Onderzoek naar het hulpwerkwoord OP

Transcriptie

1 Onderzoek naar het hulpwerkwoord OP Inleiding In 2010 is het Nederlandse Gebarencentrum een onderzoek gestart naar hulpwerkwoorden (auxilaries) binnen de Nederlandse Gebarentaal (NGT). In de Nederlandse Gebarentaal bestaat het hulpwerkwoord OP dat beschreven is door Heleen Bos (1994). Gebarentalen zijn visueel ruimtelijke talen, de articulatoren zijn de handen, het gezicht en andere lichaamsdelen en de ruimte dichtbij het lichaam wordt gebruikt om de gebaren te produceren. In gebarentalen worden locaties in de gebarenruimte gebruikt om referenten te duiden. Deze locaties kunnen de feitelijke locaties van referenten zijn of gecreëerde locaties voor niet-aanwezige referenten. In gebarentalen bestaan twee typen werkwoorden congruerende werkwoorden en nietcongruerende werkwoorden. Congruerende werkwoorden in de Nederlandse Gebarentaal kunnen gecongrueerd worden door middel van beweging van een locatie van een referent naar een locatie van een andere referent. Een voorbeeld is het gebaar GEVEN, waarvan de beweging kan gaan van locatie 1 naar locatie 2 waarmee het subject en object aangeduid kan worden. Een andere manier van congruentie is door middel van een kleine beweging vanuit de pols waardoor de oriëntatie van de palm en vingers aanduidt welke referent subject en welke object is, bijvoorbeeld het gebaar ROEPEN. Niet-congruerende werkwoorden kunnen geen gebruik maken van de bovengenoemde strategieën om aan te duiden wie de subject of de object is. De reden dat ze niet kunnen congrueren met locaties in de gebarenruimte is omdat deze werkwoorden lichaamsgebonden zijn of vanwege de beperkingen van de handconfiguratie en beweging van het werkwoord. In dit geval kunnen de subject-object relatie toch uitgedrukt worden door middel van een hulpwerkwoord dat OP genoemd wordt. Dit hulpwerkwoord is semantisch leeg en dient alleen om de congruentierelatie duidelijk te maken. OP wordt gebaard door middel van een INDEX-handvorm die beweegt van ene locatie naar de andere met een boog terwijl de mond het orale component op kan uitbeelden. Het doel van dit onderzoek is het gebruik van het hulpwerkwoord OP in de Nederlandse Gebarentaal in kaart te brengen, in het bijzonder het verschil in het gebruik van het hulpwerkwoord OP bij native signers en bij tolken NGT. Wij vermoeden dat er een verschil bestaat in het gebruik van het hulpwerkwoord OP tussen native signers en tolken NGT, waarschijnlijk omdat de tolken NGT tijdens hun opleiding aangeleerd wordt dat het gebruik van OP verplicht is aan de hand van de beschrijving door Heleen Bos, terwijl wij dit niet zien bij native signers. Daarnaast is het doel ook het in kaart brengen van de werkwoorden waarbij de productie van OP noodzakelijk is en in welke context. Het onderzoek bestaat uit twee delen: het vooronderzoek en het onderzoek zelf. Methode vooronderzoek: De opnames van de getolkte journaals in het jaar 2009 werden geanalyseerd en alle zinsconstructies waarin OP voorkwam werden genoteerd. Aan de hand van deze gevonden voorbeelden werd een woordenlijst gemaakt van werkwoorden waarmee OP geproduceerd werd. Er werden in totaal 128 zinsconstructies gevonden waarin OP voorkwam. Daarnaast werden filmpjes van 12 koppels native signers geanalyseerd uit de database Corpus NGT. In totaal werden er 71 zinsconstructies gevonden waarin OP voorkwam, deze werden genoteerd. Aan de hand van deze gevonden voorbeelden werd er een woordenlijst gemaakt. De tien meest voorkomende woorden van beide lijsten werden geselecteerd om daarmee

2 een woordenlijst van 20 meest gebruikte werkwoorden te krijgen waarbij het hulpwerkwoord OP gebruikt was. Aan de hand van de 20 meest gebruikte werkwoorden die voorkwamen in combinatie met het hulpwerkwoord OP bij zowel tolken NGT als native signers werden 20 tekeningen gemaakt door Bart Koolen, de vormgever van het Nederlandse Gebarencentrum. Elk werkwoord werd afgebeeld in een tekening waarin de getekende figuren iets uitvoeren dat het werkwoord uitbeeldt. Onder elke tekening stond het gebruikte werkwoord getypt. Afbeelding 1 te zien hieronder is een voorbeeld van zo n tekening. Afbeelding 1 Methode onderzoek: Voor het onderzoek waren 42 proefpersonen geselecteerd, waarvan 21 doof en 21 tolken NGT. De leeftijd van de dove proefpersonen varieerde van 16 jaar tot en met 80 jaar oud. NGT werden geselecteerd op basis van hun afstudeerdatum dat varieerde van 1986 tot het verwachte afstuderen in De proefpersonen werden uitgenodigd om mee te werken aan het onderzoek onder het mom dat zij mee zouden werken aan een onderzoek naar woordvolgorde in NGT, dit om te voorkomen dat hun uitingen beïnvloed zouden worden door voorkennis over dit onderwerp. De bedoeling was dat de proefpersonen aan de hand van de 20 tekeningen een situatie moeten vertellen in NGT waarbij zij het werkwoord op de tekening moeten gebruiken in hun beschrijving. Hiermee wilden wij uitzoeken of het hulpwerkwoord OP gebruikt werd in deze beschrijvingen aangezien OP wel voorkwam in de voorbeelden die gevonden werden in de getolkte journaals en in het corpus NGT. De 42 proefpersonen werden gefilmd tijdens het uitvoeren van de taak. Daarnaast werden de dove proefpersonen gevraagd om een test te doen waar zij de grammaticaliteit moesten beoordelen. De test bestond uit 40 filmpjes van de getolkte journaals waarin een zinsconstructie aanwezig was met het hulpwerkwoord OP. De bedoeling was dat zij aan de hand van een ja/nee-vragenlijst aangeven of zij vinden of het gebruik van OP grammaticaal juist was in de gegeven voorbeelden. De tolken NGT werden van dit onderzoeksdeel uitgesloten omdat zij geen native signers waren en dus niet intuïtief kunnen oordelen of het gebruik van OP goed was.

3 aantal keren OP Resultaten: De uitkomsten van de elicitatie test waren verrassend, van de 20 aangeboden werkwoorden maakten native signers gemiddeld 6,9 keer gebruik van het hulpwerkwoord OP om de congruentie uit te drukken terwijl de tolken NGT gemiddeld 6,4 keer gebruik maakten van het hulpwerkwoord OP. Deze uitkomsten gaven aan dat native signers en tolken NGT ongeveer even veel gebruik maakten van het hulpwerkwoord OP terwijl de verwachting was dat de tolken NGT meer gebruik zouden maken van het hulpwerkwoord OP. Na analyse van de resultaten besloten wij de groepen native signers en tolken NGT op te delen in drie leeftijdsgroepen om de resultaten onderling te kunnen vergelijken. De native signers werden opgedeeld in drie groepen kijkend naar hun geboortedatum, namelijk: geboren voor 1975, geboren tussen 1975 en 1990 en na 1990 geboren. De redenen hiervoor zijn dat de dovenscholen voor 1980 een strikt oraal beleid hanteerden, dat wil zeggen dat er alleen les werd gegeven in gesproken Nederlands. Native signers die voor 1975 waren geboren leerden gebarentaal van elkaar en van oudere Doven. Na 1980 veranderde het beleid op de dovenscholen. Er werd toen overgestapt op de Totale Communicatie-methode met als gevolg dat de native signers op de dovenscholen ook gebarentaal aangeboden kregen. Native signers die na 1990 geboren werden kregen een andere taalbeleid op dovenscholen, namelijk tweetaligheid. Het belangrijkste verschil van deze laatstgenoemde groep met de twee oudere groepen is dat deze groep NGT als een vak aangeboden kreeg op de dovenscholen, waarbij de aandacht ook uitging naar aspecten van de grammatica van NGT. De tolken NGT werden ook opgesplitst in drie groepen, de eerste groep tolken NGT werd opgeleid op de oude tolkenopleiding op MBO niveau welke bestond tot en met In 1997 is er een nieuwe HBO tolkenopleiding geopend, de tweede groep behoort tot de afgestudeerde tolken NGT die hun diploma behaald hebben tussen 2001 en De derde groep bestaat uit vierdejaars studenttolken NGT. Deze groepen werden vergeleken op basis van leeftijd en de duur van hun tolkencarrière. Native signers die voor 1975 zijn geboren maakten gemiddeld 4,9 keer gebruik van het hulpwerkwoord OP terwijl de tolken NGT die voor 1997 zijn afgestudeerd gemiddeld 5,7 keer het hulpwerkwoord OP gebruikten. Native signers van voor 1990 maakten gemiddeld 10 keer gebruik van het hulpwerkwoord OP terwijl de tolken NGT die hun diploma s hebben behaald tussen 2001 en 2008 een gemiddelde scoorden van 4. Native signers die na 1990 zijn geboren maakten gemiddeld 9,2 keer gebruik van het hulpwerkwoord OP terwijl de vierdejaars studenttolken NGT gemiddeld 11,3 keer het hulpwerkwoord OP gebruiken. Het is duidelijk zichtbaar in de grafieken 1 en 2 dat hoe jonger de native signers zijn en hoe recenter de tolken NGT hun diploma hebben behaald, hoe meer zij gebruik maken van hulpwerkwoord OP. OP DOVEN Grafiek Leeftijd

4 Aantal keren OP OP TOLKEN NGT Grafiek Diplomadatum Er werd ook gekeken naar andere vormen van congruentie anders dan OP, daaruit is gebleken dat rolnemen de meest populaire vorm was om congruentie aan te geven na OP. Hieruit is ook gebleken dat de oudere generatie native signers en tolken NGT dit aspect van congruentie het meest gebruikten in vergelijking met de jongere generaties native signers, tolken NGT en studenttolken NGT. En dat is vergelijkbaar met de uitkomst dat de oudere generaties minder vaak gebruik maken van het hulpwerkwoord OP. Naast OP en rolnemen werden er ook twee andere manieren van congruentie gevonden, namelijk AUX en INDEX. AUX is een hulpwerkwoord met dezelfde kenmerken als OP, het enige verschil is dat de orale component op niet gearticuleerd wordt tijdens de productie van het gebaar. INDEX is een andere vorm van congruentie waarbij er alleen gewezen wordt naar het object. In tabel 1 is duidelijk zichtbaar hoe vaak de verschillende vormen van congruentie werden gebruikt. N=20 Doven 1975< 1997< Doven 1990< 2010< Doven >1990 >2011 OP Rolnemen AUX INDEX Tabel 1

5 De dove deelnemers die meededen aan de grammaticaliteit oordeeltest toonden vergelijkbare resultaten met de elicitatie test, namelijk dat de oudere participanten het gebruik van OP minder vaak grammaticaal juist vonden. Dat is duidelijk zichtbaar in grafiek 3, hoe ouder de participanten zijn, hoe vaker zij de filmpjes van het getolkte journaals waarin er een zinsconstructie te zien was met OP als onjuist beoordeelden. Grammaticaliteit oordeeltest 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% Grafiek 3 0,0% Leeftijd van de Dove participanten Naast de gevonden resultaten werd er ook een element gevonden dat nog niet eerder is beschreven. Tijdens het analyseren van resultaten werd duidelijk dat de dove participanten vaak OP gebruikten om iets te benadrukken voor duidelijkheid, bijvoorbeeld als de congruentie door middel van rolnemen, AUX en INDEX niet goed begrepen wordt door de recipiënt, werd OP gebruikt om de congruentie duidelijk aan te geven. Daarnaast werd OP ook gebruikt als er sprake is van emoties in een situatie. Hierop besloten wij de elicitatie-test te modificeren om dit fenomeen te bekijken en er werden 4 nieuwe dove participanten gevonden. Bij deze gemodificeerde elicitatie-test ging de testafnemer een paar keer opzettelijk om duidelijkheid vragen als de participant een werkwoord congrueerde met behulp van rolnemen, AUX of INDEX. Onze verwachtingen waren dat de participanten dan OP zouden gebruiken om de congruentie te benadrukken. Na afname van deze gemodificeerde test bleek dat de 4 participanten inderdaad vaker OP gebruiken dan de eerste 21 participanten. De 4 participanten gebruikten OP gemiddeld 7,25 keer om de congruentie uit te drukken, daarnaast werd OP gemiddeld 4,25 keer gebruikt om duidelijkheid te verschaffen na de vraag om verduidelijking van de testafnemer. Conclusie: De grootste en meest verrassende conclusie van dit onderzoek was dat het hulpwerkwoord OP gemiddeld even vaak door de native signers en tolken NGT werd gebruikt. Na nadere analyse is gebleken dat er waarschijnlijk sprake is van een grammaticaal verandering in het NGT, want het is duidelijk te zien dat de oudere native signers het hulpwerkwoord OP veel minder gebruiken dan de jongere native signers en dat geldt ook voor tolken NGT die de oude MBO tolkenopleiding hebben gedaan. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de jongere native signers op veel jongere leeftijd contact hebben met tolken NGT die op hun beurt de jongere native signers beïnvloeden met het op hun opleiding geleerde gebruik van OP als een manier van congruentie. Daarnaast hebben de jongere native signers ook NGT als een vak gehad tijdens hun schooljaren waarin zij les hebben gekregen van nieuwe (ook tweede taal-leerders) docenten NGT.