Heeft u iets voor ons boekje? Bel dan de voorzitter of stuur een mailtje naar:

Transcriptie

1

2 Aquaria H-S. Aquariumvereniging Aquaria H-S. Opgericht Aangesloten bij de NBAT. Voorzitter Nico Bulthuis Achterdiep ZZ 16, Sappemeer Penningmeester Peter Wieringa Singellaan 51, Heiligerlee Bestuurslid Bart Vries Ijzerwerker 45, Sappemeer Beeldmateriaal voor de vereniging wordt verzorgd door Pieter Medema Secretaris Marleen Ammerlaan J. Leysterstraat 22, Hoogezand Giro t.n.v. AV Aquaria HS, Heiligerlee Bestuurslid Engel Zonneveld Julianastraat 48 Hoogezand Heeft U vragen over de keuring? Of technische problemen? Bel dan Martin Koetze Heeft u last van algen of wilt u advies over vissen of planten? Neem dan contact op met: Bart Vries Ijzerwerker 45, Sappemeer biologisch@aquariahs.nl Heeft u iets voor ons boekje? Bel dan de voorzitter of stuur een mailtje naar: Voorzitter@aquariahs.nl

3

4 Wandeling door het Drentsche Aa gebied en de BBQ (alleen voor leden en hun huisgenoten) 1 Geef je nu op, zaterdag 28 juni zullen we een wandeling gaan maken door het Drentsche Aa gebied als afsluiting van het seizoen. Deze wandeling stond al geplant voor vorig jaar, maar kon toen helaas niet doorgaan. Nu hebben we er een hele tijd naar uit kunnen kijken, en ik heb er in ieder geval zin in. Wat gaan we precies doen: we gaan een wandeling maken bij de Drentsche Aa te Gasteren. Arjen de Vroomen, werkzaam bij Staatsbosbeheer en gespecialiseerd in vissen in dit gebied zal ons begeleiden. Hij zal ons vertellen over het gebied en over de vissoorten die er leven. De Drentsche Aa is een Nationaal beek- en esdorpenlandschap. In dit gebied komen ruim 30 vissoorten voor waaronder een aantal heel bijzondere en wettelijk beschermde soorten. Ik heb Arjen de Vroomen nu een aantal keren gesproken en hij is erg enthousiast. Het belooft een erg interessante en leuke middag te worden. De wandeling zal ongeveer 1,5 uur duren. Voor deze wandeling kun je je opgeven bij één van de bestuursleden, vermeld daarbij ook even of je met eigen auto kunt rijden. Wandeling Wanneer: zaterdag 28 juni Waar: Gasteren Verzamelen: op het Rembrandplein te Hoogezand. Hoe laat: om uur verzamelen om uur begint de wandeling. Na de wandeling kunnen we natuurlijk ook weer gezellig barbecueën bij Greet en Nico in de tuin. Deze jaarlijks terugkerende activiteit belooft ook weer heel erg leuk en lekker te worden. Ook hiervoor kunt u zich opgeven bij één van de bestuursleden. U kunt vanzelfsprekend aan beide activiteiten deelnemen of aan één van beide. Barbecue Wanneer: zaterdag 28 juni Waar: Achterdiep ZZ 16, Sappemeer Kosten: 5,- per persoon Graag een stoel meenemen als het kan. Hoe laat: we verwachten om uur zeker wel weer terug te zijn van de wandeling. Marleen

5 Van de voorzitter Zo, dit is dan al weer het laatste stukje van mij voor dit seizoen. Wat gaat de tijd weer snel. Natuurlijk hebben we in juni nog wel iets op stapel staan, maar daar lezen jullie meer over verderop in dit boekje. Met de vijver gaat het de goede kant op, alleen heb ik hem met hulp van vrienden en een dikke pomp helemaal leeg gehaald. Er zat op de boden een laag drap van heb ik jou daar, en om mijn filter niet gelijk te verstoppen moest hij dus leeg. Nou, dat was me het klusje wel. Zondags voor 1/3 laten leeg lopen en het ondiepe gedeelte schoon, maandags de rest met de vuilwater pomp verder leeg gehaald. De voorntjes die er in zaten hebben nog meer ruimte gekregen en zwemmen nu weer in het Achterdiep (een honderd stuks waren het zeker). Helaas was het water van het Achterdiep vrij troebel, en een week later weer mooi helder natuurlijk, dus ik ga hem nog een keer opnieuw leeg en weer vol pompen. Hieronder een foto van het vullen. 2 Er zwemmen nog 3 koi s in en ik heb er 18 blauwe windes in losgelaten maar die heb ik nog niet weer gezien, zal wel door het troebele water komen maar dat heeft ook als voordeel dat de reiger ze ook niet ziet. Maar na de vakantie zal ik verder vertellen. Tot ziens bij de wandeling of de BBQ en vanuit het bestuur een hele leuke, zonnige vakantie toegewenst! Nico

6 Terugblik op de hobbyavond De laatste spreker van dit seizoen heeft ons alweer bezocht, wat gaat de tijd toch snel. Michiel van der Waaij had prachtige foto s meegenomen van de onderwaterwereld in het Noordelijke deel van de Rode zee. Daar bevinden zich twee zeearmen van de Rode zee, de Golf van Suez aan de westelijke kant en tussen Egypte en Israël de Golf van Akaba of zoals de Israëliërs zeggen de Golf van Eilat. Michiel heeft ons verteld over dit smalle maar erg diepe deel. Foto: Rechts de Golf van Akaba Bron: Wikipedia 3 Een erg interessant gebied waar als één van de weinige gebieden ter wereld een enorme hoeveelheid zeedieren voor komen. De Golf van Akaba heeft een erg steile wand (op de meeste plekken zelfs compleet verticaal) die volop begroeid is met lagere dieren. Tussen deze anemonen e.d. zitten de meest prachtige vissen, kreeften, slakken en andere dieren. De echt grote vissen zwemmen meestal in open water. Vervolg op pagina 4

7

8

9 Vervolg- Terugblik op de hobby-avond / Vakantie tips 4 Het is dus de moeite waard om ook eens naar het oneindige blauwe water te kijken i.pv. alleen continue naar de prachtige wand. Ik zal er maar niet aan beginnen om de prachtige foto s te beschrijven, die moet je gewoon zelf zien. Ik heb weer genoten van al die prachtige onderwaterwezens. Misschien moet ik toch ook eens leren duiken. Marleen Vakantie tips: (Herhaling van vorig jaar.) Voor we op vakantie gaan, en van onze rust gaan genieten, wil ik je graag nog enkele tips meegeven, om zonder problemen de vakantie door te komen. 1. Zorg dat je vissen voor de vakantie goed gevoerd worden, bijvoorbeeld levend voer. Op deze manier kunnen ze best 2 a 3 weken zonder voer doorstaan. Als je deze periode te lang vindt, maak dan kleine porties voer klaar en laat de verzorger dit voeren, maar...zeg er wel bij, dat er beslist niet méér gevoerd mag worden! 2. Top vlak voor je op reis gaat de planten in op halve bak hoogte, en zuig de bodem goed af. Vul het aquarium maximaal! 3. Haal oude en zieke vissen uit het aquarium, en zet ze het liefst apart, laat ze er vooral niet in zitten. Als zieke vis dood gaat kan dit problemen geven. 4. Zorg ervoor, dat je het motorfilter hebt verschoond, en dat er klemmen op de slangen zitten, zodat er geen overstroming kan plaats vinden. 5. Stel de klok zo in, dat deze `s avonds het licht uit laat gaan als het buiten nog licht is, zodat het aquarium niet plotseling donker staat. Als je geen tijdklok hebt, laat het licht dan niet aldoor branden, maar zorg ervoor, dat de verzorger op vaste tijden het licht uit en aan doet.

10 Vakantie tips / Vervolg: Slakken in het aquarium 5 6. Voor je van huis gaat, laat dan een briefje of het voorblad van ons maandblad achter, waarop de adressen staan van het bestuur en kader, die eventueel bij problemen kunnen helpen. Dat geeft een stuk meer zekerheid. Met deze tips hoop ik dat je met een gerust hart van je vakantie zult genieten. Vanaf deze plaats wens ik jullie allen een prettige en vooral zonnige vakantie toe. Nico 6.7 De voortplanting. Slakken zijn een- of tweeslachtig, leggen eieren of zijn eierleggendlevendbarend en ontwikkelen zich steeds via een gedaanteverwisseling De conceptie. Ook tweeslachtige dieren moeten paren, omdat ze hun eigen eitjes niet kunnen bevruchten. Of die bevruchting wederkerig is, waarbij dus het ene individu als het vrouwelijke, het andere als het mannetje en omgekeerd functioneert, is twijfelachtig. Vermoedelijk heeft slechts enkelvoudige bevruchting plaats en zal een van beide individuen in staat zijn om een legsel te produceren. Als twee slakken samenkomen om te paren (cfr. tekening 3), schieten ze als sexuele prikkel een kalkachtige dolk -de "liefdespijl"- in elkaars lichaam. Die stimuleert de uitwisseling van sperma tussen de twee dieren. De eitjes worden dan in het lichaam bevrucht. De meeste in het water levende slakken planten zich zo voort. Sommige echter laten hun ei- en zaadcellen los in het water, waar dan de bevruchting gebeurt. Zowel de posthoorn als de appelslak moeten paren alvorens ze hun eieren kunnen afzetten Het afzetten. Na de bevruchting in het slakkenlichaam krijgen de eicellen een

11 Slakken in het aquarium hoeveelheid eiwit uit de eiwitklier en een schaal uit de kalkklier mee en worden, afzonderlijk of in groepjes van losse eieren, of bij enige tegelijk in een gelatineus kapsel gelegd of in een kapsel van een hoornachtige stof. Immers, na de paring gaan de slakken uit elkaar en een van beide -of elk individu?- legt verscheidene eierpakketjes op het afzetsubstraat. Het aantal eieren varieert sterk naargelang de soort, leeftijd en verloop van het seizoen. Elke soort heeft een eigen typische vorm van legsel en de rangschikking van de eieren in het kapsel zijn ook soortgebonden. De grootte en vorm van het kapsel is o.a. afhankelijk van de temperatuur en de ouderdom van de slak. De posthoorn zet meestal af aan planten, stenen en glaswand, maar onder water. De eipakketjes zijn gelatineus, klein en plat. De appelslak daarentegen zet boven het water af, tegen de glaswand. Zijn produkt lijkt op een kleine maiskolf (hoornachtig kapsel) De ontwikkeling. De levenscyclus bevat diverse larvale stadia. De bevruchte eitjes ontwikkelen zich -na enkele weken- tot larven met een dunne schelp die d.m.v. trilharen vrij kunnen rondzwemmen. In het volgende larvale stadium wordt de schelp groter, de voet ontwikkelt zich en de inwendige organen worden volledig gevormd. In het laatste stadium tenslotte, hecht de jonge slak zich vast aan de ondergrond. 6.8 De schelpkleur. Bij de Planorbis corneus bestaat er een totaal albinisme. Het dier en de schelp zijn nagenoeg kleurloos, pigmentloos, hetgeen tot gevolg heeft dat het rode bloed van het dier door de huid en schelp heen schemert, wat een verrassend effect heeft in het aquarium, vooral bij een goede verlichting. De meest voorkomende schelpkleur bij de Ampullarius scalaris is geel of bruin. 7.De relatie tot: 6

12 Slakken in het aquarium Planten. Bij waterslakken biedt de schelp vaak huisvesting aan fijne wieren. Niet zelden ziet zo'n schelp er "wollig" uit door de dichte begroeiing. Zolang die begroeiing oppervlakkig blijft, is er geen enkel probleem. Erger wordt het als de wieren ook de schelp gaan aantasten en de kalkstof oplossen. Het weekdier tracht aanvankelijk aan de beschadiging en perforatie het hoofd te bieden door inwendig een laagje nieuwe schelpstof af te scheiden. Aan te ernstige beschadiging gaat hij echter ten onder Dieren. a. Indifferent (onverschillig) In een aquarium kunnen slakken samenleven met soortgenoten en andere dieren (vissen). Zij laten elkaar meestal wederkerig met rust, al zijn er uitzonderingen (cfr. Botia macracanthus en andere slakkeneters). Slakken beschikken over vrijwel geen enkel afweermiddel tegen vijanden. De belangrijkste bescherming is hun schelp, waarin ze zich kunnen terugtrekken. Als de luchtvoorraad in de long groot genoeg is, kunnen ze naar de oppervlakte stijgen, waar ze buiten bereik zijn van de aanvaller. Dit laatste is vaak te zien bij de posthoorn die -in een aquarium met Ryukins- heeft geleerd te ontkomen aan het spel van opgrondelen, afzuigen en weer uitspuwen. b. parasitisme Deze samenlevingsvorm hoeft geen nadelen voor de weekdieren te hebben, maar kan weleens tot grote nadelen voor de gastheer leiden. Het bittervoorntje (Rhodeus amarus) bijvoorbeeld, legt zijn eieren in een mosselschelp. Dat is onschadelijk. De jongen teren op hun eigen dooier en verlaten de mossel -na vier weken- langs dezelfde weg als ze erin zijn gekomen, via de uitstromingsopening. De mossel heeft er zelfs voordeel aan, want de jonge bittervoorntjes nemen de mosselparasieten mee bij hun vertrek. Ze hechten zich namelijk aan hun kieuwen. En een grote appelslak kan weleens het afzetsubraat worden voor een zeer speels Ryukinkoppel.

13 Slakken in het aquarium 8 8. Belang van de weekdieren. 8.1 In de natuur. Een groot deel van de slakkenbezigheden bestaat uit het opruimen van rottende substanties van plantaardige of dierlijke aard. Door de tussenkomst van de slak worden grotere weefselmassa's mechanisch afgebroken en ten dele voor de opbouw van het weekdierlichaam gebruikt, terwijl het onbruikbare als excrementen worden verwijderd. Zo worden de afvalprodukten verwerkt, voordat ze door afbraak, bacteriele rotting of door schimmels ten gronde gaan. Molluscenvlees dient weer tot voedsel voor vissen, bijvoorbeeld. En na hun dood worden ze een prooi van aasetende dieren, schimmels en bacterien. De schelpen vergaan op den duur door chemische afbraak; ze lossen op in het water, zodat op plaatsen waar veel schelpen liggen vaak sterke kalkconcentraties kunnen optreden. 8.2 In het aquarium. De meeste aquariumhouders hebben een hekel aan slakken, omdat ze het plantenbestand schaden. Dat is terecht. Het blijft ook zeer goed uitkijken, want vaak worden ze toevallig (met planten) in het aquarium gebracht. Toch kunnen slakken ook voor nuttig werk worden ingezet. Zo zijn ze uitstekend geschikt als opruimer van allerlei restjes in kweekbakken (na het vrijzwemmen van het visbroed). Maar ook wie een zeer mooie onderwatertuin bezit, kan slakken aanwenden. Ze verwerken het overtollige voedsel, ruimen de organische planten- en dierenresten op en ontalgen de planten. Vaak houden ze ook de bodemlaag goed los, wat weer ten goede komt aan de planten (wortels). Wie bang is voor een slakkeninvasie kan misschien worden gerustgesteld met de opmerking dat er nooit meer slakken in het aquarium kunnen leven dan dat er voedsel is. Immers, het is toch niet de bedoeling dat je ze gaat voederen? Dus hoe minder resten, hoe minder slakken. Vergroot de afvalberg dan zullen er tijdelijk meer slakken leven. Ze zullen weer verdwijnen -minder kweken, stervennaarmate er meer evenwicht heerst.

14 Slakken in het aquarium Het is wel belangrijk dat lege schelpen -vooral als het om grote exemplaren of grote hoeveelheden gaat- worden afgeheveld. Door de kalk die in het water vrijkomt, zou de samenstelling ervan (hardheid) kunnen veranderen. 9. Te gebruiken in het aquarium. Natuurlijk komt het erop aan om een juiste keuze te doen. * In een kweekbak -met weinig of geen planten- is de appelslak (Ampullarius scalaris) een flinke hulp. Hij kan enorm veel afval verstouwen en er is geen enkel gevaar dat hij zich aan de planten vergrijpt. In een beplant aquarium durft hij weleens zondigen... Let erop dat er in het aquarium voldoende ruimte is tussen het dekglas en het wateroppervlak. Dit is niet alleen belangrijk voor het voorplanten (het afzetten gebeurt boven water), maar ook om de adembuis regelmatig vol lucht te kunnen pompen. Verder is het aangeraden om het verblijf goed af te sluiten, want de slak houdt wel eens van een wandelingetje. * De posthoornslak (Planorbis corneus) is veel kleiner en ook mooier - niet alleen qua vorm, ook wat kleur betreft- en kan voor de kweekbak aangewend worden. Hij doet het echter ook zeer goed in een rijk beplant aquarium en vergrijpt zich nooit aan de planten. * Het puntslakje (Melanides spec.) wordt slechts 1-2 cm groot en is levendbarend. Deze slakken zijn de regenwormen van het aquarium. 10. Grootte en leeftijd. Kleine Planorbissoorten heten niet meer dan 1 jaar oud te worden. Grotere soorten brengen het wel tot enkele jaren. Dat laatste geldt zeker voor de Ampullarius die wel 5 tot 10 jaar kan meegaan. Deze cijfers zijn afkomstig van dieren die in een aquarium werden gehouden. In de vrije natuur zijn er geen waarnemingen bekend. Bronnen: - Scheurman Ines, Aquariumplanten, Thieme - Van Ramshorst J.D., dr, Aquariumencyclopedie, Thieme - Cursus biologie, L.U.C. 9

15 Vissengedrag. 10 Tekst: Tannia Sels Geredigeerd H.W. Alle levende wezens die zich kunnen voortbewegen, tonen een bepaald gedrag. Dat merk je overduidelijk aan mensen maar ook aan bijvoorbeeld huisdieren als honden, katten of paarden; Maar ook in onze hobby vind je dit gedrag terug bij de aquariumvissen! Vissengedrag. Onder vissengedrag verstaan we de som van alle motorische antwoorden van het vissenlichaam op alle externe en interne prikkels. Dat is een moeilijke omschrijving voor iets wat eigenlijk doodsimpel is. Met motorische antwoorden worden alle lichamelijke reacties bedoeld die betrekking hebben op de beweging. Bijvoorbeeld het terugtrekken, de vinnen samenknijpen, de bek openen. Externe prikkels komen van buitenaf, dus uit de omgeving van de vis. Denk maar aan een dreigende soortgenoot of andere prikkels zoals je hand in het aquarium steken, of opvoeren van een verhoogde temperatuur in de bak. Alle prikkels die van het vissenlichaam zelf uitgaan, noemen we inwendige prikkels. Bijvoorbeeld het hongergevoel. Het gedrag is dus een dynamisch of veranderend verschijnsel. Het is een reactie die exact beantwoordt aan een gegeven prikkel. Bijvoorbeeld het vluchten bij gevaar. Bewegen. Bewegen is nogal belangrijk voor de meeste aspecten van het leven en de algemene relatie tot ander gedrag, zoals: -Het zich verplaatsen (locomotorisch of verplaatsingsgedrag); -Het voortplanten (voortplantingsgedrag); -Het zich voeden (voedselgedrag); -Het strijden voor het overleven (levensbehoud). Natuurlijk zijn er diverse vissoorten die elk over eigen mogelijkheden beschikken. Er werden slechts enkele soorten ervan bestudeerd. Maar daaruit leerden we dat het gedrag soortgebonden is. Je kunt moeilijk van een

16 Vissengedrag. diamantzalm (Moenkhausia pittieri) verwachten dat hij tegen de aquariumruiten zal gaan hangen als een Ancistrus species wel pleegt te doen. En een Colisa sota of honinggoerami zal nooit zijn nest in een kokoshol kiezen, zoals de Pelvicachromis pulcher wel. Om die reden is generalisatie of veralgemening zeker ongewenst. Verplaatsings-antwoorden op prikkels. Vissen weten -net als vele andere dieren- hoe ze zich moeten oriënteren in antwoord op prikkels. De eenvoudigste typen van oriëntatie en beweging als antwoord op een prikkel, noemen we met de wetenschappelijke term- kinesis. Laten we als voorbeeld een vissenlarve kiezen die onder sterke belichting wordt geplaatst. U kunt het allicht wel raden: de larve zal op dat felle licht reageren door van het licht weg te zwemmen. Het type van de gerichte beweging wordt taxis genoemd. Het is een geforceerd antwoord op een bepaalde soort prikkel. Een voorbeeld: een beweging, zoals de reactie van de vissenlarve op het licht, kan fototaxis worden genoemd. Wij zagen dat de larve van het licht wegzwom, maar het blijft gelijk of het nu weg van (negatief) of naar het licht toe (positief) gebeurt. Dat laatste zie je bij motten, nachtvlinders en ook wel muggen die naar het licht toe vliegen. Oriëntatie als antwoord op een gebeuren wordt rheotaxis genoemd. De rheotaxis impliceert een chemisch proces, chemotaxis en een beweging naar iets toe; tygmotaxis genoemd. De houding die de meeste vissen in het water aannemen wordt bepaald door een reactie op de zwaartekracht (geotaxis). Scholen en solitairen of eenzaten. Het sociale aspect van vissengedrag heeft veel aandacht getrokken van wetenschappers. De interactie van vissen onderling, of het op elkaar reageren, kunnen gemakkelijk in het aquarium worden bestudeerd. Vele aquarianen selecteren soorten omwille van hun sociale interactie. Denk maar aan de paarvorming van bepaalde Cichlidensoorten, de expliciete schoolvorming van de roodneuszalmen en het groepsgedrag 11

17 Vissengedrag. van de Corydoras. Het samenblijven van vissen wordt meestal aangeduid met de term school. Toch is dat niet altijd zo. Niet elke groep vissen is een school. Om een school te worden genoemd, moeten de vissen voldoen aan bepaalde criteria, zoals samenblijven omdat ze onderling sociale aantrekkingskracht hebben voor elkaar. Sommige vissen zullen heel hun leven scholen vormen (bv. haringen en bepaalde makrelen). Andere vormen enkel op bepaalde tijdstippen scholen (bv. bij migraties, tijdens de broedtijd of tijdens de eerste levensfase). De meeste vissen vormen als jongbroed scholen, terwijl slechts 20% van de volwassen vissen het doen. De schoolvorming kan gaan van enkele exemplaren tot een immens aantal. Toch heeft het schoolgedrag prettige voordelen voor het individu. Denk maar aan: Voordelen schoolgedrag: 1. Bescherming. Een grote, samengepakte school kan de predator de indruk geven dat zijn prooi heel moeilijk te veroveren is. Vele vissen worden verorberd als ze alleen zijn, minder in een school. Immers individuen in een school overmeesteren, wordt fysiek wel moeilijker. 2. Lokalisatie van voedselbronnen. Meestal wordt een bron van voedsel aan één zijde van de school waargenomen, maar de vissen aan de andere kant zullen het heel snel weten. 3. De voortplanting gebeurt effectiever. Gameten (zaad- en eicellen) komen in massa in het water en verhogen zo de bevruchtingsgraad. 4. Een hydrodynamisch voordeel. In schoolverband gebeuren de bewegingen door het water veel efficiënter. Je kunt zelf opmerken dat de laatste vissen vlotter bewegen 12

18 Vissengedrag. 13 en minder weerstand kennen. Omdat scholen geen permanente leider hebben, is er afwisseling en doet iedere vis qua inspanning zijn duit in het zakje als hij voorop zwemt. De richtingsverandering in een school gebeurt door enkele leden. De hele school schaart zich om de initiator, de vis die -in mensentermen uitgedrukt- bedacht dat hij wel eens een andere richting kon nemen. Levende vissen negeren elkaar niet. Zo ontstonden er in de natuur -en ook in het aquarium- sociale hiërarchieën en eigen territoria. Een alerte aquariaan zal zo n hiërarchie duidelijk opmerken. Welke vissen zullen bij het voederen het eerst aan tafel komen? Wat gebeurt er als je een schuwe vis wat extra s probeert toe te stoppen?