Bouwhistorische opname en waardestelling. Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden

Transcriptie

1 Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden Den Haag, december 2013 Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 1

2 Opdrachtgever: Hillgate Properties BV Rijksstraatweg AC Wassenaar Uitvoering Het Nobelhuis Nobelstraat 1 E 2513 BC Den Haag T +31 (0) l.vis@visarchitecten.nl 1. Voorwoord In opdracht van Hillgate Proporties te Wassenaar heeft Vis Restauratie Architecten te Den Haag een bouwhistorische opname verricht van de panden Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden. De panden worden achtereenvolgens beschreven en gewaardeerd. Het advies omvat het gehele complex. Bij onderzoek en rapportage zijn de Richtlijnen Bouwhistorisch Onderzoek 2009 gehanteerd. Dit rapport geeft inzicht in de bouwgeschiedenis en de gegroeide structuur sinds de bouw in 1640 van Rapenburg 48, met het erf en de bebouwing tot het Pieterskerkhof in samenhang met Pieterskerkhof 4. Bij het onderzoek is gebruik gemaakt van reeds eerder verrichte publicaties betreffende de bouw- en bewoningsgeschiedenis. Ook is gebruik gemakt van het beeldmateriaal van het Regionaal Archief leiden. De waarderingsplattegronden in dit rapport zijn gebaseerd op de door bouwkundig bureau B-3 te Wassenaar ter beschikking gestelde plattegronden. De afbeeldingen zijn tenzij ander vermeld afkomstig van Vis Restauratie Architecten. Den Haag, december 2013 Ir L. Vis Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 2

3 Inhoudsopgave 1. Voorwoord blz. 2 Inhoudsopgave blz Bouwgeschiedenis Rapenburg 48 blz Bouwgeschiedenis Pieterskerkhof 4 blz Beschrijving Rapenburg 48 blz Bouwmassa 4.2 Exterieur blz Interieur blz Beschrijving Pieterskerkhof 4a blz Bouwmassa 5.2 Exterieur blz Interieur blz Monumentenwaardering blz Rapenburg Pieterskerkhof 41 blz Interieur 7. Bronvermelding blz. 43 Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 3

4 2. Bouwgeschiedenis Rapenbrug 48 te Leiden Het complex bevindt zich in één van de oudste stadsdelen van Leiden tussen de in 1250 gegraven stadsvest, het Rapenburg, en het voormalige kerkhof van de Pieterskerk. Tot het einde van de 14e-eeuw wordt het perceel aan de achterzijde begrensd door het verloop van de Leidse Vliet, later bekend als Donkere gracht. Het is dan in bezit van het Faliede Bagijnhof. De redengevende omschrijving van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed is zeer bondig en dateert van dvele decennia terug: Huis van Leyden. Brede imposante Ionische pilastergevel, geverfde zandsteen met festoenen boven de vensters. Midden 17e eeuw. Hardstenen verhoogde deurstoep met gesmeed ijzeren leuning. Nadien is veel kennis verghaard over de bouwgeschiedenis. Hiervan is dankbaar gebruik gemaakt van het maken van dit rapport. Hoewel Pieterskerkhof 4 in de huidige situatie een afzonderlijk bouwvolume is, maakt het deel uit van een historisch gegroeid complex van bebouwingen op het adres Rapenburg 48. Omdat de positie en ontstaansgeschiedenis onlosmakelijk is verbonden met dit perceel wordt de bouwgeschiedenis van het complex als één geheel beschreven. Rapenburg 48 is in de 17e-eeuw ontstaan op de plaats van een drietal huizen waarlangs, aan de zuidzijde, een poort naar een paterhuis voert met een tuin aan het Pieterskerkhof. Bij de confiscatie van de kerkelijke goederen in 1574 is een deel van de gronden in het bezit van de stad Leiden gekomen. De stad verkoopt de panden in 1640 aan Wouter van Halewijn, die ook een aansluitend een achterterrein en een huis aan het Pieterskerkhof koopt. 1 De onderhandelingen werden gevoerd door Benjamin van Halewijn (vóór ), koopman en bewindvoerder van de W.I.C. uit naam van zijn vader Wouter. Eén huis werd gekocht van een particulier voor f 2.850,-, de andere twee van de stad Leiden. Omdat men het in eerste instantie niet eens werd over de prijs liet het Gerecht een taxatie uitvoeren door Van s-gravesande, stadsfabriek, Hendrick van Bilderbeeck, meester metselaar en timmerman Pieter van der Speck. Men werd het uiteindelijk eens over en prijs van f 7.500,-. De bouw van het huis moet zijn begonnen in april 1640, direct na de aankoop van de grond in maart 1640, aangezien het muurwerk in augustus 1640 al een hoogte had bereikt van 17 voet. Wouter Van Halewijn overleed tijdens de bouw van zijn nieuwe huis in juli 1640 op 77 jarige leeftijd. In september 1640 vroegen de erven Van 1 Wouter van Halewijn ( ) was afkomstig uit Brugge en was in 1586 poorter van Leiden geworden. Evenals vele andere immigranten uit de zuidelijke Nederlanden had hij fortuin gemaakt in de textiel en was eigenaar van de brouwerij De Dubbele Sleutel aan de Oude Singel.. Daarnaast was hij eigenaar van de buitenplaats Hoogcraen bij Leiderdorp en bezat een groot huis in de Breestraat. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 4

5 Halewijn toestemming om het natuurstenen basement te laten uitspringen en bovendien hiervoor nog een bordestrap te plaatsen. In 1641 kwam het huis gereed en in 1642 werd het als volbout ingeschreven in het verpondingskohier. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 5

6 Van de voorgevel is een studietekening bekend. Volgens Steenmeijer is het ontwerp van dit stadspaleis onmiskenbaar van de Arent van s-gravesande, waarmee hij begin 1640 zal zijn gestart en waarbij Rapenburg 2 mogelijk als voorbeeld heeft gediend. 2 Het pand biedt een treffende gelijkenis met Rapenburg 2. De voorgevel telt vijf traveen en is voorzien van kolossale Ionische pilasters op een laag basement met twee bouwlagen. Tussen de vensters bevinden zich zware festoenen met bloemen (beneden) en schelpmotieven. Het wapenschild boven de ingang spartij vertoont het blazoen van de familie van Leyden, die Rapenburg 48 vanaf 1658 zou huren en in 1665 zou aankopen. Vanwege de grote diepte van het pand was het dak gedekt met een dubbele dwarskap. Afb. 1 Studietekening van de voorgevel, voorzien van kruiskozijnen met luiken. Het basement en de festoenen zijn op een andere wijze uitgevoerd. 2 G.Steenmeijer, Tot cieraet ende aensien deser stede, Arent van s-gravesande (ca ), architect en ingenieur, Leiden 2005 Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 6

7 Zijn zoon Benjamin van Halewijn koopt in 1645 een achterliggend terrein om een koetsenstalling te maken met een woning voor de stalknecht. De Donkere gracht wordt hierbij opnieuw overkluisd en loopt evenwijdig met het Pieterskerkhof ongeveer in het midden van Pieterskerkhof 4. Na de dood van Benjamin vererft het huis op zijn kinderen. Vanaf 1648 wordt het huis verhuurd en in 1650 koopt Johan de la Chambre, weduwnaar van de dochter van Benjamin, het huis uit de boedel. In 1665 wordt het huis verkocht aan Diederick van Leyden. Zijn zoon Pieter verwerft in 1700 ook Rapenburg 50. De indeling van nr. 48 is bekend dankzij een plattegrond met beschrijving uit Afb. 2 Plattegrond van de situatie in 1719 door Anthony van Velzen, waaruit de 17 e eeuwse toestand van het pand goed valt af te lezen. De voorgevel bevindt zich links. 1. Het Voorhuijs 2. Groote Sael 3. gangh 4. Eetsael 5. Tapijtkamer 6. kamer op de tuyn 8. Rapportijnskamer 10. Comptoir 11. Mestput 12. Stal De plattegrond laat de oorspronkelijke 17 e eeuwse indeling zien, waarbij het Rapenburg en de voorgevel zich links in de tekening bevinden. Het centrale voorhuis bevindt zich achter de niet getekende bordestrap met de grote zaal rechts daarvan. Links bevindt zich de eetzaal. De bordestrap naar de eerste verdieping bevindt zich naast deze zaal, met daarnaast een vertrek voorzien van wandtapijten. De bijgebouwen tot aan het Pieterskerkhof bevinden zich naast het grote huis en achter Rapenburg 42,44 en 46, die eveneens eigendom waren van Van Leyden. Wanneer zijn kleinzoon Diederick II ( ) in 1720 het achterliggende woonhuis van Cornelis Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 7

8 van Veen aan het Pieterskerkhof koopt en in 1729 het vroegere paterhuis ontstaat een perceel dat door het Rapenburg en het Pieterskerkhof wordt begrensd. Langs het Pieterskerkhof wordt het perceel afgesloten door een hoge tuinmuur, die aansluit op de momenteel nog aanwezige tuinmuur achter Rapenburg 38 en 40. Dit schept mogelijkheden om het grote huis aan de tuinzijde uit te breiden. Uit een plattegrondtekening van 1908, gemaakt vóór dat de verbouwing tot school werd uitgevoerd, is de vermoedelijke indeling enigszins af te lezen. Aan de tuinzijde bevinden zich twee grote vertrekken met ieder twee vensters gericht op de tuin. Met een smalle gang blijven de bijgebouwen, stallen en het koetshuis bereikbaar. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 8

9 Afb. 3 Tekening van de bestaande situatie van de begane grond in 1908 door de architect G.J. Perquin. Het huis telt sinds 1730 vier grote zalen op de begane grond. Van de zaal rechtsonder zijn foto s bekend uit 1908, vlak voor de interieurstukken werden verwijderd. De lange gang en het trappenhuis kreeg zijn afwerking in rococo stijl omstreeks Achter het trappenhuis bevinden zich de keuken en de vertrekken voor het personeel. (Collectie Regionaal Archief Leiden, RAL) Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 9

10 Afb. 4, 5 De zuid- en noordwand van de grote zaal met de schouw door Jean Baptste Xavery en de dubbele deur naar de gang. Tussen de twee deuren bevond zich in de gang de tochtdeuren. Ook de ovale plafondschildering met vier grisailles op de hoeken door Jacob de Wit is gedeeltelijk te zien. Foto s 1907 Tussen 1730 en 1743 wordt het huis van binnen aanzienlijk verfraaid, waarbij de meest vooraanstaande ambachtslieden worden ingeschakeld. In de grote zaal wordt een marmeren schouw geplaatst door de Antwerpse beeldhouwer Jean Baptiste Xavery, die in 1739 ook een schoorsteenstuk vervaardigt en in 1740 het bovendeurstuk. Het plafond wordt in 1743 voorzien van een schildering door Jacob de Wit, samen vier in grisaille geschilderde hoekstukken. 3 De kruiskozijnen in de voorgevel worden gewijzigd evenals het toegangskozijn binnen de originele zandstenen omlijsting. Zijn zoon Pieter Cornelis van Leyden ( ) laat in 1765 de gang en het trappenhuis verder verfraaien met stuc- en snijwerk in rococostijl. In 1789 en 1790 werd het huis verhuurd aan Prins Willem Frederik van Oranje tijdens zijn studie in Leiden. In 1791 wordt het huis verkocht aan Pieter Jan Marcus ( ), o.a. Burgemeester van Leiden. Een beschrijving ten behoeve van de verkoop geeft informatie omtrent de inrichting van de meest monumentale onderdelen en inrichting: voorzien van een ongemeen royale gestucadoorde gang met een witmarmeren vloer, voorts van een menigte cpitale beneeden en bovenkamers, zalen en verdere vertrekken, de meesten van dezelven met fraaie tapijten en ander behangsels behangen, en voorzien van schoorsteenen zoo van statuarie, bordilje als ander marmer waar onder bijzonder uitmunt een zeer capitaal en buitengewoon groot zijsalet, desselfs uytzigt 3 Het plafond en de hoekstukken werd in 1909 verkocht en bevinden zich thans in de grote bovenzaal van het Mauritshuis te Den Haag. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 10

11 hebbende, zoo op het gemelde Rapenburg als aan de achterzijde op een ruime binnenplaats, zijnde hetzelve vertrek georneert, zoo door een zeer konstrijk historieel tapijtbehangsel van vier vakken, als door desselfs blaffon, geschildert door den beroemden Jacob de Wit, mitsgaders door een schoorsteen van desselfs marmer, van onder tot boven, alsmede op de hoeken twee musicerende kinderen van statuarie marmer. In het midden van deszelven als ook boven de deuren zeer konstrijk gehouwen door de genoemde J.B. Xavery, als meede van twee ongemeene breede en grootepenantspiegelsvan de borstweringtot an het voornoemde blaffon; en is wijders gemeldehuizing voorzien van een zeer groote en ruime kookkeuken, met desselfs bakoven, alsmeede kan van een groote en luchtige thuin van diverse binnenplaatsen, extra groote in tras gewerkte kelder, voort van een ruime kleeder-, turf- en andere zolders, en van t gunt tot een capitale huizing behoort,ter zijde van de thuin van eene zeer groote, ruime en lugtige koetshuizing mitsgaders paardestalling voor 9 paarden, koetsiersvertrek, tuygenkamer, ongemeen groote mestput en verder toebehoren. Van de bewoningsgeschiedenis uit deze periode is weinig bekend. Marcus laat het pand in 1792 gedeeltelijk moderniseren in een neoclassicistische bouwstijl, een zeer vroege toepassing van deze stijl. Van de zaal achter de linker voorkamer is een opstelling bekend, dankzij de veiling bij Frederik Muller in De dubbele deur naar de voorkamer valt te herkennen en de hoeken van die wand zijn afgeschuind, wat veroorzaakt werd door direct verband houdt met de gang achter dit vertrek. Aan de achterzijde van de betimmering waren in rood krijt de namen S. van der Meer en Leendert van Heusden met de datum 25 en 26 mei 1792 geschreven, de vermoedelijke vervaardigers van de betimmering. 4 4 Het interieur en de bewonersgeschiedenis is uitgebreid beschreven in deel.. van Th.H. Lunsingh Scheurleer e.a., Rapenburg, Geschiedenis van een Leidse gracht, Leiden Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 11

12 Afb. 6. Dit interieur uit het pand werd in 1909 eveneens verkocht bij Frederik Muller. Het In 1811 werd Napoleon in het huis ontvangen. Na het overlijden van zijn echtgenote Agatha Deutz in 1830 wordt het huis verkocht aan Hendrick Cock en wordt Rapenburg 50 wordt dan weer gescheiden van nr. 48. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 12

13 Afb. 7 De verdieping vóór de verbouwing in Tekening door G.J. Perquin (RAL) De situatie komt in volume nog geheel overeen met de kadastrale minuut uit 1820 Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 13

14 Afb. 8 Kadastrale minuut 1823 door W.J. van Campen met Rapenburg 48 en de Pieterskerk. De kaart geeft een goede indruk van de bouwmassa s van het huis, de tuin en de stalgebouwen, die nagenoeg overeenkomt met de plattegrond van Tot 1908 werd het huis een aantal malen verkocht of het vererfde op familieleden. Coenraad Cock bewoonde het huis van 1902 tot zijn dood in Na zijn dood werd een groot deel van het interieur geveild bij Frederick Muller in Amsterdam. Het plafond van de grote zaal wordt aangekocht door het Mauritshuis te den Haag. Het huis kwam in bezit van Geertruid Wernly, één van de erfgenamen. Rapenburg 42, 44 en 46 werden apart verkocht. Zij woonde in Deventer en verkocht het huis in 1909 door aan de Vereeniging van Roomsch Katholieke Parochiale Jongensscholen te Leiden. Dan vinden in 1909 ingrijpende veranderingen plaats, wanneer het pand wordt verbouwd tot school naar ontwerp van de architect G.J. Perquin. Het bestaande volume wordt optimaal gebruikt. Op de begane grond worden zeven lokalen ondergebracht en op de verdieping zes. Aan de achtergevel en de gevels van de binnenplaats worden nieuwe puien aangebracht. Achter de lange monumentale gang, die intact blijft, wordt een tweede trappenhuis gebouwd en een gymnastieklokaal dat grenst aan het Pieterskerkhof. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 14

15 Afb. 9 Rapenburg 48 omstreeks 1910 als onderkomen van de Vereeniging van Roomsch Katholieke Parochiale Jongensscholen. De gevel is geschilderd en gepleisterd. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 15

16 Afb.10 Verbouwingsplan tot school door G.J. Perquin, architect. De begane grond telt zeven klaslokalen en een nieuw lokaal voor Vrye- en Orde oefeningen aan het Pieterskerkhof. De gangen worden voorzien van de nodige toiletten. (tekening RAL) Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 16

17 Afb. 11 Verbouwingsplan van de 1 e verdieping. Door de verplaatsing van een aantal tussenmuren zijn de voormalige vertrekken geschikt gemaakt tot zes klaslokalen van ongeveer dezelfde grootte. Tekening G.J. Perquin (RAL) In 1955 vond een restauratie plaats door architectenbureau Van Oerle en Schrama en in 1967 door de architecten Paardekoper en Barnhoorn. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 17

18 3. Bouwgeschiedenis Pieterskerkhof 4 Van de bijgebouwen behorende bij Rapenburg 48 zijn geen verdere gegevens bekend. Het koetshuis kende twee stel brede deuren en ook de tuin had een aparte ingang naar het Pieterskerkhof. Aan de zuidzijde bevond zich een gang die toegang gaf tot het achterste gedeelte van het grote huis, waarin zich ondermeer de grote keuken bevond. In worden de stal en het koetshuis gesloopt samen met het resterende deel van de tuinmuur aan het Pieterskerkhof. Hier wordt de Rooms Katholieke U.L.O. school voor jongens, gebouwd naar ontwerp van architect J.A. van der Laan; het huidige Pieterskerkhof 4a. Na enkele kleine wijzigingen, waaronder het aanbrengen van twee verwarmingssystemen in 1926, wordt het totale complex in 1979 aangekocht door de Gemeente Leiden. Het pand wordt sindsdien voor verschillende doeleinden gebruikt. Momenteel wordt het pand anti-kraak bewoond. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 18

19 Afb. 12 De school aan het Pieterskerkhof in 1924, kort na voltooiing van de bouw (collectie RAL) 4. Beschrijving Rapenburg Bouwmassa Het pand Rapenburg 48 bestaat uit een voorhuis met drie bouwlagen en een kap op het voorste gedeelte, een aan de achterzijde doorlopend langwerpig dwarsvolume van drie bouwlagen onderbroken door binnenplaatsen. Aan de linkerzijde van het voorhuis bevindt zich een éénlaagse aanbouw, die doorloopt achter de panden Rapenburg 42, 44 en 46. Achter het langwerpige bouwvolume bevindt zich een éénlaags volume dat grenst aan het Pieterskerkhof. Het voorhuis bestaat uit een van oorsprong 17-eeuws dwarshuis met een breedte van ca. 17 meter. De oorspronkelijke diepte bedraagt ca. 13 meter. De nokhoogte van de dwarskap langs het Rapenburg bedraagt 14,5 meter. De kap is aanwezig over de voorste helft van het voorhuis. De overige kappen zijn in 1941 vervangen door platte daken, met een dakrand op ca. 11 meter. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 19

20 Het langwerpige bouwvolume met plat dak achter het voorhuis heeft een rechthoekige plattegrond van ca. 10 x 22,5 meter en is in twee fasen gebouwd van ca Het is voorzien van twee trappenhuizen. Tussen het voorhuis en het voorste trappenhuis (XVIIIc) bevindt zich een binnenplaats. Het achterste trappenhuis (1909) wordt begrensd door het bouwvolume aan het Pieterskerkhof en een tweede binnenplaats. Het volume aan het Pieterskerkhof is gebouwd als gymnastieklokaal en heeft één bouwlaag met een vrijwel rechthoekige plattegrond van 9,5* 13,5 meter met een dakrandhoogte van 5,25 meter. De aanbouw aan de linkerzijde bestaat uit een gang van 3*8 meter voor een éénlaags bouwvolume met plat dak op een plattegrond van ca. 7,5 * 12 meter. De dakrand bevindt zich op ca. 5,25 meter, het dak van de gang is ongeveer een meter lager. De kappen zijn in 1941 vervangen door platte daken. 4.2 Exterieur Voorgevel De gevel van Rapenburg 48 is vijf traveeën breed en twee bouwlagen hoog onder een dwars geplaatst schilddak boven een zwaar hoofdgestel met architraaf, fries en kroonlijst. De gevel is geleed door zes natuurstenen pilasters van de kolossale orde met Ionische kapitelen, waarvan de basementen op een met zandsteen beklede sokkel staan. (zie foto voorblad) De begane grondvloer ligt ter hoogte van de sokkel en is toegankelijk via een dubbele hardstenen bordestrap in het middelste travee. Tussen de pilasters bevinden zich op de begane grond vier vensters en een centrale ingangspartij; op de verdieping bevinden zich vijf vensters. Tussen de vensters van de eerste en tweede verdieping zijn festoenen aangebracht, die afwisselend zijn opgebouwd uit bloemen, vruchten en exotische schelpen. De schelpfestoenen ontspruiten uit vissenkoppen, een toespeling op de overzeese handelsactiviteiten van de bouwheer Benjamin van Halewijn, bewindhebber van de West-Indische Compagnie. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 20

21 Afb. 13 De voordeur met bordestrap De entree bestaat uit een houten deurkozijn in een 17 e eeuwse natuursteenkozijn, waarboven een raamkozijn als bovenlicht met een uitkragende kroonlijst. De enkele deur is uitgerust met dubbele panelen met een geprofileerde deurnaald in het midden. Boven het deurkozijn is een natuursteen kroonlijst aangebracht, gedragen door voluutvormige modillons. Het fries onder de kroonlijst is gebombeerd en voorzien van gestileerde ranken met in het midden twee griffioenen naast een kandelabermotief. De roeden verdeling van het bovenlicht is na 1938 aangebracht, omdat tot die tijd een snijraam met ruitmotief aanwezig is geweest. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 21

22 Afb. 14 Detail voordeur Afb. 15 Bordestrap met flesbalusters Afb. 16 Vensters begane grond Het wapenschild boven de ingangspartij toont het blazoen van de familie Van Leyden. De overige vensters zijn voorzien van schuifraamkozijnen en geprofileerde omlijstingen. Boven de vensters zijn uitkragende kroonlijsten aangebracht. De schuiframen, met op de eerste verdieping een raamdeling (2x2 + 2x1) en op de begane grond (2x3 + 2x1), zijn voorzien van een brede middenstijl met een naald eindigend op een geprofileerd basement. De schuivende bovenramen zijn gerealiseerd bij de verbouwing tot school in Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 22

23 Afb. 17 detail kroonlijst en Ionische kapitelen De dubbele bordestrap is opgebouwd met zes hardstenen bloktreden, met een geprofileerde wel. De vulling onder de treden en het bordes is afgewerkt met opgelegde hardstenen vakvullingen tussen eenvoudige pilasters. Op het bordes staat een smeedijzeren hekwerk met dubbele bordesbalusters. De bovenleuning en tussenligger zijn doorgezet en verbonden met twee stoepbalusters, die zijn geplaatst op de onderste hardstenen bloktrede. Gezien de detaillering van de Flesbalusters zijn deze vermoedelijk 19 e eeuws. Rechter zijgevel(s) De rechter zijgevel bestaat uit meerdere delen; de zijgevel van het voorhuis, de binnenplaatsgevel tussen voorhuis en trappenhuis, de zijgevel van trappenhuis tot de tweede binnenplaats en het gymnastieklokaal. De gevels van de binnenplaatsen worden gecombineerd beschreven. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 23

24 Afb. 18 en 19 achtergevel voorhuis in de vorste binnenplaats Voorste binnenplaats De binnenplaats wordt aan de zijde van Rapenburg 50 begrenst door een hoge tuinmuur in schoon metselwerk (kruisverband) De achtergevel van het voorhuis wordt begrensd door een onderbroken geprofileerde boeilijst. Op de begane grond en eerste verdieping is de gevel voorzien van drie vensters. In de metselwerk penanten zijn tussen de oorspronkelijke vensters in 1909 smalle raamkozijnen geplaatst. De 18 e eeuwse kozijnen met kraalprofileringen en schuiframen zijn daarbij gehandhaafd. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 24

25 Afb. 20 en 21 Zijgevel en gevel van het trappenhuis in de voorste binnenplaats Op de begane grond zijn de raamkozijnen voorzien van een vast kalf met een bovenlicht. Het smalle raam in het midden is in drieën verdeeld door tussendorpels met klepramen en een draairaam met roedenverdeling. Boven de vensters zijn twee steens hanenkammen aanwezig. De vensters op de eerste verdieping zijn in 1909 aan de bovenzijde voorzien van een latei waarboven klepramen zijn aangebracht. Door de vloer van de tweede verdieping te verhogen ten behoeve van voldoende hoge klaslokalen ontstond ook ruimte om ook de lichttoetreding van de lokalen te verbeteren. De binnenplaatsgevel tussen voorhuis en trappenhuis bestaat uit de gangmuur met op de begane grond drie hoge smalle vensters. De buitenste vensters bestaan uit schuiframen met een brede middenstijl en ongelijke ruitverdeling (2x3 + 2x1). Het middelste kozijn is voorzien van een kalf en omgebouwd tot dubbel deurkozijn. Recht onder de buitenste vensters zijn twee houten kelderkozijnen aanwezig als koekoeks in een hardstenen omranding. In het midden van de gevel boven het deurkozijn bevinden zich op de eerste verdieping een schuifraamvenster (2x2 + 2x1) en op de tweede verdieping een stolpraamkozijn. De zijgevel van het trappenhuis vormt de derde binnenplaatsgevel De gevel is opgetrokken met toepassing van drie blindnissen ter plaatste van de trapopgang en aan de bovenzijde begrensd door een zware geprofileerde kroonlijst. Ter plaatse van de kamers achter het trappenhuis zijn vier vensters aanwezig. Op de begane grond bevindt zich een schuifraamkozijn met gelijke boven- en onderramen met roedenverdeling (3x2 + 3x2). De ramen op de Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 25

26 tussenverdieping ter hoogte van de trapbordessen zijn voorzien van een roedenverdeling van (3x4 + 3x3) en (3x3 + 3x2). Onder de kroonlijst is een stolpraamkozijn aangebracht in de breedte van de blindnissen.. In de kozijnen met kraalprofilering zijn sporen van een andere raamindeling zichtbaar. Afb. 22 Voorgevel achterste binnenplaats Achterste binnenplaats Aan de zijde van Rapenburg 50 is de binnenplaats voorzien van een hoge tuinmuur. Alle binnenplaatsgevels zijn afgewerkt met een rechte boeilijst. In de achtergevel aan de kant van het Rapenburg zijn grote raamkozijnen aanwezig. (1909) en zijn met stijlen en tussendorpels verdeeld in zes delen met kleppende bovenlichten en stolpramen eronder. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 26

27 Afb. 23 Zijgevel voorhuis met vluchttrap De rechter zijgevel bestaat uit schoonmetselwerk waartegen een klein uitbouw over twee verdiepingen met sanitaire voorzieningen en kleine klepramen. De binnenplaatsgevel die grenst aan het tweede trappenhuis is één bouwlaag hoog. Op de begane grondverdieping is een enkel deurkozijn met zijlicht en kleppende bovenlichten aanwezig. Achtergevels De achtergevels van het pand bestaan uit de binnenplaatsgevel van het voorhuis, de tuingevel van het voorhuis met de linker aanbouw, de tweede binnenplaatsgevel en de gevel van het gymnastieklokaal aan het Pieterskerkhof. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 27

28 Afb. 24 Achtergevel voorhuis De tuingevel van het voorhuis bestaat uit een deel van twee bouwlagen en een aanbouw van één bouwlaag. Evenals de gevels van de voorste binnenplaats zijn hier tussen de oorspronkelijke vensters in 1909 smalle raamkozijnen aangebracht.. De bestaande schuifraamkozijnen zijn op de begane grond verdieping voorzien van een vast kalf en kleppend bovenlicht. De vensters op de verdieping zijn aan de bovenzijde voorzien van een latei waarboven bovenlichten met klepramen. Het meest rechterdeel van de gevel gezien vanuit de tuin is in 1909 geheel vernieuwd. In het metselwerk is een driedubbel raamkozijn aangebracht met klepramen als bovenlichten en een stolpraam tussen twee vaste ramen, voorzien van roedenverdeling. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 28

29 Afb. 25 achtergevel voorhuis Afb. 26 Linker zijgevel van het voorhuis Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 29

30 Afb. 27 tuinmuur naar Rapenburg 38 Afb. 28 Gevel gymnastieklokaal aan het Pieterskerkhof De gevel van het gymnastieklokaal aan het Pieterskerkhof bestaat uit één bouwlaag waarboven de gesloten achtergevel van het langwerpige bouwvolume in schoon metselwerk zichtbaar is. Bij de bouw in 1909 is gebruik Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 30

31 gemaakt van de bestaande tuinmuur met de aanwezige penanten, die verder is verhoogd. De gevel wordt begrensd door een eenvoudige rechte boeilijst. De vensters bestaan uit twee hoge drieledige raamkozijnen met klepramen en roedenverdelingen en een dubbel deurkozijn met boven- en zijlichten in dezelfde driedeling. De vensters hebben gemetselde waterslagen. 4.3 Interieur De kelder, bouwmuren en gevels zijn opgetrokken in metselwerk. De vloerconstructies van de begane grond zijn deels steenachtig en deels in hout. De vloerconstructies van de eerste en tweede verdieping zijn van hout en bestaan uit samengestelde en enkelvoudige balklagen. In 1909 is de verdiepingsvloer van de tweede verdieping grotendeels ca. 90 cm verhoogd ten behoeve van de nieuwe schoollokalen. In 1941 zijn de kappen achter de eerste dwarskap verwijderd en zijn platte daken aangebracht, op enkelvoudige balklagen en enkele onderslagbalken, met hergebruik van bestaande balken. De vloerbalklagen van de eerste verdieping zijn beperkt waarneembaar maar zullen uit de bouwtijd dateren. Het schilddak op het voorhuis bestaat uit een gordingenkap gedragen door vijf spanten. Over de gordingen zijn sporen aangebracht, met rechte sporen in het voorvlak en ronde sparren voor de overige vlakken. De spanten zijn uitgevoerd met een hanebalk en makelaar, met houten toognagels als verbindingsmiddel. De korbelen zijn op de spantbenen bevestigd met smeedijzeren nagels. In het voorhuis en het voorste trappenhuis resteren de muurstijlen nog van de oorspronkelijke spantconstructie. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 31

32 Afb. 29 De kelder onder het voorhuis Kelder De kelder is toegankelijk via een houten steektrap onder het grote trappenhuis en bestaat uit twee aaneengeschakelde kelders. Het eerste deel ligt onder de brede gang tot aan het tochtportaal en is voorzien van een tongewelf. Het tweede deel staat hier haaks op en ligt onder de voormalige achterkamer van het voorhuis. De vloeren van de kelders zijn van metselwerk in halfsteensverband. Tegen de wanden zijn in waalformaat gemetselde borstweringen aangebracht. Dit duidt op een latere toevoeging, waarschijnlijk om de kelder beter waterdicht te maken. De tweede kelder bezit een gepleisterd kruisgewelf dat wordt ondersteund door een zware houten onderslagbalk. Deze is in 1909 aangebracht als draagconstructie voor de nieuwe scheidingswand. Begane Grond Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 32

33 Afb. 30 en 31 De entree e n het detail van de kroonlijst met modillons Entree De entree wordt aan de achterzijde begrensd door een houten portaal met bovenlicht, dat in 1909 is verplaatst vanwege de toegang tot de twee voorste leslokalen. De twee tochtdeuren ontbreken. De wanden zijn voorzien van een marmeren lambrisering. De vloer bezit een terrazzo afwerking met een bandomlijsting. De wanden en plafonds zijn voorzien van stucornamenten. De binnenzijde van de voorgevel bestaat uit een zandstenen deurkozijn waarin een houten deurkozijn is opgenomen met een enkele voordeur met dubbele panelen en opgelegde lijsten. De natuurstenen kroonlijst wordt gedragen door voluutvormige modillons, zoals aan de buitenzijde. In het bovenlicht is een siersmeedwerk aangebracht in een symmetrisch verdeeld stramien met puntige vormen. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 33

34 Afb. 32 en 33 Het tochtdeurkozijn waar de deuren ontbreken en een deurkozijn met opdekpaneeldeur Gang De gang achter de entree loopt door tot aan het gymnastieklokaal. Na het hoofdtrappenhuis is een moderne scheidingswand aangebracht en halverwege de tweede binnenplaats bevindt zich een tweede scheidingswand, die de beëindiging vormt van de gang in de 18 e eeuwse situatie. De achterliggende tuin of eetkamer werd in 1909 gewijzigd tot een gang naar het gymnastieklokaal. De vloer is voorzien van wit-marmeren tegels (570 x 570 mm). De wanden bezitten hoge houten plinten en de uitwendige hoeken zijn voorzien van houten naalden, met uitzondering van het hoofdtrappenhuis, waar deze met wit marmer is afgewerkt. Halverwege zijn de wanden voorzien van een houtenstootlijst die dateren uit de schoolperiode. Halverwege de gang bevindt zich een gang naar de linker aanbouw met een 20 e eeuwse afwerking. De vloer is afgewerkt in terrazzo, de wanden in vlak stucwerk. De deuren zijn voorzien van smalle onderpanelen en een breed bovenpaneel. De houten deurkozijnen aan beide zijden van de centrale gang zijn geprofileerd en bezitten getoogde bovendorpels en deuren met opgelegde lijsten en inspringende bossingpanelen. De 18 e eeuwse kozijnen staan op houten en marmeren neuten. Na het eerste portaal zijn aan de linkerkant zeven toiletten naar buiten uitgebouwd. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 34

35 Afb. 34 en 35 De gang en het stucwerk in de entree De gang is voorzien van één plafond met stucornamenten. Het is verdeeld in aaneengesloten velden, die zijn omlijst met golvende sierlijsten en worden onderbroken door rocaille ornamenten. Een rechte perklijst omvat het geheel. De velden zijn afwisselend leeg en bewerkt. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 35

36 Afb. 36 De balk markeert de oorspronkelijk locatie van de tochtdeuren Het voorste vak is voorzien van putti die twee aan twee rozentakken en kransen dragen met een duif met olijftak, symbool van de vrede. Het achterste deel is voorzien van putti met attributen voor de nacht, zoals fakkel, maanmasker, ster en keten en worden vergezeld van een vleermuis. Afb. 37 Het voorste vak van het stucplafond in de gang Het kozijn in de achterwand is voorzien van een dessus de porte. In een rocaille omlijsting staat een putto naast een gekantelde ton. Voor hem ligt een jongetje dat druiven hapt van de tros die hem wordt aangereikt. Links ervan staat een kan, rechts een omgevallen fles: deze thema s kunnen duiden op een eetzaal. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 36

37 Afb 38 en 39 Dessus de porte in de achterwand van de gang Afb. 40 Gang linker aanbouw Afb. 41 Voorkamer aan het Rapenburg Kamers en lokalen De kamers en lokalen zijn voorzien van moderne inrichtingen, deels met verlaagde plafonds zonder monumentale waarden. In het lokaal achter het eerste trappenhuis zijn kleedkamers met douches gerealiseerd. Het gymnastieklokaal bestaat uit één grote ruimte met een nis als toestelberging. De wanden zijn voorzien van vlak stucwerk. Het plafond bestaat uit een platdakconstructie met omklede stalen liggers op houten korbelen, geplaatst op de penanten van de vroegere tuinmuur. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 37

38 Afb. 42 Gymnastieklokaal Afb. 43 en 44 Bordestrap voorste trappenhuis en eindbaluster in rococo-stijl Trappenhuis Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 38

39 Het voorste trappenhuis bestaat uit een houten bordestrap naar de eerste en tweede verdieping, Achter de bordessen bevinden zich twee kleine kamers. Op de begane grond is de vloer voorzien van kleine witmarmeren tegels. Het toegangsdeurkozijn naar de kelder heeft eenzelfde detaillering als de overige deuren in de gang. Afb. 45 De trap vanaf de 2 e verdieping Afb. 46 De trap vanaf het 1 e bordes De blanke bordestrap tot aan de tweede verdieping bestaat uit rechte steektrappen naar de bordessen en verdiepingsvloeren. De treden met geprofileerde wellatten steken over de bomen heen en zijn aan de onderzijde van kardoezen voorzien. De balusters van de traphekken en balustraden vertonen een S-vorm en zijn versierd met rocaille motieven. Afb. 47 Deur naar het kamertje achter de trap Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 39

40 De getoogde toegangsdeuren en kozijnen op de beide bordessen zijn blank gelakt. Boven de beide deuren bevindt zich een dessus de porte in stucwerk in zware rocaille omlijsting. In het eerste bordes staan putti naar een dartelende duif te kijken, in het tweede bevindt zich een bloem reliëf met ranken. Ook de onderzijde van de trappen is voorzijn van fijn gestileerd stucwerk. Eerste Verdieping De eerste verdieping bestaat uit een centrale gang waaraan lokalen, kamers en toiletten grenzen. De afwerking is sober en het achterste deel is afgesloten. Afb. 48 Gang 1 e verdieping De wanden en het plafond van de gang zijn vlak gestuct; de vloer is voorzien van blank gelakt parket. De deurkozijnen naar de voormalige kamers zijn voorzien van 18 e eeuwse getoogde paneeldeuren. De toiletten bezitten rechte deuren met dubbele onderpanelen en matglas met een middenroede in de bovenpanelen. Alle lokalen zijn voorzien van vlak gepleisterde wanden en plafonds. Alle lokalen behalve die aan de zijde van het Rapenburg zijn uitgerust met grot raamvensters met kleppende bovenlichten en stolpramen met roeden. Trappenhuis Het achterste trappenhuis is in 1909 gerealiseerd ten behoeve van de verbouwing tot schoolgebouw. Het trappenhuis is afgesloten, maar via de eerste verdieping bereikbaar. Het bestaat uit een brede houten bordestrap met twee steken en een ruim schalmgat. Op de hoeken van de trappen zijn zwaar geprofileerde ronde hoofdbalusters geplaatst. De traphekken zijn voorzien van houten bovenleuningen en gietijzeren geornamenteerde spijlen. Het traphek en de hoofdbaluster van de onderste steek zijn verwijderd. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 40

41 Afb. 49 Gang 2 e verdieping Afb. 50 venster 2 e verdieping Tweede verdieping De tweede verdieping is alleen bereikbaar via het hoofdtrappenhuis en bestaat uit een gang met aan de achterzijde een lokaal en kent een lage verdiepingshoogte. De wanden zijn vlak gepleisterd of bestaan uit getimmerde scheidingswanden. De plafonds zijn afgewerkt met gipsplaten. In de gang zijn luiken aangebracht om de ruimte boven de lokalen van de eerste verdieping en het platte dak te bereiken. Via een luik is ook de vliering van het voorhuis bereikbaar. Afb. 51 en 52 Ruimte tussen de vloer 2 e verdieping en het plafond van de lokalen op de 1 e verd. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 41

42 Afb. 53 Kap voorhuis De spantonderdelen zijn voorzien van gehakte telmerken in Romeinse cijfers. De huidige volgorde is niet logisch, wat aangeeft dat bij de grote wijzigingen aan de kappen in 1941 ook deze kap niet ongemoeid is gebleven. Afb. 54 Kap voorhuis Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 42

43 5. Pieterskerkhof 4a 5.1Bouwmassa Pieterskerkhof 4a bestaat uit een bouwvolume met twee bouwlagen en plat dak op een bijna rechthoekig perceel. Het pand heeft een breedte van ca. 16 meter. De diepte varieert van 10 tot 13,5 meter. De dakhoogte bedraagt ruim acht meter. 5.2 Exterieur Voorgevel Het schoolgebouw aan het Pieterskerkhof is opgezet met een bruine vormbaksteen in kruisverband in expressionistische orthogonale bouwstijl. De voorgevel heeft een ymmetrische indeling van grote vensters van lokalen aan weerszijden van een risalerend middendeel voor de entree met een portiek en erboven gelegen kamer. De gevel heeft hoger doorlopende hoekbeëindigingen en de centrale ingangspartij is in de gevel doorgezet op de verdieping en eindigt met een lage attiek. De gevels zijn afgedekt met zinken deklijsten. Afb. 55 De voorgevel in De hemelwaterafvoeren en vergaarbakken zijn vernieuwd, de vlaggenstok is verdwenen. Diverse gevelopeningen zijn dichtgezet. In het metselwerk zijn verschillende sierbanden en rechte rollagen opgenomen. Enkele voormalige gevelroosters zijn dichtgezet. Door de veelheid aan verspringingen, korte en lange rollagen, en sierbanden in Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 43

44 donkere steen is het een voorbeeld van expressionisme door de vormentaal te combineren met traditionele materialen en constructies. Door vervuiling van de gevel komt de sprekende architectuur niet helemaal tot zijn recht. De entree wordt gevormd door rond gemetselde teruglopende penanten waarboven een latei van uitgewassen beton en drie smalle raamvensters. In het metselwerk van de penanten zijn een plint van verticaal metselwerk en horizontale lagen van donkere bakstenen aangebracht. Het portiek van de entree is toegankelijk via twee granieten bloktreden en kan worden afgesloten door middel van twee originele stalen draaihekken. Het portiek heeft een symmetrisch verdeeld houten plafond met legramen en dubbele houten toegangsdeuren met een verticale raamdeling, zogenaamde ladderramen. Aan weerszijden van het middendeel bevinden zich op de begane grond en eerste verdieping grote raamvensters met een horizontale en een verticale driedeling. De houten ramen hebben een horizontale roedeverdelingen. Boven de vensters op de eerste verdieping risaleert het metselwerk met dubbele rollagen en sierbanden. De vensters hebben gemetselde waterslagen. De huidige hemelwaterafvoeren en vergaarbakken met geornamenteerde oren zijn niet origineel. Oorspronkelijk zijn dit vierkante afvoeren en speciaal geornamenteerde vergaarbakken in expressionistische stijl geweest. Een metalen vlaggenmasthouder is verwijderd, de sporen hiervan zijn nog zichtbaar. Zijgevels De rechter zijgevel wordt begrensd door de tuinmuur aan het Pieterskerkhof, de linker zijgevel door het gymnastieklokaal van Rapenburg 48. De gevels zijn geheel gesloten en opgetrokken in metselwerk. De sierbanden in de voorgevel zijn drie baksteenkoppen omgezet in de zijgevels. De bovenzijde is afgewerkt Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 44

45 met een verticale steens- en halfsteens verspringende rollaag. Ab. 56 Achtergevel van het schoolgebouw uit 1925 (col. RAL) Achtergevel De achtergevel is opgetrokken in schoon metselwerk met een bruinrode onregelmatige bakvormsteen in kruisverband. De gevel bestaat uit drie ten opzichte van elkaar verspringende geveldelen van twee bouwlagen. De geveldelen zijn afgewerkt met een eenvoudige houten boeilijst. Boven de aanwezige vensters bevinden zich steens rollagen, onder de vensters gemetselde waterslagen. Alle hemelwaterafvoeren zijn van kunststof. In het voorste geveldeel bevinden zich twee vensters met houten kozijnen met een verticale driedeling en horizontale vierdeling. Alle houten ramen in de kozijnen hebben een roedeverdeling met vier ruiten. Het middelste geveldeel heeft op de verdieping drie stuks houten toiletkozijnen met klepramen en op de begane grond een dubbeldeurkozijn met een bovenlicht. Bovenlicht en deuren zijn voorzien van horizontale ladder -verdelingen. In het meest rechter geveldeel, bevinden zich, ter plaatse van het trappenhuis, drie verticale vensters met houten kozijnen waarin een vaste tussendorpel en horizontale roedeverdelingen. Ter plaatse van de werkkast daarnaast is een kleiner kloosterkozijn aanwezig met twee ramen. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 45

46 Op de begane grond zijn onder een moderne luifel vier stuks klepramen als toiletvensters aanwezig. 5.3 Interieur Constructies De gevels en bouwmuren zijn opgetrokken in metselwerk op gemetselde funderingen op staal. De gevels zijn als spouwmuur uitgevoerd met een halfsteens buitenblad en steens binnenblad. Boven de vensters in de buitengevels zijn stalen lateien aangebracht achter de rollagen ten behoeve van de overspanning en oplegging vloerbalken. De vloerconstructies bestaan uit enkelvoudige houten balklagen over houten onderslagbalken op poeren voor de begane grond en stalen onderslagbalken voor de verdiepingsvloeren en dakconstructies. De vloeren van de gangen en trappenhuis zijn van beton en afgewerkt met keramische tegels. tekst: Begane grond Via de entreeportiek aan het Pieterskerkhof komt men in de vestibule die wordt afgesloten met een houten tochtportaal met zijlichten en een bovenlicht. Boven de voordeuren bevindt zich ook een bovenlicht tot boven het plafond van het portiek. De ramen zijn allemaal voorzien van de kenmerkende horizontale roedeverdelingen, zgn. ladderramen. In de rechter bouwmuur is een hardsteen gedenksteen aangebracht met de In het jaar onzes Heeren, 1924, op 29 april is deze school in gebruik genomen. Letters en omranding zijn zwart geschilderd. Via de vestibule zijn de centrale gang en het trappenhuis bereikbaar. De gang loopt door tot de dubbele deuren in de achtergevel. In de gang zijn in 1979 tegen het trappenhuis een keukenblok en berging aangebracht. Een voormalige doorgang naar het gymnastieklokaal lijkt te zijn dichtgezet. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 46

47 Afb 57 Plattegrond begane grond van de school en gymnastieklokaal. (tekening B3) De muren zijn voorzien van een gemetselde lambrisering van bruine bezande stenen waarin twee horizontale metsellagen met blauw geglazuurde bakstenen onder een halfsteens rollaag. Hierboven is een rond lopende geprofileerde houten kantplank aangebracht. De wanden zijn voorzien van hardstenen plinten. De vloeren zijn voorzien van rode en zwarte hardgebakken tegels in schaakbordpatroon binnen een rood-zwart kader. De plafonds zijn vlak gepleisterd. Afb. 58 De voordeur met houten tochtportaal Afb. 59 De trap met decoratieve baksteen Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 47

48 Het trappenhuis bestaat uit een bordestrap met gestapelde granieten treden en een gemetselde hoofdbaluster op de begane grond. Langs de trapopgang is een getrapte lambrisering aanwezig van bruin metselwerk en blauw geglazuurde banden overeenkomstig de begane grondwanden. Het tussenbordes en het bordes op de eerste verdieping zijn voorzien van gemetselde balustraden van bruin metselwerk met de geglazuurde stenen. Aan de bovenzijde zijn ze afgedekt met een hardstenen plaat. Afb. 60 Het trapbordes en smeedijzeren leuning De vrije zijden van de trap zijn voorzien van smeedijzeren hekken en leuningen met strakke geometrische vakvullingen tussen de trapspijlen. Op de hekken en langs de muren zijn ronde houten leuningen aangebracht met gebruik van koperen leuningdragers. De lokalen hebben allen een vrijwel gelijke indeling en afwerking. De vlak gepleisterde muren zijn voorzien van eenvoudig geprofileerde houten lijsten. De plafonds zijn vlak gepleisterd en voorzien van verlaagde plafonds. In elk lokaal is naast het toegangskozijn, een raamkozijn naar de gang aanwezig en op de meeste plaatsen vaste kasten tegen de zijgevels. De houten kozijnen zijn aan de lokaalzijde voorzien van geprofileerde architraaflijsten en koplatten die aansluiten op de muurlijsten. De deuren zijn niet origineel meer. In de hoeken van de lokalen aan de voorzijde zijn de sierlijke schoorstenen nog aanwezig voor de kacheluitlaten. Een gemetselde toog in de bouwmuur tussen de lokalen aan de rechterzijde is dichtgezet. Deze doorgang is niet origineel. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 48

49 Afb. 61 Een raamkozijn van één der lokalen Afb. 62 De toiletten met paneeldeuren op de verdieping. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 49

50 Eerste verdieping Via het trappenhuis de gang op de verdieping bereikbaar. Deze biedt toegang tot de toiletten, drie lokalen en een middenkamer. Op het tussenbordes van het trappenhuis bevindt zich een kast met een toiletruimte. De gang is voorzien van gelijke tegelpatronen als op de begane grond en gemetselde lambrisering met blauwe baksteenlagen en houten kantplanken. Op plafondhoogte is een sierlijst aangebracht bestaande uit twee lagen blauw geglazuurde baksteenlagen waartussen een bruine koppenlaag. Deze lijst loopt geheel rond inclusief het trappenhuis. In de gang is een dakvenster met legramen aangebracht. Het houten venster heeft halfronde kozijnhout en roeden. De toegangsdeuren naar de lokalen en toiletten hebben nog de oorspronkelijke deuren met dubbele panelen en ruiten en horizontale roedeverdeling. De toiletkozijnen en klepramen in het trappenhuis hebben nog sierlijke knipsluitingen. De lokalen hebben dezelfde opzet als op de begane grond met een toegangskozijn, raamkozijn naar de gang en vaste kasten. Een eenvoudig geprofileerde vensterbank lijst loopt rond en is omgezet op uitwendige hoeken. De originele plafonds zijn vlak gepleisterd en voorzien van verlaagde plafonds. In de gevelkozijnen zijn de schuiframen voorzien van metalen sluitingen. De middenkamer is de voormalige directiekamer en is voorzien van twee vaste kasten met glasdeuren en een doorloop met paneelverdelingen. De draairamen zijn voorzien van originele koperen raamboompjes. Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 50

51 Afb. 63 De achtergevel van het schoolgebouw in 2013 Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 51

52 Afb. 64 Het complex vanuit de lucht 6.0 Monumentenwaardering De monumentenwaardering van het pand is beoordeeld op authenticiteit en zeldzaamheid met betrekking tot cultuurhistorie, architectuur- en bouwhistorie en ensemble en stedenbouw. De waardering van monumenten wordt uitgedrukt in de zogenaamde monumentenwaarde en is onderverdeeld in drie categorieën: hoog, positief en indifferent. Naast de volgende samenvatting staat de monumenten waardering weergegeven in bijgaande waarderingsplattegronden: in de kleur blauw: voor hoge waardering, in de kleur groen: voor positieve waardering in de kleur geel: voor indifferente waardering. 6.1 Monumentenwaardering Rapenburg 48 Cultuurhistorisch is Rapenburg 48 zeer waardevol. De ontstaansgeschiedenis van dit voormalige woonhuis met haar eigenaren, die belangrijke posities en functies binnen Leiden hebben bekleed is van belang geweest van de 17 e tot en met de 19 e eeuw. Een veiling van de belangrijkste interieurstukken in 1908 zorgde voor een enorme verarming van het pand. De functiewijziging tot school heeft in- en uitwendig tot een grote wijziging van monumentaliteit geleid en veel afbreuk gedaan aan het monumentale pand. Het pand is ook van belang door de belangrijke plaats die het inneemt in het oeuvre van de architect Arent van s-gravesande, één der grote architecten van Bouwhistorische opname en waardestelling Rapenburg 48 en Pieterskerkhof 4 te Leiden pagina 52