Grondwateronderzoek Oost/Bentinckspark, Hoogeveen. definitief

Transcriptie

1 Grondwateronderzoek Oost/Bentinckspark, Hoogeveen definitief

2

3 Grondwateronderzoek Oost/Bentinckspark, Hoogeveen definitief Uitgebracht aan: Gemeente Hoogeveen T.a.v. de heer T. Klomp Postbus PA HOOGEVEEN Auteur ir. F.A.A.R. Aalbers Kenmerk KM56 RAP Vrijgave ir. J.H. Bouma Datum Status definitief

4 Wareco is het Nederlandse ingenieursbureau op het gebied van water, bodem en funderingen. Onze kracht is de integratie en combinatie van de specialisaties. We doen onderzoek en geven advies. We maken plannen en begeleiden de uitvoering. Enthousiast, persoonlijk en innovatief. Al 3 jaar leveren we maatwerk, met als resultaat hoge kwaliteit en duurzame, kostenbesparende oplossingen. Vanuit haar vestigingen in Deventer en Amstelveen bedient Wareco met circa 6 professionals overheden, bedrijfsleven en particulieren. Wareco beschikt over een ISO 91 gecertificeerd kwaliteitssysteem en een ISO 141 gecertificeerd milieumanagementsysteem. Daarin worden de kwaliteit van onze adviseurs, de producten die we leveren en het adviesproces duurzaam geborgd. KM56 RAP

5 Inhoudsopgave Tekst pagina 1. Inleiding Algemeen Aanleiding Doel Gebruikte gegevens en uitgevoerde werkzaamheden Onderzoeksgebied Algemeen Maaiveldhoogten en dorpelhoogten Bebouwingskenmerken Ouderdom bebouwing Situatie kruipruimte Oppervlaktewater en drooglegging Riolering Drainage Bodem en geohydrologie Algemeen Bodemopbouw Geohydrologische opbouw Neerslag en verdamping Grondwaterstanden en grondwaterstroming Representatief hoge grondwaterstand (Grond)wateroverlast Algemeen Resultaten kruipruimte-inspecties Wateroverlast in kruipruimte/kelder Natte/drassige tuinen Wateroverlast in het openbaar gebied Resultaten kruipruimte-inspecties Wateroverlast in kruipruimte KM56 RAP

6 Wateroverlast op begane grond Natte/drassige tuinen Wateroverlast in het openbare gebied Mogelijke oorzaken volgens bewoners Analyse en interpretatie Analyse grondwaterstanden Algemeen Reactie op neerslag Invloed van slecht doorlatende bodemlagen Invloed van oppervlakte water en drainage Ontwateringsituatie Algemeen Gewenste grondwatersituatie Toetsing huidige grondwatersituatie Analyse oorzaak overlast Afbakening gebieden met hoge grondwaterstanden Oplossingsrichtingen Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Bijlagen 1. Overzicht onderzoeksgebied 2. Boorbeschrijvingen 3. Meetresultaten grondwaterstanden (grafieken) 4. Analyseresultaten laboratorium 5. Verslag kruipruimte-inspecties 6. Grondwatersituatie ter plaatse van onderzochte woningen 7. Overzichtskaart deelgebieden KM56 RAP

7 1. Inleiding 1.1. Algemeen Op 23 oktober 212 is door de gemeente Hoogeveen aan Wareco opdracht verstrekt voor het uitvoeren van een grondwateronderzoek in het gebied Oost/Bentinckspark in de gemeente Hoogeveen (kenmerk: ). In onderstaande figuur is de ligging van het onderzoeksgebied weergegeven. Oost Bentinckspark Figuur 1: Ligging van Oost en Bentinckspark 1.2. Aanleiding In het Grondwaterbeleidsplan zijn 2 grondwateraandachtsgebieden (GA) aangegeven, waaronder Oost (GA9) en Bentinckspark (GA 11). Inmiddels zijn bijna drie jaar aan meetgegevens uit het grondwatermeetnet beschikbaar. Daarnaast is in het voorjaar van 212 een enquête uitgevoerd naar de mate waarin (grond)wateroverlast wordt ervaren in de grondwateraandachtsgebieden. Op basis van deze gegevens is bepaald in welke grondwateraandachtsgebieden als eerste vervolgonderzoek naar grondwateroverlast dient te worden opgepakt. Bij de prioritering is tevens rekening gehouden met de ouderdom van de bebouwing in de grondwateraandachtsgebieden. 1 KM56 RAP definitief

8 1.3. Doel Het doel van dit onderzoek is het in beeld brengen van aard, locaties en mogelijke oorzaken van de grondwateroverlast in de wijken Oost en Bentinckspark. Op basis hiervan kunnen oplossingsrichtingen voor de gemeente worden geformuleerd om structureel nadelige effecten van hoge grondwaterstanden te bestrijden in het openbare gebied Gebruikte gegevens en uitgevoerde werkzaamheden Bij de gemeente zijn archiefgegevens verzameld en bestudeerd met betrekking tot de methode van bouwrijp maken, de riolering, het oppervlaktewater, de bodemopbouw, de grondwaterstanden, de fundering en vloerpeil van de bebouwing, de drainage en het maaiveldniveau. In het archief van Wareco zijn gegevens verzameld met betrekking tot de bodemopbouw, de (grond-)waterstanden en de meteorologie. Er is gebruik gemaakt van de volgende gegevens: [1] Inventarisatie grondwatermaatregelen Hoogeveen, Wareco Ingenieurs, kenmerk: KJ2, RAP21113 d.d. 3 oktober 211. [2] Inventarisatie en analyse grondwater Hoogeveen, Wareco Ingenieurs, kenmerk: KF42C, RAP d.d. 18 oktober 211. [3] Definitief Grondwaterbeleidsplan 212 tot en met 214, Gemeente Hoogeveen in samenwerking met Wareco Ingenieurs, 17 januari 212. [4] Resultaten enquête (grond)wateroverlast Hoogeveen - Samenvatting, Wareco Ingenieurs, kenmerk: KL44, RAP d.d. 23 augustus 212. [5] Prioritering grondwateraandachtsgebieden, Wareco Ingenieurs, kenmerk: KM46, NOT d.d. 7 september 212. [6] Plan van aanpak grondwateronderzoek Oost/Bentinckspark, Wareco Ingenieurs, kenmerk: KM56, NOT212919, 27 september 212. [7] Grondwatermeetgegevens van het gemeentelijke meetnet. [8] WWD-portal Hoogeveen. [9] Neerslag- en verdampinggegevens KNMI-station 279 te Hoogeveen. [1] Dinoloket van TNO en REGIS (Regionaal Geohydrologisch Informatiesysteem). [11] Actueel Hoogtebestand van Nederland (AHN). [12] Gegevens uit het Basisregistraties Adressen en gebouwen (BAG) van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. [13] Rioleringstekening aangeleverd door de gemeente Hoogeveen. De in de tekst vermelde cijfers tussen [ ] verwijzen naar bovenstaande gegevens. In het voorjaar van 212 is in Oost/Bentinckspark een bewonersenquête uitgezet naar de overlast door (grond)water voor woningen met en zonder kruipruimte en naar wateroverlast in tuinen. De onderzoeksresultaten zijn vastgelegd in [4]. 2 definitief KM56 RAP

9 Omdat in 211 in een groot deel van Oost (de Verzetsbuurt) renovatiewerkzaamheden hebben plaatsgevonden, waarbij tevens de riolering is vervangen en drainages zijn aangelegd, heeft het onderzoek zich geconcentreerd op het oostelijke deel van Oost en het Bentinckspark. In het kader van dit onderzoek zijn de volgende veldwerkzaamheden uitgevoerd: In aanvulling op de reeds aanwezige peilbuizen B17C1724, B17C1722 en B17C1723 uit het grondwatermeetnet zijn in totaal drie projectmatige peilbuizen geplaatst, namelijk B17C1871, B17C1872 en B17C188. Hiervan zijn twee peilbuizen in Bentinckspark geplaatst en één peilbuis in Oost. In de peilbuizen zijn dataloggers geplaatst waarmee de grondwaterstand met een frequentie van eenmaal per uur is gemeten in de periode van november 212 tot medio april 213. In aanvulling op de reeds aanwezige boringen zijn verspreid over het onderzoeksgebied in totaal 18 boringen verricht tot circa 3 m beneden maaiveld. Hierbij zijn tien boringen in het openbare gebied gezet en acht boringen op het particuliere terrein in de voor- en achtertuin. Op basis hiervan is de bodemopbouw in beeld gebracht. De boringen en peilbuizen zijn ingemeten ten opzichte van NAP. Tevens zijn steekproefsgewijs dorpelniveaus van de bebouwing ingemeten ten opzichte van NAP. Van boringen B17C1871 en B17C188 zijn monsters genomen en is in het laboratorium een korrelgrootte-analyse uitgevoerd. Op basis van deze analyse is de doorlatendheid berekend. Verspreid over het onderzoeksgebied zijn bij de volgende drie adressen kruipruimte-inspecties uitgevoerd: Bentincksdijk 13, Het Haagje 155 en Zwembadweg 44. Op basis hiervan is een beeld verkregen van de wateroverlast in de kruipruimtes. 3 KM56 RAP definitief

10 2. Onderzoeksgebied 2.1. Algemeen In dit hoofdstuk wordt het onderzoeksgebied beschreven op basis van archief- en veldonderzoek. Een overzicht van het onderzoeksgebied is weergegeven in bijlage 1. Het onderzoeksgebied bestaat uit de wijken Bentinckspark en Oost. Het onderzoeksgebied grenst aan de oostzijde aan de sportvelden, aan de westzijde aan Park Dwingeland en de Kanaalweg, aan de zuidzijde aan het Haagje en aan de noordzijde aan de Vos van Steenwijklaan en de Bentinckslaan Maaiveldhoogten en dorpelhoogten Op basis van putdekselhoogtes, die zijn ontleend aan de rioleringstekening (zie [13]), volgt dat de maaiveldhoogte in het openbare gebied oploopt van circa NAP +11,7 m in de Oosterstraat tot NAP +12,3 meter (m) in het centrum (Kanaalweg). Het maaiveldniveau is vrij constant in het onderzoeksgebied. In onderstaande figuur is een indicatie van de maaiveldhoogte in het onderzoeksgebied en omgeving weergegeven op basis van het AHN. Figuur 2: Indicatie van het maaiveldverloop in het onderzoeksgebied, dat door een zwarte lijn is omgeven (bron: [11]) 4 definitief KM56 RAP

11 Het niveau van de dorpels is, bij de adressen waar een kruipruimte-inspectie is uitgevoerd, ingemeten en weergegeven in bijlage 5. Volgens opgaaf van de gemeente ligt de bovenkant begane grondvloer over het algemeen 1 à 15 cm boven het maaiveld Bebouwingskenmerken Ouderdom bebouwing In de wijk Oost komen overwegend rijtjeswoningen voor. Een groot deel van de woningen in Oost zijn huurwoningen van Woonconcept. Deze woningen zijn in 211 door Woonconcept gerenoveerd. Aan de Kanaalweg en in het Bentinckspark komen voornamelijk vrijstaande woningen voor. Uit het BAG volgt dat het grootste deel van het onderzoeksgebied uit bebouwing van voor 1955 bestaat. Aan de Zwembadweg komt bebouwing van na 1992 voor, evenals aan de K. de Raadstraat en de R. Dubbeldamstraat. Aan de Kanaalweg en in het grootste gedeelte van de wijk Oost komt oudere bebouwing van voor 1955 voor. Figuur 3: Bouwjaar van de woningen in het onderzoeksgebied (bron [12]) Situatie kruipruimte Uit de resultaten van de bewonersenquête volgt dat vrijwel onder alle woningen in het onderzoeksgebied een kruipruimte aanwezig is, zie [5]. De meeste kruipruimtes zijn ondieper dan 7 cm (69% in Bentinckspark en 68% in Oost). 5 KM56 RAP definitief

12 2.4. Oppervlaktewater en drooglegging Het onderzoeksgebied bevindt zich in een peilvak waar het hoogste te verwachten waterpeil NAP 11,1 m bedraagt. De drooglegging bij dit hoogste waterpeil is weergegeven in figuur 4. Het enige oppervlaktewater in het onderzoeksgebied is gelegen aan de Kanaalweg. Opgemerkt wordt dat bovengenoemde peil het hoogst te verwachten waterpeil in het peilvak betreft. Het werkelijke oppervlaktewaterpeil is afhankelijk van neerslag en verhanglijnen en kan zodoende lager zijn. Op basis van de hoogst te verwachten waterpeilen is de drooglegging in de diverse straten kleiner dan 1, m. Op binnenterreinen is de drooglegging eveneens veelal kleiner dan 1, m. Bij een dergelijke kleine drooglegging is er een grote kans op grondwateroverlast. Figuur 4: Drooglegging bij de te verwachten hoogste waterpeilen (bron: [2]). 6 definitief KM56 RAP

13 2.5. Riolering Volgens de rioleringstekening, zie [13], bevindt zich in Oost en het zuidelijke deel van Bentinckspark (ter hoogte van de Zwembadweg) overwegend een gescheiden rioolstelsel. Hierbij wordt het regenwater apart van het vuilwater ingezameld en afgevoerd. In de Bentinckslaan, de Kanaalweg, de Vos van Steenwijklaan, de Sportlaan en de Kalkhovenstraat komt een gemengd rioolstelsel voor. Het gescheiden rioolstelsel in Oost is in aangelegd. Hierbij is ook drainage aangelegd. Het aanlegniveau van het rioolstelsel (b.o.b.) varieert van circa NAP +9,4 m in het Haagje ter hoogte van nummer 87 tot circa NAP +11,15 m ter plaatse van de kruising de Vos van Steenwijklaan/Sportlaan. Het rioolstelsel is over het algemeen in het midden van de openbare weg gesitueerd, zie figuur 5. Figuur 5: Overzicht riolering. Het gemengde rioolstelsel is met roze lijnen weergegeven, het droogweerafvoerstelsel met rode lijnen en het regenwaterafvoerstelsel met blauwe lijnen (bron: [13]) 7 KM56 RAP definitief

14 2.6. Drainage In het onderzoeksgebied komt geen drainage voor in het openbare groen. In een groot deel van het gebied ligt drainage in het wegcunet. Deze drainage is aangesloten op de HWA en is aangelegd in 2 (Bentinckspark) en (Oost). In het noordelijke deel van de wijk Bentinckspark is geen drainage in openbaar terrein aangelegd. In de Oosterstraat is drainage aangelegd op particulier terrein (eigendom van woningcorporatie Woonconcept). Figuur 6: Drainage in wegcunet aangesloten op HWA 8 definitief KM56 RAP

15 3. Bodem en geohydrologie 3.1. Algemeen In aanvulling op de bestaande peilbuizen van het gemeentelijke meetnet zijn drie peilbuizen verspreid over het onderzoeksgebied geplaatst, zie bijlage 1. Deze peilbuizen zijn voorzien van dataloggers, waarmee de grondwaterstanden tussen 2 november 213 en 3 april 213 eenmaal per uur zijn geregistreerd. Tevens zijn verspreid in het gebied 18 boringen geplaatst, zowel in openbaar gebied (1) als op particulier terrein (acht). Hiermee is aanvullend inzicht in de bodemopbouw verkregen. Om een indruk te krijgen van de horizontale doorlatendheid zijn korrelgrootteanalyses uitgevoerd ter plaatse van peilbuizen B17C1871 en B17C188. In dit hoofdstuk worden de resultaten van het grondwateronderzoek beschreven Bodemopbouw De bodem is beschreven op basis van de gegevens uit het gemeentelijke grondwatermeetnet [8], het Dinoloket van TNO [1] en de in het kader van het onderhavige onderzoek door Wareco aanvullend geplaatste boringen, zie bijlage 1. De boorbeschrijvingen zijn opgenomen in bijlage 2. De bodemopbouw in het onderzoeksgebied is heterogeen. Er is sprake van een sterke gelaagdheid. Onder het maaiveld bevindt zich een overwegend zeer fijn tot matig fijn, zwak tot matig siltig, zandpakket. De onderzijde van dit zandpakket bevindt zich globaal tussen 2 en 3 m -mv. Binnen het zandpakket komen ondiepe veenlagen voor. De veenlagen zijn niet aangetroffen in de boringen in of dichtbij het wegcunet. Verondersteld wordt dat hier de veenlagen zijn vergraven en vervangen, gelet op het bodemprofiel dat tot circa 1,3 m is verwerkt. De dikte van de veenlagen varieert van,3 tot 1,5 m. Ook worden verspreid sterk siltige zandlagen, harde zandlagen, slib en/of leemlagen aangetroffen. Op particulier terrein is in alle boringen een veenlaag aangetroffen. Onder de zandlaag bevindt zich een slecht doorlatende leemlaag. Dit leempakket wordt plaatselijk afgewisseld met zandlaagjes. In boring B17C1774 is geen leemlaag aangetroffen binnen het boorprofiel, maar wel sterk siltige zandlagen met leemlaagjes of leembrokken. Volgens REGIS bevindt de onderzijde van de leemlaag zich op circa 8 tot 1 m onder maaiveld. Hieronder worden Pleistocene zanden aangetroffen. 9 KM56 RAP definitief

16 3.3. Geohydrologische opbouw In het onderzoeksgebied zijn watervoerende pakketten en waterscheidende lagen te onderscheiden: Watervoerende pakketten zijn relatief goed waterdoorlatende zand- of grindpakketten waarin met name horizontale grondwaterstroming optreedt. Waterscheidende lagen zijn slecht waterdoorlatende klei-, zavel- of veenlagen en sterk kleihoudende zandlagen waarin met name verticale grondwaterstroming optreedt. In figuur 7 is een schematisatie van de geohydrologische opbouw weergegeven. Figuur 7: Schematisatie van de geohydrologische opbouw. Van boven naar beneden zijn de volgende lagen te onderscheiden: Het bovenste watervoerend pakket Op het particuliere terrein wordt een ondiepe veenlaag aangetroffen. Ter plaatse van de wegen is het bodemprofiel tot circa 1,3 m -mv vergraven. Hier ontbreekt de veenlaag. Omdat de veenlaag niet overal in het onderzoeksgebied voorkomt en/of niet aaneengesloten is, wordt het bovenste watervoerend pakket gevormd door de bovenste zandlaag en de zandlaag onder de op het particuliere terrein voorkomende veenlaag. Het bovenste watervoerende pakket wordt op het particuliere terrein onderverdeeld in een watervoerende zandlaag boven de veenlaag en een watervoerende zandlaag onder de veenlaag (en boven de leemlaag). De horizontale doorlatendheid (Kh) van de originele bodem is ter plaatse van de peilbuizen B17C1871 en B17C188 bepaald door het uitvoeren van een korrelgrootte analyse (zeefkromme) in het laboratorium. Het rapport van deze analyse is opgenomen in bijlage 4. De doorlatendheid van de bovenste zandlaag (matig fijn zand) is berekend aan de hand van de fractieverdeling en varieert tussen,8 en 1,5 m per dag. 1 definitief KM56 RAP

17 Deze waarden worden representatief geacht voor zeer fijn zand en worden als matig tot slecht doorlatend gekwalificeerd. Voor het onderzoeksgebied geldt dat de gemiddelde doorlatendheid vermoedelijk kleiner is door het voorkomen van veen, silt en leem. Tabel 1: Indicatieve doorlatendheid bovenste watervoerend pakket Boring Monsterdiepte m -mv Omschrijving bodemlaag Doorlatendheid m/dag Kwalificatie doorlatendheid B17C1871,3 -,9 zeer fijn, zwak siltig zand,8 matig tot slecht B17C188,6 -,9 zeer fijn, matig siltig zand 1,5 matig Verspreid komen sterk siltige zandlagen, harde zandlagen, leemlagen of lagen met brokken leem voor. Deze bodemlagen hebben een hoge hydraulische weerstand (c). Het infiltrerende regenwater kan als gevolg hiervan op deze lagen stagneren, evenals op de veenlagen. De scheidende laag De eerste scheidende laag wordt gevormd door de in het gehele onderzoeksgebied aangetroffen leemlaag. De geplaatste boringen geven geen duidelijkheid over de dikte van deze scheidende laag. Op basis van REGIS wordt verwacht dat de leemlaag ongeveer 6 m dik is. Het eerste watervoerend pakket Dit watervoerend pakket wordt gevormd door de Pleistocene zanden onder de leemlaag Neerslag en verdamping De klachten over wateroverlast en de gemeten grondwaterstanden worden gerelateerd aan de neerslag. Hiervoor wordt de term maatgevend natte periode gebruikt. De netto neerslag wordt bepaald door de bruto neerslag, de gemiddelde specifieke neerslagintensiteit boven het aardoppervlak, te verminderen met de verdamping. Als verdamping wordt de "potentiële verdamping" gebruikt, een waarde die bepaald is door de "referentie-gewasverdamping", berekend met de methode van Makkink, te vermenigvuldigen met een gewasfactor. Voor de gewasfactor wordt in stedelijk gebied aangenomen: f =,7. 11 KM56 RAP definitief

18 De netto neerslag bedraagt aldus: Pn = P - Ep waarin: Ep = f Er Pn P Ep f Er = netto neerslag = bruto neerslag = potentiële verdamping = gewasfactor = referentie-gewasverdamping Een maatgevend natte periode in relatie tot een maatgevend hoge grondwaterstand in stedelijk gebied wordt gedefinieerd als een periode in de maanden november tot en met februari waarin in een aaneengesloten periode van negen dagen circa 58 mm bruto neerslag valt. Dit is de hoeveelheid neerslag die gemiddeld eenmaal per jaar, berekend uit de periode van , buiten het groeiseizoen voorkomt (Bron: Statistiek van extreme neerslag in Nederland, Stowa rapport 26). In de onderzoeksperiode heeft zich een situatie voorgedaan waarbij de gesommeerde negendaagse bruto neerslag 57,8 mm bedroeg, namelijk op 27 december 212, zie figuur 8. Deze periode kan als maatgevend nat worden beschouwd. Figuur 8: Verdeling van de netto neerslag van tot en met , gemeten ter plaatse van het KNMI-station Hoogeveen. 12 definitief KM56 RAP

19 3.5. Grondwaterstanden en grondwaterstroming De locaties van de peilbuizen zijn weergegeven in bijlage 1. In bijlage 3 zijn de gemeten grondwaterstanden weergegeven. In het onderzoek is gebruik gemaakt van enerzijds de aanwezige peilbuizen uit het gemeentelijke grondwatermeetnet en anderzijds uit de, in kader van onderhavig project, aanvullend geplaatste projectmatige peilbuizen. Peilbuizen uit het gemeentelijk grondwatermeetnet In het onderzoeksgebied bevinden zich drie peilbuizen (B17C1724, B17C1722 en B17C1723) van het systematische grondwatermeetnet van de gemeente. Deze peilbuizen zijn geplaatst in 29. Vanaf dat moment zijn er ook hoogfrequente grondwaterstandmetingen beschikbaar. Peilbuis B17C1872 is in 212 bijgeplaatst en tevens opgenomen in het systematische grondwatermeetnet. Voor het bepalen van grondwaterstanden die representatief zijn voor een natte of droge situatie, wordt aangesloten bij de landelijke systematiek. De drie hoogste/laagste grondwaterstanden worden over elk hydrologisch jaar (april tot en met maart) gemiddeld voor een reeks van metingen met een gelijkmatige interval. Door deze waarden vervolgens weer te middelen over een aantal jaar kan de gemiddeld hoogste grondwaterstand (GHG) en gemiddeld laagste grondwaterstand (GLG) berekend worden. Voor een representatieve GHG en GLG is een meetreeks van acht jaar benodigd. Omdat van de meetnet peilbuizen geen langjarige meetreeksen voorhanden zijn, is de representatief hoge grondwaterstand (RHG) berekend als het 9e percentiel; de grondwaterstand is in 1% van de meetperiode hoger dan deze waarde. De representatief lage grondwaterstand (RLG) is berekend als het 1e percentiel; de grondwaterstand is in 1% van de meetperiode lager dan deze waarde. In onderstaande tabel is de RHG- en de RLG-waarde weergegeven voor de meetnet peilbuizen. De getallen zijn gebaseerd op basis van de meetperiode november 29 tot medio april 213. Tabel 2: Statistieken grondwaterstanden peilbuis maaiveld bovenkant filter onderkant filter RHG m RLG m fluctuatie RHGontwatering bij RHG m m NAP m NAP m NAP NAP NAP RLG m B17C ,8 1,63 9,63 1,77 1,33,44 1,31 B17C ,86 9,9 8,9 11,37 1,86,51,49 B17C ,99 9,86 8,86 11,25 1,92,33,74 B17C ,3 11,62 1,62 11,66 1 Niet bepaald vanwege te korte meetreeks (één winterperiode) ,37 2 Filter onder veenlaag. Derhalve niet representatief voor freatisch grondwater; freatische grondwaterstand in RHG-situatie zal hoger zijn. 13 KM56 RAP definitief

20 Projectmatige peilbuizen In het kader van dit onderzoek zijn in aanvulling op de reeds bestaande peilbuis uit het systematische grondwatermeetnet van de gemeente tijdelijke, projectmatige peilbuizen bijgeplaatst. In de peilbuizen is de grondwaterstand hoogfrequent gemeten vanaf november 212 tot begin april 213. In onderstaande tabel is per peilbuis de RHG-waarde weergegeven. Tabel 3: Kenmerken van de aanvullend geplaatste projectpeilbuizen in 212 peilbuis maaiveld m NAP bovenkant filter m NAP onderkant filter m NAP RHG m NAP B17C , 11,62 1,62 11,87 B17C188 12, 1,22 9,22 11,48 1 Niet bepaald vanwege te korte meetreeks (één winterperiode) RLG m NAP fluctuatie RHG- RLG m ontwatering bij RHG m ,13-1, Representatief hoge grondwaterstand De maatgevende natte situatie is bepaald door bij de peilbuizen uit het gemeentelijke meetnet, waarvan meetreeksen van tenminste drie jaar beschikbaar zijn, te bepalen wanneer zich in de winter 212/213 een grondwatersituatie heeft voorgedaan die overeenkomt met de RHG. Op 23 december 212 komt de grondwaterstand overeen met de RHG voor twee peilbuizen van het grondwatermeetnet. De grondwaterstand in peilbuis B17C1722 bevindt zich op dat moment circa 5 cm boven de RHG. 23 december 212 Figuur 9: Verschil tussen RHG en gemeten grondwaterstanden in peilbuizen uit het grondwatermeetnet 14 definitief KM56 RAP

21 In tabel 4 zijn de gemeten grondwaterstanden op 23 december 212 in de peilbuizen van het gemeentelijke grondwatermeetnet en de projectmatige peilbuizen weergegeven. Tabel 4: Representatieve hoge grondwaterstanden (23 december 212) peilbuis maaiveld m NAP representatief hoge grondwaterstand ontwatering m m NAP B17C ,8 1,99 1,9 B17C ,86 11,39,47 B17C ,99 11,31,68 B17C , 11,94,6 B17C ,3 12,,3 B17C188 12, 11,59,41 1 Filter staat onder veenlaag Ondiepe peilbuis De freatische grondwaterstand op 23 december 212 varieert van NAP +1,99 m in peilbuis B17C1722 ter hoogte van Kanaalweg 87 tot NAP +12, m in peilbuis B17C1872 op de kruising Bentinckslaan/Albert Rozemanstraat. Bij de Kanaalweg wordt de grondwaterstand gereguleerd/beïnvloed door het kanaal. Ter plaatse van de Willem de Zwijgerlaan en de kruising Bentinckslaan/Albert Rozemanstraat is, ondanks de aanwezigheid van drainage, de ontwateringdiepte bij een RHG-situatie zeer gering ( <,1 m). Op deze locaties wordt vanaf,9 / 1,3 m -mv veen aangetroffen. 15 KM56 RAP definitief

22 4. (Grond)wateroverlast 4.1. Algemeen In het onderzoeksgebied zijn veel klachten bekend met betrekking tot problemen met grondwater. Deze problemen uiten zich in de vorm van natte kruipruimtes en natte tuinen. Om beter inzicht te krijgen in de aard van de klachten is in 212 een enquête uitgevoerd. Daarnaast zijn in januari 213 drie kruipruimtes geïnspecteerd. In dit hoofdstuk zijn de bevindingen vastgelegd Resultaten kruipruimte-inspecties Wateroverlast in kruipruimte/kelder Uit de enquêteresultaten, zie [4], volgt dat in Bentinckspark de meeste kruipruimtes minder diep zijn dan 7 cm (7% van de respondenten). In Oost heeft 69% van de respondenten een kruipruimte die minder diep dan 7 cm is. Een kruipruimte van 6 cm is gebruikelijk in Hoogeveen. Met name in de omgeving Zwembadstraat, K. de Raadstraat, P. Dubbeldamstraat en Albert Rozemanstraat staat er in een aantal woningen weleens water in de kruipruimte, zie onderstaande figuur. In de P. Dubbeldamstraat en K. de Raadstraat is de overlast continu. Dit geldt ook in een aantal kruipruimtes aan de Kanaalweg. In deze kruipruimtes staat meestal ook meer dan 1 cm water. De overige overlast komt voornamelijk voor na hevige/langdurige regenval. De meeste bewoners langs het kanaal geven aan een droge kruipruimte te hebben. 16 definitief KM56 RAP

23 Figuur 1: Overzicht woningen met wateroverlast in kruipruimte (bron: [4]). De meeste bewoners met water in de kruipruimte geven aan hier nadelige gevolgen van te ondervinden in hun woning. Diverse bewoners hebben reeds maatregelen getroffen zoals het leegpompen van de kruipruimte. De meest voorkomende maatregelen zijn het isoleren dan wel ventileren van de kruipruimte en de aanleg van (op de riolering aangesloten) drainage Natte/drassige tuinen Verder volgt uit de enquêteresultaten dat er vooral bij hevige of langdurige regenval sprake is van een vochtige of natte tuin. Ongeveer de helft van de respondenten met wateroverlast in de tuin heeft één of meerdere maatregelen getroffen. Het goed doorspitten van de tuin en ophoging zijn de meest getroffen maatregelen. 17 KM56 RAP definitief

24 Wateroverlast in het openbaar gebied Door diverse bewoners wordt overlast in het openbare gebied ervaren (37% van de respondenten in Bentickspark en 35% van de respondenten in Oost). Met name de groenstroken, parkeerhavens en sportvelden worden genoemd als locaties met overlast in Bentinckspark. In Oost worden eveneens de groenstroken genoemd als locatie met overlast Resultaten kruipruimte-inspecties Verspreid over het onderzoeksgebied zijn bij drie adressen de kruipruimtes geïnspecteerd, zie onderstaande tabel. De adressen zijn op basis van de bevindingen van de enquête (welke bewoners hebben klachten en willen meewerken aan vervolgonderzoek) in overleg met de gemeente geselecteerd. Bij deze woningen wordt op basis van enquêteresultaten structurele overlast verwacht. Tabel5: Adressen voor kruipruimte-inspectie adres datum uitvoering kruipruimte-inspectie dorpelniveau diepte kruipruimte ten opzichte van bovenkant begane grondvloer m NAP m m NAP Bentincksdijk ,28,93 11,35 Het Haagje ,36,84 11,52 Zwembadweg ,11 1,2 11,9 Bij de kruipruimte-inspectie is onder meer de diepte van de kruipruimte ten opzichte van het vloerpeil ingemeten en (eventueel) het waterpeil in de kruipruimte. Daarnaast is gekeken naar de aanwezigheid van ventilatieroosters, het materiaal van de kruipruimtebodem en sporen van optrekkend vocht. Hierbij moet gedacht worden aan corrosie van leidingen, zoutplekken, vochtplekken op muren en aanwezigheid van schimmel. Gelijktijdig is de situatie in de tuin beoordeeld: in hoeverre hebben de bewoners ook last van een natte of vochtige tuin. Tijdens de inspectie is de huidige situatie in de woning en in de tuin vastgelegd op een inspectieformulier en zijn de waarnemingen fotografisch vastgelegd. De resultaten van de inspecties zijn opgenomen in bijlage 5. In bijlage 6 is voor elke woning een grafiek gepresenteerd, waarin de grondwatersituatie en de onderzijde van de kruipruimte is weergegeven. Om een goed beeld van de bodemopbouw te krijgen zijn bij de geïnspecteerde woningen boringen bij de woningen geplaatst. 18 definitief KM56 RAP

25 Wateroverlast in kruipruimte In twee van de drie kruipruimtes is circa,5 m water aangetroffen in de kruipruimte tijdens de inspectie. Ter plaatse van Het Haagje 155 is geen water in de kruipruimte aangetroffen. Op alle drie de locaties wordt vochtoverlast ervaren in de kruipruimte. Deze overlast kenmerkt zich onder andere als zoutuitbloei, condensvorming en schimmelvorming. Ter plaatse van Bentincksdijk 13 wordt met een pomp het water uit de kruipruimte gepompt. In de kelder van Het Haagje 155 is voorstrijk toegepast tegen de overlast. Dit helpt echter weinig. Aan de Zwembadweg 44 zijn geen maatregelen getroffen om de vochtoverlast in de kruipruimte tegen te gaan Wateroverlast op begane grond Op twee locaties zijn kenmerken van vochtoverlast op de begane grond waargenomen. De bewoners van Bentincksdijk 13 hebben overlast als gevolg van vochtuitslag op de muren. Ook aan Het Haagje 155 komen vochtplekken in de muur voor. Bij de Zwembadweg 44 wordt geen overlast op de begane grond ervaren. Dit betreft een woning van na Grondwateroverlast op de begane grond zou conform het bouwbesluit ook niet mogen voorkomen. Als maatregel is ter plaatse van Het Haagje 155 een vochtvreter in de woonkamer geplaatst Natte/drassige tuinen Bij twee van de drie woningen is aangegeven dat de tuin zeer drassig blijft na neerslag. De plassen blijven volgens de bewoner van Zwembadweg 44 minimaal een dag in de tuin staan na neerslag. De tuin ter plaatse van Het Haagje 155 is opgehoogd om de vochtoverlast te beperken. Rondom Zwembadweg 44 is volgens de bewoner tijdens de bouw drainage gelegd, die is aangesloten op de riolering Wateroverlast in het openbare gebied Eén bewoner geeft aan dat er sprake is van water op straat. Een andere bewoner geeft aan dat jaarlijks de parkeerhavens onder water staan. Ter plaatse van Zwembadweg 44 is geen wateroverlast in het openbare gebied aangegeven Mogelijke oorzaken volgens bewoners De bewoner van Bentincksdijk 13 geeft aan dat er sinds de nieuwbouw en het verwijderen van het zwembad (circa tien jaar geleden) meer wateroverlast voorkomt. Een mogelijke oorzaak hiervoor kan zijn dat een lek riool is vervangen door een dicht riool, waardoor de drainerende werking is verdwenen. De bewoner van Het Haagje 155 geeft aan dat de muren van de kelder niet geheel waterdicht zijn, na hevige neerslag zweet de buitenmuur. 19 KM56 RAP definitief

26 5. Analyse en interpretatie 5.1. Analyse grondwaterstanden Algemeen In de periode 11 november 212 tot en met 4 april 213 is een maatgevend natte periode opgetreden, waarin de gesommeerde negendaagse bruto neerslag ongeveer 58 mm bedroeg (zie 3.4). December 212 was een zeer natte maand met 114 mm neerslag ter plaatse van KNMI-station Hoogeveen, tegen een langjarig gemiddelde van 8 mm. Eind december 212 en begin februari 213 zijn de hoogste grondwaterstanden gemeten. De maand januari en de tweede helft van februari 213 waren droge perioden. In januari viel in totaal 56,7 mm neerslag tegen 73 mm normaal, in februari 31,6 mm tegen 95 mm normaal. Regelmatig viel de neerslag in de vorm van sneeuw die ook bleef liggen. De tweede helft van februari was tevens een vorstperiode, zie figuur 11. Dit blijkt ook uit de daling van de grondwaterstanden in die periode. Figuur 11: Gemiddelde dagtemperatuur nabij het KNMI-station Hoogeveen 2 definitief KM56 RAP

27 Reactie op neerslag Uit de grondwaterstandmetingen blijkt dat de grondwaterstand snel reageert op neerslag, met name in de ondiepe peilbuizen, waar de filterstelling boven de veenlaag staat, zoals peilbuis B17C1871. De grondwaterstand in deze peilbuis aan de Willem de Zwijgerstraat steeg op 9 maart 213 na een regenbui (totale neerslagsom bedroeg circa 7 mm) binnen 4 uur van NAP + 11,5 m tot NAP + 11,9 m. Dit is een grondwaterstandstijging van,4 m. Hieruit volgt dat de bodem ter plekke een lage bergingscapaciteit en weinig bergend vermogen heeft. Ter plaatse van peilbuis B17C1872 treedt een vergelijkbare stijging op. Ook hier (kruising Bentinckslaan/Albert Rozemanstraat) kent de bodem een lage bergingscapaciteit en weinig bergend vermogen. In de diepere peilbuizen, waar de filterstelling onder de veenlaag staat of een dikkere zandlaag aanwezig is, reageert de grondwaterstand minder snel. In deze peilbuizen is de stijging maximaal,2 m. Figuur 12: Het grondwaterverloop en de neerslag Figuur 13: Het grondwaterverloop in periode met vorst en sneeuwsmelt In een droge periode zakt het grondwater ter plaatse van peilbuizen B17C1871 en B17C1872 relatief snel uit, zie figuur 13. De snelle stijging van het grondwater tussen 27 en 3 januari 213 is het gevolg van sneeuwsmelt in combinatie met hevige neerslag. 21 KM56 RAP definitief

28 Invloed van slecht doorlatende bodemlagen In een groot deel van het onderzoeksgebied worden ondiepe veenlagen aangetroffen. Het infiltrerende regenwater stagneert op deze laag. Dit komt voor bij peilbuizen BC17C1871 en BC17C1872 (zie bijlage 3). De veenlaag begint hier op,9 tot 1,3 m -mv. De zandige toplaag vult zich nagenoeg geheel in perioden met veel neerslag. In droge perioden zakt het grondwaterpeil tot aan/in de veenlaag. Het water zal deels horizontaal, over de veenlaag, afstromen richting het wegcunet. Deels zal het water via de veenlaag infiltreren naar de onderliggende zandlaag Invloed van oppervlakte water en drainage De invloed van het kanaal op de grondwaterstand is mogelijk te zien in peilbuis B17C1722. De grondwaterstand ligt hier lager dan ter plaatse van de andere peilbuizen en fluctueert minder. De dempende invloed kan mogelijk worden verklaard door de infiltrerende werking van het kanaal. Waarschijnlijker is het echter dat ter plaatse een oud, lek geraakt riool aanwezig is met een drainerende werking. In de wijk Oost en het zuidelijke deel van Bentinckspark ligt drainage in het wegcunet. De werking van de drainage is in geen van de meetreeksen terug te zien. Het drainagniveau is in zijn algemeenheid in Hoogeveen gelijk aan de b.o.b. De b.o.b. van de drainageleidingen bedraagt,8 tot 1, m -mv. Uit een vergelijking van de grafieken van peilbuis B17c188 (aan rand van een gedraineerd gebied) en peilbuis B17C1723 (niet gedraineerd), valt op te maken dat de fluctuaties van de grondwaterstanden minder zijn bij B17C188. Mogelijk is dit het gevolg van de drainages. Desondanks komen bij B17C188 nog wel te hoge grondwaterstanden voor. Gesteld wordt dat de drainages invloed hebben op de grondwaterstanden, met name in het voorkomen van zeer hoge pieken, maar dat ze onvoldoende functioneren om te hoge grondwaterstanden te voorkomen Ontwateringsituatie Algemeen De ontwateringdiepte is de afstand tussen het maaiveld en de grondwaterstand. De ontwateringdiepte wordt voor een groot deel bepaald door het maaiveldniveau en de hoeveelheid neerslag die infiltreert in de bodem en hoe gemakkelijk dit via het grondwater kan afstromen naar de ontwateringmiddelen, zoals een drainage of een sloot. Hoe geringer de ontwateringdiepte, hoe groter de kans op grondwateroverlast. Ten gevolge van langdurig te kleine ontwateringdiepte (een te hoge grondwaterstand) kan vochtoverlast ontstaan in woningen, zoals bijvoorbeeld water in kruipruimtes, zwam- en schimmelvorming, een muffe lucht of stank, vochtplekken op wanden, aantasting van behang of stucwerk, aantasting van (houten) vloeren, plinten en vloerbedekking en negatieve beïnvloeding van het klimaat in de woning. 22 definitief KM56 RAP

29 Gewenste grondwatersituatie Hoogst toelaatbare grondwaterstand onder wegen De gemeente Hoogeveen is, als beheerder van de openbare ruimte, verantwoordelijk voor voldoende ontwateringdiepte van haar terrein. Standaard wordt een wegfundatie van zand aangebracht van 1, m onder straatpeil. De gemeente hanteert een ontwateringdiepte onder wegen van ten minste,8 m, waarbij zij streeft naar 1, m. De gemeente Hoogeveen spreekt van structureel te hoge grondwaterstanden als gedurende een periode van ten minste drie aaneengesloten jaren de RHG hoger is dan,8 m beneden maaiveld, zie [3]. Hoogst toelaatbare grondwaterstand onder bebouwing Door een ontwateringdiepte van,8 m beneden de as van de weg te hanteren, wordt het particuliere belang meegenomen. Hierbij wordt uitgegaan van een standaard bouwwijze van een vloerpeil van minimaal,2 m boven de as van de weg (bij voorkeur,25 tot,35 m boven straatpeil). Daarnaast wordt uitgegaan van een vloerdikte van,2 m en een kruipruimte van,6 m hoog. Dit komt overeen met een toelaatbare grondwaterstand van 1, m - vloerpeil Toetsing huidige grondwatersituatie De ontwateringdiepte is op 23 december 212 aan de Willem de Zwijgerstraat B17C1871), de Albert Rozemanstraat (B17C1872), de Bentincksdijk (B17C188), de Kalkovenstraat (B17C1723) en de Dokter van de Veldestraat (B17C1724) te gering (minder dan,8 m). Aan de Kanaalweg voldoet de ontwatering wel aan de norm. De overschrijding is in de peilbuizen B17C1871, B17C1872, B17C188 en B17C1723 over een tijdsbestek van meer dan een maand gemeten. Er is sprake van structureel te hoge grondwaterstanden. In peilbuis B17C1724 (Dokter van de Veldestraat), waar het filter onder de veenlaag staat, komt de overschrijding gedurende een tijdsbestek van meerdere weken voor. Het doorbreken van de veenlaag zal de ontwatering verbeteren. De RHG van deze peilbuis bedraagt,74 m -mv en is daarmee net niet voldoende om aan de gewenste situatie van,8 m te voldoen Analyse oorzaak overlast Gesteld wordt dat in het onderzoeksgebied sprake is van een structureel te hoge grondwaterstand. Bij een dergelijke grondwaterstand is er sprake van een verhoogd risico op grondwateroverlast. Het optreden van de hoge grondwaterstanden in het plangebied is terug te voeren op de hieronder beschreven oorzaken. 23 KM56 RAP definitief

30 Aanwezigheid ondiepe slecht doorlatende bodemlagen In een groot deel van het onderzoeksgebied komen ondiep slecht doorlatende lagen voor, waarop het infiltrerende regenwater stagneert en horizontaal afstroomt. Met name op het particuliere terrein komen ondiepe veenlagen voor, waardoor het infiltrerend regenwater afstroomt naar kruipruimtes. Beperkte bergingscapaciteit van de bovengrond In vrijwel het gehele onderzoeksgebied geldt, dat de bovengrond bestaat uit een (ophoog)laag bestaande uit zeer fijn tot matig grof zand. De bovengrond heeft een beperkte bergingscapaciteit. Door de beperkte bergingscapaciteit reageert het grondwatersysteem snel op neerslag, waardoor er tijdelijk hoge grondwaterstanden kunnen optreden. Slechte afwateringsmogelijkheden In het noordelijke deel van Bentinckspark zijn geen drainages in het wegcunet aanwezig. In de overige gebieden zijn wel drainages aanwezig, maar de werking hiervan is te beperkt Afbakening gebieden met hoge grondwaterstanden In het onderzoeksgebied is er sprake van een structureel te hoge grondwaterstand, waarbij de gewenste ontwateringnorm wordt overschreden. Om verschillende oplossingsrichtingen te kunnen onderscheiden, is het onderzoeksgebied opgedeeld in deelgebieden met vergelijkbare kenmerken, zie tabel 6. De indeling is gebaseerd op het voorkomen van overlast, de maaiveldhoogte en de ouderdom van de bebouwing. De ontwateringdiepte is niet onderscheidend. De deelgebieden zijn op kaart weergegeven in bijlage 7. Een groot deel van Oost is onlangs gerenoveerd. Hierbij is de riolering vervangen, waarbij ook drainage is aangelegd. De gemeente geeft aan in dit gebied geen maatregelen uit te voeren (niet doelmatig). Daarom is deze wijk niet meegenomen in de gebiedsindeling. Tabel 6: Criteria indeling van de deelgebieden deelgebied klachten met betrekking tot grondwateroverlast afwateringsmogelijkheden ouderdom bebouwing 1 veel drainage <1992 groot 2 beperkt geen <1992 groot 3 veel drainage >1992 beperkt 3 weinig oppervlaktewater <1992 gering potentieel risico op vocht- of wateroverlast in de woningen 24 definitief KM56 RAP

31 Hieronder zijn de onderscheiden deelgebieden nader toegelicht. Deelgebied 1 In dit gebied zijn veel klachten van natte kruipruimtes en tuinen bekend. Er is sprake van structureel te hoge grondwaterstanden. De ontwateringnorm wordt gedurende meerdere maanden overschreden. Binnen het gehele gebied ligt drainage in het wegcunet. De werking hiervan is onvoldoende. Volgens opgave van de gemeente is de drainage aangesloten op het HWA-stelsel. Dit stelsel staat hierbij in open verbinding met het kanaal, waardoor er sprake is van een te hoge waterstand in het HWA-stelsel. Als gevolg hiervan stroomt er water vanuit het HWA-stelsel in de drainage. De gemeente doet op dit moment onderzoek naar oplossingen. In het gebied is er een groot risico op vocht- of wateroverlast in de woningen. Deelgebied 2 In dit gebied zijn klachten van natte kruipruimtes en tuinen bekend. Er is sprake van structureel te hoge grondwaterstanden. Er is geen drainage aanwezig. Er is een groot risico op vocht- of wateroverlast in de woningen. Deelgebied 3 In dit gebied zijn veel klachten van natte kruipruimtes en tuinen bekend. Er is sprake van structureel te hoge grondwaterstanden. In het gehele gebied ligt drainage in het wegcunet. De bebouwing is na 1992 gebouwd waardoor het risico op grondwateroverlast (in theorie) beperkt is. Deelgebied 4 De bebouwing in dit gebied is ouder (<1992), waardoor het gevoeliger is voor grondwateroverlast. De grondwaterstanden zijn relatief laag. Mogelijk wordt dit veroorzaakt door een oud, drainerend riool. Er zijn weinig meldingen van grondwateroverlast. Hierdoor bestaat er een gering risico op grondwateroverlast Oplossingsrichtingen Er zijn diverse maatregelen mogelijk om te hoge freatische grondwaterstanden in het openbare gebied tegen te gaan, zoals: Grondwatertechnische maatregelen: - Doorbreken slecht doorlatende bodemlagen. - Aanleg horizontale drainages. - Aanleg verticale onttrekkingsputten (deepwells). - Realisatie nieuw oppervlaktewater. Alternatieve maatregelen zoals ophogen maaiveld. Doorbreken slecht doorlatende bodemlagen Het doorboren van de lokaal voorkomende slecht doorlatend bodemlagen c.q. toepassen van grondverbetering zijn goede maatregelen om stagnatie van geïnfiltreerd regenwater tegen te gaan. Bovendien wordt het effect (de invloedsfeer) van drainages hiermee vergroot. Geadviseerd wordt deze maatregel met name toe te passen, daar waar ondiepe veenlagen voorkomen, zoals op de particuliere terreinen. 25 KM56 RAP definitief

32 Aanleg horizontale drainages De invloedsfeer van een ondiep horizontaal drainagesysteem hangt onder meer af van de doorlatendheid van de bodem. De doorlatendheid is matig tot slecht. Verwacht wordt dat daarmee ook de invloedsfeer van de drainages beperkt is. De invloedsfeer kan worden vergroot door grondverbetering. Aanleg verticale onttrekkingsputten (deepwells) Verticale onttrekkingsputten of zogenoemde deepwells bestaan uit een of meer afzonderlijke putten, voorzien van een pomp. Hierbij is er sprake van een cirkelvormige verlaging rond de putten. Aanleg van deepwells, waarbij onttrokken wordt vanuit het eerste watervoerend pakket, is hier niet effectief, vanwege de aanwezigheid van het ondiepe slecht doorlatend leempakket. Realisatie nieuw oppervlaktewater Door het aanleggen van nieuwe waterlopen of vijvers verbeteren de afwateringsen ontwateringmogelijkheden in een gebied. Daarnaast zorgt nieuw oppervlaktewater voor extra lozingsmogelijkheden voor het af te voeren grondwater. De mate waarin de ontwatering als gevolg van realisatie van nieuw oppervlaktewater toeneemt, is afhankelijk van de afstand tot het oppervlaktewater en de doorlatendheid van de bodem. Echter, voor ontwatering is het belangrijk om het oppervlaktewater fijnmazig binnen een wijk te realiseren. Nieuwe watergangen vergen veel ruimte, ruimte die binnen het bebouwde gebied schaars is. Daarom wordt deze maatregel minder kansrijk geacht. In deelgebied 3 is oppervlaktewater aanwezig. Mogelijk kan het oppervlaktewater hier uitgebreid worden. Ophogen maaiveld Een alternatieve oplossingsrichting is niet het verlagen van de grondwaterstand, maar verhogen van het maaiveld. Bij het (integraal) ophogen wordt op het oorspronkelijke maaiveld zand aangebracht, zodat het maaiveld wordt verhoogd en de ontwatering wordt vergroot. Hierdoor vermindert de kans op grondwateroverlast. Deze oplossing is niet realistisch in bestaand bebouwd gebied. 26 definitief KM56 RAP

33 6. Conclusies en aanbevelingen 6.1. Conclusies Op basis van het uitgevoerde grondwateronderzoek en de bevindingen van de enquête worden de volgende conclusies getrokken: De bodemopbouw in het onderzoeksgebied is heterogeen. Onder het maaiveld bevindt zich tot circa 2, - 3, m -mv een overwegend fijne tot matig grove zandlaag. Op particulier terrein komen in dit pakket veenlagen voor met een afwisselende dikte. Ook komen er ondiepe siltige zandlagen, leemlaagjes, of harde zandlagen voor. In de openbare weg is het veen veelal vergraven. In het onderzoeksgebied komt vanaf circa 2, - 3, m -mv een leemlaag voor met een dikte van circa 6 m. De bovengrond heeft een beperkte bergingscapaciteit. De doorlatendheid is matig tot slecht. De ondiepe slecht doorlatende bodemlagen beïnvloeden het grondwater. Het infiltrerende regenwater kan als gevolg van de aanwezige storende bodemlagen niet snel genoeg naar de ondergrond wegzakken. De ontwateringdiepte is bij een representatieve hoge grondwatersituatie minder dan,8 m, met uitzondering van de hoger gelegen Kanaalweg. Deze ontwateringsituatie is onvoldoende voor het beoogde gebruik en voldoet niet aan de gewenste ontwateringnormen. Er is sprake van structureel te hoge grondwaterstanden. In het onderzoeksgebied bevinden zich woningen met kruipruimtes. De diepte van de kruipruimte is overwegend minder diep dan 7 cm. Een gebruikelijke diepte van een kruipruimte in Hoogeveen is 6 cm. In verschillende delen van het onderzoeksgebied bevindt zich een drainage. De drainage lijkt enigszins een dempende werking te hebben, maar is onvoldoende om de gewenste ontwatering te realiseren. Met name in deelgebied 1 ondervinden bewoners water- of vochtoverlast als gevolg van natte kruipruimtes (gedurende het gehele jaar) en natte of drassige tuinen (na hevige of langdurige buien). De meeste bewoners geven aan dat de overlast voor nadelige gevolgen in de woning zorgt. Binnen dit gebied ligt drainage in het wegcunet. De werking hiervan is onvoldoende. Volgens opgave van de gemeente is de drainage aangesloten op het HWA-stelsel. Dit stelsel staat hierbij in open verbinding met het kanaal, waardoor er sprake is van een te hoge waterstand in het HWA-stelsel. Als gevolg hiervan stroomt er water vanuit het HWA-stelsel in de drainage. De gemeente doet op dit moment onderzoek naar oplossingen. Er is sprake vans structurele grondwateroverlast. 27 KM56 RAP definitief

34 6.2. Aanbevelingen Het onderzoeksgebied is ingedeeld in vier deelgebieden. Aanbevolen wordt om in deelgebied 1 naast de reeds aanwezige drainage in de openbare weg, op particulier terrein de veenlaag te doorbreken zodat het water naar het onderste zandpakket kan infiltreren (daar waar drainage ligt). In deelgebied 2 kan de structureel te hoge grondwaterstand worden bestreden met aanleg van drainages in de straten. Mogelijk positief neveneffect hiervan is dat de drainage ook het particuliere terrein (deels) ontwatert. Deelgebied 3 bestaat uit bebouwing na Er is sprake van structureel te hoge grondwaterstanden. Er is weinig risico op vochtoverlast in de woningen. Aanbevolen wordt om het functioneren van de drainage nader te onderzoeken. In deelgebied 4 ondervinden de bewoners vrijwel geen grondwateroverlast. Om lokale overlast te verminderen wordt het lokaal doorbreken van de veenlaag op particulier terrein aanbevolen. Voor alle gebieden geldt dat aanbevolen wordt om op particulier terrein de veenlagen te vergraven. Daarnaast wordt geadviseerd om de werking van het bestaande drainagestelsel te onderzoeken, aangezien de aangelegde drainage onvoldoende werking heeft. 28 definitief KM56 RAP

35 BIJLAGEN

36 Zwembadweg De Vos van Steenwijklaan B17C1853!(!< B17C185!(!( k Mr. Cramerweg Bijlage 1: Overzichtstekening aandachtsgebied Oost/Bentinckspark Grondwateronderzoek Oost/Bentinckspark, Hoogeveen A3 project: 42 x 297 Km56 Sportveldenweg schaal: datum: get. door: gezien : 1 : 3. tekeningnaam: Km56_bij DO erstraat Wilhelminastra Oranjestraat Prins Hend Julianas menwerkhuispad Kleine Kerkstraat Van Echtenstraat Jakob Elemastraat Bentinckslaan Grote Kerkstraat Van Echtenstraat B17C1725 < Bentinckslaan Julianastraat Linthorst Homanstraat B17C1845!( Kalkovenstraat Oosterstraat B17C1723 < B17C1872!< ( B17C188 B17C1855!( Sportlaan B17C1827 B17C1826 fgang Stoekeplein Kaaplaantje Notaris Mulderstraat I. Philipsonstraat Tandarts Schipperstraat Jan Dekkerstaat Gebr. Poststraat Juliana van Stolbergstraat Reinder Eikelboomstraat K. de Raadstraat P. Dubbeldamstraat Willem De Zwijgerstraat B17C1871 (!< B17C1832!( Kanaalweg Kanaalweg B17C1844!( B17C1841!( B17C1847 B17C1722 <!( k!( B17C1848!( Iemkersgang De Kaap Notaris Mulderstraat B17C1724 < K. De Raadstraat B17C1852!( Albert Rozemanstraat B17C1838 B17C1836!(!( B17C1837!( B17C1833!( B17C1851 k!(!( B17C183 Het Haagje Het Haagje Berghuisstraat Kruisstraat Het Haagje < Peilbuis uit gemeentelijk grondwatermeetnet!< Projectpeilbuis geplaatst in 212 Kruispad!( boring geplaatst in 212 k Locaties kruipruimte-inspecties ( Beukemaplein Locaties waar doorlatendheid is bepaald op basis van zeefkromme-analyse begrenzing aandachtsgebied Bakkerneslaan Wijnbe Aardenbu Aardenburg Klijnsmastraat Schoklandstraat ssenstraat Calkoenstraat Vredenluststraat Duivenslagstraat Wolfsbosstraat ± Meters Wolfsbosstraat

37 BIJLAGE 2 Boorbeschrijvingen

38

39 Boorbeschrijving getekend volgens NEN 514 veldwerker: T.van Zwieten Boring: KM56 B17C1826 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tuin Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, donker bruingrijs Zand, matig grof, zwak siltig, lichtbruin Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig humeus, bruingrijs, hangwater Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker zwartgrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig humeus, donkerbruin Zand, matig fijn, matig siltig, lichtbruin Boring: KM56 B17C1827 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tegel Zand, matig fijn, zwak siltig, sporen roest, licht grijsbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, resten veen, donker zwartgrijs, hangwater Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker zwartgrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig humeus, donkerbruin Zand, matig fijn, matig siltig, lichtbruin Zand, matig fijn, matig siltig, licht grijsbruin Boring: KM56 B17C183 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / Boring: tegel Zand, matig grof, zwak siltig, zwak grindig, licht witgrijs Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, donker bruingrijs Zand, matig fijn, zwak siltig, sporen roest, licht beigegrijs Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, bruingrijs, verwerkt profiel Zand, zeer fijn, matig siltig, donker oranjebruin, harde zandlaag Zand, matig fijn, matig siltig, zwak grindig, resten hout, zwak steenhoudend, bruin Zand, zeer fijn, matig siltig, lenzen zand, resten planten, donkerbruin, harde zandlenzen KM56 B17C1833 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tegel Zand, matig fijn, zwak siltig, licht witgrijs Zand, matig fijn, zwak siltig, resten puin, grijs Zand, matig fijn, matig siltig, resten baksteen, brokken leem, donkergrijs Zand, matig fijn, matig siltig, resten puin, brokken leem, donkergrijs Zand, matig fijn, matig siltig, brokken leem, sporen roest, bruingrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin, vettig veen Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker zwartgrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, donker oranjebruin Zand, matig fijn, matig siltig, matig steenhoudend, bruin Zand, matig fijn, matig siltig, matig steenhoudend, lichtbruin Zand, matig fijn, matig siltig, zwak grindig, laagjes leem, lichtgrijs Zand, matig fijn, matig siltig, lichtgrijs Boring: KM56 B17C1832 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / Boring: groenstrook Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker zwartgrijs Zand, matig fijn, matig siltig, licht beigebruin, verwerk profiel Zand, matig fijn, matig siltig, resten veen, bruingrijs, verwerkt profiel Slib, vast, zwak zandig, donkerzwart Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten planten, donker grijsbruin Zand, zeer fijn, kleiïg, matig humeus, donkerbruin Zand, matig fijn, matig siltig, resten hout, bruin Zand, matig grof, matig siltig, zwak steenhoudend, lichtgrijs Leem, matig vast, sterk zandig, laagjes zand, resten planten, lichtgrijs KM56 B17C1836 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / klinker Zand, matig fijn, zwak siltig, laagjes zand, bruingrijs, humeuse zand laagjes Zand, matig grof, zwak siltig, sporen roest, licht beigegrijs Zand, matig grof, zwak siltig, lichtgrijs, verwerkt profiel Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig humeus, donker grijsbruin Veen, slap, donkerbruin Zand, matig fijn, matig siltig, bruin Klei, vast, matig zandig, resten planten, lichtgrijs Projectcode: KM56 : Oost/Bentickspark

40 Boorbeschrijving getekend volgens NEN 514 veldwerker: T.van Zwieten Boring: KM56 B17C1837 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / Boring: tuin Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten wortels, donker bruingrijs Zand, matig fijn, zwak siltig, resten planten, sporen roest, licht beigegrijs Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, resten wortels, resten planten, donker bruingrijs Einde boring i.v.m sannering KM56 B17C1841 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / Boring: klinker Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, bruingrijs Zand, matig grof, zwak siltig, licht beigegrijs Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, donkergrijs Zand, matig grof, matig siltig, licht grijsbruin Zand, matig grof, matig siltig, donker grijsgrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten veen, sporen puin, donker bruingrijs, verwerkt profiel Zand, matig grof, matig siltig, zwak grindig, licht beigebruin Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, resten roest, donker roodbruin Zand, matig fijn, matig siltig, bruin Zand, matig grof, matig siltig, grijs KM56 B17C1845 Zand, matig grof, sterk siltig, zwak datum: grindig, lenzen leem, matig plantenhoudend, lichtgrijs opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / Leem, matig vast, sterk zandig, zwak grindig, zwak plantenhoudend, sporen -5 roest, tegel lichtgrijs -15 Zand, matig zeer fijn, grof, zwak sterk siltig, siltig, lichtbruin zwak grindig, lenzen leem, lichtgrijs 5 Zand, matig grof, zwak siltig, licht witgrijs Zand, matig grof, matig siltig, bruingrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten veen, donker bruingrijs, verwerkt profiel Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, donker roodbruin Zand, matig fijn, matig siltig, zwak grindig, bruin Zand, matig fijn, matig siltig, matig grindig, laagjes zand, lichtbruin, harde zandlaagjes Leem, matig vast, sterk zandig, resten planten, lichtgrijs Zand, matig fijn, sterk siltig, zwak grindig, lenzen leem, lichtgrijs Boring: KM56 B17C1838 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / Boring: tegel Zand, matig fijn, matig siltig, bruingrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker bruingrijs Zand, matig grof, matig siltig, licht bruingrijs, verwerkt profiel Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, donker roodbruin Zand, matig fijn, matig siltig, bruin Zand, matig fijn, matig siltig, lichtbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, resten roest, donker roodbruin Zand, matig fijn, sterk siltig, zwak grindig, lichtgrijs Leem, vast, sterk zandig, resten planten, blauwgrijs KM56 B17C1844 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / Boring: klinker Zand, matig fijn, zwak siltig, resten wortels, bruingrijs Zand, matig grof, zwak siltig, zwak grindig, licht beigebruin Zand, matig grof, zwak siltig, zwak grindig, licht beigegrijs, verwerkt profiel Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker roodbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, roodbruin Zand, matig fijn, matig siltig, laagjes zand, bruin, harde zandlaagjes Zand, matig fijn, matig siltig, zwak steenhoudend, lichtbruin Leem, matig vast, sterk zandig, resten puin, lenzen zand, lichtgrijs KM56 B17C1847 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tuin Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker zwartgrijs Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig humeus, resten planten, donker bruingrijs, hangwater Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, donkergrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin, vettig veen Zand, zeer fijn, sterk siltig, zwak humeus, donker roodbruin Zand, matig fijn, matig siltig, bruin Leem, matig vast, sterk zandig, beigegrijs Projectcode: KM56 : Oost/Bentickspark

41 Boorbeschrijving getekend volgens NEN 514 veldwerker: T.van Zwieten Boring: KM56 B17C1848 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tuin Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, donker bruingrijs, hangwater Zand, matig grof, zwak siltig, lichtgrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, sterk humeus, donker bruingrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, donker roodbruin, harde laag Zand, matig fijn, matig siltig, bruin Leem, matig vast, sterk zandig, licht blauwgrijs Leem, matig vast, sterk zandig, bruingrijs Boring: KM56 B17C185 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tegel Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, bruingrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, donker zwartgrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin Veen, slap, sterk kleiïg, donkerzwart Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, donker roodbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, bruin Zand, matig fijn, matig siltig, lichtbruin Zand, matig fijn, matig siltig, bruin Leem, vast, sterk zandig, resten planten, licht blauwgrijs Leem, vast, sterk zandig, lichtgrijs Boring: KM56 B17C1851 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tuin Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten wortels, donker zwartgrijs Zand, zeer fijn, zwak siltig, licht witgrijs Veen, slap, sterk zandig, donker bruingrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, donker roodbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, donkerbruin Zand, matig fijn, matig siltig, brokken hout, bruin Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, laagjes leem, donker bruingrijs Boring: KM56 B17C1852 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tuin Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten wortels, donker zwartgrijs Veen, slap, matig zandig, donkerzwart, verwerkt profiel Veen, matig vast, donkerbruin, vettig veen Veen, slap, matig zandig, laagjes zand, donker grijsbruin Zand, matig fijn, matig siltig, resten hout, blauwbruin Zand, matig grof, matig siltig, zwak grindig, lichtbruin Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, laagjes zand, donker grijsbruin Boring: KM56 B17C1853 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: dorpel / groenstrook Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten wortels, donker zwartgrijs Zand, matig grof, zwak siltig, lichtgrijs Zand, matig grof, matig siltig, matig grindig, donkergrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten puin, laagjes leem, donker zwartgrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten veen, donker zwartgrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin Veen, slap, resten slib, donkerzwart, vettig veen Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, donker roodbruin Zand, uiterst fijn, sterk siltig, bruin Zand, matig fijn, matig siltig, zwak plantenhoudend, licht beigebruin Zand, matig fijn, matig siltig, resten planten, lichtgrijs Boring: KM56 B17C1855 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: dorpel / groenstrook Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, resten wortels, donker bruingrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, resten veen, donker zwartgrijs, verwerkt profiel Veen, slap, donkerbruin Veen, slap, resten slib, donkerzwart, vettig veen17 Veen, slap, sterk zandig, bruin Zand, matig fijn, matig siltig, resten planten, licht beigegrijs Projectcode: KM56 : Oost/Bentickspark

42 Boorbeschrijving getekend volgens NEN 514 veldwerker: T.van Zwieten Boring: KM56 B17C1871 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tegel Zand, zeer fijn, zwak siltig, sporen roest, licht geelbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak humeus, laagjes zand, donker zwartgrijs Zand, zeer fijn, zwak siltig, sporen roest, oranjebruin Veen, matig vast, donker zwartbruin, vettig veen Boring: KM56 B17C1872 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / tegel Zand, zeer fijn, matig siltig, bruingrijs Zand, matig fijn, matig siltig, donker bruingrijs Zand, matig fijn, matig siltig, bruingrijs Veen, matig vast, donker zwartbruin, vettig veen Boring: KM56 B17C188 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: maaiveld / klinker Zand, matig grof, zwak siltig, zwak grindig, licht witgrijs Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, resten grind, resten puin, donker zwartgrijs Zand, zeer fijn, matig siltig, matig humeus, zwak puinhoudend, donker zwartgrijs Zand, matig fijn, matig siltig, grijs Zand, zeer fijn, matig siltig, sporen roest, resten planten, donker grijsbruin, verwerkt profiel Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, oranjebruin Zand, matig fijn, matig siltig, zwak grindig, licht oranjebruin Zand, matig fijn, sterk siltig, lichtgrijs Projectcode: KM56 : Oost/Bentickspark

43 Bijlage 3a: grafieken grondwaterstandverloop projectpeilbuizen Legenda: Icoon/lijn Kleur/uitleg Betekenis icoon/lijn dikke groene lijn rode stip rood vlak groen vlak Maaiveld Handmeting Logger defect, geen data Droogstand Export 26 maart 213 1

44 Bijlage 3b: grafieken grondwaterstandverloop peilbuizen uit meetnet Legenda: Icoon/lijn Kleur/uitleg Betekenis icoon/lijn dikke groene lijn rode stip rood vlak groen vlak Maaiveld Handmeting Logger defect, geen data Droogstand \ Export 26 maart 213 1