Mijn Boom. Handleiding voor de docent. C.N.M.E. De Groenling

Transcriptie

1 Mijn Boom Handleiding voor de docent C.N.M.E. De Groenling

2 C.N.M.E. De Groenling

3 ALGEMEEN Bomen hebben in het leven van kinderen al vroeg een rol gespeeld. Spelletjes als boompje wisselen kennen ze allemaal wel en verstoppertje spelen in een bos is ook heel leuk. Bomen hebben natuurlijk meer te bieden en door middel van het bomenobservatie boekje komen ze daar van maand tot maand meer achter. Misschien komen ze er zelf al mee voor de dag tijdens een inleidend praatje. Bomen geven: beschutting tegen wind schaduw op een zomerse dag schoonheid aan het landschap gezelligheid aan de buurt nestgelegenheid aan vogels woonruimte aan tientallen dieren en diertjes zuurstof af, we noemen bossen en parken wel onze groene longen. Zie functie van het blad. Als de groepjes eens in de maand (vaste dag voor nemen!) hun boom gaan bekijken is het handig als ze bij de takken en bij de bladeren kunnen. Kies daarom een jonge boom of struik. Struiken worden wel eens heel kort afgezaagd. Niet schrikken, het uitlopen is dan juist heel mooi te zien. In deze handleiding treft u nog enige aanvullende achtergrondinformatie aan. 1

4 SEPTEMBER Hier kunnen foto s of tekeningen geplakt worden. OKTOBER Vruchten Op bladzijde 4 staan een aantal verspreidingsmogelijkheden van boomvruchten. NOVEMBER Bladafval Het hoe en waarom van bladafval wordt uitgelegd op bladzijde 5. DECEMBER Gebruik van bomen en boomverhalen Hiervoor kunnen de kinderen boeken raadplegen in het documentatiecentrum van de eigen school of op de Groenling. Voor de kerstvakantie kan het lespakket takken in de klas Worden besteld. Zie ook januari. C.N.M.E. De Groenling 2

5 JANUARI In januari kan bij de Groenling het lespakket takken in de klas worden besteld. Voor de kerstvakantie graag een opgave als u hiervan gebruik wilt maken. Zie onze website: 3 C.N.M.E. De Groenling

6 FEBRUARI Over de jas van de boom Als wij het warm hebben trekken we een jas uit en als we t koud hebben trekken we er één aan. De jas van de boom, die we de schors noemen, zit vast en de boom moet er zijn hele leven mee doen. Die schors beschermt de boom tegen hitte en kou, tegen vocht en droogte, tegen insectenvraat en andere beschadigingen. De schors is bij alle boomsoorten verschillend. Beuken hebben een dunne gladde schors, daarom laat de beuk zijn takken schuin omlaag groeien in plaats van schuin omhoog. Dat is om schaduw te laten vallen op zijn schors, dus om niet te verbranden. De berk heeft ook zo n dunne schors (wit), maar daar zit een stof in (betuline) die hem heel sterk en taai maakt. Zo sterk en houdbaar dat er in Scandinavië dakpannen van gemaakt worden en eskimo s er hun kajaks mee afwerken. Wilgen en populieren vormen een dikke gegroefde schors, eiken ook. De bast van de boom is heel iets anders dan de schors. De bast is een heel dun laagje direct achter de schors en van levensbelang. Door dit laagje gaat het voedsel, dat (onder invloed van de zon) in de bladeren of naalden gevormd wordt, de hele boom door. Door dat bastlaagje gaat de neergaande sapstroom. Aan de kant van de schors vormt de bastlaag schorscellen. Aan de andere kant worden bastcellen gevormd. Daarvoor zorgt de derde laag van de stam: de cambiumlaag. Dat is kurkachtig materiaal, dat niet alleen bastcellen vormt, maar ook aan t repareren slaat als de boom gewond is. Door een afgewaaide tak of een andere beschadiging aan de schors. Dan groeit dat cambium naar buiten in dikke ronde randen, net zolang tot de wond gesloten is. C.N.M.E. De Groenling 4

7 Mooi te zien bij bomen in de muziektuin aan de Loet. Halve schijf van een doorsnede van een stam B A B A- kernhout, dood hout, de ruggegraat van de boom B- spinthout hierdoor gaat de opgaande sapstroom Kwart schijf van een doorsnede van een stam f- schors e- bast d- cambium c- najaarshout b- voorjaarshout a- jaarring De kinderen maken een schorsafdruk en beoordelen het silhouet van de boom. Bij een jonge boom is dat niet zo duidelijk te zien. Misschien staan er oudere exemplaren in de buurt? 5 C.N.M.E. De Groenling

8 MAART Knoppen Tegenover elkaar staande knoppen, knopschubben beschermen het blad geen knop-schubben, zulke knoppen zijn meestal sterk behaard C.N.M.E. De Groenling 6

9 Eindknop Verspreid staande knoppen met knopschubben Zijknoppen Zijknoppen Bloemknoppen Bladmerg Merg Enkele termen, die besproken kunnen worden voor de kinderen hun knoppen tekenen. Het merg is te zien, wanneer de tak doorgesneden wordt. Het is aardig om een tak af te snijden en in de klas in een vaas te zetten. Dan kunnen de kinderen het verschil zien tussen het uitlopen buiten en binnen. 7 C.N.M.E. De Groenling

10 APRIL Bestuiving Als bomen bloeien kun je mannelijke bloemen aantreffen en vrouwelijke bloemen. De mannelijke hebben meeldraden waar stuifmeel vanaf komt. De vrouwelijke bloemen hebben een stamper waar het stuifmeel op moet vallen. Dan ontstaat er vruchtvorming. Een boom kan ook bloemen hebben waar meeldraden en stampers in zitten. Dan valt het stuifmeel in de bloem op de eigen stampers. Dat is zelfbestuiving Er kunnen in een boom mannelijke bloemen zitten en vrouwelijke. De ene bloem heeft de meeldraden, de andere de stampers. Dan kan het stuifmeel bij de buurvrouw in dezelfde boom terechtkomen. Dat is buurbestuiving. Het stuifmeel kan ook terechtkomen op de stampers van andere bomen. Als dat bomen zijn van dezelfde soort kan er vruchtvorming ontstaan. Dat is kruisbestuiving. Dat is de beste manier. Als een boom alleen maar mannelijke bloemen heeft dan moet er ergens een boom met vrouwelijke bloemen staan om het stuifmeel op te vangen. Dat hoeft niet eens zo erg dichtbij te zijn. Dat lukt nog wel als de tweede boom kilometers verderop staat. Want: hoe komt die kruisbestuiving tot stand? Veel stuifmeel wordt meegenomen door de wind. En veel stuifmeel wordt verspreid door bijen, hommels, vlinders en andere fladderaars. Door diep in de bloem te duiken op zoek naar dat lekkere, zoete vocht, dat nectar heet, blijven er stuifmeelkorrels aan het lijfje plakken. Bij de volgende bloem valt dat stuifmeel op een of meerdere stampers. Stuifmeel wordt dus gevormd in de meeldraden. De vrouwelijke eicellen zitten onderin de stamper, het vruchtbeginsel. Op bladzijde 13 vinden de kinderen informatie over de sapstromen in de boom. C.N.M.E. De Groenling 8

11 MEI Bladeren De bladeren vormen een heel belangrijk deel van een boom. In een blad gebeurt een heleboel. Elk blad is te beschouwen als een klein fabriekje, zoveel processen zijn er in gaande. Een blad zit vol kleine openingetjes, huidmondjes, net zoals onze huid poriën heeft. Die huidmondjes ademen koolzuurgas uit de lucht in en samen met het water in het blad, dat aangevoerd wordt door de wortels, en het bladgroen wordt er druivensuiker gevormd. Dat is het voedsel voor de boom. Die voedselvorming vindt alleen plaats als het licht is. Het is fijn als de zon schijnt, maar het hoeft niet. Als de zon achter de wolken zit werkt dat fabriekje ook goed. En overal waar hard gewerkt wordt blijven reststoffen over, waar de boom zelf maar heel weinig van nodig heeft. Wat er door de huidmondjes weer afgegeven wordt wat de boom niet nodig heeft, is voor al het menselijk en dierlijk leven onontbeerlijk, n.l. zuurstof. Wij hebben die zuurstof nodig om te kunnen leven. We ademen die zuurstof in en onze eigen fabriek binnenin houdt weer koolzuurgas over en dat ademen wij weer uit. En wie ademt dat weer graag in? Jawel, de boom. Zo is de ademhalingskringloop rond Bladrand 1 Gaaf. 2 Gezaagd. 3 Dubbelgezaagd. 4 Getand. 5 Gelobd 9 C.N.M.E. De Groenling

12 Bladvormen: Enkelvoudige bladeren: 1 Eik. 2 Haagbeuk. Samengestelde bladeren: 3 Goudenregen (drietallig). 4Paardekastanje ( handvormig samengesteld). 5 Witte Acacia (oneven geveerd). 6 Erwtenboompje ( even geveerd) C.N.M.E. De Groenling 10

13 Juni Boombeestjesblad Op bladzijde 16 staat hoe de boombeestjes bekeken kunnen worden. Loeppotjes en vergrootglazen zijn hierbij handig. Hieronder nog enige gegevens over de beestjes, die op bladzijde 15 getekend zijn. Bladluizen Bladluizen zitten het liefst op de knoppen, want daar is het gemakkelijk om plantensap te krijgen. Ze prikken in knoppen en bladeren en zuigen het sap op met hun scherpe, speervormige snuit. Ze planten zich razend snel voort. Bladrollers Deze vlindertjes zijn vaak gebonden aan een bepaalde boom. B.v. de eikenbladroller en de berkenbladroller. Ze pakken hun eitjes veilig en droog in door ze op de bladrand te leggen en die dan op te rollen en vast te plakken. Zodra de rupsjes uit de eitjes komen beginnen ze het blad op te eten. 11 C.N.M.E. De Groenling

14 Galwespen en galmuggen Deze insecten leggen hun eitjes onder de bladeren of in de bladtoppen. Ook wel in de bladoksels. De boom merkt dat, er zit iets op zijn lijf dat er niet hoort en hij reageert daarop. Zoals onze huid ook reageert als we gestoken zijn of als er iets opzit wat er niet hoort. De boom reageert op zo n eitje door eromheen te groeien. Denk aan de galappeltjes onder eikenbladeren. Het larfje dat uit het eitje komt zit droog en warm en heeft voedsel. Galgmuggen leggen graag hun eitjes in een bladknopje van de kruip-wilgen in de duinen. Daar ontstaan dan leuke kleine roosjes door: Rozetgallen. De eik kent wel 30 verschillende gallen en hij weet altijd precies welke gal hij maken moet. Hij herkent het stofje dat aan het eitje zit. Elke galwespenfamilie heeft een eigen stofje aan de eitjes. Lieveheersbeestje Het lieveheersbeestje is een kevertje. De stijve bovenste dek-schilden beschermen de zachte vleugeltjes eronder. Met die zachte vleugeltjes moet hij vliegen. Ze zijn dol op bladluizen. Mineerders of mijnwerkertjes Moedervlieg of moedermotje legt haar eitjes in een blad. Het larfje dat uit het eitje komt leeft van het bladmoes. Al etende ontstaan er gangetjes die vooral bij hulst erg leuk te zien zijn. Die gangetjes zijn van de hulstmineervlieg. C.N.M.E. De Groenling 12

15 Rupsen Uit de eitjes van vlinders komen rupsen. Zij kunnen soms een boom helemaal kaal vreten. Dat gebeurt in het voorjaar als de bomen net hun blad hebben. Als de rupsen zich dik en rond gegeten hebben, gaan ze zich verpoppen en krijgt de boom weer nieuwe bladeren. Bijv.: de kardinaalsmuts. En de bastaard satijnvlinder die de meidoorn helemaal kaal kan vreten. Hele rupsennestjes zijn er dan te zien. Spinnen Spinnen helpen de bomen van hun bladluizen af en van andere voor de boom schadelijk insecten, zoals sommige vliegen en muggen. Wantsen Een bekende wants is de cicade. Dat is het groene schuimdiertje dat graag in een bladoksel zit. Ook de motluizen horen daartoe. Ook wel witte vlieg genoemd. Daar kunnen niet alleen onze kamerplanten, maar ook bomen behoorlijk last van hebben. De bladluis hoort ook tot de wantsen. Kenmerkend is dat ze plantensappen zuigen, hoewel er ook een paar soorten zijn die hun kaken gebruiken om andere dieren leeg te zuigen. De bedwants is gespecialiseerd op de mens. 13 C.N.M.E. De Groenling

16 Haantjes Geen diertjes uit het kippenhok maar kleine kevertjes. Zij leggen hun eitjes onder de bladeren van bomen. Daarom worden het bladhaantjes genoemd. Een goed voorbeeld is het elzenhaantje dat uiteraard haar eitjes legt op de onderkant van elzenbladeren. In de schaduw, droog en niet zo gemakkelijk te zien. Er zijn altijd weer andere diertjes die de eieren lekker vinden. Als de larven uit de eitjes komen is het voedsel bij de hand. Langs de bladrandjes beginnen ze te eten en na een poosje is de hele boom kaal. De mooie ronde gaatjes in de bladeren worden door de kevertjes zelf gemaakt. Als de larven groot genoeg zijn om zich te gaan verpoppen krijgt de boom weer nieuwe bladeren. Net als bij rupsen en vlinders. Boombeestjesblad Bladluis Bladrol kever Boom sprinkhaan Gaasvlieg Goud haantje Gal Lieve heers beestje Mineerder Rups Spin C.N.M.E. De Groenling Sluipwesp Wants 14

17 Notities C.N.M.E. De Groenling

18 Notities C.N.M.E. De Groenling

19 Notities

20