Flexibilisering en outcome JGZ. Van vaste contactmomenten naar flexibilisering

Transcriptie

1 Flexibilisering en outcome JGZ Van vaste contactmomenten naar flexibilisering ActiZ, 3 november 2011

2 Inleiding en samenvatting Visie leden van ActiZ over flexibilisering Flexibilisering van de contactmomenten betekent dat het ene kind meer en het andere kind minder contactmomenten consumeert dan het afgesproken aantal in de richtlijn contactmomenten. Het schrappen van contactmomenten op een bepaalde leeftijd voor de gehele doelgroep is geen flexibilisering. De leden van ActiZ wijzen dat af. Het flexibel aanbieden van contactmomenten is goed mogelijk in de microrelatie tussen het gezin en de professional. Deze spreekt aan het eind van het contactmoment met de ouders af wanneer, hoe en waar het volgende contact zal plaatsvinden. De richtlijn contactmomenten biedt het kader waarbinnen de professional afspraken kunnen maken met de ouders. In principe biedt de JGZzorgorganisatie aan alle ouders alle voorgeschreven contactmomenten aan, maar de professional spreekt met de ouders af welke contactmomenten daadwerkelijk geconsumeerd worden. Dat zal bij het ene kind meer zijn en bij het andere kind minder. Dit doet meer recht aan kind, ouder (s) en professionals en geeft de professional de ruimte om meer aan te sluiten bij de cliënt. Flexibilisering gebeurt niet in de eerste zes maanden van het leven van een kind. Deze periode is nodig om een vertrouwensrelatie op te bouwen met ouder(s), zicht te krijgen op de omstandigheden en om een afweging te maken van draagkracht en draaglast om zo de zorgbehoefte te kunnen vaststellen. In deze periode worden relatief veel lichamelijke (aangeboren) aandoeningen opgespoord. Op de transitiemomenten in het leven van kind verandert er veel en is een nieuwe afweging van draagkracht en draaglast nodig, dan ook geen flexibilisering. Dit geldt ook bij een ingrijpende gebeurtenis. Visie leden ActiZ over outcome van de JGZ Als de contactmomenten flexibel worden aangeboden en de professional de ruimte en het vertrouwen krijgt om daarin de juiste keuzes te maken met de ouder en kind, kan het aantal contactmomenten niet goed worden gebruikt voor de afspraken van financiering. Vandaar dat ActiZ met haar leden heeft gekeken naar mogelijke outcome afspraken. De leden van ActiZ die jeugdgezondheidszorg uitvoeren vinden dat de outcome van de JGZ zich bevinden in de benoemde velden van de preventienota (voortgezet in de nota Volksgezondheid), aangevuld met kind-in-beeld, groei en ontwikkeling en ouderschap. Deze outcome is geformuleerd vanuit de optiek van primaire preventie, dus gezondheid en geen chronische ziekte, eet- en beweegpatroon en geen overgewicht. Dat brengt ons tot de volgende thema s van outcome van de JGZ: o In beeld, bereik o Ouderschap o Gezondheid o Groei en ontwikkeling o Psychosociale ontwikkeling (w.o. hechting en depressie) o Gezond eet- en beweegpatroon (overgewicht) o Preventie van kindermishandeling o Roken, alcohol en drugs Over de resultaten op deze onderwerpen zouden de JGZ-organisaties graag gesprekken voeren met de gemeenten. De richtlijn contactmomenten is meer een rekenmodel en basis voor het - 2 -

3 gesprek over wenselijk inhoudelijke outcome. De richtlijn contactmomenten schrijft de leeftijden voor waarop contact in het algemeen wenselijk is, maar geeft beleidsvrijheid wat betreft de vorm en de uitvoering waarin de JGZ de contactmomenten aanbiedt. De bijdrage van JGZ aan de maatschappij De meeste kinderen groeien veilig en gezond op tot volwassenen die een steentje bijdragen aan de maatschappij. Met ondersteuning van de JGZ kan de groep gezonde kinderen groter worden. JGZ heeft een belangrijke taak bij de start van een mensenleven. Kinderen, die om wat voor reden dan ook achterblijven in hun ontwikkeling, beginnen met een achterstand aan de basisschool die moeilijk in te halen is en als ze die niet inlopen hebben ze een slechtere startpositie op de arbeidsmarkt. Wanneer ze niet actief participeren aan de samenleving kosten ze de samenleving veel geld. De kracht van de JGZ zit in het in beeld hebben van alle kinderen, bewaken en zo nodig versterken van de zelfredzaamheid bij het gezond en veilig opgroeien en opvoeden van kinderen, tijdig signaleren en bijsturen, zelf interveniëren of doorverwijzen. Bij vroeg ingrijpen, als het probleem nog klein is, is de gezondheidswinst groter en dus goedkoper. De jeugdgezondheidszorg levert, in algemene termen, de volgende bijdrage aan de maatschappij: o De groep blije, gezonde en veilig opgroeiende kinderen waar niets mee aan de hand is blijft even groot/wordt groter, waardoor minder kinderen gespecialiseerde zorg waaronder jeugdzorg nodig hebben. o Versterking van het ouderschap, vergroten van het eigen probleemoplossend vermogen van ouders (verhogen draagkracht, verkleinen draaglast). o Immuniteit tegen kinderziekten door rijksvaccinatieprogramma, waardoor epidemieën zo goed als uitgeroeid zijn. o Opsporing van en hulp bij risico s van kinderen op het gebied van gezondheid, ontwikkeling en veiligheid en ze verbinden met de juiste hulp. o Inzicht in de gezondheidstoestand van groepen jeugdigen en gezondheidsbedreigende maatschappelijke risicofactoren

4 Hoofdstuk 1 Inventarisatie stand van zaken flexibilisering contactmomenten bij de leden van ActiZ ActiZ inventariseerde bij haar JGZ leden de stand van zaken wat betreft de flexibilisering van contactmomenten. Alle JGZ organisaties zijn daar mee bezig en flexibiliseren binnen de beleidsvrijheid die het basistakenpakket-jgz en de richtlijn contactmomenten geeft. Basistakenpakket en richtlijn contactmomenten Het Basistakenpakket JGZ (wet) beschrijft op hoofdlijnen de inhoud van de JGZ en de richtlijn contactmomenten (veldnorm) schrijft voor op welke leeftijd er contact moet zijn. Jeugdgezondheidszorgorganisaties hebben beleidsvrijheid in de vorm van het contact (face to face, telefonisch, digitaal, groepsverband), de duur van het contactmoment (10, 15, 20 minuten tot een uur bij het huisbezoek of groepsconsult) en de uitvoerende discipline (assistente, verpleegkundige, arts). Jeugdgezondheidszorgorganisaties maken dan ook gebruik van die beleidsvrijheid. Zij pleiten ervoor om die beleidsvrijheid verder op te rekken, zodat het ene kind meer en het andere kind minder contactmomenten consumeert De richtlijn contactmomenten geeft als leeftijden aan: eerste week hielprik en gehoorscreening, tweede week postnataal huisbezoek, 4 weken, 2 maanden, 3 maanden, 4 maanden, 6 maanden, 7 ½ maand, 9 maanden, 11 maanden, 14 maanden, 1 ½ jaar, 2 jaar, 3 jaar en 4 jaar, groep 2, groep 7 en klas 2. Standpunt leden van ActiZ m.b.t. contactmomenten Uitgangspunt is: o Alle kinderen in beeld hebben en houden. o Eerste 6 maanden een goed contact opbouwen en samen met de ouders een goede afweging maken van draagkracht en draaglast. o Na zes maanden verschillende zorgpaden van licht naar zwaar, of sporen rondom verschillende onderwerpen aanbieden. o Na elk contactmoment met ouders bespreken wanneer het volgende contactmoment zal plaatsvinden. o Op transitiemomenten in de levensloop van kinderen geen flexibel aanbod, dan opnieuw een afweging van draagkracht en draaglast maken, samen met ouder en kind. o Bij ingrijpende gebeurtenissen ook opnieuw een afweging maken omdat de balans tussen draaglast en draaglast dan verandert. o Verantwoordelijkheid van professional om de frequentie in een gesprek met de ouders af te spreken binnen de kaders. o Competente, ervaren ouders van 2 e en volgende gezonde kinderen zonder problemen kunnen vaak toe met minder contactmomenten. Het doel is de gezondheidswinst voor alle kinderen te optimaliseren. o Er komt daarmee extra ruimte voor kinderen/gezinnen die meer aandacht vragen

5 De transitiemomenten in het leven van een kind zijn: geboorte, overgang van zuigeling naar peuter, overgang van kleuter naar schoolkind, overgang naar pubertijd en overgang naar volwassenheid. De JGZ-leden van ActiZ hebben de vragen, wensen en behoeften van kinderen en hun ouders duidelijk voor ogen en dat noopt tot variëren, want niet alle kinderen (en hun ouders) hebben dezelfde vragen, problemen, wensen en behoeften en vragen dezelfde zorg. Uitgangspunt daarbij is om binnen de kaders van de publieke opdracht van de JGZ, het ondersteunen van een veilige en gezonde ontwikkeling van alle kinderen, keuzemogelijkheden te bieden aan ouders, waarbij ook meer verantwoordelijkheid bij de professional en de ouder samen komt te liggen. Het is aan de jeugdverpleegkundige en de jeugdarts om in overleg met de ouders af te spreken wanneer het volgende contactmoment zal plaatsvinden. Het gaat om een zorgvuldige afweging van zorg voor alle kinderen om ze zo gezond en veilig mogelijk te laten opgroeien, versus zorg voor kinderen die meer aandacht vragen. Er is een zeker minimum aantal contactmomenten nodig om de publieke gezondheidstaken, uit te kunnen voeren. De JGZ organisaties vinden dat de contactmomenten afhankelijk van de zorgbehoefte, gedifferentieerd aangeboden kunnen worden, zodat het ene kind meer en het andere kind minder contactmomenten consumeert. Het ZonMw programma vernieuwing JGZ gaat met onderzoek na wat flexibilisering oplevert aan gezondheidswinst dan wel of het juist leidt tot gezondheidsverlies en biedt mogelijk een antwoord op de vraag naar een absoluut minimum. Ieder kind in beeld Jeugdgezondheidszorgorganisaties houden alle kinderen in beeld en richten zich op de zelfredzaamheid van kinderen en hun ouders en niet alleen op kinderen met risicofactoren. In de zuigelingen- en peuterperiode is de JGZ de enige instantie die alle kinderen kent. Er is extra aandacht voor kwetsbare kinderen en kinderen die in hun ontwikkeling worden bedreigd. Om een goed beeld te vormen van veiligheid, gezondheid, welzijn, groei en ontwikkeling van een kind, is regelmaat in de contactmomenten een voorwaarde. Uiteraard is dit ook noodzakelijk voor het opbouwen van een vertrouwensrelatie met de ouder(s). Het tijdens de contactmomenten vroeg en alert inspelen op gesignaleerde ontwikkelingen leidt tot risicoreductie. Door de professionele inschatting van kind-, risico-, omgevings- en gezinsfactoren wordt duidelijk of er sprake is van een balans tussen draagkracht en draaglast of dat het kind dat extra aandacht vraagt. Deze afweging is met name aan de orde in de eerste 6 maanden en wordt herhaald op de transitiemomenten in de levensloop van een kind en bij ingrijpende gebeurtenissen. Doordat de frequentie van contactmomenten, mede in verband met het vaccinatieprogramma, in deze periode relatief hoog is, is het mogelijk om een goede inschatting te maken. Nieuwe rol jeugdverpleegkundige en jeugdarts Bij elk contactmoment bespreekt de professional met de ouders of het nodig/gewenst is dat deze ouder met dit kind de volgende keer met het gebruikelijke contactmoment komt, dan wel een contactmoment overslaat of eerder komt. De afweging wordt gemaakt op basis van de vraag of behoefte van de ouder, de ontwikkeling van het individuele kind en de inschatting van de professionals. De meeste jeugdgezondheidszorgorganisaties bouwen dit systeem op vanaf de werkvloer. Dat betekent voor competente ervaren ouders van 2de en 3de kinderen zonder problemen na de eerste zes maanden enkele contactmomenten niet standaard afgenomen worden

6 De zorgorganisaties prikkelen de professionals om meer kritisch te zijn en hun verantwoordelijkheid te delen met de ouder die tenslotte het bezoek zinvol moet vinden. Daarvoor zijn op de transitiemomenten in het leven van een kind evaluatie momenten ingebouwd waar met ouders wordt teruggekeken en vooruitgekeken wat nodig is. Er kan altijd een contactmoment meer of minder komen. De professionals beslissen dat samen met de ouders. Uiteraard is een voorwaarde voor deze werkwijze dat de vertrouwensrelatie zo is dat als de omstandigheden wijzigen ouders niet schromen om contact op te nemen. Ook zijn er jeugdgezondheidszorgorganisaties die contactmomenten bij gezonde kinderen die voorheen door een arts gedaan werden nu door verpleegkundigen of verpleegkundig specialist laten uitvoeren. De jeugdartsen kunnen zich hierdoor richten op kinderen met complexe gezondheidsproblemen. Zorgpaden In andere sectoren van de gezondheidszorg werkt men met zorgpaden. Ook sommige jeugdgezondheidszorgorganisaties zijn bezig met de uitwerking van zorgpaden van licht tot zwaar (incl. huisbezoeken en interventieprogramma s e.d.). Ze gaan na of er valide indicaties zijn op te stellen met een bijbehorend aanbod (laag risico, verhoogd risico, hoog risicoprofiel). Een enkele organisatie heeft dat al verder uitgewerkt in verschillende zorgsporen. De ouders maken samen met de professional een keuze voor een specifiek spoor (spoor gezond, spoor gezond met opvoedingsvragen, spoor gezond met ontwikkelingsvragen, enzovoort). Afhankelijk van het type spoor worden professionals ingezet en wordt de gewenste contactfrequentie bepaald. Het sporentraject wordt gecombineerd met een inhoudelijke kwaliteitscyclus. De sporen bieden ook de mogelijkheid aandacht te besteden aan regionale thema's. Dit door het gericht aanbieden van een contactmoment. Differentiatie in vorm Zorgorganisaties experimenteren ook met andere vormen van aanbieden van contactmomenten, zoals: o contactmomenten uitgevoerd op kinderdagverblijven/ peuterspeelzaken, o contactmomenten in de vorm van inloopactiviteiten m.n. voor allochtone ouders i.p.v. geplande afspraken, o contactmoment in de vorm van een bezoek aan het inloopspreekuur, o contactmoment in de vorm van een telefonisch of digitaal consult, o contactmoment in de vorm van groepsbureau, o contactmoment in de vorm van huisbezoek. Hoofdstuk 2 Meer inzicht in de outcome van de JGZ ActiZ heeft samen met haar leden verkent of het mogelijk is om de resultaten van de inspanningen van de jeugdgezondheidszorg te vertalen in concrete outcome indicatoren. Tijdens de ledenbijeenkomsten-jgz van ActiZ van november 2010 en maart 2011 is hierover gesproken. Dit - 6 -

7 onderwerp is voorbereid door een speciaal hiervoor in het leven geroepen werkgroep en in de commissie JGZ. Het bezig zijn met flexibilisering van contactmomenten maakt dat ook nagedacht wordt over de structuur van verkoop- en productieafspraken met de gemeenten. Daar staat nu meestal het gerealiseerde aantal contactmomenten per kind centraal en niet wat de JGZ bijgedragen heeft aan de gezondheid, ontwikkeling en veiligheid van kinderen. De jeugdgezondheidszorgorganisaties zouden, indien mogelijk, voortaan liever andersoortige afspraken willen maken met de gemeenten en rekenschap afleggen op punten die er toe doen, namelijk concrete resultaten, outcome, i.p.v. aantallen geleverde contactmomenten. De vraag is hoe. Bijvoorbeeld: De JGZ wil een bijdrage leveren aan de beweging naar voren zodat minder kinderen dan nu zware vormen van hulp nodig hebben. De JGZ wil de stijgende lijn van overgewicht bij kinderen afbuigen Dilemma s De JGZ is breed, over veel gegevens zouden indicatoren gemaakt kunnen worden. Uit de jaarverslagen blijkt dat de JGZ afspraken kan maken en gegevens leveren over veel zaken. Er zijn daaruit gemeenschappelijke items te halen die JGZ organisaties nu al registeren. Deze registratie items kunnen ingezet worden om outcome afspraken te maken. o Informatie vanuit het Digitaal dossier JGZ. o De indicatoren van de Inspectie. o De indicatoren van Beter Voorkomen. o De CJG indicatoren De eerste verkenning van dit onderwerp maakt duidelijk dat de ombouwing van productieafspraken van contactmomenten naar concrete outcome indicatoren een ingrijpend proces is wat niet zo maar gerealiseerd kan worden. Wel kunnen we de contouren van de nieuwe denkrichting schetsen, aangeven wat op korte termijn haalbaar is en wat meer uitwerking vraagt. Outcome vraagt ook een traject binnen de eigen organisatie, een fase van: wat willen we, wat verstaan we daar dan onder, wat moeten we dan hoe gaan registreren etc. Dilemma is dat de JGZ slechts een deel vormt van de keten en samen met de ketenpartners werkt aan resultaten. Dat maakt het moeilijk om indicatoren te vinden waar de JGZ een substantiële invloed op heeft en die ook goed meetbaar zijn. Omdat de JGZ in het publieke domein opereert zijn er vaak meerdere factoren die bijdragen tot een resultaat of probleem en ook meerdere tot een oplossing. De kunst is te laten zien wat de JGZ oplevert en wat zij oplevert met ketenpartners samen. De werkgroep heeft primaire preventie concreet gevisualiseerd als het aantal kinderen waarbij de JGZ als-het-ware een rood vlaggetje plaatst van risicokind of extra aandachtskind. Op de transitiemomenten in de levensloop van kinderen wordt nagegaan of het vlaggetje overeind blijft dan wel weg kan omdat het risico geëlimineerd is. De winst zit hem in het aantal kinderen waarbij de JGZ een substantiële bijdrage heeft geleverd in de oplossing zodat het vlaggetje weggehaald kan worden omdat het risico niet meer relevant is of niet meer bestaat. Dat is de outcome van primaire preventie. Daarnaast signaleert en verwijst de JGZ zo nodig en biedt preventieve zorg. Voorstel voor onderwerpen voor indicatoren - 7 -

8 Binnen de leden van ActiZ met Jeugdgezondheidszorg was snel consensus over de onderwerpen waarover de outcome indicatoren moeten gaan: de benoemde velden van de preventienota (voortgezet in de nota Volksgezondheid), aangevuld met kind-in-beeld, groei en ontwikkeling en ouderschap. De leden vinden het van belang om indicatoren te formuleren vanuit de optiek van primaire preventie, dus gezondheid en geen chronische ziekte, gezond eet- en beweegpatroon en geen overgewicht. Dat brengt ons tot de volgende thema s: o In beeld, bereik o Ouderschap o Gezondheid o Groei en ontwikkeling o Psychosociale ontwikkeling (w.o. hechting en depressie) o Gezond eet- en beweegpatroon (overgewicht) o Preventie van kindermishandeling o Roken, alcohol en drugs Mening gemeenten Voordat ActiZ verder gegaan is met het verder uitwerken van bovengenoemde onderwerpen tot outcome indicatoren zijn deze onderwerpen eerst besproken met het ambtelijk platform JGZ van de VNG. Er is daar grote waardering voor deze stap, de het proces en de gedachtegang. Ook gemeenten blijken meer ruimte te willen creëren. De mening van de gemeenten is dat de gekozen items prima onderwerpen zijn voor de leden van ActiZ om over in gesprek te gaan met gemeenten. Duidelijk is echter wel dat het landelijk doorontwikkelen van indicatoren geen draagvlak heeft onder gemeenten. Er zitten teveel haken en ogen aan en de mening is divers. Dat varieert van dat men wel de oude productie afspraken wil handhaven, maar daar niet meer op afrekenen, tot het belang van het gesprek waarom bijv. meer of minder contactmomenten geleverd zijn. Conclusie De leden van ActiZ met jeugdgezondheidszorg en de deelnemers van het ambtelijk platform van de VNG vinden de denkwijze positief maar signaleren ook dilemma s. Het is moeilijk primaire preventie concreet te maken en daarmee goed meetbaar. De invloed van de JGZ op het leven van kinderen is een onderdeel van de keten en de maatschappij. De vraag is hoe formuleer je het aandeel van de JGZ in de hele proces van gezond en veilig opgroeien en opvoeden van een kind binnen een gezin in de woonomgeving. Gemeenten vinden een gesprek over de bijdrage van de JGZ aan de resultaten op de genoemde onderwerpen en het duiden van de informatie en de verschillende uitgangssituaties van gezinnen/ burgers in verschillende wijken en buurten belangrijker dan het meten op outcome indicatoren. Dat betekent dat ActiZ volstaat met het benoemen van de onderwerpen voor het gesprek van de leden van ActiZ met de gemeenten en de onderwerpen op dit moment niet verder laat uitwerken tot outcome indicatoren. Deelnemers werkgroep outcome JGZ: o Janine Kliphuis, Thebe o Marianne Beuken, Orbis JGZ o Annette Kellenaers, Zorgboog - 8 -

9 o o o o Agine Bernhard, Meandergroep Ellen Jeuken, de Zorggroep Inge Steinbuch, ActiZ Jacqueline de Vries, ActiZ - 9 -