Bachelor Thesis. De AOW-gerechtigde leeftijd van 65 jaar is niet meer van deze tijd. : Karst Branderhorst. Datum : september 2011

Transcriptie

1 Bachelor Thesis De AOW-gerechtigde leeftijd van 65 jaar is niet meer van deze tijd Naam : Karst Branderhorst Studierichting : Fiscale Economie Administratienummer : s Datum : september 2011 Examencommissie : Mr. H.P.M van Bijnen Prof. dr. G.J.B. Dietvorst 1

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk Een Inleiding... 3 Hoofdstuk Twee De AOW problematiek... 5 Paragraaf 2.1 De inhoud van de AOW problematiek... 5 Paragraaf 2.2 Het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd... 6 Hoofdstuk Drie Wetsvoorstel 2010 het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 67 jaar... 8 Paragraaf 3.1 Het wetsvoorstel inhoudelijk... 8 Paragraaf 3.2 De mogelijke economische gevolgen Paragraaf 3.3 De mogelijke fiscale gevolgen Paragraaf 3.4 Kritiek op het wetsvoorstel Hoofdstuk Vier Wetsvoorstel 2011 het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 66 jaar Paragraaf 4.1 Het wetsvoorstel inhoudelijk Paragraaf 4.2 De economische gevolgen Paragraaf 4.3 De fiscale gevolgen Paragraaf 4.4 Kritiek op het wetsvoorstel Paragraaf 4.5 Overeenkomsten en verschillen Hoofdstuk Vijf De alternatieven voor de AOW problematiek Paragraaf 5.1 De alternatieven Paragraaf 5.2 De economische en fiscale gevolgen Paragraaf 5.3 Conclusie over de alternatieven Hoofdstuk Zes Conclusie en persoonlijke stellinginname Paragraaf 6.1 Algemene conclusies naar aanleiding van het onderzoek en persoonlijke stellinginname Paragraaf 6.2 Persoonlijke verwachting Literatuurlijst

3 Hoofdstuk Een: Inleiding Samenwerking tussen de overheid en de vakbonden is erg belangrijk op het gebied van het bestrijden en nemen van maatregelen tegen de vergrijzing. Aan het begin van dit millennium was al duidelijk dat de vergrijzing een probleem zou gaan vormen in de nabije toekomst. Het in 2007 gepubliceerde vergrijzing onderzoek 1 bevestigde op dat moment dat de overheid nog steeds onvoldoende rekening hield met de gevolgen van de steeds groter wordende groep 65-plussers en de steeds kleiner wordende groep premiebetalers. De Sociaal Economische Raad (hierna: SER) kwam op 20 augustus 2006 met de oproep aan het toenmalige kabinet Balkende III om eens goed naar de participatiemaatschappij te kijken. Een participatiemaatschappij is in tegenstelling tot onze huidige verzorgingsstaat die gebaseerd is op inkomenszekerheid en zorg meer gericht op onderwijs, scholing en het activeren en stimuleren van de maatschappij. Door de nadruk te verleggen naar onderwijs, scholing en een actieve maatschappij zou dit als gevolg kunnen hebben dat de Algemene Ouderdomswet (hierna: AOW) leeftijd voorlopig niet verhoogd hoefde te worden. Na jarenlange discussie hakte op vrijdag 16 oktober 2009 het kabinet Balkenende IV de knoop door en stuurde een wetsvoorstel over de AOW richting de Raad van State voor advies. De Raad van State sprak zich uit voor een geleidelijke verhoging van de AOW-leeftijd naar 67 jaar 2. Echter door de val van het kabinet Balkenende IV niet veel later, kwam het niet tot de gewenste wetswijziging. Op 19 september jongstleden was het dan eindelijk zover, de Federatie Nederlandse Vakbeweging (hierna: FNV) heeft ingestemd met het aangepaste pensioenakkoord. Zo is er een einde gekomen aan een jarenlange discussie over de verhoging van AOW en de instandhouding van de huidige pensioenvoorzieningen. In hoeverre de economische en fiscale maatregelen van het eerste uit 2010 en het tweede wetsvoorstel uit 2011voldoende zijn om de problemen in de AOW op te lossen, wordt in deze thesis bekeken. Aan de hand van het voorgaande is de volgende probleemstelling geformuleerd: In hoeverre wegen de fiscale en economische baten van de wetsvoorstellen over de AOWgerechtigde leeftijd op tegen de lasten, zijn er interessante alternatieven en is de AOWgerechtigde leeftijd van 65 jaar nog van deze tijd? De discussie over het mogelijke verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd is voor mij een mooie basis voor het schrijven van een bachelorthesis. Dit probleem kan van vele kanten belicht worden. Ik heb er voor gekozen om dit onderwerp te belichten via de politieke en economische invalshoek. 1 Vergrijzingsmonitor, Een initiatief van het Netwerk Organisatie & Vergrijzing, een samenwerkingsverband van Kluwer, KPMG en Randstad, uitgevoerd door onderzoeksbureau MarketResponse. 2 Kamerstukken II 2009/2010, , nr 4, pag

4 De opbouw van mijn thesis is als volgt: in hoofdstuk 2 zal er kort worden ingegaan op de drie pijlers van het Nederlandse pensioenstelsel en wordt de huidige AOW problematiek besproken. In hoofdstuk 3 wordt naar het al verouderde wetsvoorstel van 2010 gekeken en dit zal gebeuren vanuit verschillende perspectieven. Natuurlijk mag enige kritiek op dit voorstel niet ontbreken. In hoofdstuk 4 wordt naar het wetsvoorstel van 2011 en de aangepaste versie gekeken. Eventuele verschillen en overeenkomsten komen in dit hoofdstuk ook ter sprake. Vervolgens worden in hoofdstuk 5 de alternatieven voor de AOW besproken. Het geheel zal worden afgesloten met mijn persoonlijke mening en de belangrijkste conclusies. 4

5 Hoofdstuk Twee: De AOW problematiek Paragraaf 2.1 De inhoud van de AOW problematiek Het Nederlandse pensioenstelsel bestaat uit drie pijlers die samen de oudedagsvoorziening vormen. De pijlers zijn: 1. de AOW 2. het aanvullend pensioen 3. individuele pensioenvoorzieningen Voor iedere pijler is er een andere verantwoordelijke, de AOW is het wettelijke ouderdomspensioen en hiervoor draagt de overheid de verantwoordelijkheid. Iedereen heeft namelijk recht op een AOW uitkering mits men de leeftijd van 65 jaar heeft bereikt. De overheid heeft te maken met stijgende AOW lasten en maakt tot op heden gebruik van het omslagstelsel. Dit houdt in dat degene die nu werken betalen voor de mensen die nu met pensioen gaan. Het aantal werkende ten opzichte van het aantal niet werkende wordt steeds kleiner mede doordat de oudere generatie steeds langer leeft en dus langer pensioen ontvangt, hierdoor staat dit stelsel erg onder druk. De overheid ziet de AOW-lasten steeds verder stijgen en probeert dit met ingrijpende veranderingen op te vangen. Op deze veranderingen wordt in de volgende hoofdstukken op teruggekomen. De tweede pijler is het aanvullend pensioen dat men als werknemer opbouwt bij de werkgever. Dit dient als aanvulling op de AOW uitkering uit de eerste pijler. Deze tweede pijler staat echter behoorlijk onder druk door tegenvallende beleggingsresultaten en een lage rentestand. De werkgever belegt namelijk het ingehouden loon van de werknemers in pensioenfondsen die het op hun beurt weer investeren. In de economische crisis is gebleken dat deze constructie zeer kwetsbaar is. De lage rente zorgt ervoor dat de pensioenfondsen meer geld moeten reserveren om alle uitgaven te kunnen financieren en daar komt nog bij dat de levensverwachting van de huidige mensen veel hoger ligt waardoor er meer en langer lopende pensioenen moeten worden aangevuld. Verder loopt de dekkingsgraad sinds de jaren negentig sterk terug wat betekent dat het aantal premiebetalers daalt ten opzichte van het aantal 65-plussers, waardoor de premie zal moeten stijgen om een gelijk inkomen voor de 65-plussers te kunnen waarborgen. De commissie-goudswaard 3 die in 2010 in opdracht van toenmalig minister van sociale zaken Donner onderzocht of het pensioenstelsel in de nabije dan wel verre toekomst zou kunnen werken, kwam met de volgende conclusie: 3 K.P. Goudswaard, R.M.W.J. Beetsma, Th.E. Nijlman en P. Schnabel, Een sterke tweede pijler, naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen, 20 januari 2010 (commissie-goudswaard). 5

6 de commissie concludeert dat het Nederlandse pensioenstelsel met de bestaande ambities en veronderstelde zekerheid onvoldoende toekomstbestendig is vanwege de vergrijzing, de stijgende levensverwachting en de toenemende kwetsbaarheid voor financiële risico s. Door deze harde conclusie staan de sociale partners, bestaande uit werknemers- en werkgeversorganisaties, samen met de overheid voor een moeilijke uitdaging. Zij moeten ervoor zorgen dat het aanvullende pensioen een stabiele en toekomstbestendige pijler blijft. De derde pijler is persoonlijk en vrijwillig, het gaat hier om inkomsten die mensen voor zichzelf treffen om er in de toekomst van te kunnen genieten. Hierbij valt te denken aan levensverzekeringen, lijfrente 4 en inkomsten uit eigen vermogen. Tot op heden zijn alleen zelfstandigen en ondernemers voor een groot deel op deze pijler aangewezen, omdat ze hun eigen werkgever zijn en dus geen gebruik maken van de tweede pijler. In een groot deel van de literatuur wordt ervoor gepleit dat de derde pijler een grotere en belangrijkere rol moet gaan spelen in het toekomstig pensioenstelsel. 5 Dit is mogelijk een van de oplossingen voor het vernieuwde pensioenstelsel en daarom zal deze pijler nog verder worden toegelicht in de volgende hoofdstukken. De samenhang tussen de verschillende pijlers is als volgt te verklaren: de meeste landen in de Europese Unie leunen sterk op de basis AOW-uitkering die daarom niet onderschat mag worden. Ongeveer 88% 6 van de pensioenvoorziening wordt door de overheid via de eerste pijler verzorgd. Het overige deel wordt door de werknemer via het aanvullend pensioen dat hij of zij bij de werkgever opgebouwd dit wordt de tweede pijler genoemd en de derde pijler is een vrijwillige, iedereen staat hierin vrij om te sparen voor aanvullend pensioen. Samen zouden zij moeten zorgen voor een pensioen van gemiddeld 70% van het laatst verdiende salaris, deze 70% staat nu sterk onder druk. De overheid komt door de toenemende vergrijzing en de langere levensduur in de problemen met de uitbetaling van de AOW uitkering. Het aanvullend pensioen staat onder druk, hierdoor zijn er steeds meer problemen om de aanvullende uitkering op koopkrachtniveau te houden. Van de derde pijler wordt nog niet genoeg gebruik gemaakt om het verlies uit de eerste twee op te kunnen vangen. Kortom het probleem van de AOW zit hem dus in de betaalbaarheid. Paragraaf 2.2 Het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd De AOW leeftijd is de afgelopen jaren een groot punt van discussie geweest, vooral in de politiek kon men tijdens de afgelopen verkiezingen niet om de AOW-gerechtigde leeftijd heen. In menig, zo niet alle verkiezingsprogramma s, stond wel iets over de AOW leeftijd. 7 4 Artikel 7.18 jo Burgelijk Wetboek. 5 Staats, G.M.C.M., Derde pijler moet serieus worden genomen, WFR 2009/ Dietvorst, G.J.B. (2010). Van 3 naar 5 pijlers VP bulletin 2010, nr De agenda van hoop en optimisme, Een tijd om te kiezen: PVV Pagina 21. 6

7 Over het algemeen waren de meest toonaangevende politieke partijen voor een geleidelijke verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd van 65 naar 66 jaar om vervolgens na enkele jaren de leeftijd te verhogen naar 67. Het verhogen van de AOW leeftijd zou ervoor zorgen dat de premiebetalers meer gaan betalen. Mensen gaan tot hun 66 of zelfs 67 jaar door met werken, zo betalen zij minimaal één maar mogelijk zelfs twee jaar langer premie, voor zowel de AOW als het aanvullend pensioen. Dit wordt gezien als de makkelijkste en meest toegankelijke oplossing van het AOW probleem wat zojuist is besproken. Dit idee stuitte in het begin echter op veel verzet van de sociale partners, de huidige en de aankomende werkende generatie. Maar door het ontbreken van een goed alternatief zagen zij uiteindelijk ook in dat dit een van de oplossingen kan zijn voor het oplossen van de AOW problematiek. Of dit ook daadwerkelijk de beste oplossing is wordt onderzocht in de volgende hoofdstukken. In dit hoofdstuk zijn de pijlers van het pensioenstelsel besproken en is er gekeken naar de problemen waar de overheid en de sociale partners mee te maken hebben. In de volgende hoofdstukken wordt er dieper ingegaan op de wetsvoorstellen, die de oplossingen moeten zijn voor de al eerder besproken problemen. 7

8 Hoofdstuk Drie wetsvoorstel 2010 het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 67 jaar Paragraaf 3.1 Het wetsvoorstel inhoudelijk Op 2 december 2009 werd het eerste voorstel ingediend voor het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 67 jaar. Toenmalig Minister Donner van Sociale Zaken maakte bekend dat er nog twee wetsvoorstellen zouden volgen in Deze wetsvoorstellen zouden extra maatregelen bevatten voor mensen die lang gewerkt hebben, mensen met een zwaar beroep en ouderen 8. Het wetsvoorstel begint met een uitleg over de instandhouding van de AOW. De toenmalige regering wilde het robuuste karakter van de AOW als volksverzekering in stand houden. Met het robuuste karakter wordt er bedoeld dat de AOW als volksverzekering voor iedereen geldt die de vastgestelde pensioengerechtigde leeftijd bereikt, ongeacht inkomen, gewerkte jaren of vermogen. Om ervoor te zorgen dat dit karakter van de AOW als volksverzekering behouden blijft, moet de AOW-uitkering voor iedereen toegankelijk en gelijk zijn 9. De toenmalige regering heeft ervoor gekozen om de leeftijd van 67 te gebruiken als basis voor het starten van de AOW-uitkering, waardoor de uitkering voor iedereen in beginsel gelijk blijft. Dit zou dan inhouden dat mensen die hun AOW-pensioen eerder starten een lagere AOW-uitkering krijgen dan als zij hun uitkering pas op 67 jarige leeftijd zouden krijgen. Het eerste wetsvoorstel bevatte een geleidelijke verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd van 65 naar 67 jaar, hierbij nam het kabinet het geboortejaar als uitgangspunt: - Mensen die na 1960 geboren zijn moeten tot hun 67 doorwerken - Mensen met een geboortejaar tussen 1955 en 1959 moeten tot hun 66 doorwerken - Mensen met een geboortejaar vanaf 1954 en eerder mogen gewoon met het bereiken van de 65 jarige leeftijd met pensioen. 10 Er zijn ook enkele aanpassingen aan de verschillende pijlers in het fiscale kader maar daar wordt in een latere paragraaf op terug gekomen. Er geldt een flexibilisering van de AOW voor mensen die bijvoorbeeld vroeg zijn begonnen met werken. Voor deze groep mensen heeft dit wetsvoorstel een uitzondering gemaakt namelijk voor de werknemers die 42 jaren onafgebroken als werknemer hebben gewerkt tot aan hun 65 ste levensjaar. 11 Degenen die onder deze regeling vallen mogen vanaf hun 65 ste of 66 ste levensjaar de basis AOW- 8 Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag. 3. 8

9 uitkering uit de eerste pijler in laten gaan. Bij deze regeling zou het alleen gaan om mensen die in loondienst zijn, de toenmalige regering heeft ook aan de ondernemers 12 gedacht, door het openstellen van de mogelijkheid om ook als ondernemer op 65 e of 66 e jarige leeftijd met pensioen te gaan. Natuurlijk moet aan enkele voorwaarden worden voldaan, niet alleen moeten mensen 42 jaar onafgebroken hebben gewerkt maar zij moeten ook substantiële arbeid hebben verricht. Onder substantiële arbeid wordt verstaan dat men tenminste 3 dagen in de week gewerkt moet hebben en aan de ureneis van 1225 uur per jaar moet voldoen. 13 Deze ureneis komt overeen met de ureneis voor zelfstandigenaftrek 14 en omdat er hier een duidelijke overlapping van de term substantiële arbeid is, is ervoor gekozen om de ureneis voor zowel werknemers als zelfstandigen te stellen op 1225 gewerkte uren per jaar. Er is gekozen voor de 42 jareneis bij zowel de werknemers als de ondernemers, omdat er dan vanuit kan worden gegaan dat wanneer men 42 jaar heeft gewerkt er in de meeste gevallen voldoende aanvullend pensioen is opgebouwd. Dit opgebouwd, aanvullend pensioen uit de tweede pijler is weer nodig om ervoor te zorgen dat bij het eerder ingaan van de AOW, men niet onder het sociaal minimum uitkomt, zodat er weer een beroep gedaan kan worden op de Wet Werk en Bijstand (WWB). De WWB zorgt ervoor dat mensen die niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien een uitkering ontvangen. Naast de ureneis en de jareneis is er nog een aanvullende voorwaarde waar aan voldaan moet worden om in aanmerking te komen voor vervroegd pensioen. Men moet het wettelijk minimumloon hebben verdiend, zodat de regering er vanuit kan gaan dat er een substantiële bijdrage is geleverd aan het stelsel van sociale voorzieningen. Immers de keuze om eerder te stoppen met werken moet volgens de regering alleen openstaan voor mensen die deze bijdrage hebben geleverd. Werknemers die een zogenaamd zwaar beroep vervullen, dat houdt in dat er van hun redelijkerwijs niet kan worden verwacht dat zij deze zware werkzaamheden langer dan 40 jaar 15 kunnen vervullen zonder uitzonderlijke slijtage te hebben opgelopen, moeten van hun werkgever na ongeveer 30 jaar een zwaar beroep te hebben gedaan een aanbod krijgen voor minder belastend werk. Mocht dit aanbod uitblijven dan moet de werkgever financiële faciliteiten ter beschikking stellen om er zo voor te zorgen dat deze werknemers op hun 65 ste kunnen stoppen met werken. Voor ouderen worden in dit wetsvoorstel extra maatregelen getroffen om een verhoging van de arbeidsparticipatie te bewerkstelligen, rekening houdend met de belastbaarheid en inzetbaarheid van oudere werknemers K amerstukken II 2009/10, , nr. 12, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 6, pag Artikel 3.74 jo 3.76 Wet Inkomstenbelasting Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 2, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 13, pag. 1. 9

10 Paragraaf 3.2 De mogelijke economische gevolgen Het wetsvoorstel heeft op korte termijn weinig tot geen gevolgen op economisch vlak. De overheidsfinanciën zullen door de ruime invoeringstermijn pas worden beïnvloed na Op lange termijn zijn er natuurlijk wel diverse economische gevolgen. Doordat de AOW-gerechtigde leeftijd wordt verhoogd zullen de uitkeringslasten van de AOW dalen, daarentegen zullen andere uitkeringsfaciliteiten langer moeten doorlopen. Hierbij valt te denken aan Werkloosheidswet, Wet werk en bijstand, de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering, Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen en nog een aantal andere wetten. Deze wetten voorzien mensen van een uitkering in geval van werkeloosheid, arbeidsongeschiktheid of wanneer men onder een sociaal minimum komt. Naast de uitkeringen zijn er ook nog uitvoeringskosten en door het uitstellen van de AOW uitkering dalen de uitvoeringskosten maar dit levert geen echt voordeel op, omdat deze uitvoeringskosten bij de andere uitkeringsfaciliteiten weer oplopen. 19 Daarnaast moet er natuurlijk op korte termijn veel inlichtingen worden gegeven over de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd en andere maatregelen. Deze zaken moeten gecommuniceerd worden naar de werkgevers, de werknemers en alle andere burgers en dit brengt kosten met zich mee. Kortom een geleidelijke verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 67 jaar zou een besparing opleveren van 0,7% van het brute binnenlands product (hierna: BBP) volgens het centraal plan bureau (hierna: CPB). Een directe verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd zou een besparing opleveren van 0,8% van het BBP volgens het CPB Paragraaf 3.3 De mogelijke fiscale gevolgen Dit wetsvoorstel heeft als gevolg dat de pensioen-richtleeftijd voor zowel het AOW-pensioen als het aanvullende pensioen zal worden aangepast, zodat deze in overeenstemming zal zijn met de nieuwe AOW-gerechtigde leeftijd. Verder zullen er wijzigingen plaats vinden in de derde pijler waar de opbouwpercentages en de premieruimte van het vrijwillig aanvullend pensioen worden aangepast. Dit zal effect hebben op hoeveel pensioen je kunt opbouwen en hoeveel premie fiscaal aftrekbaar zal zijn. Daarnaast zullen ook een aantal wetten worden aangepast om de pensioengerechtigde leeftijd in de wet in te passen. Op fiscaal gebied zullen de wijzigingen in de wet die betrekken hebben op belastingen en premies pas plaatsvinden op 1 januari Mochten het kabinet en de sociale partners er eerder uitkomen om afspraken te maken over deze fiscale aanpassingen dan kunnen deze maatregelen al eerder ingevoerd worden dan de hierboven genoemde datum ,19,20 Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag CPB notitie, Houdbaarheidseffect voorstel verhoging AOW-leeftijd, tabel 2.1, 4 december Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag

11 Logischerwijs betalen werknemers en werkgevers langer premie en belasting als ze langer doorwerken dan hun 65 ste. Dit heeft als gevolg dat de werknemer een grotere bijdrage levert aan de AOW uitkeringspot en de werknemer bouwt meer aanvullend pensioen op. Dit aanvullend pensioen dat voortkomt uit een arbeidsrelatie (tweede pijler) of individueel is opgebouwd via bijvoorbeeld lijfrente (derde pijler) wordt normaal gezien fiscaal gefaciliteerd, maar door dit wetsvoorstel worden deze fiscale voordelen ingeperkt, wat inhoudt dat er een groter deel van het opgebouwde pensioen belast wordt. Het toenmalige kabinet was van mening dat er een aantal wijzigingen moest komen aan de fiscale faciliteiten. Daarbij moest de pensioenleeftijd van 67 worden ingepast in het aanvullend pensioenstelsel. Dit zou dan leiden tot twee extra opbouwjaren voor aanvullend pensioen, wat dan weer als gevolg had dat de opbouwpercentages iets omlaag moesten worden bijgesteld. De sociale partners die verantwoordelijk zijn voor de pensioenregeling, moeten deze opnieuw vormgeven. Door de twee extra opbouwjaren zou de pensioenpremie omlaag kunnen, maar door de sobere ontwikkeling van de economie zou dit tot een ongewenst effect kunnen leiden. Bij een lagere pensioenpremie zou er geen extra geld binnenkomen om tegenvallende rendementen van de pensioenfondsen op te vangen. Voor de sociale partners is een rol weggelegd om ervoor te zorgen dat er goede afspraken komen over de nieuwe fiscale regels binnen de pensioenvoorziening, zodat er in de toekomst ook een sterk en houdbaar pensioenstelsel bestaat. De twee extra opbouwjaren voor het aanvullend pensioen die zijn ontstaan door het inpassen van de verhoogde pensioenleeftijd zorgen ervoor dat het fiscaal gefaciliteerde opbouwpercentage verlaagd wordt. 23 Mensen kunnen nu namelijke twee jaar langer fiscaal gefaciliteerd sparen voor het aanvullend pensioen. Door deze beperking in opbouwpercentages van het maximaal op te bouwen pensioen in de tweede pijler wordt de derde ook beperkt. De derde pijler, het individueel opgebouwd aanvullend pensioen, is namelijk aan een maximale premieaftrek voor de opbouw van aanvullend pensioen gebonden. Deze hangt samen met die uit de tweede pijler. Dit houdt in dat als de werknemer de maximale aftrek benut in de tweede pijler (het aanvullend pensioen) er geen aftrek meer overblijft voor het individueel sparen voor je pensioen. Doordat de aftrek al benut is, wordt het individueel sparen fiscaal onaantrekkelijk. Een onderdeel van de fiscale beperkingen is het aanpassen van het maximale percentage wat in de aftrek mag worden genomen. Dit percentage wordt verlaagd met 2% van 17% naar 15%. 24 Hierdoor wordt zelf sparen voor het eigen pensioen nog een stuk onaantrekkelijker gemaakt. 23 Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag

12 Paragraaf 3.4 Kritiek op het wetsvoorstel De Raad van State (hierna: RvS) uitte stevige kritiek op het wetsvoorstel, de RvS sprak zich wel uit voor het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 67 jaar. Echter, is de RvS voor een snellere verhoging van de AOW leeftijd, dit zou namelijk een grotere besparing opleveren. De toenmalige regering voerde in beginsel twee redenen aan voor de verhoging namelijk: de betaalbaarheid van het pensioenstelsel en verhogen van de arbeidsparticipatie van ouderen. Op korte termijn zal aan geen van deze twee doelen worden bijgedragen, door de geleidelijke invoering verbetert op korte termijn de betaalbaarheid niet en de geleidelijke verhoging zorgt ervoor dat de huidige generatie ouderen niet langer blijft werken, zij kunnen immers nog met hun 65 ste met pensioen. Daarbij wijst de Raad ook op de eenvoud van de uitvoering die onder druk staat met de ingewikkelde flexibilisering regeling van de AOW. 25 In Den Haag waren de meningen verdeeld maar de meeste politieke partijen waren voor de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd alleen de PVV en de SP waren tegen deze verhoging. De PVV achtte een verhoging van de AOW leeftijd niet nodig om de overheidsfinanciën te kunnen beheersen. Ondanks dat de verhoging op een grote meerderheid kon rekenen, had bijna elke politieke partij nog wel op-, of aanmerkingen op het wetsvoorstel. De VVD wilde weten of de verhoging niet te laat ingaat en of de lasten niet teveel bij het bedrijfsleven worden neergelegd. D66 heeft op zijn beurt bedenkingen over de geleidelijke manier waarop de AOW-gerechtigde leeftijd omhoog gaat en de hierop gerichte extra maatregelen. 26 Op 20 mei 2011 is er een brief naar de Tweede Kamer gestuurd om dit wetsvoorstel in te trekken. Er is namelijk een nieuw wetsvoorstel gekomen dat ter vervanging dient van het zo juist besproken wetsvoorstel Kamerstukken II 2009/10, , nr. 4, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 6, pag Kamerstukken II 2010/11, , nr. 8, pag

13 Hoofdstuk Vier wetsvoorstel 2011 het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 66 jaar Paragraaf 4.1 Het wetsvoorstel inhoudelijk Het oorspronkelijke wetsvoorstel 2011 over de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd naar 66 jaar 28 is al verouderd en vervangen door een nieuw, completer wetsvoorstel. Het oude wetsvoorstel is hierdoor ingetrokken. 29 Om zo actueel mogelijk te blijven volgt hier de toelichting op het laatst verschenen wetsvoorstel. 30 Recentelijk 31 is het kabinet erin geslaagd om een pensioenakkoord te sluiten met de sociale partners, waarin afspraken staan voor een houdbaar en toekomstbestendig pensioenstelsel, waar zowel de sociale partners als het kabinet verantwoordelijk voor zijn. 32 Het wetsvoorstel begint met het noemen van de demografische oorzaken van het oplopende overheidstekort: de vergrijzing en de beroepsbevolking die steeds kleiner wordt. Hierdoor is het volgens het kabinet noodzakelijk dat mensen langer moeten doorwerken om zo de lasten van de AOW-premie beter te verdelen en het aanvullend pensioen voor de toekomst veilig te stellen. Er zijn een aantal concrete afspraken gemaakt om dit te bewerkstelligen, de AOW-gerechtigde leeftijd wordt meer gekoppeld aan de levensverwachting. Hierbij wordt rekening gehouden met de mogelijkheid om het pensioen flexibel, zowel eerder als later op te kunnen nemen. Hierdoor zou de gewenste besparing uit het regeerakkoord bereikt moeten worden. Deze afspraak geeft mensen de mogelijkheid zelf te kiezen of ze eerder willen stoppen met werken of dat ze door willen gaan na hun 65 ste om zo meer pensioen op te bouwen en vanaf bijvoorbeeld hun 67 ste een hoger AOW-uitkering te krijgen. Net als in het vorige wetsvoorstel wordt hier ook rekening gehouden met de arbeidsparticipatie van oudere werknemers maar hier wordt later nog op terug gekomen. De totale pensioenlasten zullen volgens het kabinet via aanpassingen op fiscaal gebied beter over de generaties worden verdeeld ook dit aspect wordt later nog besproken in het fiscale deel van dit hoofdstuk. Het blijft mogelijk om het AOW-pensioen eerder of later in te laten gaan, maar nooit eerder dan op 65 jarige leeftijd. De mogelijkheid om je AOW-pensioen later in te laten gaan is begrenst tot een maximum van 5 jaar na de pensioengerechtigde leeftijd en deze maatregel zal per 1 januari 2013 gerealiseerd worden. Iemand die er voor kiest om het AOW-pensioen later in te laten gaan krijgt uiteindelijk een hogere AOW-uitkering, de jaren die hij of zij heeft doorgewerkt worden hierdoor extra 28 Kamerstukken II 2010/11, , nr Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr juni Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag

14 gecompenseerd. Het totale pensioen wat iemand gemiddeld genomen over de rest van zijn leven zou ontvangen is voor iedereen gelijk, maar door het langer doorwerken wordt het bedrag verdeeld over minder jaren. De mensen die hiervoor kiezen krijgen dus een verhoogde pensioenuitkering. De overheid wil de beslissing om langer door te werken niet beïnvloeden en laat mensen vrij om te kiezen voor een normale of een verhoogde AOW-uitkering. 33 Om ouderen tegemoet te komen verlengt de regering de inkomensvoorziening ouderen werklozen (hierna: IOW). Deze maatregel is nodig om ervoor te zorgen dat oudere werklozen die nu te maken krijgen met de verhoging in pensioenleeftijd wel in aanmerking blijven komen voor het IOW, als hun WW-uitkering of andere uitkering stopt voor aanvang van het AOW-pensioen. Andere uitkeringen van sociale aard zullen doorlopen tot aan de nieuwe AOW-gerechtigde leeftijd. Om dit te realiseren zullen er nog een paar aanpassingswetten nodig zijn die op een later tijdstip worden ingediend. Paragraaf 4.2 De economische gevolgen Op dit moment is er sprake van een houdbaarheidstekort, dit houdt in dat de huidige overheidsvoorzieningen niet kunnen blijven bestaan zonder dat er geld bij moet. 34 Het kabinet heeft daarom maatregelen genomen die de houdbaarheid van het aangepaste pensioenstelsel moeten garanderen zonder dat in de toekomst de belastingen omhoog moeten of dat de overheid zich fors in de schulden moet steken. De verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd die plaatst gaat vinden in 2020 levert een besparing op van ruim 2 miljard per jaar. Door de geleidelijke stijging naar 67 in 2025 zou daar nog eens een besparing van 4,5 miljard bijkomen. 35 Er moet bij deze besparingen wel een kanttekening worden geplaatst, namelijk dat de besparingen aan de ene kant ook leiden tot extra kosten aan de andere kant. Zoals eerder gemeld blijven andere sociale zekerheidsregelingen zoals de WW en de IOW immers langer door lopen wat een deel van de besparing te niet zal doen. Het CPB houdt er rekening mee dat de besparing ongeveer voor 35% te niet zal worden gedaan, dit zal in de loop der jaren afnemen tot 25 à 30%. Dit heeft als oorzaak dat veel ouderen in het begin nog een relatief hoge uitkering ontvangen. De exacte besparing is op dit moment moeilijk te berekenen. Het flexibel opnemen van het AOW-pensioen heeft geen grote economische gevolgen, iemand die namelijk eerder stopt met werken krijgt zijn AOW-pensioen een langere periode maar in kleinere porties. Iemand die ervoor kiest om langer door te werken krijgt zijn AOW-pensioen in grotere delen, zodat uiteindelijk iedereen ongeveer hetzelfde bedrag aan AOW-pensioen heeft ontvangen, ongeacht wanneer men stopt met werken. Dus per saldo zal het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (hierna: SZW) er niet meer aan kwijt zijn. 33 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag

15 De verlenging van de IOW is een van de keerzijdes van de besparing door de verhoging van de AOWgerechtigde leeftijd. De uitkeringslasten van de IOW zullen dus toenemen zolang de verlenging duurt. De veranderingen op fiscaal gebied zijn gebudgetteerd op een kostenbesparing van 700 miljoen per jaar vanaf 2013, hier wordt in de volgende paragraaf verder op ingegaan. Volgens het wetsvoorstel zouden de administratieve in totaal uitkomen op iets meer dan 40 miljoen tot 2015 dit is wel op incidentele basis omdat de meeste administratieve lasten maar eenmalig voorkomen. 36 De uitvoeringskosten die het aanpassen van de AOW, de verlenging van het IOW en de fiscale aanpassingen met zich meebrengen worden in dit wetsvoorstel verder uitgewerkt. Deze kosten zijn voor een deel structureel en voor een deel incidenteel en daarom moeilijk te budgetteren. Daarbij worden de kosten voor de aanpassingen in de AOW niet alleen in geld uitgedrukt maar ook nog eens in manuren wat de berekening er niet gemakkelijker op maakt. De uitvoeringskosten van de fiscale aanpassingen zijn makkelijker te herleiden. Deze zorgen namelijk alleen voor een kleine verhoging van de uitvoeringskosten bij de belastingdienst. De verlenging van het IOW zal bij het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (hierna: UWV) leiden verhoging van de kosten per jaar en nemen vanaf 2016 geleidelijk af, doordat er minder beroep zal worden gedaan op de IOW. Alle maatregelen meegenomen wordt de totale besparing door de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd geschat op 0,7% van het BBP volgens het CPB 37. Paragraaf 4.3 De fiscale gevolgen Zoals uit de vorige paragraaf is gebleken schat men de structurele opbrengsten van de fiscale aanpassingen in op 700 miljoen euro per jaar, omdat dit een behoorlijk bedrag is, moet er fiscaal een aantal aanpassingen worden doorgevoerd. Deze veranderingen worden niet allemaal tegelijk ingevoerd en zullen niet allemaal per direct actief zijn, de meeste aanpassingen zullen vanaf 2013 in werking treden. De aanpassingen hebben niet alleen betrekking op de eerste pijler maar ook de tweede en derde pijler. Aan de eerste pijler verandert weinig, behalve de koppeling aan de nieuwe AOW-gerechtigde leeftijd die per 2020 opnieuw zal worden aangepast. Deze leeftijd zal verder worden gekoppeld aan de te toekomstige levensverwachting. In de tweede pijler, oftewel het werknemerspensioen, wordt de AOW leeftijd in 2013 verhoogd naar 66 jaar en in 2015 gaat die leeftijd naar 67 jaar Daarna vindt dezelfde koppeling plaats als bij de 36 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag CPB notitie, Sociaal akkoord aow en Witteveenkader, 10 juni 2011, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, pag

16 eerste pijler. Dit houdt in dat de levensverwachting in de gaten wordt gehouden en de regering de mogelijkheid krijgt om iedere vijf jaar te bekijken of de pensioen-richtleeftijd niet of juist wel omhoog moet. De verhoging van de pensioengerechtigde in de tweede pijler wordt steeds 10 jaar voor de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd ingevoerd. De voornaamste reden is de besparing die de overheid hierdoor denkt te realiseren van 700 miljoen euro. 40 Daarbij is volgens het wetsvoorstel van belang dat: een inperking van de opbouwruimte voor pensioen slechts met vertraging tot een stijging van de feitelijke uittreedleeftijd zal leiden. 41 Mensen moeten dus niet veel later stoppen met werken, maar wel minder gebruik maken van de fiscale faciliteiten voor het opbouwen van hun pensioen. Pensioenen die reeds opgebouwd zijn, blijven dezelfde voorwaarden houden zoals ze nu in het huidige pensioenstelsel zijn opgenomen. De wijzigingen zijn alleen van toepassing op de nieuwe nog op te bouwen pensioenvoorziening. Twee andere belangrijke redenen om de fiscale aanpassingen eerder door te voeren zijn: de lange tijd die er overheen gaat voordat het effect van de verhoging van de pensioenleeftijd volledig is doorgewerkt op de uittreedleeftijd en de tijd die de burger nodig heeft om zich hierop voor te bereiden. 42 In de derde pijler wordt net als in de tweede de opbouwruimte beperkt. Met opbouwruimte wordt bedoeld, het maximale bedrag wat een werknemer mag sparen dat fiscaal aftrekbaar is voor zijn pensioen. Het maximale premiepercentage in de derde pijler wordt verlaagd. Op deze manier dragen mensen die hun pensioen zelf opbouwen ook bij aan de besparingen die de regering voor ogen heeft. Doordat er nu zowel in de tweede als in de derde pijler aanpassingen zijn geweest die op elkaar afstemmen moet er goed gekeken worden naar de fiscale ruimte die in de tweede pijler niet benut wordt. Deze ruimte mogen werknemers zelf gebruiken voor het opbouwen van pensioen in de derde pijler. Als de derde pijler niet was aangepast, dan bestaat de kans dat mensen meer gaan sparen via de derde pijler om zo de steeds kleiner wordend pensioenopbouw uit de tweede pijler te compenseren. 43 De fiscale oudedagsreserve blijft ook niet ongemoeid, hier wordt het maximale dotatiepercentage verlaagd. Dit houdt in dat mensen niet meer zonder belasting te betalen een oudedagvoorziening op kunnen bouwen. Zo leveren ook deze mensen een bijdrage aan de besparingen. Met al deze aanpassingen hoopt het kabinet 700 miljoen euro te besparen per jaar. 40 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag

17 Paragraaf 4.4 Kritiek op het wetsvoorstel De RvS is over het algemeen vrij positief over het wetsvoorstel, maar de Raad ziet wel nog ruimte voor verbetering. De RvS is van mening dat door de extra maatregelen die nodig zijn voor het aanpassen van de AOW-gerechtigde leeftijd, te kort wordt gedaan aan de doelstellingen waarvoor het oorspronkelijk is opgesteld 44. Hierbij valt te denken aan het toch nog eerder kunnen stoppen met werken zonder dat dit al te grote financiële gevolgen heeft voor iedereen die daarvoor kiest. Daarbij is de RvS ook van mening dat de maatregelen met spoed moeten worden ingevoerd. De houdbaarheid van het pensioenstelsel en de verkleining van de beroepsbevolking ten opzichte van de pensioengerechtigden zijn problemen die nu spelen. De regering probeert deze problemen op te lossen met maatregelen waar we volgens de RvS pas in de toekomst iets van merken. Er moet dus niet voor gekozen worden om alles langzaam op te bouwen en pas vanaf 2020 de AOW-gerechtigde leeftijd op 66 jaar te stellen. 45 Verder heeft de RvS twijfels bij het eerlijk verdelen van de lasten tussen de jongere en oudere generatie. De kleinere groep jongeren die werken zullen als alles zo blijft moeten opdraaien voor de AOW-uitkering voor een grootte groep ouderen. De oudere generatie kan een deel van de lasten op zich nemen door langer door te werken of zelf al een deel van hun eigen pensioen op te bouwen, hierdoor zijn de lasten beter verdeeld. Ondanks de bedenkingen steunt de RvS dit wetsvoorstel. Het wetsvoorstel is pas recentelijk uitgekomen, zodoende is er nog niet veel kritiek op dit wetsvoorstel geleverd. Alleen de jongeren takken van bijna alle politieke partijen hebben al wel stevige kritiek op het wetsvoorstel, dit is op de recentelijk opgerichte website 46 te lezen. Hier onderschrijven de jongeren het gevaar dat zij in het huidige wetsvoorstel zien. Zij vinden dat er van veel te rooskleurige rendementen wordt uitgegaan die pensioenfondsen niet zullen halen. De huidige AOW-uitkering zou omlaag moeten, zodat zowel nu als in de toekomst iedereen hetzelfde percentage AOW-uitkering kan verwachten maar de AOW-uitkering gaat vanaf 2013 zelfs omhoog. 47 De jongeren zijn namelijk bang op te moeten draaien voor de kosten, omdat de AOW-gerechtigde leeftijd volgens hen veel te langzaam omhoog gaat. Een directe verhoging van de AOW leeftijd is volgens de jongeren de meest effectieve manier om een eerlijk pensioen voor iedereen veilig te stellen. Verder schrijven de jongeren op de website dat de ouderen volgens hen te veel invloed hebben, de sociale partners hebben een sterk vergrijsde achterban en vakbonden dienen alleen hun leden. De jongeren vrezen dat hun stem niet gehoord zal worden maar hopen dat de ouderen en de belangenorganisaties inzien dat de nieuwe toekomstige generatie ook hoopt op een welvarende toekomst. 44 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag

18 Paragraaf 4.5 Overeenkomsten en verschillen Het nieuwe wetsvoorstel maakt het vorige uit 2010 overbodig dat blijkt ook uit het huidige wetsvoorstel 48. Bij het indienen van het nieuwe wetsvoorstel zijn de andere wetsvoorstellen namelijk ingetrokken. De twee wetsvoorstellen bevatten veel overeenkomsten, allebei gaan ze uit van de noodzaak dat er wat met de AOW-gerechtigde leeftijd moet gebeuren om het pensioenstelsel, zoals zij dat noemen, betaalbaar te houden. Daarbij komen als eerste de demografische kenmerken en de situatie zoals die er nu uitziet aan de orde, daarna komen zij veelal met dezelfde maatregelen namelijk: het aanpassen van het fiscale kader, het geleidelijk invoeren van de verhoging in de AOW-gerechtigde leeftijd en de verbetering van de arbeidsparticipatie van ouderen. Door beide wordt uitgelegd hoe het verhogen van de AOW leeftijd in zijn werk zal gaan en welke groepen een uitzondering vormen. De mogelijkheden in het flexibel opnemen van de AOW ontbreken ook niet in beide wetsvoorstellen. Op financieel gebied komen beide wetsvoorstellen uit op een totale besparing van 0.7% van het BBP, dus hierin zit geen verschil. De grote verschillen tussen beide zijn voornamelijk te vinden op financieel gebied. Beide wetsvoorstellen spreken van houdbaarheid maar het huidige wetsvoorstel gaat uit van houdbaarheid als grondslag. Ieder onderdeel wordt apart doorgerekend en er wordt gekeken naar de bijdrage aan de houdbaarheid. In het oude wetsvoorstel werden onderdelen zoals de administratieve lasten niet eens berekend. Het huidige wetsvoorstel is veel uitgebreider en beter gebaseerd op cijfers van het CPB. Hoewel de berekeningen op schattingen zijn gebaseerd, vormen de cijfers wel een basis van waar uit verder kan worden gerekend. Een voorbeeld hiervan is de 0,7% van het BBP als besparing bij het vorige wetsvoorstel. Dit aantal kwam redelijk uit de lucht vallen, maar in het nieuwe wetsvoorstel is dit percentage goed onderbouwd. Het financiële deel is een stuk uitgebreider dan bij het vorige wetsvoorstel. Aan de titels van de twee wetsvoorstellen is ook af te zien dat het laatste een groter en meer omvattender wetsvoorstel is dan het oude. Het huidige wetsvoorstel heeft namelijk betrekking op veel meer wetten dan het oude Er zijn ook nog een aantal maatregelen aangepast of zelfs bijgekomen. Een voorbeeld hiervan is de maatregel die alleen in het huidige wetsvoorstel is opgenomen. Het gaat hier om de verhoging van het AOW-pensioen vanaf Een van de belangrijkste verschillen die de RvS opmerkt, is de automatische koppeling aan de levensverwachting 51. Daarbij heeft het kabinet de kritiek van de RvS op het vorige wetsvoorstel 48 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2009/10, , nr. 3, pag Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, pag

19 meegenomen en mede door de koppeling aan de levensverwachting blijft het karakter als volksverzekering beter intact dan bij het oude wetsvoorstel. Het huidige wetsvoorstel is gebaseerd op het oude, maar het huidige wetsvoorstel is een stuk beter onderbouwd en zijn de punten waar kritiek op is gekomen uit het vorige wetsvoorstel deels verbeterd en verwerkt in het huidige wetsvoorstel. Kortom het nieuwe wetsvoorstel is een uitgebreidere, verbeterde versie van het oude wetsvoorstel uit Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, pag

20 Hoofdstuk Vijf De alternatieven voor de AOW problematiek Paragraaf 5.1 De alternatieven Het kabinet Balkende III heeft de SER in 2009 opdracht gegeven op zoek te gaan naar alternatieven voor de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd. De besparing door de verhoging van de AOW leeftijd zou volgens het toenmalige kabinet 4 miljard euro bedragen, hiervoor moest de SER een alternatief zoeken. De SER slaagde er niet in om in een tijdsperiode van een aantal maanden een goed alternatief te vinden voor de grote besparing die de regering met de AOW wilde bewerkstelligen. 52 Enkele economen en vakbonden hebben nog een aantal andere alternatieven voorgesteld die hierna besproken worden. De Tweede Kamer vroeg de SER in 2005 om advies over het ouderenbeleid op middellange tot lange termijn. Hierbij kan gedacht worden aan, actuele, relevante onderwerpen namelijk: arbeidsparticipatie van ouderen, het inkomen van ouderen, de pensioenvoorziening en de houdbaarheid van andere voorzieningen. In dit advies 53 geeft de SER aan dat een beleid puur en alleen gericht op ouderen niet voldoende is. De jongere generatie moet betrokken worden in de visie op de lange termijn, zij zijn immers degene die voor een groot deel van de verhoogde kosten van de AOW en andere voorzieningen opdraaien. In 2005 was al bekend dat de AOW en andere voorzieningen voor ouderen voor extra kosten zouden gaan zorgen, maar uit CPB onderzoek bleek dat een groot deel van deze extra kosten opgevangen zouden worden door gerelateerde inkomsten uit de vergrijzing. Hierbij kan gedacht worden aan de omkeerregel, wat inhoudt dat de pensioenopbouw onbelast is en de pensioenuitkeringen die mensen krijgen juist belast zijn. Wanneer er dus meer mensen zijn die een pensioenuitkering ontvangen komt er ook meer belasting binnen omdat deze uitkeringen belast zijn. Deze extra inkomsten komen goed van pas in het opvangen van de stijgende kosten. De vergrijzing wordt gezien als een mooie mogelijkheid om gezonde ouderen die de pensioengerechtigde leeftijd al hadden bereikt een actieve rol in de samenleving te laten vervullen door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of een parttime baan. Destijds was al duidelijk dat voor een goede opvang van de oplopende kosten een breed draagvlak gecreëerd moest worden. Dit zou bereikt kunnen worden door verhoogde arbeidsdeelname, als er meer mensen werken wordt er ook meer AOWpremie betaald. De regering zou dus extra aandacht moeten besteden aan de niet-werkende medemens. Dit kan volgens de SER via omscholing, verhoging van het kwaliteitsniveau, reïntegratie van werkzoekenden en het creëren van meer parttime banen voor ouders met jonge kinderen. 52 SER, 2009, SER bereikt geen overeenstemming over AOW-advies, Den Haag, pag SER, 2005, Van alle leeftijden: Een toekomstgericht ouderenbeleid op het terrein van werk, inkomen, pensioenen en zorg, SER-advies 2005/02, Den Haag. 20

21 Kortom, in 2005 werd in het advies aan de regering gesteld dat het niet nodig was om de AOWgerechtigde leeftijd te verhogen, mits er een groot draagvlak voor de AOW en andere voorzieningen wordt gecreëerd, wat volgens de SER kan door een hogere arbeidsdeelname. Een ander alternatief kwam van Agnes Jongerius, voorzitster van de FNV. Zij opperde dat een verdere fiscalisering van de AOW en beperking van de hypotheekrenteaftrek voor dure huizen een besparing zouden opleveren van meer dan 4 miljard euro. Deze maatregelen stuitten echter op veel politieke weerstand maar konden ook rekenen op medestanders. De verdere fiscalisering van de AOW was al eerder voorgesteld door de SER in In de sommige gevallen moeten mensen die de pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar bereiken verplicht met pensioen. Als deze automatische leeftijdsontslaggrens van 65 jaar wordt afgeschaft in combinatie met het aantrekkelijk maken van het in dienst houden of nemen van oudere werknemers door de overheid, dan zou dit nog een forse besparing opleveren. De Wet Arbeidsongeschiktheidsvoorziening Jonggehandicapten (hierna: Wajong) wordt in het wetsvoorstel geheel buiten beschouwing gelaten. Dit terwijl er volgens de Tilburgse hoogleraar Verbon nog veel winst te behalen valt door mensen met een beperking voor een deel te reïntegreren in het arbeidsproces. 55 Al deze maatregelen zouden de besparing van 4 miljard euro gemakkelijk moeten kunnen opleveren. Paragraaf 5.2 De economische en fiscale gevolgen De economische en fiscale gevolgen van het eerste alternatief zijn vrij eenvoudig. Een van de maatregelen is het creëren van een groter draagvlak door middel van een hogere arbeidsparticipatie wat natuurlijk geld kost. Zoals in de vorige paragraaf besproken moet de regering meer doen aan scholing, reïntegratie en het creëren van extra parttime banen. De baten wegen in dit geval op tegen de lasten mits de overheid voldoende maatregelen neemt om de arbeidsdeelname te verhogen. Het fiscale aspect van dit voorstel zit hem in twee delen: aan de ene kant door meer of langere deelname aan het arbeidsproces komt er meer premie en belasting binnen en aan de andere kant hebben we de omkeerregel, die zorgt voor het innen van de belasting bij het uitkeren van de AOW. De hoeveelheid mensen met een AOW-uitkering zal alleen maar stijgen maar door de omkeerregel zijn de AOW-uitkeringen belast waardoor er meer belasting uit AOW-uitkeringen binnenkomt. Ondanks dat de mensen die een AOW-uitkering krijgen niet meer deelnemen aan het arbeidsproces helpen zij toch mee met het opvangen van de hogere kosten, die ontstaan door de stijgende uitgaven aan AOW en andere voorzieningen. 54 SER, 2005, Van alle leeftijden: Een toekomstgericht ouderenbeleid op het terrein van werk, inkomen, pensioenen en zorg, SER-advies 2005/02, Den Haag, pag Verbon, H. Een simpel AOW-alternatief voor Agnes Jongerius, Me Judice, jaargang 2, 5 april

22 Het alternatief van de voorzitster van de FNV heeft grotere economische en fiscale gevolgen. Inperking van de fiscale voorziening op de hypotheekrente aftrek van dure huizen levert volgens haar een grote besparing op. 56 Verdere fiscalisering van de AOW, wat inhoud dat de pensioenpremie aftrek verder ingekrompen wordt, levert tezamen met de beperking op de hypotheekrente aftrek een besparing op van ongeveer 2 miljard euro 57. Als de automatische leeftijdsontslaggrens wordt afgeschaft en het doorwerken financieel gestimuleerd wordt, levert dit volgens het CPB een besparing op van ongeveer 1 miljard 58. De reïntegratie maatregelen die kunnen worden genomen met mensen die op dit moment in de Wajong zitten leveren in totaal een besparing op van anderhalf miljard euro. Als deze maatregelen allemaal genomen zouden worden dan wordt er een totale besparing van meer dan 4 miljard euro gerealiseerd. Paragraaf 5.3 Conclusie over de alternatieven Deze alternatieven samen zouden voldoende kunnen zijn om een verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd te voorkomen, mits zij op tijd worden uitgevoerd. Een verhoging van de arbeidsdeelname is altijd gunstig voor de economie en de schatkist, als deze maatregel nu zou worden ingevoerd dan zou het te laat zijn om de oplopende kosten van de AOW op te vangen. Het tweede alternatief, het afschaffen van de automatische leeftijdsontslaggrens lijkt een andere optie. Iedereen zou namelijk vrij moeten zijn om te blijven werken ongeacht de leeftijd. Op deze manier blijven er gegarandeerd mensen, die de pensioenleeftijd al hebben bereikt, langer doorwerken om maatschappelijk betrokken te blijven of om iets om handen te hebben. Verdere fiscalisering van de AOW zou ook een mogelijke optie kunnen zijn. 59 Hoewel het laten mee betalen van ouderen waarschijnlijk tot veel verzet zal leiden, zou het wel een gewenste besparing op kunnen leveren. Het is maar de vraag of deze besparing voldoende is om de oplopende kosten van de AOW op te vangen. 60 Wat op nog veel meer politiek en maatschappelijk verzet kan rekenen is het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek. Op 21 juni 2011 zei minister van Financiën Jan Kees de Jager tegen RTL nieuws dat: hij vast blijft houden aan het regeerakkoord, dat niet aan de hypotheekrenteaftrek wordt getornd. Afschaffing van deze aftrekpost zou wel een grote besparing opleveren maar omdat veel huizenbezitters dan in de problemen komen lijkt dit alternatief vrijwel uitgesloten. Het afwegen van de verschillende mogelijkheden is erg lastig, gezamenlijk zouden zij een goed alternatief voor de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd vormen. Iedere alternatief op zich lijkt echter niet voldoende om de strijd met de verhoogde kosten van de AOW aan te gaan. 56,57,58 Verbon, H. Een simpel AOW-alternatief voor Agnes Jongerius, Me Judice, jaargang 2, 5 april C.L.J. Caminada en K.P. Goudswaard, Verdeelde zekerheid. De verdeling van baten en lasten van sociale zekerheid en pensioenen, Den Haag, 2003, pag Verbon, H. Een simpel AOW-alternatief voor Agnes Jongerius, Me Judice, jaargang 2, 5 april