Jeugdenquête 0-12 jaar Kop van Noord-Holland 2007

Transcriptie

1 Jeugdenquête -12 jaar Kop van Noord-Holland 27

2 Jeugdenquête -12 jaar Kop van Noord-Holland 27

3

4 Colofon Auteurs: Mevr. M. Bot, epidemiologisch onderzoeker Mevr. L. Adriaensens, epidemioloog Mevr. C.L.A.J. Boom, projectmedewerker epidemiologie Mevr. M.J.H. Huitinck, beleidsmedewerker gezondheidsbevordering Administratieve en epidemiologische ondersteuning: Mevr. E.G.A.M. Duin - de Boer, medewerker epidemiologie Projectcoördinatie en eindredactie: Mevr. J.E. de Leeuw den Bouter, epidemioloog Drukken, verzenden en scannen vragenlijsten Scan Serv BV, Nootdorp Kenmerk: GBO IN Datum: Februari 28 Oplage: 65 Contactadres: GGD Hollands Noorden, sector GBO Postbus AH Schagen telefoon: epi@ggdhollandsnoorden.nl

5

6 VOORWOORD GGD en hebben een wettelijke taak op het gebied van het monitoren van de gezondheid van de inwoners in hun werkgebied. Vóór de fusie van de GGD en Noord-Kennemerland, Westfriesland en Kop van Noord-Holland tot GGD Hollands Noorden is in de afgelopen jaren de gezondheid van de volwassenen, ouderen en jongeren in de leeftijd van 12 tot 16 jaar in de betreffende regio s in kaart gebracht. Het voorliggende rapport geeft voor de eerste keer een omvattend beeld van de gezondheid van de jeugdigen in de leeftijd van tot 12 jaar. Dit rapport gaat over de gezondheid van de allerjongsten in de regio Kop van Noord-Holland. Aan dit onderzoek hebben ouders/verzorgers van jeugdigen mee gewerkt. Tweederde van de ouders/verzorgers die benaderd zijn met het verzoek om deelname, hebben ook daadwerkelijk mee gedaan aan dit onderzoek. Dit is een hoge respons en geeft aan hoe betrokken ouders/verzorgers zijn bij de gezondheid en het welzijn van hun kind. Met dit rapport komt voor het eerst regionale informatie beschikbaar over de lichamelijke en psychische gezondheid, het zorggebruik en de leefstijl van -12 jarigen en gegevens over zwangerschap en ontwikkeling, opvoeden en opgroeien, opvang en school via de ouders/verzorgers. Doel van dit rapport is het leveren van een bijdrage aan de vorming en uitvoering van het lokale jeugdgezondheidsbeleid van de gemeenten in de regio Kop van Noord-Holland. Daarnaast kan de informatie over de gezondheid van de jeugdigen de organisaties die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg in de regio ondersteunen bij hun taak. De medewerkers van Omring Zorggroep en de sector JGZ van de GGD Hollands Noorden dank ik voor hun bijdrage aan deze rapportage. Tot slot wil ik, mede namens de onderzoekers, alle ouders en verzorgers bedanken voor hun deelname aan het onderzoek. Zonder hun bijdrage was het niet mogelijk om dit rapport te maken. R.L. Hössen, Sectormanager Gezondheidsbevordering, Beleid en Onderzoek

7

8 INHOUDSOPGAVE blz. Samenvatting 11 Hoofdstuk 1 Inleiding Gemeentelijk gezondheidsbeleid Gezondheidsenquête Doelstellingen jeugdenquête Leeswijzer 16 Hoofdstuk 2 Onderzoeksopzet Onderzoekspopulatie Steekproef Onderzoeksopzet Vragenlijst Gegevensverwerking en analyse 19 Hoofdstuk 3 Respons, representativiteit en weging Respons Representativiteit Weging 22 Hoofdstuk 4 Achtergrondkenmerken van de onderzoekspopulatie Relatie tot de jeugdige Gezinssituatie Sociaal economische status Opleidingsniveau Arbeidssituatie Financiële situatie Etniciteit Samenvatting achtergrondkenmerken 26 Hoofdstuk 5 Gezondheid Inleiding Ervaren gezondheid Kwaliteit van leven Ingrijpende gebeurtenissen Psychische gezondheid Aandoeningen en allergieën Geneesmiddelengebruik Ongevallen Landelijke gegevens over jeugdigen en gezondheid Samenvatting gezondheid 36 Hoofdstuk 6 Leefstijl Inleiding Voeding Ontbijt Fruit en groente Drinken Beweging Sporten en bewegen Buitenspelen Zwemvaardigheid Genotmiddelen Roken en passief roken Alcohol Vrijetijdsbesteding Landelijke gegevens over jeugdigen en leefstijl Samenvatting leefstijl 51

9 Hoofdstuk 7 Opvoeding en opgroeien Inleiding Opvoeden Zindelijkheid Slapen Tanden poetsen Landelijke gegevens over jeugdigen en opvoeding Samenvatting opvoeding en opgroeien 59 Hoofdstuk 8 Opvang en school Inleiding Opvang School Landelijke gegevens over jeugdigen en opvang en school Samenvatting opvang en school 64 Hoofdstuk 9 Zorggebruik Inleiding Huisartsbezoek Tandartsbezoek Ziekenhuisopname Overige gezondheidszorgvoorzieningen Landelijke gegevens over jeugdigen en zorggebruik Samenvatting zorggebruik 7 Hoofdstuk 1 Zwangerschap en ontwikkeling Inleiding Alcohol en roken tijdens de zwangerschap Zwangerschapsduur en geboortegewicht Borstvoeding Huilgedrag baby s Landelijke gegevens over zwangerschap en ontwikkeling Samenvatting zwangerschap en ontwikkeling 76 Hoofdstuk 11 Resultaten op gemeenteniveau Inleiding Anna Paulowna Den Helder Harenkarspel Niedorp Schagen Texel Wieringen Wieringermeer Zijpe 83 Hoofdstuk 12 Aanbevelingen Inleiding Algemeen Integrale Jeugdgezondheidszorg -19 jaar Lokaal gezondheidsbeleid Risicogroepen Aanbevelingen per thema Gezondheid Leefstijl Opvoeding en opgroeien Opvang en school Zorggebruik Zwangerschap en ontwikkeling Samenvatting aanbevelingen 89

10 Afkortingen en begrippen 91 Geraadpleegde literatuur 93 Bijlagen 97 Bijlage 1 Tabellenboek 99 Bijlage 2 Herkomst van de vragen 113 Bijlage 3 Vragenlijst 115

11

12 SAMENVATTING Inleiding Op basis van de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (Wcpv) moeten gemeenten inzicht hebben in de gezondheid van hun inwoners. In het kader hiervan heeft de GGD Hollands Noorden in het voorjaar van 27 onderzoek uitgevoerd naar de gezondheid van jeugdigen van -12 jaar in de negen gemeenten van de Kop van Noord-Holland. Het hoofddoel van dit onderzoek is gemeenten inzicht verschaffen in de gezondheidssituatie van de jeugdigen van -12 jaar en de determinanten die de gezondheid beïnvloeden. De regio omvat de volgende negen gemeenten: Anna Paulowna, Den Helder, Harenkarspel, Niedorp, Schagen, Texel, Wieringen, Wieringermeer en Zijpe. Jeugdenquête Per gemeente is een steekproef getrokken uit alle jeugdigen in de leeftijd van -12 jaar. De ouders/verzorgers van deze jeugdigen hebben een vragenlijst toegezonden gekregen met het verzoek deze in te vullen en terug te sturen. Van de verzonden vragenlijsten, zijn er ontvangen die geschikt waren voor analyse. Dit betekent een respons van 64%. De vragenlijst bestond uit 73 vragen verdeeld over dertien verschillende onderwerpen: achtergrondkenmerken, zwangerschap en ontwikkeling, gezondheid en welzijn, opvang, opvoeding, zindelijkheid, voeding, slapen, beweging, school, vrijetijdsbesteding, leefstijl en welbevinden. Achtergrondkenmerken Driekwart (77%) van de jeugdigen woont bij beide ouders. Bijna een derde (31%) van de ouders is laag opgeleid, 47% heeft een opleidingsniveau in de middencategorie en 22% is hoog opgeleid. De meeste vragenlijsten (91%) zijn door de moeder ingevuld. Van de moeders werkt 7% meer dan 32 uur per week en 67% minder dan 32 uur per week. Eén op de vijf moeders (21%) is huisvrouw. 22% van de gezinnen heeft een maandelijks inkomen gelijk of onder modaal. In de Kop van Noord-Holland is 9% van de jeugdigen allochtoon: 4% is van westerse afkomst en 5% van niet-westerse herkomst. Resultaten Gezondheid Bij jeugdigen zijn voornamelijk fitheid en leefstijl van belang voor de ervaren gezondheid. 95% van de ouders/verzorgers geeft aan de gezondheid van het kind als goed of heel goed te ervaren. 5% van de jeugdigen heeft een minder goede of slechte gezondheid. Bijna één op de vier jeugdigen (23%) heeft een chronische aandoening. Jongens, oudere jeugdigen en jeugdigen uit een gezin met een lagere opleiding hebben vaker een chronische aandoening. De chronische aandoeningen die het vaakst zijn vastgesteld zijn eczeem (11%) en astma of bronchitis (9%). In de Kop van Noord-Holland heeft 22% van de jeugdigen de afgelopen twee weken een geneesmiddel of vitamine op recept gebruikt en heeft 69% een geneesmiddel of vitamine zonder recept gebruikt. 5% van de jeugdigen heeft in de afgelopen drie maanden een ongeval gehad waarvoor behandeling van letsel noodzakelijk was. Oudere jeugdigen lopen vaker letsel op dat behandeld moet worden dan jongere jeugdigen. 11% van de 8-12 jarigen heeft psychosociale problemen. Jongens hebben vaker psychosociale problemen dan meisjes (15% tegenover 7%). Jeugdigen met laag opgeleide ouders hebben vaker psychosociale problemen dan jeugdigen met hoog opgeleide ouders. Ruim een derde (34%) van de 8-12 jarigen heeft problemen op het gebied van emoties, concentratie, gedrag of het vermogen om met andere mensen op te schieten. Bijna de helft (48%) van de jeugdigen van 8-12 jaar heeft een hoge kwaliteit van leven. 45% van de jeugdigen scoort in het middengebied en 7% van de jeugdigen heeft een lage kwaliteit van leven. 68% van de gezinnen heeft één of meer ingrijpende levensgebeurtenissen meegemaakt, zoals geboorte, overlijden of een verhuizing. Jongens, oudere jeugdigen en jeugdigen uit een gezin met een laag opleidingsniveau hebben vaker ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt dan meisjes, jongere jeugdigen en jeugdigen uit een gezin met een hoog opleidingsniveau. Leefstijl Voeding 3% van de jeugdigen in de Kop van Noord-Holland ontbijt minder dan vijf keer per week. 27% krijgt voldoende fruit binnen. De helft van de jeugdigen in de Kop van Noord-Holland eet dagelijks groente. Meer dan zes op de tien jeugdigen drinkt dagelijks frisdrank met suiker. 11

13 Beweging Het percentage jeugdigen dat elke dag minstens een uur beweegt is 29%. Jongens bewegen iets meer dan meisjes. Bijna driekwart (73%) van de 4-12 jarigen is lid van een sportvereniging. Jongere jeugdigen en jeugdigen uit een gezin met een lage opleiding zijn minder vaak lid van een sportvereniging dan oudere jeugdigen en jeugdigen uit een gezin met een hoge opleiding. Ruim een derde (36%) van de jeugdigen van 2-12 jaar speelt dagelijks buiten, 2% speelt nooit buiten. 63% van jeugdigen van 4-12 jaar heeft een zwemdiploma. Vrijetijdsbesteding Acht op de tien jeugdigen (79%) kijken elke dag tv, video of dvd. 15% kijkt gemiddeld meer dan twee uur per dag tv, video of dvd. 16% van de jeugdigen zit dagelijks achter de computer, 26% zit er nooit achter. 2% van de jeugdigen is gemiddeld twee uur of meer per dag aan het computeren. 38% van de jeugdigen besteedt twee uur of meer per dag aan tv kijken of computeren. Binnenactiviteiten die door veel jeugdigen dagelijks worden gedaan zijn lezen, binnen spelen en muziek luisteren. 11% van de jeugdigen (4-12 jaar) is lid van een zang-, muziek- of toneelvereniging, 5% is lid van een knutselclub en eveneens 5% is lid van een organisatie op gebied van natuur en milieu. 4% is lid van een kerk of moskee. Genotmiddelen Minder dan één procent van de ouders geeft aan dat zijn of haar kind wel eens heeft gerookt. Uit landelijk onderzoek onder basisschoolleerlingen blijkt dat jeugdigen veel vaker wel eens hebben gerookt. Dit kan verklaard worden doordat ouders niet altijd op de hoogte zijn van het rookgedrag van hun kind. 18% van de ouders geeft aan dat het kind wel eens alcohol heeft gedronken (jongens 23% en meisjes 15%). Aan ouders wordt geadviseerd om hun kinderen voor het zestiende levensjaar nog geen alcohol te laten drinken. Acht op tien ouders (81%) geven aan het eens te zijn met deze richtlijn. 19% van de ouders geeft echter een leeftijd onder de zestien jaar aan als geschikte leeftijd om alcohol te drinken. Bij jeugdigen vergroot passief roken de kans op en de ernst van luchtwegsymptomen. Bij 17% van de jeugdigen is in de afgelopen week gerookt in huis in aanwezigheid van de jeugdige. Opvoeding en opgroeien 45% van de ouders heeft de afgelopen twaalf maanden zorgen of vragen gehad over de opvoeding of ontwikkeling van het kind. 11% van de ouders heeft momenteel behoefte aan professionele opvoedingsondersteuning. 88% van de jeugdigen van 2 jaar en ouder is overdag zindelijk, 76% is s nachts zindelijk. Ruim één op de zes jeugdigen heeft slaapproblemen gehad in de afgelopen twee maanden. 6% van de jeugdigen kon vaak slecht in slaap komen en 8% van de jeugdigen werd s nachts vaak wakker. Door 4% van de jeugdigen werd vaak weerstand vertoond bij het naar bed gaan. 5% van de jeugdigen sliep bij vaak bij volwassenen in bed. Om gaatjes en tandvleesontsteking te voorkomen is een goede mondzorg belangrijk. De richtlijn voor tandenpoetsen is twee keer per dag poetsen waarbij het gebit van jeugdigen jonger dan tien jaar minimaal één keer per dag moet worden nagepoetst door een volwassene. Bijna een derde van de jeugdigen (2-12 jaar) voldoet niet aan deze richtlijn voor tandenpoetsen. Opvang en school Bijna zeven op de tien ouders maakt tenminste één keer per week gebruik van een vorm van opvang. Bij de jongste leeftijdsgroep worden de meeste jeugdigen opgevangen, bij de oudste leeftijdsgroep de minste. De vorm van opvang die door de meeste ouders gebruikt wordt is oppas door grootouders. De helft van jeugdigen van 2-4 jaar gaat naar de peuterspeelzaal. Driekwart van de jeugdigen heeft in de afgelopen vier weken niet verzuimd van school vanwege ziekte. De grote meerderheid van de 4-12 jarigen (92%) vindt het (hartstikke) leuk op school. Meisjes en jongere jeugdigen vinden het iets vaker (hartstikke) leuk dan jongens en oudere jeugdigen Bijna zes op de tien 4-12 jarigen (58%) gaan dagelijks zelf lopend of fietsend naar school, 2% doet dit bijna nooit. 13% van de 4-12 jarigen sport minder dan twee keer per week op school. Van de 4-12 jarigen is 92% nooit of minder dan één keer per week alleen thuis na schooltijd. Jongere jeugdigen zijn minder vaak alleen thuis (99%) dan oudere jeugdigen (86%). 12

14 Zorggebruik In de Kop van Noord-Holland heeft 31% van de jeugdigen in de afgelopen drie maanden de huisarts bezocht. Naarmate de leeftijd toeneemt, gaan minder jeugdigen naar de huisarts. 7% van de jeugdigen heeft de tandarts minder dan één keer per jaar bezocht. 7% van de jeugdigen in de Kop van Noord-Holland is het afgelopen jaar opgenomen in het ziekenhuis. Bijna een derde (33%) van de jeugdigen heeft contact gehad met het consultatiebureau en 23% van de jeugdigen met de medisch specialist. Daarnaast bezoeken jeugdigen vooral de logopedist (7%), de GGD (6%) en de fysiotherapeut (6%). Zwangerschap en ontwikkeling In de Kop van Noord-Holland heeft 11% van de moeders tijdens de zwangerschap wel eens alcohol gedronken en heeft 18% wel eens gerookt. 7% van moeders heeft dagelijks gerookt tijdens de zwangerschap. Roken wordt met name gedaan door moeders met een laag opleidingsniveau en alcohol drinken met name door de moeders die een hoge opleiding hebben gevolgd. Volgens de ouders heeft 9% van de jeugdigen een laag of zeer laag geboortegewicht. Eén op de tien jeugdigen heeft na de geboorte in de couveuse gelegen. Driekwart van de moeders (77%) start na de geboorte direct met borstvoeding. 15% van de jeugdigen heeft ten minste zes maanden uitsluitend borstvoeding gekregen. 9% van de ouders geeft aan dat het kind een huilbaby is (geweest). Aanbevelingen Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat de meeste jeugdigen van -12 jaar in de Kop van Noord- Holland opgroeien in goede lichamelijke en psychische gezondheid. Het percentage ouders in de Kop van Noord-Holland dat de gezondheid van hun kind goed tot heel goed beoordeelt, komt overeen met het landelijke percentage jeugdigen met een goed tot heel goed ervaren gezondheid. Jongens en jeugdigen uit een gezin met een laag opleidingsniveau (lage SES) vormen binnen de totale groep jeugdigen van -12 jaar een risicogroep. Hun gezondheidssituatie is op een aantal aspecten beduidend slechter dan meisjes of jeugdigen uit een gezin met een hoog opleidingsniveau. Op grond van de resultaten uit de jeugdenquête -12 jaar zijn de volgende aanbevelingen geformuleerd: Resultaten uit verschillende gezondheidsonderzoeken onder jeugdigen en jongeren dienen in samenhang met elkaar in verschillende beleidsvoorstellen terug te komen zoals in het Integraal Jeugdbeleid en het lokaal gezondheidsbeleid. De verschillende interventies voor jeugdigen op scholen, peuterspeelzalen en kinderdagverblijven dienen te worden geïnventariseerd en zoveel mogelijk op elkaar te worden afgestemd. Het ontwikkelen van een preventieve aanpak van verschillende gezondheidsproblemen specifiek gericht op ouders en jeugdigen met een lage SES. Samenwerken tussen alle organisaties die preventieve interventies aanbieden gericht op jeugdigen in de leeftijd -19 jaar en specifiek gericht op de doelgroep -4 jaar. Jeugdigen uit een gezin met een laag opleidingsniveau (lage SES) verdienen een aparte plek binnen het (lokale) gezondheidsbeleid. Er dienen specifieke preventieve activiteiten gericht op (ouders van) jongens te worden ontwikkeld. 13

15 14

16 1 INLEIDING 1.1 Gemeentelijk gezondheidsbeleid Gemeenten zijn op basis van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv) verantwoordelijk voor de collectieve preventie op het gebied van volksgezondheid in hun gemeente. Zij hebben de taak de gezondheid van hun inwoners te beschermen, te bewaken en te bevorderen. De Wcpv bepaalt dat gemeenten een Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (GGD) in stand dienen te houden. In januari 23 is de Wcpv herzien en is elke gemeente verplicht gesteld iedere vier jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vast te stellen. In deze nota moeten de ambities, keuzes en prioriteiten op het gebied van volkgezondheid en preventie worden weergegeven. In 27 moet door de gemeenten een nieuwe lokale nota opgesteld worden. Voorafgaand aan het opstellen van de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid, moet er inzicht worden verworven in de gezondheidssituatie van de bevolking. Op basis van de Wcpv worden eenmaal per vier jaar gegevens over de gezondheidssituatie verzameld en geanalyseerd. De gemeente is verantwoordelijk voor het verwerven van inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking, maar de uitvoering van deze taak wordt over het algemeen ondergebracht bij de GGD. Het inzicht in de gezondheid kan worden geworven door het opstellen van een gezondheidsprofiel. Een gezondheidsprofiel is een min of meer omvattend beeld van de gezondheidstoestand van de bevolking, gebaseerd op gegevens uit verschillende bronnen, bijvoorbeeld demografische gegevens, sterftecijfers, gegevens met betrekking tot medische consumptie en de ervaren gezondheid. Hierbij wordt uitgegaan van het feit dat de gezondheidstoestand afhankelijk is van biologische factoren, de maatschappelijke omgeving, de fysieke omgeving, leefwijzen en de gezondheidszorg. 1.2 Gezondheidsenquête Om een gezondheidsprofiel te kunnen opstellen, voert de GGD Hollands Noorden (voorheen GGD Kop van Noord-Holland) in opdracht van de gemeenten in de Kop van Noord-Holland gezondheidsenquêtes uit. In 22, 25 en 26 is er een gezondheidsenquête gehouden onder respectievelijk volwassenen (2-64 jaar), jongeren (12-19 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder). Dit rapport geeft een beschrijving van de gezondheid van jeugdigen van -12 jaar. Er is nog niet eerder een grootschalig onderzoek gedaan door de GGD naar de gezondheid in deze leeftijdscategorie in de Kop van Noord-Holland. De jeugdenquête is uitgevoerd in samenwerking met de voormalige GGD West-Friesland (sinds 1 april 27 samen met GGD Kop van Noord-Holland en GGD Noord- Kennemerland gefuseerd tot GGD Hollands Noorden) waar gelijktijdig hetzelfde onderzoek naar de gezondheid van jeugdigen is gedaan. Een vragenlijst is een waardevol instrument bij het in kaart brengen van de gezondheid van jeugdigen in de leeftijd van -12 jaar. In de bestaande informatiesystemen worden de gezondheidssituatie en de factoren die de gezondheid beïnvloeden namelijk niet in samenhang met elkaar geregistreerd. Een enquête geeft inzicht in de gezondheidsbeleving van jeugdigen en de factoren die de gezondheid beïnvloeden (o.a. leefstijl). Dit betreft zowel de gezondheidsbevorderende als -bedreigende factoren. Een belangrijke toegevoegde waarde is dat bij deze enquête informatie wordt verzameld over het gezonde deel van de bevolking. Door de enquête periodiek uit te voeren, kunnen er veranderingen in de gezondheid worden gevolgd. 1.3 Doelstellingen jeugdenquête Het hoofddoel van de jeugdenquête -12 jaar is inzicht verschaffen in de gezondheidssituatie van de jeugdigen van -12 jaar in de Kop van Noord-Holland en de determinanten die de gezondheid beïnvloeden. Dit inzicht is bedoeld om het lokale gezondheidsbeleid van de gemeenten en de GGD te ondersteunen. Uitgangspunt daarbij is dat er zoveel mogelijk inzicht wordt verkregen in die gezondheidsonderwerpen waarin GGD en/of gemeente een gezondheidsbevorderende rol (kunnen) spelen. 15

17 De GGD heeft de volgende doelstellingen opgesteld voor de jeugdenquête -12 jaar: Inzicht bieden in de volksgezondheid zoals vermeld in de Wcpv. Inzicht geven in een aantal gezondheidsgerelateerde leefwijzen van de jeugdigen van de Kop van Noord-Holland. Het bieden van een relevant inzicht in de regionale gezondheidstoestand ten behoeve van regionale instellingen betrokken bij de jeugdgezondheidszorg. Identificeren van groepen in de bevolking waarmee het in verhouding slechter gesteld is op het gebied van gezondheid en determinanten van de gezondheid. Identificeren van groepen in de bevolking die op grond van hun leefwijze naar verwachting in de toekomst gezondheidsproblemen kunnen ontwikkelen. Het bieden van concrete aangrijpingspunten voor preventie. Uitspraken kunnen doen over de gezondheid en gezondheidsgerelateerde leefwijzen van jeugdigen op gemeenteniveau. Onderbouwen van het gemeentelijk en GGD-gezondheidsbeleid. 1.4 Leeswijzer Deze rapportage beschrijft de resultaten van de gezondheidsenquête voor jeugdigen van -12 jaar die woonachtig zijn in de Kop van Noord-Holland. In dit rapport wordt het vóórkomen van gezondheidsproblemen en factoren die de gezondheid beïnvloeden voor de Kop van Noord-Holland gepresenteerd. De resultaten zijn weergeven in prevalenties (percentages) naar geslacht, leeftijdscategorie en opleidingsniveau van de ouders. De resultaten op het niveau van de afzonderlijke gemeenten worden in hoofdstuk 11 gepresenteerd. Wanneer er in de tekst de ouder(s), moeder en vader staat vermeld, wordt hiermee ook respectievelijk de verzorger(s), de verzorgster en de verzorger van de jeugdige bedoeld. Elk hoofdstuk begint met een inleidende tekst. Per onderwerp worden daarna de resultaten van de jeugdenquête besproken. Het hoofdstuk eindigt (waar mogelijk) met een vergelijking met landelijke cijfers over het onderwerp en een samenvatting waarin de belangrijkste resultaten vermeld staan. Bijlage 1 vormt het tabellenboek waarin de regionale en gemeentelijke cijfers overzichtelijk te vinden zijn. In hoofdstuk 2 wordt de onderzoeksopzet beschreven. De respons, representativiteit en de manier van weging staan vermeld in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 worden de achtergrondkenmerken van de onderzoekspopulatie vermeld, zoals de samenstelling van het huishouden waar de jeugdige opgroeit, het opleidingsniveau van de ouders, de arbeidssituatie van de ouders en de etniciteit van de jeugdige. De resultaten over de gezondheid (zowel psychisch als lichamelijk) worden behandeld in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 geeft de resultaten weer over leefstijl: voeding, beweging, vrijetijdsbesteding en gebruik van genotmiddelen. In hoofdstuk 7 wordt aandacht besteed aan de resultaten op het gebied van opvoeding en het opgroeien van de jeugdige. De resultaten met betrekking tot opvang en school worden in hoofdstuk 8 weergegeven. Zorggebruik komt in hoofdstuk 9 aan de orde. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp zwangerschap en ontwikkeling behandeld. In hoofdstuk 11 worden de resultaten op gemeenteniveau besproken. De aanbevelingen staan in hoofdstuk 12 beschreven. Tot slot volgen een lijst met afkortingen en begrippen, een overzicht van geraadpleegde literatuur en de bijlagen. 16

18 2 ONDERZOEKSOPZET 2.1 Onderzoekspopulatie De jeugdenquête -12 jaar is uitgevoerd om de gezondheidssituatie van jeugdigen van -12 jaar in de Kop van Noord-Holland te bepalen. Deze regio omvat de volgende negen gemeenten: Anna Paulowna, Den Helder, Harenkarspel, Niedorp, Schagen, Texel, Wieringen, Wieringermeer en Zijpe. De Kop van Noord-Holland heeft inwoners (peildatum 1 januari 27). Ongeveer 14% van de inwoners is jonger dan 12 jaar. In de Kop van Noord-Holland wonen iets meer jongens (51%) dan meisjes (49%). Deze verdeling komt overeen met de rest van Nederland. Tabel 2.1 Leeftijdsopbouw naar geslacht en gemeente (bron: GBA, 1 januari 27) -4 jaar 4-8 jaar 8-12 jaar Gemeente Jongen Meisje Jongen Meisje Jongen Meisje Anna Paulowna Den Helder Harenkarspel Niedorp Schagen Texel Wieringen Wieringermeer Zijpe Totaal Steekproef De resultaten uit de jeugdenquête zijn bedoeld voor de onderbouwing van het gemeentelijke gezondheidsbeleid en het beleid van de GGD. Inzicht in de gezondheidssituatie van de gemeente vormt de basis voor de nota lokaal gezondheidsbeleid. Om deze reden is het noodzakelijk dat op grond van de gegevens uit de jeugdenquête betrouwbare conclusies kunnen worden getrokken op gemeenteniveau. Bij het trekken van de steekproef is hier rekening mee gehouden. De jeugdigen zijn geselecteerd uit de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA). Hierin staan alle personen die in de betreffende gemeenten wonen. De GGD is op grond van de Wet Gemeentelijke Basisadministratie geautoriseerd om gebruik te maken van de gegevens uit het GBA voor het uitvoeren van dit gezondheidsonderzoek in de Kop van Noord-Holland. Eind januari 27 zijn op basis van geboortedata de jeugdigen geselecteerd die -12 jaar oud zijn. Vervolgens is er per gemeente een aselecte steekproef getrokken (een gestratificeerde steekproef naar gemeente). Voorafgaand aan de steekproeftrekking is bepaald hoe groot de steekproef zou moeten zijn om betrouwbare resultaten te kunnen presenteren. Bij de bepaling van de steekproefgrootte is gerekend op een respons van 6%. Omdat bij het trekken van de steekproef geen rekening is gehouden met de leeftijd van de jeugdigen, is het mogelijk dat er door toeval veel jonge of juist oude jeugdigen zijn geselecteerd. 2.3 Onderzoeksopzet De jeugdigen uit de leeftijdcategorie -12 jaar zijn veelal te jong om zelf een enquête in te vullen. Om deze reden is de enquête uitgevoerd bij de ouders van de jeugdigen. Nadat de jeugdigen zijn geselecteerd uit de GBA, is er half februari 27 naar de ouders van de geselecteerde jeugdigen een enquête per post opgestuurd. Op het voorblad hiervan was een brief gedrukt waarin het doel van het onderzoek werd uitgelegd en waarin stond vermeld dat de enquête vertrouwelijk verwerkt wordt. De enquête kon naar een antwoordnummer worden teruggestuurd. Na drie weken is er per post een herinneringsbrief gestuurd waarin nogmaals werd gevraagd de enquête ingevuld te retourneren. Drie weken na de herinneringsbrief is een tweede herinnering uitgegaan waarbij de enquête opnieuw naar de ouders is verstuurd. 17

19 2.4 Vragenlijst De vragenlijst bestaat uit 73 vragen verdeeld over dertien verschillende onderwerpen: achtergrondkenmerken, zwangerschap en ontwikkeling, gezondheid en welzijn, opvang, opvoeding, zindelijkheid, voeding, slapen, beweging, school, vrijetijdsbesteding, leefstijl en welbevinden. De keuze voor de onderwerpen is bepaald in samenwerking met de voormalige GGD West-Friesland, de thuiszorg en de jeugdgezondheidszorg. Bij het opstellen van de vragenlijst is gebruik gemaakt van de standaardvraagstellingen van de Lokale en Nationale Monitor Jeugdgezondheid. De Lokale en Nationale Monitor Jeugdgezondheid wordt ondersteund door GGD Nederland, ActiZ, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) Kwaliteit van Leven en is opgericht om vergelijkingen op het gebied van de jeugdgezondheid in de tijd en tussen regio s mogelijk te maken. Naast de vraagstellingen uit de Lokale en Nationale Monitor Jeugdgezondheid is er bij het opstellen van de vragenlijst gebruik gemaakt van de gezondheidsmonitor Hart voor Brabant. Bij de samenstelling van de vragenlijst is rekening gehouden met de volgende punten: Mogelijkheid tot vergelijking met vorig onderzoek en landelijke gegevens. Gebruik van door de vakgroep Epidemiologie GGD Nederland en elders gestandaardiseerde vragen (uniformiteit en vergelijkbaarheid). Raakvlakken met gemeentelijk gezondheidsbeleid. Aangrijpingspunten voor collectieve preventie door de GGD, zoals leefstijl. Aangrijpingspunten voor, of voortzetting van, samenwerking tussen diverse organisaties op het gebied van gezondheid(szorg), zoals psychosociale problematiek in het kader van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ)-taken. Lengte van de totale vragenlijst en benodigde tijd om vragenlijst in te vullen (respons). Een aantal vragen hoefde niet beantwoord te worden voor jeugdigen die jonger waren dan een bepaalde leeftijd. Dit werd in de vragenlijst aangegeven. Een compleet overzicht van de herkomst van de vragen is weergegeven in bijlage 2. De vragenlijst is opgenomen in bijlage Gegevensverwerking en analyse De geretourneerde vragenlijsten zijn door het bedrijf Scan Serv in opdracht van de GGD ingescand en verwerkt in een databestand. De GGD heeft de gegevens in dit bestand geanalyseerd met behulp van het statistisch programma Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) versie 15.. De resultaten zijn weergegeven in prevalenties (%) voor de gehele regio Kop van Noord-Holland, per geslacht, per leeftijdscategorie en per opleidingsniveau van de ouders. De leeftijdscategorieën zijn onderverdeeld in -4 jaar, 4-8 jaar en 8-12 jaar. Hoewel alle jeugdigen ten tijde van het trekken van de steekproef -12 jaar oud waren, zijn er ook vragenlijsten geretourneerd door ouders van jeugdigen die 12 jaar oud zijn. Deze jeugdigen zijn jarig geweest in de periode tussen de steekproeftrekking en het invullen van de vragenlijst. Bij de analyse zijn deze jeugdigen ingedeeld in de leeftijdscategorie 8-12 jaar. De resultaten zijn per opleidingsniveau van de ouders weergegeven omdat opleiding een indicator is van de sociaal economische status (SES). SES is gerelateerd aan gezondheid en leefstijl. Mensen met een lage SES hebben over het algemeen een slechtere gezondheid en vertonen vaker een gezondheidsrisicoverhogende leefstijl dan mensen met een hoge SES. Het opleidingsniveau van het gezin is gelijk aan de hoogst voltooide opleiding van de moeder waar de jeugdige de meeste dagen in de week woont. Wanneer het opleidingsniveau van de moeder ontbreekt, is het opleidingsniveau van de vader hiervoor in de plaats genomen. Opleiding is ingedeeld in de categorieën laag, midden en hoog. De prevalenties zijn over het algemeen weergegeven in staafdiagrammen. Deze grafieken geven de percentages per geslacht, per leeftijdscategorie en per opleidingsniveau weer. De schaalverdeling op de y-as is niet altijd gelijk maar afhankelijk van de grootte van het percentage; staafjes met dezelfde lengte in verschillende grafieken kunnen dus andere percentages betekenen, afhankelijk van de schaal op de y-as. In de tekst staan de afgeronde percentages weergegeven. In de tabellen en figuren 18

20 staan de percentages met één decimaal vermeld. Door de afronding van percentages tellen niet alle percentages van een bepaald onderwerp exact tot 1% op. Bij de vaststelling van de prevalenties zijn de jeugdigen voor wie de betreffende vraag niet is ingevuld niet meegerekend. Dit betekent dat de prevalenties, afhankelijk van het aantal missende waarden, niet altijd betrekking hebben op de totale populatie. Om de verschillen in prevalenties tussen groepen vast te stellen, is gebruik gemaakt van de chikwadraattoets. Deze toets stelt vast of het gevonden verschil hoogstwaarschijnlijk berust op toeval of op een daadwerkelijk verschil (significant). Wanneer er in de tekst gesproken wordt over een verschil tussen geslacht, leeftijdscategorieën en opleidingscategorieën wordt hiermee een significant verschil bedoeld. 19

21 2

22 3 RESPONS, REPRESENTATIVITEIT EN WEGING 3.1 Respons In totaal zijn er vragenlijsten verzonden in de Kop van Noord-Holland. Hiervan zijn er vragenlijsten teruggestuurd naar de GGD Hollands Noorden. Van deze vragenlijsten waren er geschikt voor analyse. Dit betekent een respons van 64% voor de gehele regio Kop van Noord- Holland. Uit landelijk onderzoek blijkt dat een enquête per post een respons van ongeveer 5% oplevert. De landelijke tendens van het steeds minder participeren in onderzoeken wordt niet onderschreven door de hoge respons in de jeugdenquête -12 jaar Kop van Noord-Holland 27. De respons verschilt per gemeente. De gemeente Harenkarspel heeft de hoogste respons, namelijk 76% en in de gemeenten Den Helder en Zijpe is de respons het laagst, beide namelijk 56%. Tabel 3.1 Gemeente Respons naar gemeente Verstuurde vragenlijsten Respons (absoluut) Respons (%) Anna Paulowna ,5 Harenkarspel ,8 Den Helder ,4 Niedorp ,2 Schagen ,9 Texel ,5 Wieringen ,3 Wieringermeer ,8 Zijpe ,6 Totaal ,4 3.2 Representativiteit Onder representativiteit wordt het volgende verstaan: vertegenwoordigen de jeugdigen voor wie gerespondeerd is in de jeugdenquête ook daadwerkelijk de jeugd van -12 jaar in de Kop van Noord- Holland? Met andere woorden: hebben de ouders van een bepaalde categorie jeugdigen uit de willekeurige steekproef vaker gerespondeerd dan een andere categorie? Uit de literatuur is bekend dat gezonde personen vaker responderen dan personen met minder goede gezondheid. Ook blijkt uit onderzoek dat jongeren en mannen minder vaak responderen dan ouderen en vrouwen. Tabel 3.2 Jeugdigen naar leeftijdscategorie en geslacht Werkelijke populatie Jeugdenquête -12 jaar Geslacht Aantal % Aantal % Jongens , ,1 Meisjes , ,9 Leeftijdscategorie Aantal % Aantal % -4 jaar , ,4 4-8 jaar , , jaar , , Totaal , , De totale bevolking in de Kop van Noord-Holland in de leeftijd van -12 jaar bestaat voor 51% uit jongens en voor 49% uit meisjes. De respons op de jeugdenquête geeft de volgende verdeling naar geslacht: 52% is jongen en 48% meisje. Dit betekent dat bij deze jeugdenquête ouders van meisjes bijna net zo vaak gerespondeerd hebben als ouders van jongens. De leeftijdsverdeling van de -12 jarigen in de Kop van Noord-Holland is als volgt: 31% is -4 jaar, 34% is in de leeftijd van 4-8 jaar en 35% is 8-12 jaar. De respons op de jeugdenquête geeft de volgende leeftijdsverdeling: 29% is in de leeftijd van -4 jaar, 35% is 4-8 jaar en 36% is 8-12 jaar. Ouders met kinderen in de leeftijd van -4 21

23 jaar hebben iets minder vaak gerespondeerd dan ouders met kinderen in de leeftijd van 8-12 jaar. Geconcludeerd kan worden dat er wat betreft geslacht en leeftijd slechts beperkt selectieve respons is opgetreden. 3.3 Weging Hoewel er slechts beperkte selectieve respons is opgetreden wat betreft geslacht en leeftijd, vormt de groep jeugdigen waarvoor de jeugdenquête is ingevuld geen goede afspiegeling van de werkelijke totale populatie jeugdigen in de leeftijd van -12 jaar in de regio Kop van Noord-Holland. De steekproefgrootte is bepaald op basis van het aantal jeugdigen van de afzonderlijke gemeenten. Om betrouwbare uitspraken te kunnen doen per gemeente is een minimum aantal respondenten nodig van rond de 385 personen per gemeente. Dit betekent dat in de totale groep jeugdigen voor wie gerespondeerd is de kleinere gemeenten oververtegenwoordigd zijn ten opzichte van de grotere gemeenten. Bij de analyses in deze rapportage is om bovengenoemde reden gebruik gemaakt van weging. Weging houdt in dat de responspopulatie in overeenstemming wordt gebracht met de daadwerkelijke populatie in de regio. Dit gebeurt door het toekennen van een vermenigvuldigingsfactor aan alle afzonderlijke respondenten op basis van de daadwerkelijke verdeling van het aantal jeugdigen in de regio naar geslacht, leeftijd en gemeente. Na weging geven de resultaten een representatief beeld van de totale regio. Voor de percentages per gemeente is er gewogen naar de daadwerkelijke geslachtsverdeling en leeftijdsverdeling binnen de gemeente. In dit rapport zijn de gewogen prevalenties gepresenteerd. Dit geldt echter niet voor hoofdstuk 4: hier staan de ongewogen percentages vermeld. 22

24 4 ACHTERGRONDKENMERKEN VAN DE ONDERZOEKSPOPULATIE 4.1 Relatie tot de jeugdige Uit onderzoek blijkt dat de antwoorden die worden gegeven beïnvloed worden door de persoon die de vragen beantwoord. Zo rapporteren moeders bijvoorbeeld meer chronische aandoeningen en ongevallen bij hun kind dan vaders. Om deze reden is in de jeugdenquête aan de respondent gevraagd wat de relatie is tot de jeugdige voor wie de vragenlijst is ingevuld. Ruim negen van de tien vragenlijsten (91%) zijn ingevuld door de moeder van de jeugdige. 8% van de vragenlijsten is ingevuld door de vader van de jeugdige en minder dan 1% door iemand anders, bijvoorbeeld opa, oma of een begeleider. Er is geen verband tussen geslacht of leeftijd van de jeugdige en de invuller van de vragenlijst. Vaders met een laag of hoog opleidingsniveau vullen naar verhouding vaker de vragenlijst in dan vaders met een opleiding uit de middencategorie. 4.2 Gezinssituatie Aan de respondent is gevraagd wie er bij de jeugdige in huis wonen in het huis waar de jeugdige de meeste dagen van de week woont. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat opgroeien in een eenoudergezin kan samenhangen met een slechter ervaren gezondheid en een ongezondere leefstijl. Bijna één op de zes jeugdigen (17%) woont bij één ouder. De meeste jeugdigen (77%) wonen bij twee eigen ouders en 3% van de jeugdigen woont in een gezin met twee ouders waarvan één van de twee ouders een stiefouder is. Bij 1% is er sprake van co-ouderschap en bij 2% is de gezinssituatie anders. Ongeveer evenveel jongens (18%) als meisjes (16%) wonen bij één ouder. Er is geen verschil in het percentage jeugdigen dat bij één ouder woont tussen de leeftijdscategorieën. Het percentage eenoudergezinnen is hoger bij laagopgeleiden dan bij hoogopgeleiden. 2% van de gezinnen uit de laagste opleidingscategorie is een eenoudergezin tegenover 17% van de gezinnen met een hoog opleidingsniveau. Tabel 4.2 Gezinssituatie jeugdigen (%) Twee ouders (beide eigen ouders) 76,8 Twee ouders (waarvan één stiefouder) 2,9 Eén ouder 17, Co-ouders (twee huizen),9 Anders 2,4 Totaal KNH* 1, * Kop van Noord-Holland 4.3 Sociaal-economische status Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid tussen mensen met een verschillende sociaal-economische status (SES). SES is daarbij gemeten naar opleiding, inkomen of beroepsniveau. Laag opgeleide mannen en vrouwen leven gemiddeld respectievelijk 4,9 jaar en 2,6 jaar korter dan hoogopgeleiden. Het gemiddelde verschil in het aantal jaren dat in minder goede gezondheid wordt doorgebracht is zelfs vijftien jaar. Deze verschillen nemen niet af in de tijd. De minder goede gezondheid van mensen met een lage SES komt voor een deel door het vaker vóórkomen van gezondheidsrisico's. Mensen met een lage SES hebben een minder gezonde leefstijl: zij roken en drinken meer, eten minder groenten en fruit en bewegen minder. Ook zijn de materiële omstandigheden (woon- en werkomstandigheden) in deze groep minder gunstig voor de gezondheid. Bij de resultaten van de jeugdenquête wordt uitgegaan van opleidingsniveau als belangrijkste indicator voor sociaal-economische status. 23

25 4.3.1 Opleidingsniveau In de jeugdenquête is gevraagd naar de hoogst voltooide opleiding van de ouders die in het huis wonen waar de jeugdige de meeste dagen van de week woont. Voor opleidingsniveau is de volgende indeling gemaakt naar hoogst voltooide opleiding: laag (geen opleiding, lagere school/basisschool, mavo of een opleiding op lbo-niveau) midden (havo, vwo of een opleiding op mbo-niveau) hoog (een hbo- of academische opleiding). Een kleine groep (3%) van de ouders heeft geen opleiding of alleen lager onderwijs gevolgd. Van de moeders heeft 31% een laag opleidingsniveau, 48% heeft een opleidingsniveau uit de middencategorie en 22% heeft een hoog opleidingsniveau. 32% van de vaders is laagopgeleid, 45% heeft een opleidingsniveau uit de middencategorie en 24% is hoogopgeleid. De verschillen tussen het opleidingsniveau van de moeder en vader zijn minimaal. Ruim de helft van de ouders (57%) heeft hetzelfde opleidingsniveau als zijn of haar partner. In 22% van de gezinnen is de moeder hoger opgeleid dan de vader en in 21% van de gezinnen is de vader hoger opgeleid dan de moeder. Tabel Opleidingsniveau ouders (%) Laag Midden Hoog Opleiding moeder 3,5 47,5 22, Opleiding vader 31,9 44,6 23,5 Voor het opleidingsniveau van het gezin waarin de jeugdige opgroeit, is het opleidingsniveau van de moeder gehanteerd. Wanneer dit ontbreekt, is het opleidingsniveau van de vader genomen. Tabel Opleidingsniveau ouders naar geslacht, leeftijdscategorie en gemeente (%) Laag Midden Hoog Jongens 31, 47, 22, Meisjes 3,4 47,5 22, -4 jaar 25,5 48, 26,5 4-8 jaar 3,6 48,3 21, jaar 35,2 45,7 19,2 Anna Paulowna 3,2 47, 22,7 Harenkarspel 26,4 51,2 22,5 Den Helder 43,4 4,6 16, Niedorp 27, 5,5 22,5 Schagen 24,3 46,2 29,5 Texel 32,6 44,5 22,9 Wieringen 31, 45,7 23,3 Wieringermeer 32,3 48,9 18,8 Zijpe 28,6 5,8 2,7 Totaal KNH 3,7 47,3 22, Opvallend is dat oudere jeugdigen vaker in een gezin met een laag opleidingsniveau opgroeien dan jongere jeugdigen. 35% van de jeugdigen van 8-12 jaar groeit op in een gezin met een laag opleidingsniveau, bij 4-8 jarigen is dit 31% en bij jeugdigen van -4 jaar is dit 26%. In de gemeente Den Helder is het aantal jeugdigen dat opgroeit in een gezin met een laag opleidingsniveau het hoogst (43%), in de gemeente Schagen is dit het laagst (24%). Het percentage gezinnen met een hoog opleidingsniveau is het hoogst in de gemeente Schagen (3%) en het laagst in de gemeente Den Helder (16%) Arbeidssituatie In de jeugdenquête is gevraagd naar de arbeidssituatie van de moeder en de vader die in het huis wonen, waar de jeugdige de meeste dagen van de week woont. 24

26 Ruim negen op de tien vaders (93%) werken 32 of meer uur per week en 5% werkt minder dan 32 uur per week. 74% van de moeders werkt; 67% werkt minder dan 32 uur per week en 7% werkt 32 uur of meer per week. Ruim één op de vijf moeders (21%) is huisvrouw. Er zijn enkele ouders werkloos, bijstandsgerechtigd, arbeidsongeschikt, met pensioen of VUT of studerend. Tabel Arbeidssituatie ouders (%) Werk >=32 uur Werk uur Werk <19 uur Huisman/ vrouw Werkloos Bijstand Arbeidsongeschikt VUT Pensioen Studerend Arbeidssituatie vader 92,6 3,9,6,8,5,2 1,,2,3 Arbeidssituatie moeder 6,8 35,3 32,2 21,1,8 1,2 1,5, 1, Financiële situatie Bij navraag naar het netto maandinkomen per huishouden geven de meeste respondenten (45%) aan een netto maandinkomen van tot 3.5 euro te hebben. 1% van de respondenten geeft aan minder dan 85 euro te besteden te hebben, 5% heeft een gezinsinkomen tussen de 851 en de 1.15 euro en 12% heeft een gezinsinkomen tussen de en de 1.75 euro. 2% van de respondenten heeft meer dan 3.51 euro te besteden. Eén op de zes respondenten (17%) geeft aan deze vraag niet te willen beantwoorden. Bij het in kaart brengen van de financiële situatie wordt vaak gerekend met een inkomen onder of boven modaal. Een inkomen onder modaal is een inkomen van 1.75 euro of minder per huishouden, een bovenmodaal inkomen is een inkomen van boven de 1.75 euro. Dit is gebaseerd op de cijfers van Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uit 26 voor gezinnen. Bij minder dan een kwart van de respondenten (22%) is het maandelijks inkomen gelijk aan of onder modaal en bij 78% is het inkomen boven modaal. Opvallend is dat jeugdigen uit de twee hoogste leeftijdscategorieën (24%) vaker in een gezin wonen met een inkomen gelijk of onder modaal dan jeugdigen in de jongste leeftijdscategorie (18%). Uiteraard neemt het percentage gezinnen met een boven modaal inkomen toe naarmate het opleidingsniveau van het gezin toeneemt. Het inkomen verschilt per gemeente. In de gemeente Wieringen wonen de minste respondenten (13%) met een inkomen op of onder modaal. In de gemeente Den Helder heeft één op de drie respondenten (33%) een inkomen op of onder modaal, dit is de gemeente met het hoogste percentage in de regio. Tabel Netto maandinkomen per huishouden naar geslacht, leeftijdscategorie en gemeente (%) Onder of gelijk aan Boven modaal modaal (meer dan 1.75) ( 1.75 of minder) Jongens 22, 78, Meisjes 22, 78, -4 jaar 17,9 82,1 4-8 jaar 23,7 76, jaar 23,8 76,2 Laag opleidingsniveau 34,5 65,5 Midden opleidingsniveau 18,8 81,2 Hoog opleidingsniveau 11, 89, Anna Paulowna 23,4 76,6 Harenkarspel 16,9 83,1 Den Helder 32,8 67,2 Niedorp 15, 85, Schagen 16,6 83,4 Texel 29,9 7,1 Wieringen 13,4 86,6 Wieringermeer 26,3 73,7 Zijpe 2,1 79,9 Totaal KNH 22, 78, 25

27 4.4 Etniciteit Voor de indeling naar etnische herkomst van de jeugdigen is gebruik gemaakt van de standaarddefinitie van het CBS; een jeugdige is van Nederlandse herkomst als beide ouders in Nederland zijn geboren. Een jeugdige is van niet-nederlandse herkomst als minstens één ouder in het buitenland is geboren. Ontbreekt informatie over het geboorteland van beide ouders dan wordt aangenomen dat het geboorteland van deze ouders hetzelfde is als van de jeugdige. Bij het toekennen van etniciteit wordt onderscheid gemaakt westerse en niet-westerse herkomstlanden. De westerse herkomstlanden zijn de landen in Europa (m.u.v. Turkije), Noord-Amerika, Oceanië, Japan en Indonesië. De niet-westerse herkomstlanden zijn Turkije en alle landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (m.u.v. Japan en Indonesië). De Kop van Noord-Holland is een regio met relatief weinig allochtonen. In Nederland is ongeveer 19% van niet-nederlandse afkomst, in de Kop van Noord- Holland ongeveer 12%. 9% van de jeugdigen is van niet-nederlandse herkomst. 1% is van Antilliaanse/Arubaanse, Surinaamse, Turkse of Marokkaanse afkomst. De overige jeugdigen betreffen jeugdigen met een overig westerse herkomst (Indonesië, Duitsland, België en Rusland) (4%) en jeugdigen met overig niet-westerse herkomst (Afghanistan, Irak, China, Brazilië en Sri Lanka) (4%). Tabel 4.4 Etnische afkomst jeugdigen (%) Nederlands 91,3 Antilliaans/Arubaans,7 Surinaams,5 Turks,1 Marokkaans,1 Overig westers 3,7 Overig niet-westers 3,6 Totaal 1, Van de jeugdigen is 91% autochtoon en 9% allochtoon. 4% van de allochtone jeugdigen is van westerse afkomst en 5% van niet-westerse afkomst. Jongens (5%) zijn vaker van westerse afkomst dan meisjes (3%). Het percentage niet-westerse allochtonen ligt hoger in de laagste opleidingscategorie (7%) dan bij een opleidingsniveau uit de middencategorie (3%) en de hoogste opleidingscategorie (5%). De gemeenten Niedorp en Harenkarspel zijn de gemeenten waar de meeste autochtonen (95%) wonen. In de gemeente Schagen is het percentage westerse allochtonen het hoogste, namelijk 7%. In de gemeente Den Helder is het percentage niet-westerse allochtonen het hoogste, namelijk 12%. 4.5 Samenvatting achtergrondkenmerken Ruim driekwart van de jeugdigen (77%) woont bij de eigen ouders, 17% van de jeugdigen woont bij één ouder. De verdeling van het opleidingsniveau van het gezin waar de jeugdige opgroeit, is als volgt: 31% heeft een laag opleidingsniveau, 47% heeft een opleidingsniveau in de middencategorie en 22% heeft een hoog opleidingsniveau. Oudere jeugdigen groeien vaker op in een gezin met een laag opleidingsniveau dan jongere jeugdigen. De meeste vaders werken meer dan 32 uur in de week (93%), 5% werkt minder dan 32 uur per week. Van de moeders werkt 7% meer dan 32 uur per week en 67% minder dan 32 uur per week. Eén op de vijf moeders (21%) is huisvrouw. 22% van de gezinnen heeft een maandelijks inkomen gelijk of onder modaal (1.75 euro of minder). In de Kop van Noord-Holland is 9% van de jeugdigen allochtoon: 4% is van westerse afkomst en 5% van niet-westerse herkomst. 26

28 5 Gezondheid 5.1 Inleiding In een welvarend land als Nederland is het met de lichamelijke gezondheid van de meeste jeugdigen goed gesteld. Ook de kwaliteit van de zorg in Nederland is goed, waardoor eventuele gezondheidsproblemen tijdig kunnen worden gesignaleerd en behandeld. De kenmerkende welvaartsziekten doen zich meestal pas voor op latere leeftijd. Bij gezondheid gaat het echter niet alleen om de lichamelijke gezondheid. Volgens de definitie van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) is gezondheid niet alleen de afwezigheid van een ziekte of handicap, maar een toestand van lichamelijk, geestelijk (psychisch) en sociaal welbevinden. Psychisch welbevinden is een belangrijk aspect van gezondheid bij jeugdigen. De psychische problemen van baby s, peuters en kleuters zijn soms van voorbijgaande aard, soms meer persistent. Voorbijgaand zijn over het algemeen eet- en slaapproblemen. Blijvender en vaak ernstiger zijn oppositioneel (driftig en opstandig) en hyperactief gedrag, hechtingstoornis (geen gevoel voor geborgenheid), verlatingsangst en autisme. Bij jeugdigen in de basisschoolleeftijd komen vooral gedragsproblemen en problemen als gevolg van een inadequate opvoeding vaak voor. Problemen in de gezinsrelaties komen soms tot uiting in lichamelijke klachten. Andere problemen zijn angsten, onzindelijkheid en aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit. Een aantal van deze aspecten komt in dit hoofdstuk aan bod. 5.2 Ervaren gezondheid De ervaren gezondheid, ook wel gezondheidsbeleving genoemd, geeft een samenvattend oordeel over de eigen gezondheid weer. Alle gezondheidsaspecten die van belang zijn voor de jeugdige in kwestie worden in deze samenvattende maat meegenomen. Deze onderliggende gezondheidsaspecten variëren per persoon, maar hebben vaak betrekking op zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Bij jeugdigen zijn voornamelijk fitheid en leefstijl van belang voor de ervaren gezondheid. In de Kop van Noord-Holland geeft 5% van de ouders van de jeugdigen aan dat zij de gezondheid van hun kind als minder goed ervaren: 5% definieert de gezondheid van zijn of haar kind als gaat wel, minder dan één procent geeft aan dat de gezondheid niet zo best is en eveneens minder dan één procent vindt de gezondheid slecht. Samenvattend beoordeelt 95% van de ouders de gezondheid van zijn of haar kind als goed of heel goed en de overige 5% beoordeelt de gezondheid als niet goed. Er is geen verschil in ervaren gezondheid tussen jongens en meisjes, tussen de verschillende leeftijdscategorieën en de verschillende opleidingsniveaus van het gezin , 5,1 jongens meisjes 5 5,1 6, 4,1-4 jaar 4-8 jaar 8-12 jaar Figuur Niet goed ervaren gezondheid naar geslacht (%) Figuur Niet goed ervaren gezondheid naar leeftijdscategorie (%) 27