Bachelorthesis. Kwaliteit van verslaggeving van immateriële vaste activa onder IFRS ten opzichte van de oude wet en regelgeving in Nederland

Transcriptie

1 Bachelorthesis Kwaliteit van verslaggeving van immateriële vaste activa onder IFRS ten opzichte van de oude wet en regelgeving in Nederland Naam: Paul van Santvliet Anr: Datum: 10 juni 2009

2 Inhoudsopgave Titelpagina 1 Inhoudsopgave 2 Samenvatting 3 1. Inleiding 4 2. Literatuurstudie Nederlandse accountingstandaarden International Financial Reporting Standards Verschillen Nederlandse wetgeving en IFRS ten behoeve van de immateriële activa Kwaliteit van verslaggeving Earnings management Earnings Conservatisme De kwaliteit van verslaggeving van immateriële vaste activa 9 3. Onderzoeksvraag en hypotheses Inleiding Hypotheses Verwachtingen Onderzoeksopzet Steekproef Meten van kwaliteit van IFRS Meten van kwaliteit van immateriële vaste activa Testen van Hypotheses Conclusie 18 Bijlagen 20 Literatuurlijst 24 2

3 Samenvatting Deze thesis gaat over de kwaliteit van de post immateriële vaste activa in de jaarrekening. Immateriële vaste activa spelen een steeds belangrijkere rol binnen een onderneming. Er worden geregeld boeken over geschreven (The economic importance of intangible assets door Patrizio Bianchi en Sandrine Labory, 2004 en Intangible assets: valuation and economic benefit, door Jeffrey A. Cohen, 2005). De accountingstandaarden staan vaak ter discussie over wat de juiste manier is om deze immateriële activa te waarderen. Nu wordt er in dit onderzoek onderzocht of de invoering van IFRS de kwaliteit van de waardering van immateriële vaste activa verbeterd heeft. Dit wordt onderzocht bij Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. In vergelijking met de oude wet en regelgeving. Ook om de onderzoeksvraag te toetsen, wordt er gekeken naar de kwaliteit van de gehele verslaggeving sinds de invoering van IFRS. Er wordt in dit onderzoek gebruik gemaakt van verschillende modellen. Deze modellen worden gebruikt om de earnings management en earnings conservatisme te onderzoeken. Dit zijn namelijk twee pijlers die gebruikt kunnen worden om te bepalen of de kwaliteit van de verslaggeving is verbeterd. Ook wordt er een ander model gebruikt, het model van Ritter en Wells. Dit model wordt gebruikt om te onderzoeken of de kwaliteit van de immateriële vaste activa is verbeterd onder IFRS. Na het testen van de hypotheses kan worden gesteld dat de kwaliteit van de verslaggeving onder IFRS is verbeterd. De kwaliteit van de verslaggeving van immateriële vaste activa onder IFRS ten opzichte van de oude wet en regelgeving in Nederland is echter niet verbeterd. Uit de limieten en beperking valt echter te constateren dat het onderzoek over een paar jaar nog een keer uitgevoerd zal moeten worden om een beter beeld te creëren. Omdat er te weinig jaren betrokken worden in het onderzoek. Dit is ook nog niet mogelijk omdat de invoering nog te kort is geleden. 3

4 1. Inleiding Sinds 2005 zijn alle beursgenoteerde ondernemingen binnen de Europese Unie verplicht de financiële verslaggeving op te maken volgens de International Financial Reporting Standards (IFRS). De ontwikkeling van IFRS moet er voor zorgen dat de kwaliteit van de financiële verslaggeving door ondernemingen wordt verbeterd. Ook moet de financiële informatie beter aansluiten op de behoeften van de belanghebbenden. De invoering van IFRS heeft er voor gezorgd dat ondernemingen hun financiële verslaggeving aan moeten passen, voortaan onder IFRS in plaats van de lokale wet en regelgeving. Ook de Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen moeten voortaan onder IFRS de verslaggeving doen en niet meer onder de Nederlandse wet en regelgeving. Doordat de post immateriële vaste activa de laatste tijd steeds belangrijker is geworden, moet er een onderzoek komen of de kwaliteit van de verslaggeving ervan verbeterd is. Dit leidt tot de volgende onderzoeksvraag: Is de kwaliteit van de waardering van immateriële activa onder IFRS verbeterd ten opzichte van de oude wet- en regelgeving in Nederland? Met deze bachelor thesis wordt aangegeven of IFRS zijn doel heeft bereikt op het gebied van kwaliteitsverbetering van financiële verslaggeving, waarbij specifiek wordt ingegaan op immateriële vaste activa. Er is al veel literatuur verschenen waarin een vergelijking wordt gemaakt tussen lokale accountingregels en IAS/ IFRS. (o.a. Bean & Jarnagin 2001; Ding et al. 2007). Deze onderzoeken maken een vergelijking tussen lokale standaarden en IAS/IFRS. In dit onderzoek zal in worden gegaan op een vergelijking van Nederlandse wet en regelgeving en IFRS. In het verleden zijn door de BIG-four accountantskantoren vergelijkingen gemaakt van deze twee standaarden (Deloitte ( ); Ernst & Young ( ); KPMG ( ); PWC ( )). De adoptie van IFRS moet leiden tot een verbetering van de kwaliteit van de financiële verslaggeving. De tot op heden verschenen literatuur geeft geen eenduidig beeld over de verbetering van financiële verslaggeving na invoering van IFRS. Zo concluderen Barth et al (2005), Daske en Gebhardt (2006) dat de kwaliteit is verbeterd. Ashbaugh en Pincus (2001) concludeerden ook dat toepassing van internationale accountingregels zou leiden tot betere informatie. Ding et al. (2007) plaatsten echter kanttekeningen. Om te onderzoeken of de kwaliteit van de verslaggeving van immateriële vaste activa verbeterd is, wordt gebruik gemaakt van het model van Ritter en Wells (2006). Met behulp van dit model kan de waarde relevantie van accounting informatie vast worden gesteld. Een vaak toegepaste methode om de waarde van immateriële vaste activa vast te stellen. 4

5 2. Literatuurstudie Sinds 2005 zijn alle beursgenoteerde bedrijven in de Europese Unie verplicht de International Financial Reporting Standards (IFRS) toe te passen in de jaarrekening. In 2005 is nieuwe wetgeving van toepassing geworden die het alle overige onder Titel 9 BW vallende entiteiten mogelijk maakt IFRS toe te passen in plaats van Nederlandse grondslagen. IFRS wordt opgesteld door de IASB. Onder de aanduiding IFRS vallen zowel de International Accounting Standards (IAS) die door de International Accounting Standards Committee (IASC) zijn uitgevaardigd en eventueel aangepast door de IASB, als de door de IASB uitgegeven International Financial Reporting Standards (IFRS). De immateriële activa worden eerst besproken in de Nederlandse accountingstandaarden en daarna die van de IFRS. Dan zullen ze worden vergeleken. 2.1 Nederlandse accountingstandaarden In Nederland kennen we de Dutch GAAP (Generally Accepted Accounting Principles). Deze accountingregels moeten door ondernemingen worden nagestreefd bij het opstellen van hun jaarrekening en jaarverslag. In Nederland worden deze bepaald door de wet. Komend uit Titel 9 Burgerlijk Wetboek 2, de jurisprudentie en de RJ (Richtlijnen voor Jaarverslaggeving) De immateriële activa vallen onder Burgerlijk Wetboek 2, titel 9, afdeling 3, paragraaf 2, Artikel 365: Lid 1: Onder de immateriële vaste activa worden afzonderlijk opgenomen: a) kosten die verband houden met de oprichting en met de uitgifte van aandelen; b) kosten van onderzoek en ontwikkeling; c) kosten van verwerving ter zake van consessies, vergunningen en rechten van intellectuele eigendom; d) kosten van goodwill die van derden is verkregen; e) vooruitbetaling op immateriële vaste activa Lid 2: Voor zover de rechtspersoon de kosten, vermeld in de onderdelen a en b van lid 1, activeert, moet hij deze toelichten en moet hij ter hoogte daarvan een reserve aanhouden. De Raad voor de Jaarverslaggeving stelt de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving op. De Raad houdt zich bezig met het opstellen en publiceren van stellige uitspraken en aanbevelingen en geeft tevens adviezen. 5

6 De richtlijnen voor immateriële vaste activa zijn opgenomen in Richtlijn 210 ( immateriële vaste activa). Hierin wordt een immaterieel vast actief omschreven als een identificeerbaar nietmonetair actief zonder fysieke gedaante dat wordt gebruikt voor productie, aflevering van goederen of diensten, voor verhuur aan derden of voor administratieve doeleinden. Het actief komt voort uit gebeurtenissen uit het verleden, de rechtspersoon heeft er beschikkingsmacht over en er vloeien in de toekomst economische voordelen naar de rechtspersoon uit voort. 2.2 International Financial Reporting Standards De International Organization of Securities Commissions (IOSCO) heeft de beslissing genomen om IFRS verplicht te stellen. Middels Europese verordeningen is er zo voor gezorgd dat regelgeving vanuit de particuliere sector werd verheven tot overheidsrichtlijnen waaraan alle Europese landen zich dienen te houden. De European Financial Reporting Advisory Group (EFRAG) van het IASB geeft adviezen over de implementatie van IFRS. De regelgeving betreffende immateriële vaste activa vanuit IFRS, is opgenomen in IAS 38: Intangible Assets (Immateriele activa). De grondslag van IAS38: Als grondslag voor waardering van immateriële vaste activa komt in aanmerking de verkrijging- of de vervaardigingprijs. Indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan, mogen immateriële vaste activa ook worden gewaardeerd tegen reële waarde. Deze voorwaarden houden in dat deze waarde tot stand komt op een actieve markt en dat de boekwaarde regelmatig wordt getoetst aan deze reële waarde. 2.3 Verschillen Nederlandse wetgeving en IFRS ten behoeve van de immateriële activa Er zijn veel verschillen tussen de Nederlandse wet en regelgeving en IFRS. Om het onderzoek niet daar op toe te passen zijn de verschillen in definitie te zien in tabel 1 en de verschillen te zien in tabel 2. Beiden te vinden in de bijlage. 2.4 Kwaliteit van verslaggeving In dit hoofdstuk gaat het om de afhankelijke variabele kwaliteit van verslaggeving. De kwaliteit van verslaggeving neemt toe naarmate de onderneming minder gebruik maakt van earnings management (2.4.1) en juist meer gebruik maakt van earnings conservatisme (2.4.2) (Barth, 2005). De kwaliteit over immateriële vaste activa wordt in besproken. 6

7 2.4.1 Earnings management Ondanks het feit dat earnings management (EM) vele vormen kent wordt er vaak gebruik gemaakt van de definitie die Healy en Wahlen (1999) opstelden. Volgens deze definitie is er sprake van earnings management wanneer een onderneming opzettelijk probeert om de gebruikers van de financiële verslaggeving te misleiden over de onderliggende economische werkelijkheid van de onderneming of door het beïnvloeden van contractuele uitkomsten die gebaseerd zijn op accounting variabelen. Alle moderne ondernemingen maken gebruik van accrual accounting (Dechow et al, 1995). Accruals zijn posten zoals debiteuren en voorzieningen, waardoor kosten en opbrengsten aan de juiste periode toegerekend kunnen worden. Dit in tegenstelling tot cash accounting. Daar staan ontvangsten en uitgaven juist tegen over elkaar. De matching van kosten en opbrengsten dient te gebeuren in overeenstemming met de economische realiteit. Dit betekent dat opbrengsten pas genomen mogen worden wanneer deze zijn gerealiseerd (realisatieprincipe). Bovendien moeten deze kosten en opbrengsten goed in te schatten zijn vooraleer ze genomen mogen worden (voorzichtigheidsprincipe). Wanneer het verschuiven van kosten en opbrengsten opzettelijk gebeurt en niet in overeenstemming is met de economische realiteit, dan is er sprake van earnings management (Healy en Wahlen, 1999). Door bepaalde kosten niet aan de juiste periode toe te rekenen is de periode winst hoger of lager dan in werkelijkheid. Wel is het zo dat kosten die uitgesteld worden aan een toekomstige periode toegerekend moeten worden, waardoor deze de winst in de toekomst veranderen. Er zijn diverse motieven voor earnings management, zoals het halen van bepaalde prestatiemaatstaven of het voorkomen van een klein verlies (Healy en Wahlen, 1999). In code law landen zijn het vooral de belangen van de externe stakeholders die ondernemingen ertoe aanzetten over te gaan op earnings management. Deze stakeholders verlangen enige zekerheid over het inkomen en willen niet geconfronteerd worden met sterke schommelingen in het periode resultaat. Door middel van winststuring worden de resultaten uitgespreid over de periodes. Een andere belangrijk motief tot earnings management voor ondernemingen is het feit dat ze veel externe verplichtingen hebben. Deze zijn in vergelijking met interne verplichtingen vaak veel meer bindend. Een voorbeeld hiervan zijn de bepalingen in leningsvoorwaarden. Om deze bepalingen te behalen moet soms overgegaan worden op earnings management. Earnings management kan worden gemeten aan de hand van twee maatstaven namelijk het Modified Jones Model (Dechow et al., 1995) en de correlatie tussen accruals en inkomen uit 7

8 operationele activiteiten (Barth et al., 2005). Het Modified Jones model meet de mate van winststuring aan de hand van de zogenaamde discretionary accruals. Dit model berekent de discretionary accruals door het verschil te meten tussen de totale accruals en de nondiscretionary accruals. De nondiscretionary accruals zijn dat deel van de totale accruals die ieder jaar normaal terug te vinden zijn in de onderneming en het gevolg zijn van een gezonde bedrijfsvoering waarbij kosten en baten gematcht worden aan de juiste periode. Het voordeel van het Modified Jones Model is dat er rekening gehouden wordt met de economische ontwikkeling die invloed uitoefent op de nondiscretionary accruals. Doordat ondernemingen gebruik maken van accrual accounting is de correlatie tussen accruals en inkomen uit operationele activiteiten (Barth et al., 2005) van nature negatief (Dechow, 1994). Door middel van accrual accounting proberen ondernemingen kosten en baten aan de juiste periode toe te rekenen. Wanneer er echter schommelingen zitten in de mate waarin deze relatie negatief is duidt dit op earnings management. Om een gelijke stroom van inkomsten te genereren zullen ondernemingen tegenvallende cijfers en hoge winsten proberen te voorkomen. Dit kunnen ze bijvoorbeeld doen door reserves te creëren. (Dargenidou, 2007) Earnings Conservatisme In essentie is er sprake van earnings conservatism, wanneer economische verliezen relatief eerder genomen worden in de boekhouding ten opzichte van economische winsten (Ball et al., 2000). Volgens de definitie die Basu (1997) hanteert is er sprake van earnings conservatisme wanneer het resultaat in een bepaalde periode asymmetrisch meer verliezen dan opbrengsten bevat. Dit houdt in dat ongerealiseerde verliezen eerder tot uitdrukking komen in het periode resultaat dan ongerealiseerde opbrengsten. Managers beschikken vaak over privé informatie met betrekking tot toekomstige winsten en verliezen, waardoor er informatie asymmetrie ontstaat. Doordat winsten en bezittingen lager worden voorgesteld dan in werkelijkheid, neemt de mogelijkheid voor managers af om over te gaan op opportunistische handelingen (Watts, 2003). Omdat verliezen eerder tot uitdrukking komen in de resultaten worden lening en dividend voorwaarden sneller bindend. Dit beperkt de macht van de managers, waardoor ze eerder zullen trachten deze verliezen tegen te gaan (Ball et al., 2000). Conservatieve verslaggeving wordt vooral toegepast in situaties waarin informatie asymmetrie aanwezig is en biedt bescherming aan de overige stakeholders (Basu, 1997). Earnings conservatisme zal gemeten worden aan de hand van de methode die Basu (1997) gebruikt in zijn onderzoek. Dit model wordt gebruikt, omdat Basu kijkt naar de manier van 8

9 rapporteren. Goed nieuws zou volgens Basu persistent gerapporteerd moeten worden en slecht nieuws tijdiger en minder persistent. Deze redenering van Basu ontstaat uit het voorzichtigheidsprincipe. Opbrengsten pas mogen gerapporteerd worden wanneer ze zeker en vaststaand zijn terwijl verliezen gerapporteerd worden zodra ze geconstateerd worden. Nietgerealiseerde winsten worden in de praktijk minder snel gerapporteerd dan niet-gerealiseerde verliezen. Ook maakt Basu gebruik van een omgekeerde OLS regressie. De afhankelijke variabele is earnings na uitschakeling van bijzondere inkomsten, geschaald door de prijs per aandeel aan het begin van de periode. De rate of return vormt de onafhankelijke variabele. Conservatieve earnings zullen meer gevoelig zijn voor slecht nieuws dan voor goed nieuws, in vergelijking met efficiënte earnings De kwaliteit van verslaggeving over immateriële vaste activa Het beoogde doel van het verbeteren van de kwaliteit van verslaggeving is afkomstig van de stijgende vraag naar kwalitatieve informatie door belanghebbenden. Vooral de vraag naar informatie over immateriële vaste activa stijgt, omdat blijkt dat immateriële vaste activa een belangrijke generator zijn voor ondernemingswaarde (Chan et al. 2001; Lev en Sougiannis 1996; Sougiannis 1994; Stolowy et al. 2001; Withwell et al. 2007). De waarde van immateriële vaste activa is relevant (Ritter en Wells 2006). In het onderzoek van Gara (2007) is aangetoond dat een verandering van accountingregels over immateriële vaste activa in de Verenigde Staten, SFAS 142, heeft geleid tot betere informatie. Om de kwaliteit van verslaggeving na verandering van accountingsysteem te meten, zijn verschillende methoden gebruikt. Dit onderzoek beperkt zich tot een beschrijving van drie proxies voor het meten van kwaliteit. De eerste proxy is de accuraatheid van analistenvoorspellingen, de tweede proxy is het model van Carlin et al. (2007) en de derde proxy is de waarde relevantie van accounting informatie volgens het model van Ohlson (1995), aangepast door Ritter en Wells (2006). De accuraatheid van analistenvoorspellingen Withwell (2007) heeft door middel van een enquête vastgesteld dat analisten voor de invoering zijn van gereguleerde en verplichte waardering van immateriële vaste activa. Normaliter is de hoeveelheid immateriële vaste activa moeilijk te waarderen, maar wanneer er striktere accountingregels zijn, zou dit ervoor kunnen zorgen dat analistenvoorspellingen nauwkeuriger worden naar mate er meer immateriële vaste activa worden erkend en worden toegelicht. (Matolcsy & Wyatt 2006; Withwell et al. 2007). Om de kwaliteit van de informatie over immateriële vaste activa te testen kan gebruik worden gemaakt van een model dat de accuraatheid van de analistenvoorspellingen na toepassing 9

10 van IFRS voor immateriële vaste activa in beschouwing neemt. AFE it+1 = α0 + α 1 RD it + α 2 AD it + α 3 BI it + α 4 STDE it + α 5 LOSS it + α 6 MV it + α 7 COV it + u it AFE it+1 = RD = AD = BI = STDE = LOSS = MV = COV = Analisten voorspellingsfout voor jaar t + 1, gedefinieerd als het absolute verschil tussen de werkelijke toekomstige earnings per share van jaar t + 1 (AEPS it+1 ) and de mediaan analistenvoorspelling van de earnings per share voor dat jaar (AFE it+1 ), uitgegeven zes maanden na het einde van het fiscale jaar t.; Immateriële vaste activa: De kwaliteit van verslaggeving volgens IFRS ten opzichte van Dutch GAAP R&D uitgaven; Adverteringsuitgaven; Immateriële vaste activa erkend op de balans van de onderneming; Standaarddeviatie van de return on equity berekend over voorgaande jaren; Dummy variabele voor ondernemingen die een negatieve net income rapporteren voor buitengewone activiteiten; Ondernemingsgrootte (firm size); Analistendekking. Gu en Wang (2005) tonen met dit model aan dat het aantal fouten in analistenvoorspellingen toeneemt met de diversiteit van de immateriële vaste activa. Dit probleem wordt gemitigeerd wanneer er sprake is van regelgeving die de transparantie van het innovatieve proces van een onderneming verhoogd en voorschrijft hoe moet worden gewaardeerd. Carlin et al. (2007) Om de kwaliteit van de disclosures over immateriële vaste activa vast te stellen gebruiken zij als maatstaf, de mate waarin het mogelijk is om het totaal van de Goodwill af te stemmen met de som van alle toegelichte goodwill allocaties per Cash Generating Unit (CGU). Naar mate dit minder mogelijk is, wordt de kwaliteit lager beschouwd. Uit het onderzoek van Carlin et al. (2007) onder de 50 grootste Australische beursgenoteerde ondernemingen blijkt dat IFRS leidt tot meer complexiteit. Dit komt overeen met de conclusie van Gu en Wang (2005). Dit leidt er in de praktijk toe dat de transparantie niet wordt bevorderd. Dit wordt veroorzaakt doordat bedrijven zich minimaal houden aan de regels van IFRS, waardoor volledige disclosure uitblijft (Carlin et al. 2007). Waarde relevantie van accounting informatie De kwaliteit van de informatie van immateriële vaste activa kan ook worden vastgesteld door toepassing van een model dat kijkt naar de waarde relevantie van de informatie. 10

11 M it = α 0 + α 1 NTA it + α 2 IIA it + α 3 GW it + α 4 OPAT it + ε it M it = Marktwaarde van equity per share van onderneming i drie maanden na boekjaar t; NTA it = Netto vaste activa (exclusief immateriële vaste activa) per aandeel (share) van onderneming i aan het einde van boekjaar t; IIA it = Identificeerbare immateriële vaste activa per aandeel (share) van onderneming i aan het einde van boekjaar t; GW it = Goodwill per aandeel (share) van onderneming i aan het einde van boekjaar t; OPAT it = Operating profit after tax per share van onderneming i aan het einde van boekjaar t. Hiermee wordt in dit model de boekwaarde van equity onderverdeeld in drie aparte delen. De netto vaste activa, de identificeerbare immateriële vaste activa en de goodwill. Dit model is afgeleid van het model van Ohlson (1995) waarin de waarde van de equity van een onderneming kan worden uitgedrukt in een functie van de earnings en de boekwaarde. Hiermee vormt dit model het equivalent van het discounted dividends model. In latere studies naar de waarde relevantie van informatie is dit model vaak toegepast (Barth et al. 2001), onder andere door Collins et al. (1997), Ohlson (1999; 2000), Kallapur en Kwan (2004) en Ritter en Wells (2006). Ritter en Wells (2006) tonen met dit model aan dat de disclosures rondom immateriële vaste activa waarde relevant zijn. Dit hebben ze in hun onderzoek onder de grootste Australische ondernemingen voor de periode 1979 tot en met 1997 toegepast. 11

12 3. Onderzoeksvraag en hypotheses 3.1 Inleiding Naar aanleiding van het literatuuroverzicht worden in dit hoofdstuk drie hypotheses opgesteld die later in dit onderzoek getoetst dienen te worden om een antwoord te vinden op de onderzoeksvraag. De hypotheses zijn zo opgesteld dat er na toetsing een gefungeerd oordeel gegeven kan worden over de hoofdvraag. De hoofdvraag in deze thesis is: Is de kwaliteit van de waardering van immateriële activa onder IFRS verbeterd ten opzichte van de oude wet- en regelgeving in Nederland? Om een antwoord op deze vraag te geven moet eerst de kwaliteit worden bepaald onder de oude wet- en regelgeving. Ook moet de kwaliteit worden bekeken na invoering van IFRS. Dan kunnen de twee worden vergeleken om een goed beeld te scheppen. Bij de hypotheses wordt er een vergelijk gemaakt tussen de periode voor en na invoering van IFRS. Hierbij worden de jaren 2004 en 2006 vergeleken. Het jaar 2005 zal buiten de steekproef vallen omdat dit een transitiejaar betreft. Ondernemingen die zich in een overgangsperiode bevinden zullen eerder geneigd in die periode over te gaan op het sturen van de winst zodat zich in volgende jaren een positiever beeld voordoet (Walsh, 1991). Dit zou de resultaten van het onderzoek ongewenst kunnen beïnvloeden. In 3.2 worden de hypotheses opgesteld en in 3.3 worden de verwachtingen uiteen gezet. 3.2 Hypotheses De eerste hypothese wordt opgesteld om te onderzoeken of de invoering van IFRS heeft geleid tot een algemene verbetering van de kwaliteit van verslaggeving. Verwacht wordt dat door de invoering er een algemene toename is van de kwaliteit van verslaggeving. H1: De invoering van IFRS heeft een positief effect op de kwaliteit van de verslaggeving. De tweede hypothese onderzoekt de kwaliteit van verslaggeving van immateriële vaste activa. Er zijn al eerdere onderzoeken gedaan, maar die geven geen eenduidig beeld. Er wordt gesuggereerd dat de toepassing van IFRS zou leiden tot meer informatiecomplexiteit (Carlin et al. 2007; Gu & Wang, 2005). Dit zal zorgen voor minder transparantie van informatie. Maar er wordt ook gesuggereerd dat de informatie juist wel waarde relevant is. (Ritter & Wells, 2006). Het is niet 12

13 vanzelfsprekend dat de invoering van IFRS leidt tot verbetering van de kwaliteit van verslaggeving van immateriële vaste activa. H2: De toepassing van IFRS voor immateriële vaste activa moet leiden tot meer waarde relevante accountingsinformatie. 3.2 Verwachtingen Verwacht wordt dat Hypothese 1 significant zal zijn. Uit het onderzoek van Street (2001) blijkt dat de standaarden van alle landen verschillen vertonen met IFRS waardoor er een bepaalde mate van kwaliteitsverbetering in alle landen zal plaatsvinden. Door de invoering is de keuzemogelijkheid in de te hanteren systemen kleiner geworden en er moet ook een uitgebreidere toelichting worden gegeven (Ashbaugh en Pincus, 2001). Dit heeft tot gevolg dat het moeilijker wordt om earnings management toe te passen in de verslaggeving (Barth, 2005). Bovendien leidt IFRS tot meer earnings conservatisme in de verslaggeving (Dargenidou, 2007). Sinds de invoering zal er dus een daling waarneembaar zijn van earnings management en neemt het conservatisme in de jaarrekening toe. Dit heeft een algemene kwaliteitsverbetering tot gevolg. 13

14 4. Onderzoeksopzet In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet uiteengezet. In paragraaf 4.1 wordt de steekproef besproken. Daarna worden de modellen voor earnings management en conservatisme uiteengezet in paragraaf 4.2. Vervolgens wordt er in 4.3 naar het model van waarde relevantie van accounting informatie bekeken. In paragraaf 4.4 worden de hypotheses getest. 4.1 Steekproef Om een volledig beeld te krijgen van de kwaliteit van verslaggeving zal in dit onderzoek gekeken worden naar de periode 2004 tot en met Dit houdt in dat er zal worden gekeken naar één jaar voor de verplichte invoering van IFRS en één jaar na de invoering van IFRS. Het jaar 2005 zal namelijk buiten beschouwing worden gelaten doordat het een transitiejaar betreft. Ondernemingen die zich namelijk in een overgangsperiode bevinden zullen eerder geneigd in die periode over te gaan op het sturen van de winst zodat zich in volgende jaren een positiever beeld voordoet (Walsh, 1991). Omdat het in dit onderzoek gaat om een vergelijking van lokale accountingregels en IFRS en de toepassing daarvan in Nederland, zal de steekproef betrekking hebben op Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen (omdat dit de ondernemingen zijn die vanaf boekjaar 2005 verplicht zijn om hun financiële verslagen op te stellen volgens IFRS). Gezien de grootte van de Nederlandse markt zal niet specifiek ingegaan worden op een bepaalde branche. Omdat het onderzoek zich richt op immateriële vaste activa van de Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen, zullen in dit onderzoek immateriële vaste activa in acht worden genomen, waarbij het gaat om de identificeerbare immateriële vaste activa en goodwill. Dit is in overeenstemming met het model van Ritter en Wells (2006). 4.2 Meten van kwaliteit van IFRS De kwaliteit van verslaggeving wordt in dit onderzoek gemeten door de mate waarin ondernemingen gebruik maken van earnings management en earnings conservatisme. Hierbij geldt dat conservatisme in de jaarrekening en een vermindering van earnings management, leidt tot een hogere kwaliteit van verslaggeving. Earnings management kan worden gemeten via twee methoden namelijk het Modified Jones Model (Dechow, 1995) en de correlatie tussen accruals en inkomsten uit operationele activiteiten. Earnings conservatisme wordt gemeten aan de hand van een model dat Basu (1997) in een onderzoek gebruikt. Deze modellen worden achtereenvolgens toegelicht. 14

15 Modified Jones Model Dit model meet de mate van earnings management door het berekenen van discretionary accruals (Dechow et al, 1995). Een hoge mate van discretionary accruals duidt op afwijking van de normale mate van accruals en wordt gezien als EM. Omdat het niet mogelijk is deze discretionary direct te berekenen zullen eerst de totale accruals berekend worden en vervolgens de nondiscretionary accruals. Door deze van elkaar af te trekken wordt bepaald wat de discretionary accruals zijn. Doordat deze discretionary accruals gedeeld worden door de totale bezittingen is er een vergelijk mogelijk tussen de ondernemingen. De discretionary accruals moeten berekend worden voor zowel 2003, 2004 als 2006, Bij de berekening van 2006 staat (t-1) voor 2004, omdat 2005 uit het onderzoek gehouden wordt. Allereerst worden dus de totale accruals bepaald voor (t = 2004 en t = 2006): Ta(t) = ( Ca(t) - Cl(t) Cash(t) + Std(t) DEP(t) ) / A (t-1) (Alle veranderingen zijn die tussen het huidige en het vorige jaar) Ta(t) = Totale accruals huidig jaar Ca(t) = Verandering vlottende activa Cl(t) = Verandering vlottende passiva Cash(t) = Verandering in kas Std(t) = Verandering in schuld binnen de vlottende passiva DEP(t) = Afschrijvingskosten en amortisatiekosten A (t-1) = Totale activa in het vorige kwartaal Vervolgens worden de nondiscretionary accruals berekend (voor t = 2004 en t = 2006): NDA(t) = (1/A(t-1) + (REV(t) REC(t)) + PPE(t). NDA(t) = A(t-1) = REV(t) = REC(t) = PPE(t) = kwartaal. Nondiscretionary accruals huidig jaar, geschaald door totale activa vorig jaar. Totale activa vorig jaar Verandering opbrengsten huidig kwartaal en vorig kwartaal, geschaald door totale activa vorig jaar. Verandering in debiteuren tussen huidig kwartaal en vorig kwartaal, geschaald door totale activa vorig jaar. Gemiddelde gebouwen, machines en installaties, geschaald door de totale activa in het vorige In het modified model is het construct REC(t) opgenomen, omdat Dechow et al. (1995) redeneren dat winststuring zeer eenvoudig met de post debiteuren toe te passen is. De debiteuren moeten dus in mindering worden gebracht op totale opbrengsten. 15

16 Correlatie tussen accruals en inkomen uit operationele activiteiten Van nature leidt accrual accounting (juiste toerekening van kosten en baten) tot een negatieve relatie tussen accruals en inkomen uit operationele activiteiten. Wanneer er echter sprake is van sterke verschillen in deze negatieve relatie duidt dit op earnings management (Tendeloo en Vanstraelen, 2005). De accruals zullen gemeten worden aan de hand van het model van Dechow (1995). Vervolgens wordt de correlatie met inkomsten uit operationele activiteiten berekend voor 2004 en Earnings conservatisme Om de mate van earnings conservatisme te meten wordt gebruik gemaakt van het model dat Basu (1997) in zijn onderzoek gebruikt. Dit model vergelijkt de relatie tussen earnings en returns in periodes van goed en slecht nieuws. Conservatieve earnings zullen meer gevoelig zijn voor slecht nieuws dan voor goed nieuws, in vergelijking met efficiënte earnings. Om een gefundeerd oordeel te kunnen geven over earnings conservatisme zou er een periode van meerdere jaren onderzocht dienen te worden. Doordat IFRS pas in 2005 is ingevoerd is dit vooralsnog niet mogelijk. Vooralsnog worden alleen de data in 2004 en 2006 in het onderzoek betrokken. Het model luidt: NI it = β 0 + β 1 *RD it + β 2 *R it + β 3 *R it *RD it + ε it NI it = Jaarlijkse winst na aftrek van bijzondere items per aandeel R it = Jaarlijkse stock return. RD it = Dummy variabele voor goed en slecht nieuws. Slecht nieuws = negatieve of 0 Rate of return = 1 Goed nieuws = positieve rate of return = 0 ε it = Error R it = (P(t) P(t-1)) / P (t-1) P(t) = prijs van het aandeel aan het begin van het jaar P(t-1) = prijs van het aandeel aan het eind van het jaar Coëfficiënt β 3 meet de reactie op slecht nieuws in vergelijking tot de reactie op goed nieuws. Wanneer deze coëfficiënt positief is kan geconcludeerd worden dat er sprake is van conservatieve accounting. 4.3 Meten van kwaliteit van immateriële vaste activa De kwaliteit van de financiële verslaggeving over immateriële vaste activa wordt gemeten door middel van het vaststellen van de waarde relevantie van de informatie rondom immateriële vaste activa. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het regressiemodel zoals dat is toegepast door 16

17 Ritter en Wells (2006). Dit model is ontwikkeld door Ohlson (1995) en is een vaak toegepast model voor het vaststellen van waarde relevantie (Barth et al. 2001), onder andere door Collins et al. (1997), Ohlson (1999; 2000), Kallapur en Kwan (2004). Deze onderzoeken gaan echter niet specifiek in op immateriële vaste activa. Ritter en Wells (2006) hebben het model wel specifiek toegespitst op immateriële vaste activa. De waarde relevantie van de informatie over immateriële vaste activa wordt door de volgende regressie analyse vastgesteld: M it = α 0 + α 1 NTA it + α 2 IIA it + α 3 GW it + α 4 OPAT it + ε it M it = Marktwaarde van equity per share van onderneming i drie maanden na boekjaar t; NTA it = Netto vaste activa (exclusief immateriële vaste activa) per aandeel (share) van onderneming i aan het einde van boekjaar t; IIA it = Identificeerbare immateriële vaste activa per aandeel (share) van onderneming i aan het einde van boekjaar t; GW it = Goodwill per aandeel (share) van onderneming i aan het einde van boekjaar t; OPAT it = Operating profit after tax per share van onderneming i aan het einde van boekjaar t. 4.3 Testen van Hypotheses Dit gedeelte van het onderzoek bevat de regressie modellen die benodigd zijn om de hypothese te testen. Hypothese 1: Kwaliteit van verslaggeving = IFRS (t) + controls (t), waarbij t=2004 en IFRS is een dummy voor wel of geen invoering IFRS Deze regressie wordt uitgevoerd op het Modified Jones Model en het model van Basu. Aan tabel 5 is te zien dat het gemiddelde groeit en de standaarddeviatie kleiner wordt. Dit kan betekenen dat er minder kans is voor earnings management. Ook kan er gezegd worden dat er meer conservatisme wordt toegepast. De verkleining van de earnings management en het constervatisme zal er voor zorgen dat de kwaliteit van de verslaggeving zal toenemen. Hypothese 2: Kwaliteit van verslaggeving van immateriële vaste activa. De regressie is uitgevoerd op het model van Ritter en Wells. In tabel 5 en 6 is te zien hoe deze regressie is uitgevoerd op het model, met de betas en testen en de R 2. Doordat de R 2 afneemt is te zeggen dat de waarde van de immateriële activa niet is toegenomen. Er is te zeggen dat de invoering van IFRS geen verbetering van de kwaliteit van de verslaggeving van immateriële activa aantoont. Onder behoud van de beperkingen aan het onderzoek. 17

18 5. Conclusie Onderzocht wordt er of de invoering van IFRS in Nederland invloed heeft op de kwaliteit van de verslaggeving van immateriële vaste activa. IASC heeft namelijk IFRS geïmplementeerd omdat beursgenoteerde ondernemingen verschillende technieken en methodes konden gebruiken om de verslaggeving binnen Europa te doen. Deze worden nu beperkt tot een algemene standaard. De verwachting is dat er onder IFRS minder sprake zal zijn van earnings management en er tevens meer gebruik gemaakt zal worden van conservatisme. Door de opkomende interesses in immateriële vaste activa wordt er in deze thesis een onderzoek gedaan naar de kwaliteit verandering van de verslaggeving van immateriële vaste activa in Nederland na de invoering van IFRS. Dit kan alleen worden onderzocht door middel van eerst de gehele kwaliteit van de verslaggeving te onderzoeken en vervolgens toe te spitsten op de kwaliteit van de verslaggeving van immateriële vaste activa. Aan de hand van meerdere modellen wordt er onderzocht of de invoering effect heeft gehad op de kwaliteit. De gebruikte modellen zijn het modified Jones model, model van Basu en het model van Ritter en Wells. Deze laatste is om aan te tonen of de kwaliteit van de immateriële vaste activa is veranderd. En de eerste 2 modellen zijn er voor of de kwaliteit is verbeterd, door te kijken naar de earnings management en het earnings conservatisme. Aan de hand van de resultaten van het testen van de hypotheses kan worden gesteld dat de kwaliteit van verslaggeving is verbeterd. Dit kan worden geconcludeerd uit het feit dat er na de invoering van IFRS minder sprake is van earnings management. Tevens zal er meer gebruik worden gemaakt van conservatisme in de jaarrekening, wat ook duidt op een verbetering van de kwaliteit van de verslaggeving. De 2 de hypothese die getest werd, zou aantonen of er een verbetering van de kwaliteit zou zijn met betrekking tot de verslaggeving van de immateriële vaste activa. Aan de regressieanalyse viel af te lezen dat er een klein negatief verschil is. Dit leidt er toe dat er geen verbetering maar een verslechtering is. Er kan dus geconcludeerd worden dat er geen verbetering, zelfs een kleine verslechtering, van de kwaliteit van de verslaggeving van immateriële vaste activa is. Er is dus in Nederland geen verbetering van de kwaliteit van verslaggeving van immateriële vaste activa ten op zichte van de oude wet - en regelgeving. Limieten en Beperkingen. Aan het onderzoek zitten wel een aantal limieten en beperkingen. Omdat er gekozen is voor de jaren 2004 en 2006 is het moeilijk te concluderen of er daadwerkelijk een verbetering van de kwaliteit is. Wil er een nieuw onderzoek komen, dan moet het onderzoek worden gehouden over minimaal 5 jaar voor en 5 jaar na invoering van de IFRS. Dit zou dus jaar 2000 tot en met 2010 kunnen zijn. De modellen (Modified Jones Model en model van Basu) die in dit onderzoek gebruikt 18

19 zijn veel betrouwbaarder wanneer deze uitgevoerd kunnen worden op een periode van meerdere jaren. Ook is het moeilijk te concluderen of er een verbetering is in de gehele eurozone. Dit onderzoek is alleen toegespitst op Nederland, terwijl IFRS in heel Europa is ingevoerd. 19

20 Bijlagen RJ210 identificeerbaar niet-monetair actief zonder fysieke gedaante dat wordt gebruikt voor productie, aflevering van goederen of diensten, voor verhuur aan derden of voor administratieve doeleinden. Het actief komt voort uit gebeurtenissen uit het verleden, de rechtspersoon heeft er beschikkingsmacht over en er vloeien in de toekomst economische voordelen naar de rechtspersoon uit voort. Tabel 1 Definitie immateriële vaste activa IAS38 identificeerbare niet-monetaire activa zonder fysieke gedaante. Tabel 2 Immateriële vaste activa (exclusief gekochte goodwill) Nederlandse wet- en regelgeving IFRS Conclusie 1 Grondslagen 1.1 Immateriële activa zonder bepaalbare levensduur Afschrijven over levensduur die in principe niet langer is dan 20 jaar Niet afschrijven Strijdig 1.2 Levensduur immateriële activa Weerlegbaar vermoeden van maximum levensduur van 20 jaar Geen maximum noch weerlegbaar vermoeden van maximum NL strikter 1.3 Afschrijvingsperiode voor kosten van onderzoek en ontwikkeling Naargelang de verwachte gebruiksduur Indien bepaalbaar: geen maximum noch weerlegbaar vermoeden van maximum. Indien niet bepaalbaar: niet afschrijven NL strikter 1.4 Immateriële activa verworven bij overname Normale beoordeling op activeringseisen Weerlegbaar vermoeden dat deze betrouwbaar kunnen worden gemeten en economische voordelen opleveren, dus in principe activeren afzonderlijk van goodwill IFRS strikter 1.5 Kosten van onderzoek en ontwikkeling na een overname Geen specifieke bepalingen Specifieke bepaling welk deel geactiveerd moet worden IFRS strikter 1.6 Activering van emissiekosten en oprichtingskosten Toegestaan Niet toegestaan IFRS strikter 1.7 Waarderingsgrondslagen Verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs Verkrijgingsprijs, vervaardigingsprijs of (onder voorwaarden) reële waarde Strijdig 20

21 1.8 Immateriële vaste activa held for sale Geen specifieke bepalingen Specifieke voorschriften IFRS strikter 1.9 Jaarlijkse impairmentbeoordeling Voor immateriële activa die nog niet in gebruik zijn genomen of die worden afgeschreven over een periode van meer dan 20 jaar Voor immateriële activa met een onbepaalbare economische levensduur. IFRS strikter 1.10 Exploratie en evaluatie van minerale hulpbronnen Geen specifieke bepalingen Specifieke regels IFRS strikter 1.11 Immateriële vaste activa held for sale Geen afzonderlijke regels Impairment test, geen afschrijvingen meer Strijdig 1.12 Wettelijke reserve Voor geactiveerde emissiekosten, oprichtingskosten en kosten van onderzoek en ontwikkeling IFRS laat zich niet uit over een wettelijke reserve NL strikter 1.13 Waardering immateriële vaste activa bij overname Kan niet leiden tot ontstaan of verhogen van negatieve goodwill Geen regels Strijdig 1.14 Emissierechten Specifieke regels Geen specifieke regels NL strikter 1.15 Service Concessions Geen regels Specifieke regels IFRS strikter 2 Presentatie 2.1 Specificatie van de post Voorgeschreven categorieën Geen verplichte indeling NL strikter 2.2 Immateriële activa held for sale Presentatie onder immateriële vaste activa Afzonderlijke presentatie na de vlottende activa Strijdig 3 Toelichting 3.1 Informatie per immaterieel actief Informatieverschaffing per door artikel 2:365 lid 1 BW onderscheiden post Informatieverschaffing over elk soort immaterieel actief IFRS eist meer toelichting 3.2 Toelichting van immateriële activa met onbepaalbare levensduur Niet van toepassing Immateriële activa met onbepaalbare levensduur moeten afzonderlijk worden toegelicht IFRS eist meer toelichting 3.3 Specifieke toelichting voor bepaalde immateriële activa Geen eisen Voor belangrijke immateriële activa en immateriële activa die door middel van overheidsbijdragen zijn verkregen, gelden specifieke toelichtingseisen IFRS eist meer toelichting 3.4 Toelichting op activa held for sale Geen specifieke bepalingen Gedetailleerde toelichting IFRS eist meer toelichting 21

22 Tabel 3 Samenstelling AEX ABN Amro ABN Amro Aegon Aegon Ahold Ahold Akzo Akzo Arcelor Mittal ASML ASML Buhrmann Buhrmann DSM DSM Fortis Fortis Getronics Gucci Hagemeyer Hagemeyer Heineken Heineken IHC Caland ING ING Kon. Olie RD Shell KPN KPN vd Moolen Numico Numico Philips Philips Randstad Reed Elsevier Reed Elsevier Rodamco SBM Offshore TPG TNT Tom Tom Unilever Unilever Versatel Vedior VNU Wolters Kluwer Wolters Kluwer Jaar Tabel 4 Accumulation of accruals per year (Basu Model) Cash Flow Operations-to-Total Assets Total Accruals-to-Total Assets Net Income-to-Total Assets Standard Standard Standard Mean Deviation Mean Deviation Mean Deviation ,034 0,917 0,013 0,071-0,024 0, ,079 0,118 0,014 0,073 0,038 0,119 Table 5 Statistics: Ritter Wells model (Aandelen prijs op einde jaar) H2 Adj. R 2 N 22

23 2004 bètawaarde 0,6690 0, t-test 4,0410 p-waarde 0, bètawaarde 0,8120 0, t-test 5,0810 p-waarde 0,0000 Table 6 Statistics: Ritter Wells model (Aandelen prijs 3 maanden na einde jaar) H2 Adj. R 2 N 2004 bètawaarde 0,5860 0, t-test 4,7180 p-waarde 0, bètawaarde 0,7080 0, t-test 4,8530 p-waarde 0,

24 Literatuuroverzicht Barth, M,. Landsman, W., Lang, M. (2005) 'International Accounting Standards and accounting quality.' Basu, S. (1997) The conservatism principle and the asymmetric timeliness of earnings. Journal of Accounting & Economics. vol. 24, p Bean L., Jarnagin, B. (2001) 'Intangible asset accounting: How do worldwide rules differ?' The Journal of Corporate Accounting & Finance. vol. 13, nr. 1, p , New York. Bos, A. de; Krens, F. (2001). 'Immateriële activa' Het jaar 2001 verslagen. p.53 Carlin, T., Finch, N., Ford, G. (2007). 'Goodwill impairment. An assessment of disclosure quality and compliance levels by large listed Austrialian firms.' Giroux, G. (2004) Detecting Earnings Management, Hoboken, Wiley. Haller, A. (2002). 'Financial accounting developments in the European Union: Past events and future prospects.' European accounting review, 11 (1), p Healy, P., Wahlen, J. (1999). 'A review of the earnings management literature and its implications for standard setting.' Accounting horizons, vol. 13, p Leuz, C., Nanda, D., Wysocki, P.D. (2003). 'Earnings management and investor protection: an international comparison'. Journal of financial economics. Matolcsy, Z., Wyatt, A. (2006) Capitalized intangibles and financial analysts, Accounting and Finance. vol. 46, nr. 3, p. 457, Clayton. Nobes, Christopher. (2006) 'The survival of international differences under IFRS: toward a research agenda.' Accounting and Business research, vol. 36 no.3, p Ritter, A., Wells, P. (2006) 'Identifiable intangible asset disclosures, stock prices and future earnings.' Accounting and Finance. Vol. 46, nr. 5, p , Clayton. 24

25 Stegink, Rudolph. (2006). 'De disconteringsvoet ten behoeve van DCF waarderingen van immateriele activa' MAB, vol.80, nr.7-8, p Withwell, G., Lukas, B., Hill, P. (2007) 'Stock analysts. assessments of the shareholder value of intangible assets.' Journal of Business Research. vol. 60, nr. 1, p. 84, New York. Internet: Ernst en Young: Price Waterhouse Coopers Kpmg Nederland Deloitte Deloitte IAS plus website 25