurozone Government Bond Index (cst) Europese staatsobligaties en tactische renteoverlay 6,0 Merrill Lynch European Union Government Bond Index Europese Credits 10,4 Barclays Euro Aggregate Corporate Index Asset Backed Securities 2,6 Barclays Capital ABS Floating Rate Note Composite Index+ BC ABS Fixed Coupon Composite Index High Yield 2,6 70% Barclays Capital USHY (euro hedged, cstmd) + 30% Barclays Capital HY Euro (cstmd) Emerging Market Debt 2,6 JP Morgan Emerging Markets Bond Index Global diversified (hedged) Aandelen 48 Wereld (incl. EM) 48,0 MSCI AC Wereld Net Index (GBP, JPY, USD hedged) De benchmarkrendementen per categorie worden berekend door middel van het sommeren van het product van normallocatie en benchmarkrendement per subcategorie c.q. per beleggingscategorie. Bij de berekening van benchmarkrendementen dient rekening gehouden te worden met een rebalancing per jaar. 14

15 8. Monitoring risico s 8.1. Monitoring renterisico Periodiek (in ieder geval op kwartaalbasis) bekijkt het fonds wat de rentegevoeligheid van de beleggingen bedraagt ten opzichte van de verplichtingen van het pensioenfonds. Het werkelijke afdekkingspercentage wordt afgezet tegenover het dynamische beleid en de maximale marge van 10% die daaromheen wordt gehanteerd. Indien nodig zal het beleggingsmandaat worden aangepast en SLM (overlay voor extra renteafdekking) aan het mandaat bij de beheerder worden toegevoegd. De rentegevoeligheid van de verplichtingen wordt vastgesteld aan de hand van verdiscontering op basis van marktwaardes. Door de rentegevoeligheid van de beleggingsportefeuille aan te passen, wordt de rentegevoeligheid tussen de beleggingen en de verplichtingen in de door het bestuur gewenste mate aangepast, zodat die past bij het geformuleerde dynamische afdekkingsbeleid Monitoring overige beleggingsrisico s Op kwartaalbasis wordt door het pensioenfonds inzage verkregen in de ontwikkeling van de dekkingsgraad alsmede in de beleggingsrisico s via de reguliere kwartaalrapportage van de vermogensbeheerder, de FTKrapportage, een risicodashboard en/of risicorapportage. Deze rapportages zullen door de beleggingscommissie worden besproken. 9. Kosten vermogensbeheer Het bestuur streeft ernaar een zo goed mogelijk rendement te behalen tegen zo min mogelijk kosten. Het uitbesteden van het vermogensbeheer brengt echter wel kosten met zich mee. De vermogensbeheerder brengt de volgende kosten in rekening: vaste kosten; variabele kosten; service fee. De vastlegging van deze kosten is opgenomen in de vermogensbeheerovereenkomst. Over de vermogensbeheerkosten zal het pensioenfonds jaarlijks verantwoording afleggen in het jaarverslag. Het pensioenfonds streeft ernaar dat de vermogensbeheerkosten zich op een acceptabel niveau bevinden en passen bij de mate van actief beheer waarvoor het pensioenfonds heeft gekozen. 15

16 10. Verantwoord beleggen Het bestuur is van mening dat het pensioenfonds een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft. Hierin past ook maatschappelijk verantwoord beleggen. Dat betekent dat het bestuur de mening heeft dat het pensioenfonds niet belegt in ondernemingen die in strijd handelen met deze maatschappelijke verantwoording. AEGON Asset Management, als externe vermogensbeheerder van het pensioenfonds, onderschrijft deze visie. Aegon streeft naar een duurzame beleggingsportefeuille, volgens de richtlijnen van de Principles for Responsible Investment van de Verenigde Naties (UNPRI). Het gaat om een aantal beginselen op het gebied van milieu, sociale omstandigheden en goed ondernemingsbestuur voor de beleggingspraktijk. Daarnaast geldt dat Aegon alleen beleggingen selecteert die in overeenstemming zijn met hun gedragscode. Respect voor het milieu, de mensenrechten en de volksgezondheid zijn daarbij belangrijke criteria. Als het gaat om productie, ontwikkeling en verhandelen van controversiële wapens, zoals clustermunitie en landmijnen, dan geldt er een algeheel investeringsverbod. Met behulp van de uitgebreide analyseresultaten van een gespecialiseerd extern bureau waarover Aegon de beschikking heeft, is door Aegon een uitsluitingslijst opgesteld van bedrijven die hierin actief zijn. In deze bedrijven mag niet worden belegd, ook niet voor zogenaamde passieve indexbeleggingen. Alle beleggingsportefeuilles worden periodiek gecontroleerd op de naleving van dit uitsluitingsbeleid. Aegon voldoet hiermee aan de Nederlandse wetgeving die het verbiedt om directe steun te verlenen aan ondernemingen die clustermunitie produceren, verkopen of distribueren. Een andere categorie beleggingen waarvoor een investeringsverbod geldt zijn staatsobligaties, en overige leningen van lagere overheden, van landen die stelselmatig de mensenrechten schenden. Leidend hiervoor zijn veroordelingen van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties en sancties van de Europese Unie. Een uitsluitingslijst met alle bedrijven en landen die worden uitgesloten wordt gepubliceerd op Hier is ook de recente uitsluitingenlijst te vinden. Als het gaat om de gedragingen van ondernemingen dan moet er voldaan worden aan internationaal geaccepteerde verdragen, in het bijzonder de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Rio Declaration on Environment and Development, United Nations Convention against Corruption, UN Global Compact Principles, International Labour Organization s Declaration of Fundamental Principles and Right at Work en OECD Guidelines for Multinational Enterprises. Of de bedrijven waarin ze investeren voldoen aan deze normen monitoort Aegon periodiek. Met bedrijven die niet voldoen wil Aegon een dialoog voeren om deze bedrijven tot ander gedrag te bewegen, dit wordt engagement genoemd. Als deze dialoog na veelvuldige en herhaalde pogingen niet tot voldoende resultaat leidt, dan gaat Aegon Asset Management alsnog over tot uitsluiting van het bedrijf. Naast uitsluiting en dialoog is een volgend belangrijk onderdeel van verantwoord beleggen de integratie van milieu-, sociale of maatschappelijke-, en bestuurlijke criteria (ESG in het Engels) direct in de investeringsbeslissingen en -analyse. Welke factoren bij deze zogeheten ESG-integratie relevant zijn verschilt per sector en type belegging. Via een gespecialiseerde externe bureau hebben alle analisten en portefeuillemanagers van Aegon wereldwijd de beschikking over beoordelingen van vrijwel alle bedrijven en sectoren op deze ESG factoren. Deze beoordeling vormt een integraal onderdeel van het totale beleggingsproces. Sinds enige tijd stelt Aegon ook eisen aan de ESG beoordeling van landen buiten de Europese Unie. Bovenstaande uitgangpunten voor verantwoord beleggen zijn integraal van toepassing op het beleggingsbeleid. Slecht in uitzonderlijke situaties kan het, vanwege praktische bezwaren, voorkomen dat niet alle uitsluitingen overal kunnen worden toegepast. Dit is bijvoorbeeld het geval bij financiële instrumenten op een index en bij deelname in een gemengd fonds van een externe manager. Voor externe managers geldt dat Aegon in hun due diligence onderzoeken aandacht besteden aan milieu-, maatschappelijke- en bestuurlijke factoren en vraagt Aegon deze externe managers verantwoording af te leggen over hun beleggingsbeleid. Indien zij keuzes maken die niet in lijn liggen met de uitgangspunten van Aegon voor verantwoord beleggen, dan gaat Aegon met de betreffende partijen in gesprek. De vermogensbeheerder zal zich houden aan de wettelijke richtlijnen die gelden ten aanzien van verantwoord beleggen. Dit betreft zoals al gezegd het beleggen in clustermunitie. Ook wordt voldaan aan EU verordening 826/2014 en EU-verordening 833/2014 inzake sanctiemaatregelen die voor bedrijven in Rusland gelden. 16