W onen. Regionale Agenda Wonen Deel B. Regionaal Ruimtelijk Overleg Noordoost Zuidoost Midden West

Transcriptie

1 W 2012 onen Regionale Agenda Wonen Deel B Regionaal Ruimtelijk Overleg Noordoost Zuidoost Midden West Najaar 2012

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Actuele ontwikkelingen op de regionale woningmarkt in Noord-Brabant 2 2. Effecten kredietcrisis Een realistisch en regionaal afgestemd woningbouwprogramma 7 4. Aansluiting van vraag en aanbod op de regionale woningmarkt Wonen met zorg en welzijn 16 Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 1 van 26

3 1. Inleiding Plannen, programma s en prognoses Actuele ontwikkelingen op de regionale woningmarkt in Noord-Brabant De in korte tijd sterk gewijzigde financieel-economische omstandigheden, het veranderend demografisch perspectief en de hiermee samenhangende veranderingen in het wensenpatroon van de woonconsument stellen de regionale woningmarkt voor een aantal stevige opgaven. Opgaven die de regionale agenda de komende tijd sterk zullen bepalen. Zo ligt er de opgave om meer realiteitszin en regionale samenhang te brengen in de gemeentelijke woningbouwplanning en -programmering. Bovendien moet tijdig worden ingespeeld op toekomstige demografische ontwikkelingen. Daarnaast is van belang, dat het bestaande en nieuwe aanbod van woningen en woonmilieus voldoende (blijft) aansluiten op de vraag van woonconsumenten. En nauw samenhangend met genoemde opgaven ligt er de opgave om meer flexibiliteit te brengen in de woningbouwplanning, te zorgen voor voldoende differentiatie in het woningbouwprogramma en de ontwikkelschaal van woningbouwprojecten te verkleinen. In dit achtergronddocument wordt allereerst de laatste stand van zaken geschetst wat betreft de effecten van de kredietcrisis op de woningbouw in Brabant. Vervolgens wordt ingezoomd op de ontwikkelingen van de (gemeentelijke) plancapaciteiten voor woningbouw. Ten slotte wordt stilgestaan bij de (onvoldoende) aansluiting van vraag en aanbod op de regionale woningmarkt, waarbij ook de thematiek rond wonen met zorg en welzijn aan bod komt. In deze achtergrondrapportage zijn de (belangrijkste) analyseresultaten vooral weergegeven op provinciaal en (sub)regionaal niveau, waarbij uiteraard is aangesloten op de indeling in de vier RROgebieden 1. In de bijlagen is van een aantal ontwikkelingen ook een beeld op gemeentelijk schaalniveau geschetst. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 2 van 26

4 2. Effecten kredietcrisis kredietcrisis laat diepe sporen na op de woningmarkt aantal in aanbouw genomen woningen al geruime tijd op laag (kwartaal)niveau groei Brabantse woningvoorraad naar verwachting in 2013 op dieptepunt De weerslag van de financieel-economische crisis is, ook in Brabant, onmiskenbaar. Een belangrijke exponent hiervan is de terugvallende nieuwbouwproductie 2 (figuur 1) en daarmee een (sterk) afnemende groei van de woningvoorraad. Lag deze groei in 2009 nog op bijna woningen, in 2010 groeide de voorraad nog slechts met woningen (figuur 2). Mede door stimuleringsmaatregelen van rijk, provincie en gemeenten zijn in de loop van 2010 wel weer meer woningen in aanbouw genomen. Hierdoor ligt de groei van de woningvoorraad in 2011 (feitelijk) en in 2012 (naar verwachting) ook wat hoger. Figuur 1. Ontwikkelingen nieuwbouw, NOORD-BRABANT, Bron: 'Monitor bevolking en wonen' (okt. 2012), Provincie Noord-Brabant feitelijke aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen verwacht aantal op te leveren nieuwbouwwoningen o.b.v. in aanbouw genomen woningen * * Het gaat hierbij om nieuwbouwwoningen, die 1¼ - 1¾ jaar (15-21 maanden) eerder in aanbouw zijn genomen. De nieuwbouw in 2013 is geëxtrapoleerd o.b.v. gegevens over het aantal recent in aanbouw genomen woningen en afgegeven bouwvergunningen. Bron: gemeenten Noord-Brabant; inventarisatie en bewerking: Provincie Noord-Brabant. In 2011 is het aantal in aanbouw genomen woningen echter weer fors teruggevallen, tot kwartaalniveaus die tot de laagste behoren sinds het begin van de kredietcrisis. Het markeert de 'dubbele dip' in de woningbouw in Brabant (figuur 3). Het 4e kwartaal van 2011 met zo n in aanbouw genomen woningen is het (voorlopige) dieptepunt van de crisis. Nieuwe initiatieven voor woningbouwprojecten lijken in 2011 verder te zijn 'opgedroogd', waarbij ook een rol speelt dat de genoemde stimuleringsmaatregelen van de verschillende overheden zijn afgelopen. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 3 van 26

5 Figuur 2. Groei woningvoorraad, NOORD-BRABANT, Bron: 'Monitor bevolking en wonen' (okt. 2012), Provincie Noord-Brabant feitelijke groei * prognose 2011 ** verwachte groei o.b.v. in aanbouw genomen woningen *** * Door een opschoning van het Woningregister door het CBS is in een groot aantal gemeenten de woningvoorraad per aangepast. Hierdoor is de Brabantse woningvoorraad in totaal met zo'n woningen opgehoogd. Dit is niet in de groei over 2007 meegenomen. ** Bron: 'De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011'. *** Het gaat hierbij om nieuwbouwwoningen, die 1¼ - 1¾ jaar (15-21 maanden) eerder in aanbouw zijn genomen. De nieuwbouw in 2013 is geëxtrapoleerd o.b.v gegevens over het aantal recent in aanbouw genomen woningen en afgegeven bouwvergunningen. Een (trendmatige) inschatting van de sloop van woningen is in de gegevens verwerkt, evenals een inschatting van het aantal 'toevoegingen anderzins'. Bron: gemeenten Noord-Brabant; inventarisatie en bewerking: Provincie Noord-Brabant. Bovendien staat het investeringsvermogen van woningbouwcorporaties onder druk en is de aansluiting van vraag en aanbod op de woningmarkt vaak nog onvoldoende. Ook zorgen de huidige financieeleconomische situatie en (blijvende) onzekerheden over toekomstige woningmarktontwikkelingen voor de nodige terughoudendheid bij woonconsumenten. Gelet op deze ontwikkelingen en onzekerheden is en blijft het voor veel woningbouwprojecten lastig de kritische grens te halen om ook daadwerkelijk met de bouw te kunnen starten. In lijn hiermee mag dan ook worden verwacht, dat het aantal in aanbouw genomen woningen zich de eerstkomende tijd zal blijven bewegen rond de (lagere) kwartaalniveaus van Zo ligt ook het aantal in aanbouw genomen woningen in de eerste twee kwartalen van 2012 rond dat (lagere) gemiddelde kwartaalniveau van 2011, al liggen de aantallen wel weer wat hoger dan in het laatste kwartaal van 2011 (figuur 3) Figuur 3. Aantal in aanbouw genomen woningen (per kwartaal), NOORD-BRABANT, totaal huur koop eengezins meergezins e kwart. 2e kwart. 3e kwart. 4e kwart. 1e kwart. 2e kwart. 3e kwart. 4e kwart. 1e kwart. 2e kwart. 3e kwart. 4e kwart. 1e kwart. 2e kwart. 3e kwart. 4e kwart. 1e kwart. 2e kwart Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 4 van 26

6 Al met al mag worden verwacht, dat na de lichte opleving in 2011 (feitelijk bijna opgeleverde nieuwbouwwoningen) en 2012 (naar verwachting zo'n woningen) de op te leveren nieuwbouwproductie in 2013 weer sterk zal terugvallen. Provinciale analyses komen uit op een nieuwbouwproductie in 2013 van zo n woningen (figuur 1) en een groei van de woningvoorraad van rond de woningen. Bij deze (netto) groei van de woningvoorraad is rekening gehouden met de (trendmatige) sloop van woningen en is ook een inschatting van het aantal 'toevoegingen anderszins' verwerkt. Met deze in 2013 verwachte woningbouwaantallen zou het (naoorlogse) diepterecord uit 2003 toen de woningvoorraad met slechts woningen toenam worden gebroken (figuur 2). In bijlage 1 zijn ook enkele regiospecifieke beelden (RRO s) met betrekking tot de (verwachte) groei van de woningvoorraad opgenomen. Een en ander betekent ook, dat de groei van de woningvoorraad duidelijk achterblijft bij de provinciale behoefteramingen 3, op grond waarvan er de eerstkomende tijd jaarlijks zo n à woningen aan de voorraad zouden moeten worden toegevoegd (figuur 2). Door de kredietcrisis en de effecten hiervan op de woningmarkt zullen deze aantallen de eerstkomende jaren echter niet worden gehaald, met als gevolg dat huishoudensvorming wordt uitgesteld en woningtekorten verder oplopen. Illustratief voor deze effecten van de kredietcrisis is ook de ontwikkeling van de stagnatie-indicatoren. Voor Brabant als geheel staat de stagnatie-indicator 2014 op een score van 65 (tabel 1). Dit betekent dat in de periode 2011 t/m 2013 waarbij 2011 het startjaar is van de meest recente provinciale prognose naar verwachting slechts 65% van de vooruit berekende groei van de woningvoorraad zal worden gerealiseerd. Figuur 4. Ontwikkeling 'stagnatie-indicator - lange termijn', NOORD-BRABANT 100 Bron: 'Monitor bevolking en wonen' (okt. 2012), Provincie Noord-Brabant S.I S.I S.I S.I S.I S.I S.I S.I S.I feitelijk feitelijk feitelijk feitelijk feitelijk feitelijk feitelijk verwacht verwacht De stagnatie-indicator (S.I.) geeft aan in welke mate (uitgedrukt als %) de vooruit berekende groei van de woningvoorraad (naar verwachting) ook daadwerkelijk gerealiseerd is of wordt. Daarbij is de feitelijke/verwachte groei van de woningvoorraad vanaf 2005 afgezet tegen de geprognotiseerde groei. De verwachte jaarlijkse groei van de woningvoorraad is steeds bepaald aan de hand van het aantal woningen, dat 1¼ - 1¾ jaar (15-21 maanden) eerder in aanbouw is genomen. De nieuwbouw in 2013 is geëxtrapoleerd o.b.v gegevens over het aantal recent in aanbouw genomen woningen en afgegeven bouwvergunningen. Een (trendmatige) inschatting van de sloop van woningen is in de gegevens verwerkt, evenals een inschatting van het aantal 'toevoegingen anderzins'. Zie voor een meer uitgebreide toelichting ook bijlage 2b. Bron: gemeenten Noord-Brabant; inventarisatie en bewerking: Provincie Noord-Brabant. De kredietcrisis weerspiegelt zich ook wanneer de ontwikkeling van de stagnatie-indicator over een wat langere termijn wordt bekeken (figuur 4). Voor Brabant als geheel bereikte deze stagnatie-indicator - lange termijn zijn hoogtepunt in 2010 met een score van 86. Deze score laat zien, dat er in de periode Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 5 van 26

7 2005 t/m 2009 tegenover de (destijds) vooruitberekende groei van de woningvoorraad met woningen, een feitelijke groei staat van woningen. Daarmee ligt het realisatiepercentage op 86%. In de praktijk komt deze score er vooral op neer, dat de (vooruit berekende en gewenste) inloop van het woningtekort in die periode niet heeft plaatsgehad. Met de verwachte woningbouwaantallen in de eerstkomende jaren zullen zoals gezegd de woningtekorten juist weer oplopen en laat de ontwikkeling van de stagnatie-indicator (na de top van 2010) van jaar op jaar een steeds minder rooskleurig beeld zien. Hoewel er regionaal (tabel 1) en zeker ook gemeentelijk (bijlage 2a en 2b) behoorlijke verschillen bestaan, is wel duidelijk dat de kredietcrisis vandaag de dag diepe sporen nalaat op de woningmarkt. Tegelijkertijd betekent ze ook het nodige voor de opgaven van morgen. Tabel 1. De 'stagnatie-indicator 2014' en de 'stagnatie-indicator lange termijn' 1) de in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 5-tallen groei woningvoorraad in % groei woningvoorraad in % 2011 t/m 2013 stagnatie-indicator 2005 t/m 2013 stagnatie-indicator verwacht prognose 2014 verwacht prognose lange termijn NOORD-BRABANT STEDELIJK CONCENTRATIEGEBIED LANDELIJKE GEBIED RRO - WEST-BRABANT RRO - MIDDEN-BRABANT RRO - NOORDOOST-BRABANT RRO - ZUID-OOST-BRABANT >> RRO - WEST-BRABANT subregio West waarvan stedelijk concentratiegebied waarvan landelijk gebied subregio Breda e.o waarvan stedelijk concentratiegebied waarvan landelijk gebied subregio Land van Heusden en Altena >> RRO - MIDDEN-BRABANT subregio Midden-Brabant waarvan stedelijk concentratiegebied waarvan landelijk gebied >> RRO - NOORDOOST-BRABANT subregio 's-hertogenbosch e.o waarvan stedelijk concentratiegebied waarvan landelijk gebied subregio Uden-Veghel e.o waarvan stedelijk concentratiegebied waarvan landelijk gebied subregio Land van Cuijk >> RRO - ZUIDOOST-BRABANT subregio Eindhoven-Helmond subregio de Kempen subregio de Peel e.o De Provincie Noord-Brabant hanteert een indeling in een viertal 'RRO-gebieden'. RRO staat voor 'Regionaal Ruimtelijk Overleg'. Binnen deze 'RRO-gebieden' kunnen m.b.t. 'het wonen' subregio's worden onderscheiden. Daarnaast is er - gebaseerd op de Structuurvisie Ruimtelijke Ordening - een onderscheid gemaakt tussen gemeenten (met de hoofdkern) in het stedelijk concentratiegebied en gemeenten (met de hoofdkern) in het landelijk gebied. 1) Zie bijlage 2a en 2b voor een nadere toelichting op de 'stagnatie-indicator 2014' en de 'stagnatie-indicator lange termijn'. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 6 van 26

8 3. Een realistisch en regionaal afgestemd woningbouwprogramma plancapaciteit woningbouw laatste jaren sterk verminderd vooral zachte plannen worden geherfaseerd of geschrapt toenemende realiteitszin in planning en programmering komt flexibiliteit ten goede planning en programmering vastgelegd in regionale afspraken Jaarlijks geven de Brabantse gemeenten inzicht in hun woningbouwplannen 4. De gegevens zijn een waardevolle bron voor regionale woningmarktanalyses en een belangrijke graadmeter voor de woningbouw(mogelijkheden). De plancapaciteiten weerspiegelen bovendien de gemeentelijke woningbouwambities. De ontwikkeling van de plancapaciteit is al langere tijd een belangrijk thema op de regionale agenda. Daarbij spelen zowel kwantitatieve (overprogrammering en overplanning) als kwalitatieve aspecten (aansluiting van vraag en aanbod) een rol. Figuur 5. Ontwikkeling totale plancapaciteit woningbouw, NOORD-BRABANT, (absolute aantallen; stand per 1 jan. van het betreffende jaar) totale plancapaciteit woningbouw capaciteit te realiseren binnen 5 jaar capaciteit te realiseren binnen 5-10 jaar capaciteit te realiseren na 10 jaar (incl. sloop) prov. prognose, actual De plancapaciteit voor woningbouw is de laatste jaren sterk verminderd. De capaciteit bereikte in 2008 haar hoogtepunt met een omvang van woningen en is sindsdien van jaar op jaar onafgebroken teruggelopen, naar woningen in 2012 (figuur 5). Hiermee is de plancapaciteit in vier jaar tijd (2008 t/m 2011) met liefst 28% afgenomen. Met de huidige plancapaciteit kan vrijwel geheel worden voorzien in de Brabantse woningbehoefte in de komende 15 jaar (2012 t/m 2026). Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 7 van 26

9 Tussen 2008 en 2012 is de plancapaciteit dus met ruim woningen teruggebracht. In diezelfde periode zijn ruim nieuwbouwwoningen opgeleverd. Aanvankelijk komen er (per saldo) geen nieuwe plannen meer bij. De laatste jaren wordt echter ook plancapaciteit geschrapt en ge(her)faseerd. Schrappen en faseren heeft overigens vooral betrekking op de zachte plancapaciteit 5 (figuur 6b). In de omvang en fasering van harde plannen 6 zit (logischerwijs) beduidend minder beweging (figuur 6a). Figuur 6a. Ontwikkeling harde plancapaciteit woningbouw, NOORD-BRABANT, (absolute aantallen; stand per 1 jan. van het betreffende jaar) totale plancapaciteit woningbouw capaciteit te realiseren binnen 5 jaar capaciteit te realiseren binnen 5-10 jaar capaciteit te realiseren na 10 jaar Figuur 6b. Ontwikkeling zachte plancapaciteit woningbouw, NOORD-BRABANT, (absolute aantallen; stand per 1 jan. van het betreffende jaar) totale plancapaciteit woningbouw capaciteit te realiseren binnen 5 jaar capaciteit te realiseren binnen 5-10 jaar capaciteit te realiseren na 10 jaar Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 8 van 26

10 Al met al en de kredietcrisis heeft daar uiteraard het nodige toe bijgedragen komt er Brabant-breed meer en meer realiteitszin in de gemeentelijke woningbouwplanning. In vrijwel alle gemeenten worden het woningbouwprogramma en de daartoe benodigde plancapaciteiten tegen het licht gehouden. Kwantitatief gezien sluit de omvang van de plancapaciteit hierdoor steeds beter aan op de benodigde capaciteit. Uit figuur 7 blijkt, dat voor Brabant als geheel de indicator totale plancapaciteit (voor de eerstkomende tienjaarsperiode) inmiddels is teruggevallen tot een score van 103%. Met andere woorden, voor de periode 2012 t/m 2021 ligt de omvang van de totale plancapaciteit voor woningbouw (nog maar) 3% boven de benodigde capaciteit. In 2008 stond deze indicator nog op 152%. Deze ontwikkeling, waarbij de (soms forse) overcapaciteit aan woningbouwplannen de laatste jaren sterk is teruggebracht, is overal in Brabant terug te vinden; in elk van de (vier) onderscheiden regio s en zowel in de stedelijke concentratiegebieden als in de landelijke gebieden (figuur 7). Wel lijken vooral in de landelijke gebieden de ambities voor de korte termijn (nog) wat aan de hoge kant (tabel 2). De indicator totale plancapaciteit staat hier voor de eerste vijfjaarsperiode (2012 t/m 2016) op liefst 133%, al ligt deze capaciteit nog niet volledig vast in harde plannen. Laten de ontwikkelingen van de plancapaciteiten voor woningbouw op regionaal schaalniveau een vrij uniform beeld zien, op gemeentelijk niveau zijn de verschillen (aanmerkelijk) groter. In bijlage 3 zijn de gemeentelijke scores voor zowel de indicator totale plancapaciteit als de indicator harde plancapaciteit weergegeven. 200% Figuur 7. Ontwikkeling totale plancapaciteit, uitgedrukt als percentage van de benodigde woningbouwcapaciteit (oftewel de 'indicator totale plancapaciteit'), steeds voor de 1e tienjaarsperiode, NOORD-BRABANT, Bron: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 jan ( ), 2007 ( ), 2008 ( ), 2009 ( ), 2010 ( ), 2011 ( ) en 2012 ( ); bewerking Provincie Noord-Brabant Zie bijlage 3 vo o r e en nadere to elichting o p de 'indic ato r to tale plancapacite it' 180% 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 STEDELIJK CONCENTRATIE- GEBIED LA N D ELIJK GEBIED WEST- BRABANT MIDDEN- BRABANT NOORDOOST- BRABANT ZUIDOOST- BRABANT NOORD-BRABANT Het is de opgave zeker ook gezien de afnemende woningbehoefte (en op termijn zelfs krimp) deze lijn van (meer) realisme in woningbouwplanning en -programmering voort te zetten. Dit komt ook de benodigde flexibiliteit ten goede. Juist ook omdat aan demografische, economische en woningbehoefteontwikkelingen de nodige marges en onzekerheden zijn verbonden, is het zaak de nodige flexibiliteit in (harde) woningbouwplannen in te bouwen. Dit kan bijvoorbeeld door de differentiatie van nieuwbouwprogramma s zo lang mogelijk open te houden en plannen niet al in een vroegtijdig stadium volledig programmatisch dicht te timmeren. Door te werken met globale plannen in fases uit te werken, steeds Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 9 van 26

11 afhankelijk van de dan actuele vraag kan beter worden meebewogen met ontwikkelingen aan de vraagzijde, wat de planrealisatie ten goede komt. Daarnaast is het van belang de nodige flexibiliteit in de ruimtelijke ontwikkeling van woningbouwplannen te houden, zodat er voldoende beleidsruimte blijft bestaan, bijvoorbeeld om ook in de (nabije) toekomst in te kunnen blijven spelen op nieuwe, onvoorziene inbreidingsmogelijkheden of binnenstedelijke herstructurerings- en transformatieopgaven. Van belang is eveneens, dat over de regionale woningbouwplanning en -programmering duidelijke bestuurlijke afspraken worden gemaakt. In Brabant is dit geborgd in de Verordening ruimte 7, op grond waarvan jaarlijks regionale afspraken worden gemaakt (of herbevestigd) over de gemeentelijke woningbouwprogramma s. Het is vervolgens aan gemeenten om in lijn hiermee te sturen op de inzet van de eigen plannen, waarmee ook het teveel aan capaciteit en enige overcapaciteit is nodig uiteindelijk naar een volgende (vijfjaars)periode zal doorschuiven. Hierbij zullen naast kwantitatieve, ook kwalitatieve aspecten een rol spelen. Gelet op de demografische ontwikkelingen en de daarmee samenhangende afname van de groei van de woningbehoefte (en op termijn zelfs krimp), zal de ruimte om plannen door te schuiven de komende tijd overigens wel steeds minder worden. Doel van regionale afstemming en afspraken is, dat gemeentelijke ambities en plancapaciteiten worden ingekaderd in een realistisch woningbouwprogramma en dat er regionale samenhang in planning en programmering ontstaat. Regionale afstemming is van belang om onderlinge concurrentie tussen gemeenten te voorkomen, desinvesteringen (bijvoorbeeld in grondposities en planvorming) te vermijden en leegstand tegen te gaan. Én om te voorkomen dat gemeentelijke woningbouwplannen elkaar (onnodig) in de weg gaan zitten. Met als paradoxaal gevolg dat er, ondanks de vele plannen, juist niet of minder gebouwd wordt. Bij een te groot planaanbod wordt het immers moeilijker de kritische grenzen te halen (bijvoorbeeld 70% verkocht), voordat met de bouw gestart wordt. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 10 van 26

12 Tabel 2. Woningbouwcapaciteiten en -opgaven, aantal woningen in plannen ten opzichte van de benodigde plancapaciteit, 2012 t/m 2021 de in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 5-tallen CAPACITEITSINDICATIE opgave plus = indicator indicator KORTE TERMIJN totale waarvan totale harde 2012 t/m 2016 prognose verwachte benodigde capaciteit harde plancapaciteit plancapaciteit ) sloop 2) capaciteit in plannen 3) capaciteit 3) >100% 4) <100% 5) NOORD-BRABANT 6) % 76% STEDELIJK CONCENTRATIEGEBIED % 76% LANDELIJK GEBIED % 76% RRO - WEST-BRABANT % 97% RRO - MIDDEN-BRABANT % 63% RRO - NOORDOOST-BRABANT % 59% RRO - ZUID-OOST-BRABANT % 83% CAPACITEITSINDICATIE opgave plus = indicator indicator MIDDELLANGE TERMIJN totale waarvan totale harde 2012 t/m 2021 prognose verwachte benodigde capaciteit harde plancapaciteit plancapaciteit ) sloop 2) capaciteit in plannen 3) capaciteit 3) 100% <<100% 5) NOORD-BRABANT 6) % 55% STEDELIJK CONCENTRATIEGEBIED % 56% LANDELIJK GEBIED % 54% RRO - WEST-BRABANT % 73% RRO - MIDDEN-BRABANT % 38% RRO - NOORDOOST-BRABANT % 42% RRO - ZUID-OOST-BRABANT % 62% 1) De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering ) De te verwachten sloop is, tenzij anders is vermeld, berekend o.b.v. de gemiddelde sloop over de periode 2002 t/m ) Bron: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand anno 2012; bewerking: Provincie Noord-Brabant.. Tot de harde plancapaciteit behoren de onherroepelijke of door gemeenteraden vastgestelde woningbouwplannen. 4) Omdat de ervaring leert dat van de (vele) plannen die een gemeente heeft er altijd wel een aantal niet of met vertraging wordt uitgevoerd, is het - met name voor de kortere termijn - van belang rekening te houden met (enige) overcapaciteit. Daarom wordt uitgegaan van een streefwaarde tussen de 100% en 130% (steeds voor de eerstkomende vijf jaar). 5) Voor de voortgang van de woningbouw, maar om tegelijkertijd ook voldoende flexibiliteit in de planontwikkeling te houden; gelet bovendien op de reguliere planningsmethodiek en de juridisch gehanteerde (voortschrijdende bestemmings)planperiode van 10 jaar, wordt voor de 'indicator harde plancapaciteit' voor de vijfjaars-, resp. de tienjaarsperiode uitgegaan van een waarde van maximaal 100%. Door de nodige flexibiliteit in te bouwen in (harde) woningbouwplannen kan beter worden ingespeeld op de marges en onzekerheden, die inherent zijn aan (toekomstige) demografische, economische en woningbehoefteontwikkelingen. Juist vanwege de sterke dynamiek op de woningmarkt is het van belang niet alles direct vast te leggen in (harde) plannen en ook binnen de plancapaciteit de nodige ruimte te houden voor nadere invulling. 6) De Provincie Noord-Brabant hanteert een indeling in een viertal 'RRO-gebieden'. RRO staat voor 'Regionaal Ruimtelijk Overleg'. Binnen deze 'RRO-gebieden' worden met betrekking tot 'het wonen' subregio's onderscheiden. Daarnaast is er - gebaseerd op de Structuurvisie Ruimtelijke Ordening - een onderscheid gemaakt tussen gemeenten (met de hoofdkern) in het stedelijk concentratiegebied en gemeenten (met de hoofdkern) in het landelijk gebied. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 11 van 26

13 4. Aansluiting van vraag en aanbod op de regionale woningmarkt woningmarkt beweegt naar een nieuw evenwicht eerstkomende jaren richt de vraag zich meer op huur en minder dure koop planaanbod kenmerkt zich door inelasticiteit ( dichtgeregeld en dichtgerekend ) toenemende realiteitszin in planning en programmering komt flexibliteit ten goede Een belangrijke voorwaarde voor voortgang en continuïteit in de bouwproductie is, dat het aanbod van nieuwe woningen en woonmilieus voldoende aansluit bij de (veranderende) vraag van de woonconsument. Als vraag en aanbod op de regionale woningmarkt onvoldoende matchen bestaat het risico, dat plannen niet of niet op tijd worden gerealiseerd. Het wel of niet halen van kwantitatieve doelstellingen hangt nauw samen met de kwalitatieve samenstelling van de woningbouwplannen. De aansluiting van vraag en aanbod is echter geen gemakkelijke opgave, gezien de veranderende financieel-economische situatie, de zich sterk wijzigende woningmarktomstandigheden, de demografisch ontwikkelingen (sterke vergrijzing en toename van het aantal eenpersoonshuishoudens) en de voortdurende veranderingen in het wensenpatroon van de woonconsument. Het beeld dat in de afgelopen jaren uit provinciale woningmarktanalyses en monitoringsactiviteiten naar voren komt, laat zien dat vraag en aanbod niet altijd even goed zijn afgestemd. Voor de bestaande woningvoorraad waar de focus de komende decennia meer en meer op gericht zal (moeten) worden is dat begrijpelijk. Hier liggen in veel gemeenten (omvangrijke) herstructurerings- en transformatieopgaven, waarbij via gerichte ingrepen en kwaliteitsverbeteringen van de bestaande voorraad ingespeeld kan worden op veranderende (toekomstige) woonwensen. Figuur 8. Samenstelling nieuwbouwplannen naar type (grondgebonden/appartement), woningbouwcapaciteit (steeds voor de 1e vijfjaarsperiode), NOORD-BRABANT, appartementen (meergezins) grondgebonden (eengezins) Bron: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 jan ( ), 2007 ( ), 2008 ( ), 2009 ( ), 2010 ( ), 2011 ( ) en 2012 ( ); bewerking Provincie Noo rd-brabant 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 STEDELIJK LANDELIJK WEST- MIDDEN- NOORDOOST- ZUIDOOST- NOORD-BRABANT CONCENTRATIE- GEBIED BRABANT BRABANT BRABANT BRABANT GEBIED Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 12 van 26

14 De bestaande woningvoorraad biedt dus de nodige kansen, maar om een gedifferentieerd woningaanbod tot stand te brengen zal ook (vervangende) nieuwbouw een belangrijke strategische rol blijven spelen. En ook voor nieuwbouwplannen geldt, dat ze niet altijd voldoende aansluiten op de (actuele) vraag. In dit verband en een en ander speelde ook al voordat de kredietcrisis goed en wel op gang kwam zijn de laatste jaren vooral de grote aantallen appartementen en het te dure koopprogramma onderwerp van (regionale) discussie. En het lijkt er op dat deze mismatches de effecten van de kredietcrisis verdiepen, vooral waar het de samenstelling van het nieuwbouwaanbod naar eigendom (koop/huur) en prijs betreft. Het percentage appartementen in nieuwbouwplannen is de laatste jaren namelijk sterk teruggelopen. Van ruim 50% enkele jaren geleden naar iets minder dan 40% in 2012 (figuur 8). Deze afname doet zich over de gehele linie voor; in alle regio s en zowel in stedelijke als landelijke gebieden. De afname zien we overigens vooral bij de koopappartementen (figuur 9). Al met al lijkt de plancapaciteit steeds beter aan te sluiten bij de feitelijke nieuwbouwontwikkelingen en laten nieuwbouwplannen, gelet op de opnamecapaciteit van de markt, een betere balans zien tussen grondgebonden woningen en appartementen (figuur 10). Figuur 9. Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) naar eigendom (koop/huur) en type (grondgebonden/appartement), NOORD-BRABANT, Bronnen: - feitelijke ontwikkelingen: CBS-Statline; Woningmarktmonitor plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 jan ( ), 2007 ( ), 2008 ( ), 2009 ( ), 2010 ( ), 2011 ( ) en 2012 ( ); bewerking Provincie Noord-Brabant 100% 90% 9% 16% 19% 5% 16% 27% 29% 26% 25% 22% 19% 20% koop - appartementen 80% 70% 60% 50% 54% 66% 63% 59% 51% 59% 47% 40% 40% 42% 43% 46% 49% 50% koop - grondgebonden huur - appartementen 40% 30% 20% 10% 0% 13% 32% 15% 12% 11% 9% 12% 26% 19% 10% 12% 24% 23% 14% 24% 23% 24% 24% 23% 21% 19% 9% 8% 8% 8% 9% 11% 12% huur - grondgebonden TOTALE PLANCAP TOTALE PLANCAP TOTALE PLANCAP TOTALE PLANCAP TOTALE PLANCAP TOTALE PLANCAP TOTALE PLANCAP WONINGVOORRAAD WONINGVOORRAAD WONINGVOORRAAD NIEUWBOUW FEITELIJK NIEUWBOUW NIEUWBOUW PLANCAPACITEIT, STEEDS VOOR DE 1e VIJFJAARSPERIODE In tegenstelling tot de (sterke) veranderingen in de verhoudingen tussen grondgebonden woningen en appartementen, is de samenstelling van de plancapaciteit naar eigendom (huur/koop) en prijs al geruime tijd vrij stabiel (figuur 11). Zo ligt het aandeel huurwoningen in nieuwbouwplannen, zowel provinciaal als regionaal, gemiddeld genomen al jaren rond 30%. En ook de prijsverdeling lijkt niet veel te veranderen. De oriëntatie van de woonconsument verschuift echter wel. Een gebrek aan vertrouwen op de koopwoningmarkt, verscherpte kredieteisen, verminderde leencapaciteit en dalende huizenprijzen spelen hierbij een rol. Met deze heroriëntatie is de betaalbaarheid van het wonen weer volop onderwerp van de regionale agenda en zal de woningmarkt naar een nieuw evenwicht (moeten) bewegen. Een evenwicht, waarbij de vraag zich de komende jaren meer zal richten op de huursector 8 en ook meer op het minder dure koopsegment. Hierbij gaat het, wat de huur betreft, bijvoorbeeld om de bouw van kwalitatief goede woningen (op termijn weer te verkopen), ook voor de middeninkomens. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 13 van 26

15 Figuur 10. Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) naar type (grondgebonden/appartement), NOORD-BRABANT, Bronnen: - feitelijke ontwikkelingen: CBS-Statline; Woningmarktmonitor plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 jan ( ); bewerking Provincie Noord-Brabant 100% 90% 80% 15% 23% 28% 16% 38% 17% 39% 40% 39% 34% 70% 60% 50% 40% 30% 85% 77% 72% 84% 62% 83% 61% 60% 61% 66% 20% 10% appartementen (meergezins) grondgebonden (eengezins) 0% TOTALE PLANCAP TOTALE PLANCAP HARDE PLANCAP WONINGVOORRAAD WONINGVOORRAAD WONINGVOORRAAD NIEUWBOUW NIEUWBOUW NIEUWBOUW FEITELIJK PLANCAPACITEIT WONINGBOUW Goedkoper en vraaggerichter vormen bij dit alles belangrijke drijfveren voor essentiële innovaties in het hele plannings-, ontwikkel- en bouwproces 9. Innovaties en uitdagingen (voor de bouwsector) die er vooral ook op gericht moeten zijn om slim en flexibel in te kunnen spelen op de veranderde vraag van vandaag de dag met tegelijkertijd een scherp oog voor kwaliteitsbehoud en de toekomstbestendigheid van nieuwe toevoegingen aan de woningvoorraad. Op die manier kunnen de spanningen tussen de kortetermijnvraagstukken op de woningmarkt en het langetermijnstreven ook voor te sorteren op toekomstige (kwaliteits)eisen worden verminderd, al zal er altijd een zekere spanning blijven bestaan. Figuur 11. Samenstelling nieuwbouwplannen naar eigendom (huur/koop) en prijs, woningbouwcapaciteit, steeds voor de 1e vijfjaarsperiode, NOORD-BRABANT, Bron: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 jan ( ), 2007 ( ), 2008 ( ), 2009 ( ), 2010 ( ), 2011 ( ) en 2012 ( ); bewerking P rovincie No ord-brabant koop-duur (> ,-) koop-middelduur koop-goedkoop (< ,-) huur-duur (> 665,-) huur-middelduur huur-goedkoop (< 524,-) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 STEDELIJK LA ND ELIJK WEST- MIDDEN- NOORDOOST- ZUIDOOST- NOORD- CONCENTRATIE- GEBIED BRABANT BRABANT BRABANT BRABANT BRABANT GEBIED Gelet op het aanbod in nieuwbouwplannen wordt (vooralsnog) maar weinig op de huidige heroriëntatie van de woonconsument ingespeeld. Het nieuwbouwprogramma wordt, als het gaat om de verhouding koop/huur en de prijsontwikkelingen in de koopsector, gekenmerkt door een grote mate van inelasticiteit. Het programma lijkt vast te zitten ( dichtgeregeld en dichtgerekend ) in harde plannen en contractuele afspraken, waardoor het lastig is flexibel in te spelen op de verander(en)de marktvraag. Deze inelasticiteit vergroot het risico op verdere woningbouwstagnatie. Immers, als we de kwalitatieve samenstelling van de Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 14 van 26

16 totale Brabant-breed gemeten gemeentelijke plancapaciteit (zo n woningen) voor de eerstkomende vijf jaar analyseren, dan kan onder de huidige woningmarktomstandigheden ruim 40% van het planaanbod gerekend worden tot de categorieën, die als risicovol kunnen worden gezien (figuur 12) 10. Een (groot) deel van deze risicovolle plannen zal de eerstkomende tijd niet worden gerealiseerd. Figuur 12. Risico-analyse plancapaciteiten woningbouw, NOORD-BRABANT, 2012 t/m 2016 Bron: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht wo ningbo uwcapaciteit per gemeente', stand per 1 jan ( ); bewerking Provincie Noord-Brabant koop - duur (> ,-) koop - grondgebonden - goedkoop; 7,4% huur - appartementen - duur; 2,0% koop - middelduur koop - goedkoop (< ,-) huur - duur (> 665,-) huur - appartementen - huur - middelduur goedkoop; 11,0% huur - goedkoop (< 524,-) huur - grondgebonden - middelduur; 3,7% koop - grondgebonden - duur; 24,5% huur - grondgebonden - goedkoop; 6,8% koop - appartementen - middelduur; 9,4% Risicovol koop - appartementen - koop - appartementen - duur; 6,8% Beperkt risico goedkoop; 3,8% huur - grondgebonden - duur; Kansrijk koop - grondgebonden - middelduur; 17,7% huur - appartementen - 1,1% middelduur; 6,0% Al met al lijkt de nieuwbouw zo zijn eigen dynamiek te kennen, waarbij de kwalitatieve spanningen op de woningmarkt maar beperkt terugkomen in het planaanbod. Voor de eerstkomende tijd ligt hier een majeure opgave het aanbod meer in balans te brengen met de (veranderde) vraag. Op weg naar het nieuwe evenwicht en omwille van voortgang in de woningbouw. Hoewel de nieuwbouwproductie vooralsnog eerder lijkt te worden getemporiseerd, dan dat plannen worden aangepast, zijn (steeds meer) gemeenten wel bezig met het omkatten van woningbouwplannen. Hierbij wordt in samenspraak met de verschillende (bouw)partijen de kwalitatieve samenstelling van het nieuwbouwprogramma voor de eerstkomende jaren herijkt en speelt ook het grondprijsbeleid (vaak) een rol. Daarnaast wordt vandaag de dag soms ook op de disbalans tussen vraag en aanbod ingespeeld door woningen die oorspronkelijk als koopwoningen in de plancapaciteit zijn ingeboekt, bij oplevering (voorlopig) als huurwoning in de markt te zetten. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 15 van 26

17 5. Wonen met zorg en welzijn met de vergrijzing liggen er forse opgaven op het vlak van wonen met zorg en welzijn opgaven liggen er vooral nog bij het beschermd wonen en het verzorgd wonen voor het geschikt wonen zijn er voldoende plannen Door de veranderingen in de leeftijdssamenstelling van de bevolking, waarbij de sterke vergrijzing zonder meer het meest in het oog springt, zal er de komende jaren veel aandacht moeten zijn voor het wonen in combinatie met het verlenen van zorg en welzijnsdiensten. Natuurlijk, er gebeurt al veel op dit vlak, maar er zal nog veel meer moeten gebeuren. Met de jongste provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose 3 is ook een indicatie gegeven van de (regionale) opgaven, die er in Brabant liggen op het vlak van wonen met zorg en welzijn, waarbij onderscheid gemaakt is in het zogenoemde beschermd wonen, verzorgd wonen en geschikt wonen (zie bijlage 4 voor de definities). In absolute zin zal vooral het aantal geschikte woningen moeten toenemen. Uitgaande van de ontwikkeling van de vraag is er in Brabant tot 2040 als de vergrijzing (het aantal 65+-ers) naar verwachting haar hoogtepunt bereikt een extra behoefte aan zo n geschikte woningen. Dat is een groei van bijna 30% ten opzichte van de huidige voorraad aan geschikte woningen (tabel 3). Een belangrijk deel (55%) van deze opgave zal al in de eerstkomende tien jaar (tot 2022) moeten worden gerealiseerd (bijlage 4). Tabel 3. Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; aanbod, vraag en opgaven, zie bijlage 4 voor een nadere toelichting op de in de tabel opgenomen gegevens en gehanteerde definities de in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 25-tallen aanbod 2010 vraag 2010 vraag 2040 beschermd verzorgd geschikt beschermd verzorgd geschikt beschermd verzorgd geschikt wonen wonen wonen wonen wonen wonen wonen wonen wonen NOORD-BRABANT STEDELIJK CONCENTRATIEGEBIED LANDELIJKE GEBIED RRO - WEST-BRABANT RRO - MIDDEN-BRABANT RRO - NOORDOOST-BRABANT RRO - ZUID-OOST-BRABANT opgaven opgaven (2010=100) opgaven (2010=100) (o.b.v. de ontwikkeling van de vraag) (o.b.v. de ontwikkeling van de vraag) (incl. inloop tekorten) beschermd verzorgd geschikt beschermd verzorgd geschikt beschermd verzorgd geschikt wonen wonen wonen wonen wonen wonen wonen wonen wonen NOORD-BRABANT STEDELIJK CONCENTRATIEGEBIED LANDELIJKE GEBIED RRO - WEST-BRABANT RRO - MIDDEN-BRABANT RRO - NOORDOOST-BRABANT RRO - ZUID-OOST-BRABANT Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 16 van 26

18 Verhoudingsgewijs ligt de sterkste groei bij het beschermd en het verzorgd wonen. Voor het beschermd wonen, waar de (meer) intensieve vormen van zorg worden geboden, zal het aanbod in Brabant de eerstkomende decennia meer dan moeten verdubbelen (tabel 3). Dit betekent een toename van zo n (voornamelijk intramurale) plaatsen in 2010 naar bijna plaatsen in 2040 (+106%). De verwachte sterke groei van het verzorgd wonen (zo tussen de 70% en 90% tot 2040) zal vooral in de reguliere woningvoorraad zijn beslag moeten krijgen. Er zijn verschillende mogelijkheden om invulling te geven aan de opgaven voor het beschermd, verzorgd en geschikt wonen. Zo kan de opgave voor het beschermd wonen worden gerealiseerd door het aantal verpleeghuisplaatsen uit te breiden en door nieuwbouw van kleinschalige(r) complexen voor intensieve zorg. Daarnaast kunnen bestaande verzorgingshuizen worden omgebouwd en geschikt worden gemaakt voor beschermd wonen. Bij het verzorgd wonen speelt, naast de nieuwbouw van woonzorgcomplexen en kleinschalige vormen van groepswonen (met zorg) vooral het opzetten van zorgsteunpunten een belangrijke rol. Op dergelijke zorgsteunpunten kunnen zelfstandig wonende ouderen een beroep doen als zij zorg nodig hebben ( oproepbare zorg ). Hierbij is ook de (verdere) ombouw van verzorging naar verpleging van belang. Gelet op de dubbele vergrijzing en de hiermee samenhangende sterke groei van het aantal hoogbejaarden zal de vraag naar intensieve (verpleeghuis)zorg immers sterk toenemen. Als gevolg hiervan zal de beschikbare capaciteit in verpleeg- en verzorgingshuizen steeds meer worden ingezet voor mensen die sterk hulpbehoevend zijn. De lichtere vormen van zorg daarentegen zullen meer en meer in de woning of in de (directe) woonomgeving geboden moeten worden. Een en ander sluit ook aan op de wens van veel ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te willen blijven wonen. De opgaven voor het verzorgd en het geschikt wonen zullen voor het overgrote deel in de (nieuwe en bestaande) woningvoorraad moeten worden gerealiseerd. Zoals tabel 3 laat zien, zullen er in dat geval tot 2040 (ten minste) nog ruim woningen extra beschikbaar moeten komen, waarvan ongeveer de helft in de eerstkomende 10 jaar. Hierbij gaat het voornamelijk om nultredenwoningen 11. Voor het label verzorgd wonen is het hierbij wel noodzakelijk, dat er een zorgsteunpunt in de buurt is. Nieuwbouw kan nabij een bestaand steunpunt worden gesitueerd, maar een dergelijk zorgsteunpunt kan ook in nieuwbouwplannen worden opgenomen of in bestaande wijken en buurten worden opgezet. Naast nieuwbouw kan ook de om- en verbouw van gewone woningen tot nultredenwoningen een substantiële bijdrage leveren aan deze opgave. Door gerichte ingrepen en aanpassingen kan een deel van de bestaande woningvoorraad geschikt gemaakt worden voor ouderen en mensen met een beperking. Ten slotte biedt ook een (meer) gerichte woningtoewijzing en woonruimteverdeling mogelijkheden om te voorzien in de opgaven voor het verzorgd en het geschikt wonen. Met behulp van een dergelijk instrument kan worden bevorderd dat een groter deel van de (bestaande) voorraad aan geschikte woningen ook daadwerkelijk voor de doelgroep (ouderen en mensen met een beperking) beschikbaar komt en blijft. Op het vlak van het wonen met zorg en welzijn liggen er de komende tijd forse opgaven. Deze opgaven zijn bij uitstek ook regionale opgaven, zeker als het gaat om het beschermd en het verzorgd wonen. De komende jaren zal het thema wonen met zorg en welzijn dan ook een prominente plek innemen op de regionale agenda. Een van de aandachtspunten voor de regionale woningmarkt betreft de vraag in hoeverre de opgaven voldoende verankerd zijn in (gemeentelijke) plannen en initiatieven voor het beschermd, verzorgd en geschikt wonen. Plannen en initiatieven voor woningbouw, maar bijvoorbeeld ook voor nieuwe (kleinschalige) complexen waar intensieve zorg kan worden geboden of voor zorgsteunpunten. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 17 van 26

19 In bijlage 4 zijn de opgaven (2010 t/m 2021) die er liggen op het vlak van het beschermd, verzorgd en geschikt wonen afgezet tegen deze plannen en initiatieven. Hierbij is ook de feitelijke realisatie over de jaren 2010 en 2011 verdisconteerd (voorzover bekend), zodat een (eerste) beeld gegeven kan worden van de restopgaven voor de eerstkomende 10-jaarsperiode (2012 t/m 2021). En dat beeld laat zien, dat er met name voor het beschermd wonen en het verzorgd wonen, waar de meer intensievere vormen van zorg (kunnen) worden geboden, veelal nog opgaven liggen. Voor het geschikt wonen lijken er in grote lijnen voldoende plannen te zijn. Te meer daar de opgave niet alleen door nieuwbouw gerealiseerd hoeft te worden en er ook andere mogelijkheden kunnen worden benut om in een (groot) deel van de opgave te voorzien. Wel ontbreken nog de nodige (plan)gegevens, vooral met betrekking tot het beschermd en het verzorgd wonen. Het is van belang de komende tijd in (sub)regionaal verband het (gemeentelijke) beeld van plannen en initiatieven op het vlak van wonen met zorg en welzijn te completeren en de registratie van wat feitelijk wordt gerealiseerd (inclusief de opgaven die samenhangen met extramuralisering en sloop) te verbeteren. Zo kan ook het (sub)regionale beeld ten aanzien van de (rest)opgaven op het vlak van het beschermd, verzorgd en geschikt wonen worden aangescherpt. Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 18 van 26

20 Bijlage 1. BIJLAGE 1a. Groei woningvoorraad, RRO - WEST-BRABANT, Bron: 'Monitor bevolking en wonen' (okt. 2012), Provincie Noord-Brabant feitelijke groei prognose 2011 verwachte groei o.b.v. in aanbouw genomen woningen BIJLAGE 1b. Groei woningvoorraad, RRO - MIDDEN-BRABANT, Bron: 'Monitor bevolking en wonen' (okt. 2012), Provincie Noord-Brabant feitelijke groei prognose 2011 verwachte groei o.b.v. in aanbouw genomen woningen Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 19 van 26

21 BIJLAGE 1c. Groei woningvoorraad, RRO - NOORDOOST-BRABANT, Bron: 'Monitor bevolking en wonen' (okt. 2012), Provincie Noord-Brabant feitelijke groei prognose 2011 verwachte groei o.b.v. in aanbouw genomen woningen BIJLAGE 1d. Groei woningvoorraad, RRO - ZUIDOOST-BRABANT, Bron: 'Monitor bevolking en wonen' (okt. 2012), Provincie Noord-Brabant feitelijke groei prognose 2011 verwachte groei o.b.v. in aanbouw genomen woningen Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 20 van 26

22 Bijlage 2. BIJLAGE 2a. De 'stagnatie-indicator 2014' per gemeente Loon op Zand Roosendaal Asten Vught Best Rucphen Cranendonck Eersel Bernheze Mill c.a. Veldhoven Sint-Oedenrode Grave Haaren Baarle-Nassau Oirschot Tilburg Oosterhout Sint-Michielsgestel Boxmeer Heusden Werkendam Boxtel Drimmelen Helmond Goirle Reusel-De Mierden De 'stagnatie-indicator 2014' geeft aan in welke mate (uitgedrukt in %) de tot 2014 vooruit berekende groei van dewoningvoorraad - vanaf het startjaar, 2011, van de meest recente provinciale prognose - naar verwachting ook daadwerkelijk gerealiseerd wordt. Een waarde >100 geeft aan dat de (feitelijk) verwachte groei van de woningvoorraad boven de vooruit berekende groei ligt. Een waarde <100 geeft aan dat de verwachte groei juist onder de vooruit berekende groei ligt. De verwachte groei is bepaald door bij de feitelijke groei van de woningvooraad in 2011, het in 2012 en 2013 verwachte aantal op te leveren nieuwbouwwoningen op te tellen. Een (trendmatige) inschatting van de sloop van woningen is in de gegevens verwerkt, evenals een inschatting van het aantal 'toevoegingen anderszins'. Het verwachte aantal op te leveren nieuwbouwwoningen is bepaald aan de hand van het aantal woningen, dat 1¼ - 1¾ jaar (15-21 maanden) eerder in aanbouw is genomen. De nieuwbouw in 2013 is een inschatting, geëxtrapoleerd op- basis van gegevens over het aantal recent in aanbouw genomen woningen en afgegeven bouwvergunningen. Eindhoven Geldrop-M ierlo Sint Anthonis Cuijk Maasdonk NOORD-BRABANT Zundert Wo ensdrecht Uden Deurne Geertruidenberg Steenbergen Valkenswaard Bladel Veghel Laarbeek 's-hertogenbosch Heeze-Leende Etten-Leur Breda Gemert-Bakel Halderberge Schijndel Dongen Waalwijk Someren Bergen op Zoom Bergeijk Alphen-Chaam Oss Moerdijk Aalburg Nuenen c.a. Hilvarenbeek Oisterwijk Woudrichem Boekel Gilze en Rijen Landerd % Waalre Son en Breugel Regionale Agenda Wonen deel B Pagina 21 van 26