Aantal accountants, belastingconsulenten. belangrijk nieuw werkinstrument krijgen: het beveiligde extranet van IAB en IBR.

Transcriptie

1 Focus 8643 Inhoud Aantal accountants, belastingconsulenten en stagiairs die een belangrijk nieuw werkinstrument krijgen: het beveiligde extranet van IAB en IBR. Instituut van de Accountants en de Belastingconsulenten (IAB) Opgericht bij Wetten van 21 februari 1985 en 22 april 1999 Uitvoerend Comité Voorzitter : Johan De Leenheer Vice-Voorzitter : Guy Stevens Secretaris-penningmeester : André Bert Secretaris : Micheline Claes Raad Voorzitter : Johan De Leenheer Vice-Voorzitter : Guy Stevens Leden : André Bert Micheline Claes Christine Cloquet Dominique Deliège Gérard Delvaux Ruddy De Wilde Michel Dumont Raymond Sambaere Maurice Vander Auwera Joseph Van Wemmel Daniëlle Van Zegbroeck Erwin Vercammen Secretaris-Generaal Philip Van Eeckhoute Directie-attaché Isabelle Hamerlinck Accountancy & Tax Driemaandelijks tijdschrift van het IAB n r 2/2002 Administratie en redactie IAB, Livornostraat Brussel Tel : 02/ Fax : 02/ info@iec-iab.be Hoofdredactie Johan De Leenheer Philip Van Eeckhoute Redactiecoördinator Maggy Talboom m.talboom@iec-iab.be Redactiecomité Philip Van Eeckhoute Roger Lassaux Amid Faljaoui Rutger Van Boven Filiep Jodts Philippe Wacquier Eric Basso Adviescomité A. Bert G. Stevens R. Krockaert M. Claes I. Hamerlinck K. Peeters B. Tilleman R. Vandelanotte J. Van Wemmel Grafische vormgeving perplex Aalst Prepress/Press Corporate Copyright n.v. V.U. : J. De Leenheer, Livornostraat, 41, 1050 Brussel ISSN Voorwoord BEROEPSPERSPECTIEVEN EN ONAFHANKELIJKHEID p. 5 Het leiden van een onderneming is enkel de verantwoordelijkheid van de bedrijfsleiding Interview CHARLES PICQUÉ p. 6 Een zaak opstarten? Nooit zonder het advies van een accountant! Fiscaliteit OVERZICHT VAN DE RECENTE WIJZIGINGEN INZAKE VLAAMSE REGISTRATIERECHTEN p. 12 Vlaams Decreet houdende wijziging van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten van 1 februari 2002 (B.S. 28 februari 2002) Ondernemingsrecht DE BELANGENBESCHERMING VAN BEPAALDE AANDEELHOUDERS p. 19 Voorliggende bijdrage vormt een bloemlezing van een aantal wettelijke bepalingen en statutaire of conventionele mechanismen DE ROL VAN DE ACCOUNTANT BIJ DE INDIVIDUELE ONDERZOEKS- EN CONTROLEBEVOEGDHEID VAN DE VENNOTEN p. 30 Beroep ALGEMENE LEDENVERGADERING IAB 27 APRIL 2002 p. 34 Op 27 april, om 9 uur, opende Voorzitter J. DE LEENHEER de zestiende Algemene Vergadering van het Instituut. Voor deze gelegenheid hadden een 800-tal leden naast talrijke vooraanstaande personen uit de economische en juridische wereld zich naar het Paleis voor Congressen begeven. Een verslag. PERSPECTIEVEN IN HET BEDRIJF VAN DE ACCOUNTANTS EN DE BELASTINGCONSULENTEN p. 40 Professor Eddy Wymeersch was één van de opgemerkte gastsprekers op de algemene ledenvergadering. ALGEMENE VERGADERING VAN 27 APRIL 2002 ACADEMISCHE ZITTING p. 49 Toespraak van Voorzitter Johan De Leenheer Samengevat EEN OVERZICHT VOL NUTTIGE BEROEPSINFORMATIE p. 52 Voor u gelezen VAKLITERATUUR p. 58 e-news VOLLEDIG VERNIEUWD p. 60 Voorzitter De Leenheer kon op de algemene vergadering van 27 april jongstleden uitpakken met een primeur : de aanwezigen kregen namelijk een voorsmaakje van de compleet vernieuwde site van het Instituut, toen net operationeel. Wat is er precies veranderd? Een korte toelichting. Te gast JO LIBEER p. 62 Ondernemingsloketten positioneren als instrumenten in het kader van de administratieve vereenvoudiging De auteurs, het redactiecomité en de uitgever streven naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie waarvoor ze echter niet aansprakelijk kunnen worden gesteld. 3

2 V oorwoord Beroepsperspectieven en onafhankelijkheid De toespraak van Professor Doctor Eddy Wymeersch, hoogleraar RUG en Voorzitter van de Commissie voor het Banken Financiewezen, voor onze algemene ledenvergadering van 27 april 2002, handelde over perspectieven in het bedrijf van de accountant en de belastingconsulent en omvatte zeer boeiende bedenkingen en stellingnames. Het leiden van een onderneming is enkel de verantwoordelijkheid van de bedrijfsleiding: de externe accountant of belastingconsulent die zich in de plaats zou stellen en bestuurshandelingen zou stellen, of doen stellen, zou niet enkel de op hem toepasselijke onafhankelijkheidsregel schenden, maar tevens de aansprakelijkheid oplopen van de feitelijke bestuurder van de onderneming. De taak van de accountant is derhalve omschreven als een adviserende, of beleidsuitvoerende taak. Juridisch bevindt hij zich binnen de termen van een overeenkomst van huur van diensten. Hij zal zijn opdracht uitvoeren op een onafhankelijke wijze en overeenkomstig de vereisten van waardigheid van het beroep. Aangesteld door de bedrijfsleiding, dient hij de belangen van de onderneming. Dit is niet het geval indien zijn opdracht behoort tot een van de materies die de wetgever hem heeft voorbehouden: zoals de bedrijfsrevisor, met wie hij op dit stuk het monopolie deelt, dient de accountant in deze gevallen ook de belangen van het rechtsverkeer, dit zijn de derden. Wordt hij geroepen een minderheidsaandeelhouder bij te staan, dan dient hij diens belangen waar te nemen. Men kan zich de vraag stellen of bij de uitvoering van deze opdracht de externe accountant als de gangmaker voor de aandeelhouder mag optreden. De omstandigheid dat hij optreedt als vertegenwoordiger van een aandeelhouder, betekent dat zijn handelingen de aandeelhouder kunnen worden toegerekend, dat het dus is alsof de aandeelhouder zelf de controlehandelingen had gesteld. Zijn handelingen binden dus enkel de aandeelhouder, niet de vennootschap. De accountant die optreedt als gerechtelijk deskundige, treedt op in volstrekte neutraliteit Johan De Leenheer Voorzitter Verder wijst Professor Wymeersch erop dat onderzocht kan worden in welke mate accountants en belastingconsulenten betrokken kunnen worden bij het bestuur van een onderneming, waar zij hun professionele deskundigheid zouden kunnen aanwenden, niet enkel als adviseur, doch ook als medebeslissingsgerechtigde bestuurder. Overigens De accountant treedt op in volstrekte neutraliteit waarbij hij enkel de belangen van de waarheid zal dienen. Het is niet zo dat de externe accountant of belastingconsulent in tegenstelling tot de interne beroepsbeoefenaar de orders van de opdrachtgever moet uitvoeren: hij moet enkel de overeenkomst uitvoeren. Deze overeenkomst bevat, op grond van de voormelde wettelijke voorschriften, de verplichting onafhankelijk en deskundig op te treden. Indien de waarborg van onafhankelijkheid niet wordt gegeven, dient hij de opdracht te weigeren of deze niet verder uit te voeren. erkent de wetgever hun bekwaamheid om als bestuurder op te treden, vooral in de hypothese dat zij als voorlopig bewindvoerder door de rechtbank worden aangeduid bij vennootschappen waar het bestuur, om een of andere reden, niet meer naar behoren kan worden verzekerd. De Raad van het Instituut heeft terzake een werkgroep opgericht die deze problematiek verder onderzoekt, in overleg met de patronale organisaties. Ik dank Professor Wymeersch zeer oprecht, in naam van de Raad van het Instituut, voor zijn boeiende uiteenzetting. 5

3 Interview Goede opleiding en professioneel advies ter begeleiding van bedrijfsleiders IAB : Als we de cijfers van het Nationaal Instituut voor Statistiek mogen geloven, zijn er in bedrijven failliet gegaan, wat een toename van 4% betekent tegenover het jaar Bovendien zou blijken dat bepaalde sectoren gevoeliger zijn voor de algemene conjunctuur dan andere, meer bepaald de kleinhandel en de bouw. De redenering dat een vertraging van de conjunctuur gepaard gaat met In een uitgebreid interview heeft Charles Picqué, Minister van Economie en Wetenschappelijk Onderzoek, de belangrijkste dossiers toegelicht waarmee hij belast is. Voor de Voorzitter van het IAB, Johan De Leenheer, Vice-Voorzitter Guy Stevens en Secretaris- Generaal Philip Van Eeckhoute vormde het een gelegenheid om hun standpunt over de oprichting en activiteiten van de ondernemingsloketten uiteen te zetten. IAB : Worden sommige sectoren meer getroffen dan andere? Charles Picqué : In 2001 behoorde 34% van de failliete bedrijven tot de handelssector, 24% tot de transportsector en 16% tot de horeca, 13% ten slotte tot de bouwsector en maar 7% tot de industrie. Bovendien blijkt uit de kruising van de activiteit met de grootte van het bedrijf dat 88% van het totaal aantal failliete bedrijven van die drie een stijging van het aantal faillissementen, gaat dan ook eerstgenoemde sectoren 0 tot 4 werknemers telde. De gedeeltelijk op. Maar in tegenstelling tot de analyses, blijkt de omvang van het bedrijf blijkt dan ook, naast de specifieke conjunctuur in realiteit niet de belangrijkste factor te zijn ter sector waartoe het behoort, een van de doorslaggevende verklaring van het op de fles gaan van ondernemingen. causale factoren van de faillissementen. Charles Picqué :Ik heb niet gezegd dat de conjunctuur geen enkele invloed uitoefent, maar wel dat er andere oorzaken zijn die even en misschien zelfs nog meer doorslaggevend zijn. Een grondiger onderzoek van de statistieken van faillissementen rechtvaardigt inderdaad die veronderstelling tenminste gedeeltelijk. Als we de failliete bedrijven van 2001 opsplitsen volgens het belang van de tewerkstelling die ze verschaffen, stellen we vast dat 86% van het totaal aantal failliete ondernemingen hoogstens 4 werknemers telde, 12% ervan 5 tot 19 werknemers en 2,5% tussen 20 en 99 werknemers. Het valt me dus op dat de kleine, zelfs zeer kleine bedrijven een overwicht hebben in het aantal faillissementen. IAB : Geven de NIS-statistieken een idee over de gemiddelde levensduur van een onderneming? Charles Picqué : Het spreekt voor zich dat de eerste levensjaren van een bedrijf cruciaal zijn. Vooral het tweede jaar betekent voor de meeste bedrijven het begin van een kritischer periode wat de levensvatbaarheid betreft: 29% van de faillissementen grijpt plaats in de periode van het tweede tot vierde jaar na de start. Het risico blijft groot, maar is enigszins minder voor de periode van 5 tot 9 jaar na de oprichting, met een percentage van 30 %. Het risico op een faillissement verschilt volgens de sector wat de duur betreft: de horecazaken en bouwondernemingen lopen een groter risico op een faillissement in de eerste jaren 7

4 Interview dan andere bedrijven, terwijl winkels een profiel vertonen waarbij het aantal faillissementen geleidelijk toeneemt gedurende de eerste tien jaar van hun bestaan. De eerste tien jaar en in het bijzonder de periode tussen het tweede en het vijfde jaar blijken zeer moeilijk. IAB : Speelt de juridische vorm ook een rol? Charles Picqué : Op een zekere manier wel. De eenmanszaken vertegenwoordigen 20% van de faillissementen in 2001, de besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid (die in de statistiek de EBVBA s bevatten) maken 51% uit van het totaal aantal faillissementen en de naamloze vennootschappen 20%. We kunnen nog verdergaan en die percentages vergelijken met het aandeel van die juridische vormen in het geheel van de actieve BTW-plichtige ondernemingen. Daar vertegenwoordigen de eenmanszaken 57% van het totaal van de BTW-plichtigen, de B.V.B.A. s 23% en de naamloze vennootschappen 12%. Zo blijkt dat de BVBA s met 51% van de faillissementen en 23% van de BTW-plichtigen gevoeliger zijn voor faillissementen dan andere ondernemingen, terwijl omgekeerd de eenpersoonszaken, die 57% van de BTW-plichtigen vertegenwoordigen en 20% van de faillissementen, beter beschermd blijken tegen dat risico. IAB : Welke besluiten trekt u uit deze studie? Charles Picqué : Als we het risico uitsluiten dat verbonden is aan de conjunctuur, - en waarop de jurist niet meteen vat heeft, - kunnen we uit een snelle blik op de NIS-cijfers van de faillissementen een eerste conclusie trekken: een BVBA met beperkte omvang voor wat het aantal werknemers betreft, is meer dan andere bedrijven blootgesteld aan het risico op een faillissement. Dat risico is aanwezig in de periode van het tweede tot het vijfde jaar na de oprichting. IAB : Brengt de NIS-studie de voornaamste redenen van die faillissementen aan het licht? Charles Picqué : Slecht beheer komt als oorzaak het meest naar voren grosso modo een derde van de gevallen en onvoldoende kapitaal in een vijfde van de gevallen. Slecht beheer is vooral het gevolg van een gebrek aan opleiding of ten minste een veel te onvoldoende opleiding, meer bepaald inzake boekhouding, juiste kostenberekening. Nog volgens die enquêtes Een goede opleiding en professioneel advies ter begeleiding van de bedrijfsleiders blijken hoogst noodzakelijk beschikken of lenen de bedrijven onvoldoende kapitaal om de vennootschap op te richten en houden ze geen rekening met de exploitatiekosten die op het ogenblik van de start van de onderneming onvermijdelijk zijn, met name de kost van stocks of personeel. Een goede opleiding en professioneel advies ter begeleiding van de bedrijfsleiders blijken hoogst noodzakelijk. In dat opzicht ben ik blij met de beslissing van de Minister van Arbeid en Tewerkstelling om jongeren die zich als zelfstandige willen vestigen te begeleiden. De instellingen die belast zijn met het begeleiden en sturen van dat proces spelen een belangrijke rol, te meer omdat de twee meest voorkomende oorzaken van een faillissement bestreden kunnen worden met overheidsmaatregelen. Daarom pleit ik voor meer opleiding en hulp aan ondernemers die een vennootschap oprichten. Het is belangrijk om begeleidingsmechanismen voor de oprichting van ondernemingen op te zetten - het wetsontwerp tot oprichting van ondernemingsloketten verwezenlijkt gedeeltelijk die doelstellingen, - maar ook structuren die het mogelijk maken om het hoofd te bieden aan een faillissement. Het is de rol van de wetgever om dit proces te omkaderen. Er moet een subtiel evenwicht worden gevonden tussen het behoud van de onderneming die tijdelijk in moeilijkheden verkeert en het behoud van het recht van de schuldeisers op een gerechtvaardigde terugneming van hun verbintenissen. Als ik de vaststellingen in die studie bekijk, ben ik ook blij dat de hervorming van de vennootschapsbelastingen geheroriënteerd is om eerst en vooral gunstige effecten te sorteren voor de KMO s. IAB : U hebt zopas de problematiek van de enige loketten aangehaald. Kunt u de veranderingen toelichten die aan de gang zijn? Charles Picqué :Natuurlijk. De enige loketten, die trouwens toegang zullen bieden tot de Kruispuntbank van ondernemingen, zullen verschillende taken moeten vervullen. Voor starters zullen ze dienstdoen als loket voor de inschrijving in het handelsregister. Dat is een pluspunt, want dat betekent dat die starters zich niet langer aan eindeloos veel formaliteiten moeten onderwerpen, die meestal twee tot drie maanden in beslag nemen. De andere taak van die loketten heeft te maken met het feit dat die starters niet langer telkens weer dezelfde stappen zullen moeten ondernemen bij verschillende administraties. De Kruispuntbank van ondernemingen 8

5 Interview Bedrijven hoeven niet te vrezen dat er een of andere zal te vergelijken zijn met die die al bestaat voor de sociale zekerheid. Het gaat met andere woorden om een Big Brother wordt opgericht. aanvragen, de eerste administratieve stappen, enz. Hoewel we absoluut niet tegen dit nieuwe register dat verschillende bestaande registers groepeert: handelsregister, register van de rechtspersonen en verschillende registers die vermeld zijn in het Vennootschapswetboek. De Kruispuntbank zal aan elke onderneming, handelaar of vereniging zonder rechtspersoonlijkheid een uniek identificatienummer moeten toekennen. Ook dat betekent een aanzienlijke administratieve vereenvoudiging. Om alles in de hand te houden hebben we voorzien in de oprichting van een toezichtscomité voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Bedrijven hoeven dus niet te vrezen dat er een of andere Big Brother wordt opgericht. concept zijn, begrijpen we niet waarom wij, als wettelijk instituut, niet zijn geraadpleegd. Onze leden zijn nochtans de eerste raadgevers van de bedrijven en we kunnen aan dit wetsontwerp een grote toegevoegde waarde geven. Volgens ons heeft het wetsontwerp zoveel gevolgen dat het onbegrijpelijk is dat de accountants er niet bij zijn betrokken. Te meer omdat we de samenstelling van het personeel van die vzw s nog niet kennen. Onze leden bezitten evenwel de nodige middelen en bevoegdheden. We willen dus naar onze juiste waarde worden erkend. Het IAB, dat deskundigen van hoog niveau verenigt, waarvan eenieder 40 uur per jaar aan permanente vorming moet doen, vormt een waarborg voor ernstig en kwaliteitsvol IAB : Zoals u weet, vindt het Instituut het jammer niet betrokken te zijn geweest bij de uitwerking van het wetsontwerp waarin één van de cruciale aspecten van de werking van bedrijven wordt geregeld, namelijk hun start en administratieve begeleiding. Het heeft die teleurstelling overigens via officiële weg en via de pers uitgedrukt. Zoals u er net aan hebt herinnerd, bepaalt het wetsontwerp dat er "ondernemingsloketten" (met het statuut van een vzw) zullen worden opgericht waartoe de bedrijven zich rechtstreeks zullen richten in hun relaties met de overheid. We stellen ook vast dat die loketten startende vennootschappen gaan begeleiden en adviseren, in het bijzonder bij het opstellen van een financieel plan, subsidie- advies aan startende ondernemingen. In het kader van de administratieve vereenvoudiging voorziet de regering ook in de oprichting van een Kruispuntbank van ondernemingen, een soort van gegevensbank waarin alle gegevens met betrekking tot de rechtspersonen, ondernemingen en vzw s worden gecentraliseerd en waarin ook het handelsregister geïntegreerd wordt. De ondernemingsloketten zullen rechtstreeks toegang hebben tot die bank. Wij zijn altijd voorstander geweest van een radicale administratieve vereenvoudiging, maar we weten zelfs niet of ook de accountants toegang tot die gegevensbank zullen hebben. 9

6 Interview Charles Picqué :Ik heb nota genomen van uw opmerkingen en klachten. Ik blijf ontvankelijk voor uw kritiek, maar moet uw leden toch geruststellen. Het lijkt me nogal evident dat mocht ik me morgen als zelfstandige vestigen of een vennootschap oprichten, ik me in de eerste plaats tot een accountant zou wenden! Ik zeg dat niet om u een plezier te doen, maar omdat me dat de enige goede houding lijkt. Volgens mij ben ik niet de enige die er zo over denkt. Daarom blijf ik vol vertrouwen in de capaciteit van uw beroep om zich niet alleen aan te passen maar om ook aan te tonen dat het inzake de begeleiding van starters het best in staat is om hun vragen te beantwoorden. IAB : Door Europa gaat het prudentieel toezicht op de Belgische financiële markten een aanzienlijke facelift ondergaan tegen het einde van de zomer. Die verandering maakt dat, eind dit jaar, de Nationale Bank van België (NBB), als een echte coördinator van de verschillende gendarmes van de sector zal worden geïnstalleerd. De nieuwe versie van de hervorming van het prudentieel toezicht (144 maatregelen) voorbereid door Minister Reynders en uzelf, bepaalt immers dat ze de bevoegdheden van de drie huidige waakhonden van de Belgische financiële sector met name de NBB, de Commissie voor het Bank- en Financiewezen (CBF) en de Controledienst voor de Verzekeringen (CDV), - zal overkoepelen. Waarom al die veranderingen? Charles Picqué : In de eurozone zijn al tien van de twaalf landen die weg opgegaan volgens verschillende modaliteiten. Het gaat erom de centrale bank te betrekken in het proces van het prudentieel toezicht. Er waren maar twee achterblijvers meer: België en Luxemburg. Ik geef een voorbeeld: in Frankrijk, Italië en Nederland controleert de centrale bank de commerciële banken. In Engeland daarentegen neemt de Financial Services Authority, een soort van Engelse Security and Exchange Commission, die functie waar, en niet langer de Picqué : Ik blijf vol vertrouwen in de capaciteit van uw beroep om zich niet alleen aan te passen maar om ook aan te tonen dat het inzake de begeleiding van starters het best in staat is om hun vragen te beantwoorden. Bank of England. Het Belgisch ontwerp van hervorming voorziet in de oprichting van een raad van toezicht, met als voorzitter Guy Quaden, de gouverneur van de Nationale Bank. Dit ontwerp heeft maar één doelstelling: de financiële stabiliteit van het land bewaren. Het was immers meer dan tijd om de instellingen aan de economische realiteit aan te passen. De grenzen tussen de verschillende metiers van de moderne financiële wereld zijn tegenwoordig subtiel, om niet te zeggen vaag geworden. Het is dus logisch dat ze gechaperonneerd worden door één enkel controleorgaan. En is verder, sinds het ontstaan van de Europese Centrale Bank de tijd niet 10

7 Interview voorbij waarin de NBB, "geldschieter in laatste instantie" geen recht van controle op de commerciële banken kon hebben, uit schrik dat ze de plaat om bankbiljetten mee te drukken zou omkeren om een of andere bank uit de nesten te helpen als die in moeilijkheden verkeerde? Toch zal de NBB de commerciële banken niet rechtstreeks controleren. Ze zal vooral toezien op de belangrijke macrofinanciële evenwichten van het land en op het financieel beheer van de CBF en de CDV, twee instellingen die de banken en de verzekeringsmaatschappijen op het terrein zullen blijven controleren. Naast de reorganisatie van hun respectieve bevoegdheden inzake toezicht, voorziet de hervorming in een modernisering van de CBF. Die doelstelling houdt een nauwere samenwerking in tussen de CBF en de NBB om de eventuele toenadering van sommige diensten te kunnen realiseren. De NBB telt heel wat economen, de CBF vooral juristen: er kunnen dus schaalvoordelen worden gerealiseerd. Wat er ook van zij, op het ogenblik van een grotere transparantie van de financiële markten, die garant staat voor hun geloofwaardigheid, is de tendens onomkeerbaar. En dat vóór de volgende fase: de vermoedelijke geboorte van de alter ego van de Europese Centrale Bank inzake prudentieel toezicht op Euroland,waarvan de NBB de bevoorrechte Belgische gesprekspartner zou zijn. Het valt me op dat de kleine, zelfs zeer kleine bedrijven een overwicht hebben in het aantal faillissementen. De omvang van het bedrijf blijkt dan ook één van de doorslaggevende causale factoren van de faillissementen. IAB : De Minister van Economie is ook belast met de index van de consumptieprijzen. Is de euro een voorwendsel geweest om de prijzen op te trekken? Charles Picqué : Niet dat ik weet. De prijzen zijn niet gestegen zoals in sommige andere landen. De prijsstijging is gemiddeld lager geweest dan 2% met enkele verschillen, met name voor de horecasector waar een stijging van 4% genoteerd is. IAB : U hebt, tot besluit, als Minister van Economie een goede kijk op de macroeconomische evolutie van ons land. Bent u vertrouwensvol of pessimistisch? Charles Picqué : Het ligt in mijn aard om eerder vertrouwensvol te zijn, maar met mate en rede. De laatste cijfers die zijn bekendgemaakt, maken me optimistisch over een economisch herstel. Maar het is duidelijk dat voor mij het vertrouwen de fundamentele sokkel vormt waarop gesteund moet worden om de economie te doen heropleven. We kunnen om het even welke wet invoeren, de belastingen verlagen zoveel we maar willen: zonder vertrouwen geen heropleving. Als we de recente statistieken mogen geloven en ondanks de rampzalige gevolgen van 11 september, blijft dat vertrouwen bescheiden maar is het niettemin aanwezig. Het is aan ons om ervoor te zorgen dat voor ons collectief welzijn het vertrouwen blijft voortleven : 7062 failliete bedrijven Tewerkstelling : 4 werknemers : 86 % 5-19 werknemers : 12 % werknemers : 3 % Levensvatbaarheid : 2 tot 4 jaar: 29 % 5 tot 9 jaar : 30 % Sectoren : Handels- : 34 % Transport- : 24 % HORECA : 16 % Bouw- : 13 % Industrie : 7 % Juridische vorm : Eenmanszaak : 20 % BVBA : 51 % NV : 20 % 11

8 F iscaliteit Overzicht van de recente wijzigingen inzake Vlaamse registratierechten Vlaams Decreet houdende wijziging van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten van 1 februari 2002 (B.S. 28 februari 2002) HILDE PELGROMS Belastingconsulent Juridisch adviseur Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat Op 16 januari 2002 keurde het Vlaamse Parlement het lang aangekondigde decreet betreffende de nieuwe regeling i.v.m. de registratierechten in Vlaanderen goed. Dit decreet werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 28 februari 2002 en voorziet in een inwerkingtreding met terugwerkende kracht vanaf 1 januari Een blik op de spelregels. 1 I. Algemeen 1. Het decreet voorziet enerzijds in een algemene verlaging van de tarieven van de registratierechten op de overdracht van onroerende goederen gelegen in Vlaanderen en anderzijds in een aantal mogelijk bijkomende voordelen voor kopers-natuurlijke personen, van een tot hun hoofdverblijfplaats bestemd onroerend goed. Dit decreet is van toepassing op onroerende goederen gelegen in Vlaanderen. II.Vermindering van de registratierechten 2. Het decreet voorziet een in algemene vermindering van de registratierechten van 12,5 naar 10%. Dit komt neer op een belastingverlaging waarvan alle kopers van onroerende goederen kunnen genieten, ongeacht de juridische hoedanigheid van de koper (natuurlijke persoon of rechtspersoon) of de aard van het onroerend goed. Enige voorwaarde is dat het onroerend goed in Vlaanderen gelegen is. Het tarief van het zogenaamde klein beschrijf wordt van 6 naar 5% verlaagd. 3. Enkel verkoopovereenkomsten (het compromis ) die vanaf 1 januari 2002 werden afgesloten, vallen onder de nieuwe regeling. Kopers die een verkoopovereenkomst sloten vóór die datum kunnen niet genieten van de vermindering van de registratierechten, ook niet als de onderhandse overeenkomst een opschortende voorwaarde bevat die slechts na 31 december 2001 wordt vervuld. Om misbruiken te voorkomen, zullen de ontvangers der registratierechten minstens tot eind juni 2002, eisen dat in of onderaan de akte een verklaring wordt opgenomen waarin partijen (dit zijn de kopers en de verkopers) verklaren dat de overeenkomst dateert van na 31 december Zonder verklaring zal het vermoeden gelden dat de overeenkomst werd gesloten vóór 1 januari 2002 en zullen de (oude) tarieven van 12, 5% of 6% worden geheven. III. Bijkomende voordelen voor kopers van woningen en bouwgronden bestemd om er de hoofdverblijfplaats te vestigen Abattement (art. 46bis W.Reg.) 4. Op de eerste schijf van euro zijn geen registratierechten verschuldigd. Dit abattement geldt zowel voor de aankopen waarop 10% registratierechten is verschuldigd, als die waarop 5% ( klein beschrijf ) moet betaald worden. 5. Dit abattement van euro wordt toegekend per onroerend goed indien alle kopers aan de hierna vermelde voorwaarden voldoen. Indien één van hen niet aan alle voorwaarden voldoet, gaat het voordeel van het abattement verloren voor alle verkrijgers. Voorwaarden : De koper(s) moet(en) natuurlijke perso(o)n(en) zijn ; De aankoop moet een tot bewoning aangewend of bestemd onroerend goed betreffen of een grond waarop een woning zal worden gebouwd (de aankoop van een gebouw op plan of in oprichting of een te verbouwen onroerend goed dat op het ogenblik van aankoop nog niet bestemd is tot bewo- 12

9 Fiscaliteit ning wordt, voor de toepassing van dit decreet, gelijkgesteld met bouwgrond) ; De woning zal door de koper(s) worden bestemd als hoofdverblijfplaats (binnen 2 jaar na aankoop van een woning of binnen 3 jaar na aankoop van een grond of hiermee gelijkgesteld, zie supra). De bestemming tot hoofdverblijfplaats is een feitelijk gegeven en is dus geenszins gelijk aan de definitie van woonhuis klein beschrijf. De inschrijving in de bevolkingsregisters is dus niet voldoende als criterium (alhoewel deze inschrijving een ernstig vermoeden van hoofdverblijfplaats doet ontstaan). Er wordt, eveneens in tegenstelling tot het klein beschrijf, geen minimumtermijn voorzien gedurende dewelke men zijn hoofdverblijfplaats in het goed moet behouden; De aankoop moet zuiver en eenvoudig zijn. Een zuivere koop is een koop in de enge zin van het woord (dus bijvoorbeeld geen ruil of uitonverdeeldheidtreding). Een koop is eenvoudig als hij onvoorwaardelijk is. Zo zullen dus kopers van een onroerend goed waarin een tontineclausule werd opgenomen t.t.z. de verkoper vervreemdt een helft van zijn goed aan de eerste koper onder ontbindende voorwaarde van eerstoverlijden en aan de tweede koper onder opschortende voorwaarde van overleving niet kunnen genieten van het abattement. Ook een aankoop met een clausule van beding van wederinkoop is geen zuivere aankoop. Het onvoorwaardelijke karakter zal slechts beoordeeld worden op het ogenblik van het verlijden van de authentieke akte (het compromis kan dus afgesloten worden onder voorwaarde). Een ontwerp van decreet voorziet echter in de schrapping, vanaf 1 juli 2002, van de voorwaarde van eenvoudige koop. De aankoop moet een geheelheid in volle eigendom betreffen. De aankoop van een deel van een onroerend goed of van vruchtgebruik of naakte eigendom wordt dus uitgesloten van het voordeel van het abattement ; Geen enkele verkrijger mag eigenaar zijn van een ander onroerend goed dat geheel of gedeeltelijk tot bewoning is bestemd, noch van een bouwgrond. Indien er meerdere kopers zijn, mogen deze kopers evenmin reeds gezamenlijk eigenaar zijn van een ander onroerend goed geheel of gedeeltelijk bestemd tot bewoning (of een bouwgrond). De woning waarvan één of meerdere kopers eigenaar zijn in onverdeeldheid samen met nietkopers, wordt dus niet in aanmerking genomen. Uit gesprekken met de administratie, menen wij begrepen te hebben dat de administratie geen rekening zal houden met woningen gelegen in het buitenland (cf. klein beschrijf ). Een in het Waals of Brussels Hoofdstedelijk gewest gelegen woning, zal wél leiden tot uitsluiting van het abattement. 6. Het abattement betekent een reëel belastingvoordeel van respectievelijk euro (10 % van euro) of 625 euro (5 % van euro), naargelang het toepasselijk tarief. In bepaalde gevallen kan het abattement zelfs een voordeel opleveren van 1562,5 euro (12,5 % van euro) of 750 euro (6 % van euro), namelijk indien de onderhandse overeenkomst dateert van vóór 1 januari 2002 (en dus nog onderworpen is aan het oude tarief), doch onder een opschortende voor- waarde die zich realiseert na 31 december 2001 (waardoor het nieuwe regime van het abattement van toepassing is, mits, de koper(s), op het ogenblik van de onderhandse overeenkomst, voldeden aan de voorwaarden van het abattement). 7. Enkele voorbeelden Voorbeeld 1 Gegeven: A 1: 1970 RR BEF (= ,34) V 1: 1980 A 2: 2002 Basis : RR Berekening te betalen registratierechten: Te betalen RR bij A2 : ( ) x 10 % = ,00 Voorbeeld 2: Op datum van (onderhandse) overeenkomst mag men geen eigenaar zijn van een andere woning Gegeven: A 1 (compromis): jan A 2 (compromis): febr A 2 (auth. akte): april 2002 Basis : RR A 1 (auth. akte): mei 2002 Basis : RR Berekening te betalen registratierechten: Toepassing van artikel 46bis W.Reg. : Te betalen RR bij A2 (authentieke akte - april 2002) : Te betalen RR bij A1 (authentieke akte - mei 2002) : ( ) x 10 % = ,00 De meeneembaarheid (de rugzak ) (art. 61, 61 4 en 61 5 en art. 212bis W.Reg.) 13

10 Fiscaliteit 8. De registratierechten die verschuldigd zijn bij de aankoop van een woning of bouwgrond die als hoofdverblijfplaats bestemd zal worden, kunnen verminderd worden met de bij een vroegere aankoop van een woning of bouwgrond verschuldigde registratierechten. Enkel registratierechten overeenkomstig artikel 44, 53, 2 of 57 W.Reg. zijn meeneembaar (zowel de op het ogenblik van de registratie verschuldigde rechten, als later geheven bijrechten, na aftrek van eventueel teruggegeven rechten). 9. Er bestaan twee systemen van meeneembaarheid : Meeneembaarheid door verrekening (de verkoop van de oude hoofdverblijfplaats gaat vooraf aan de aankoop van de nieuwe hoofdverblijfplaats, toepassing van art e.v. W.Reg.). Schematisch wordt dit voorgesteld als A1 V1 A2 (of aankoop goed 1, gevolgd door verkoop goed 1, gevolgd door aankoop goed 2). Meeneembaarheid door teruggave (de oude hoofdverblijfplaats wordt verkocht na de aankoop van de nieuwe, toepassing van art. 212bis W.Reg.). Schematisch : A1 A2 V Meeneembaarheid door verrekening is mogelijk indien de onderhandse aankoopovereenkomst van het nieuwe goed dateert van na 31 december 2001 (de onderhandse verkoopovereenkomst mag vóór 1 januari zijn afgesloten). Meeneembaarheid door teruggave is mogelijk indien de onderhandse verkoopovereenkomst van het oude goed dateert van na 31 december 2001, ongeacht de datum van de onderhandse aankoopovereenkomst. 11. Het meeneemrecht is een individueel recht. Het is niet overdraagbaar (noch onder levenden, noch bij overlijden). Bij aankoop van een onroerend goed door meerdere verkrijgers, zal elke verkrijger zijn wettelijk aandeel in de op deze aankoop verschuldigde rechten kunnen meenemen. Het wettelijk aandeel is de bijdrage van deze persoon in de registratierechten waartoe hij krachtens de beginselen van het burgerlijk recht is gehouden. Voorbeeld 3: Gegeven: A 1 (door X en Y): 1970 RR : BEF (= 1.487,36) A 2 (door X en Z): 2002 Basis : RR V1 (door X en Y): 2002 Potentiële meeneembaarheid op het ogenblik van A2 In hoofde van X : 743,68 ( BEF / 2/ 40,3399) In hoofde van Z : geen (per hypothese) Berekening te betalen RR bij A2 : Toepassing van artikel 212bis W.Reg. (mogelijk indien één van hen een meeneemrecht bezit) Te betalen RR bij A 2 (door X en Z): ,00 Teruggave bij V1-743,68 (in hoofde van X) : ,32 Toepassing van artikel 46bis (mogelijk aangezien beiden voldoen aan de voorwaarden (er wordt in hoofde van X geen rekening gehouden met de woning die hij bezit in onverdeeldheid met Y)) : Te betalen RR bij A2 : ( ) x 10 % = ,00 de toepassing van artikel 46bis W.Reg. is, globaal gezien, voordeliger (en eveneens voordelig voor Y), doch nadeliger voor X (die bij toepassing van art. 212bis W.Reg ,32 betaalt en bij toepassing van art. 46bis W.Reg ) Potentiële meeneembaarheid voor de toekomst bij toepassing van artikel 46bis W.Reg. (latere A3) : In hoofde van X : ( ) In hoofde van Z : ( /2) Potentiële meeneembaarheid voor de toekomst (A3) indien toch voor meeneemrecht wordt gekozen : In hoofde van X : ( ) In hoofde van Z : ( ) 12. In tegenstelling tot het abattement, is meeneembaarheid mogelijk in hoofde van één of meerdere kopers. Niet alle kopers moeten bijgevolg aan de voorwaarden voldoen. De voorwaarden voor meeneembaarheid zijn de volgende : Beide onroerende goederen (zowel de vroegere hoofdverblijfplaats als het nieuw aangekochte goed) moeten gelegen zijn in Vlaanderen ; Het meeneemrecht is enkel ten voordele van natuurlijke personen (maar er mag worden aangekocht samen met een vennotschap of met een andere persoon die niet kan genieten van het meeneemrecht) ; Het vroeger aangekochte goed diende als hoofdverblijfplaats, ofwel tot op de datum van de onderhandse verkoopovereen- 14

11 Fiscaliteit komst (indien men valt onder de toepassing van art meenembaarheid door verrekening, zie supra), ofwel tot op de datum van de onderhandse aankoopovereenkomst van het nieuwe goed (indien men valt onder de toepassing van art. 212bis W.Reg., meeneembaarheid doorteruggave, zie supra). Hieruit volgt dat bij eerdere aankoop van een bouwgrond, hierop ondertussen een woning moet zijn opgericht (onder het BTW-regime) waarin de hoofdverblijfplaats werd gevestigd. In dat geval kunnen alleen de registratierechten op de grond meegenomen worden. Net zoals bij abattement is de hoofdverblijfplaats een feitelijk gegeven en ook hier is geen minimumtermijn tot behoud als hoofdverblijfplaats voorzien. Bij het vroegtijdig verlaten van de vroegere hoofdverblijfplaats (al was het maar een korte tijd vóór de onderhandse ver- of aankoopovereenkomst), zal men het meeneemrecht verliezen, zelfs indien een vroegtijdige verhuis het gevolg is van overmacht ; De aankoop moet een tot bewoning aangewend of bestemd onroerend goed betreffen of een grond waarop een woning zal worden gebouwd. Ook de aankoop van een gebouw op plan of in oprichting of een te verbouwen onroerend goed dat op het ogenblik van aankoop nog niet bestemd is tot woning kan van het meeneemrecht genieten ; Ook het nieuw aangekochte goed zal worden bestemd als hoofdverblijfplaats (binnen 2 jaar na aankoop van een woning of binnen 3 jaar na aankoop van een grond, bij aankoop van een gebouw op plan of in oprichting of een te verbouwen onroerend goed dat op het ogenblik van aankoop nog niet bestemd is tot woning) ; De verkoop van het vroeger aangekochte goed moet plaatsvinden binnen een periode van 2 jaar vóór of na de aankoop van het nieuwe tot bewoning te bestemmen onroerend goed (ongeacht de datum van aankoop van de vroegere hoofdverblijfplaats, die kan dateren van vóór 1 januari 2002). Deze termijn van 2 jaar wordt verlengd tot 3 jaar in geval van meeneembaarheid door teruggave (art. 212bis W.Reg.) indien de nieuwe aankoop een bouwgrond (of hiermee gelijkgesteld, t.t.z. aankoop van een gebouw op plan of in oprichting of een te verbouwen onroerend goed dat op het ogenblik van aankoop nog niet bestemd is tot woning) betreft. Zowel de verkoop van de oude hoofdverblijfplaats als de aankoop van het nieuwe tot bewoning bestemd onroerend goed moeten zuiver en eenvoudig zijn. Hier gelden dezelfde definities als bij abattement : een koop/verkoop in de enge zin, die tevens, op het ogenblik van de authentieke akte, onvoorwaardelijk moet zijn. Ook hier sluit de aan- of verkoop met een zuiver tontinebeding (zie supra) het recht op meeneembaarheid uit. Net zoals bij abattement, zou ook hier de vereiste van eenvoudige aan- of verkoop geschrapt worden vanaf juli De rugzak aan registratierechten die in mindering mag worden gebracht bedraagt maximaal euro per onroerend goed (te verdelen onder de verkrijgers, in verhouding tot de fractie die zij in het nieuwe goed verkrijgen). Voorbeeld 4: Gegeven: A 1 (door X en Y): 1970 RR BEF (= ,68) Echtscheiding onderlinge toestemming en toebedeling aan X: 2001 V1 (door X): 2002 A2 (door X en Z): 2003 Basis RR Potentiële meeneembaarheid op het ogenblik van A2 door X en Z In hoofde van X : 6.197,34 ( BEF /2 / 40,3399) In hoofde van Z : geen (per hypothese) Berekening te betalen RR bij A2 (door X en Z) : Toepassing van artikel 61 3 W.Reg. : Te betalen RR bij A2 : ,34 = 8.802,66 Toepassing van artikel 46bis W.Reg. (mogelijk indien ook Z voldoet aan de voorwaarden) : Te betalen RR bij A2 : ( ) x 10 % = ,00 de toepassing van artikel 61 3 W.Reg. is, op ogenblik A2 en globaal gezien, voordeliger, doch nadeliger voor Z (die bij toepassing van art W.Reg betaalt en bij toepassing van art. 46bis W.Reg ) 15

12 Fiscaliteit Potentiële meeneembaarheid voor de toekomst (latere A3) indien X en Z bij A2 kiezen voor de toepassing van artikel 61 3 W.Reg. : In hoofde van X : ( ) In hoofde van Z : ( ) Potentiële meeneembaarheid voor de toekomst (latere A3) indien X en Z bij A2 kiezen voor de toepassing van artikel 46bis W.Reg. : In hoofde van X : ( ) In hoofde van Z : ( ) Bovendien is het meeneemrecht ook beperkt tot de te betalen registratierechten op het nieuwe goed (d.w.z. dat een meeneemrecht nooit zal leiden tot teruggave als de recupereerbare registratierechten van een vorige aankoop hoger zijn dan de te betalen rechten n.a.v. de nieuwe aankoop). Het deel van eerder betaalde registratierechten dat niet effectief kan meegenomen worden bij een volgende aankoop, creëert een excedent dat dan eventueel bij een toekomstige nieuwe aankoop (die op zijn beurt weer voldoet aan alle voorwaarden van meeneembaarheid), meegenomen kan worden. Voorbeeld 5: Gegeven: A RR BEF (= ,34) A RR V V A RR Berekening te betalen registratierechten (op het ogenblik van A3): Toepassing van artikel 61 3, al. 1 en al. 4 W.Reg. : Te betalen RR bij A3 : (A2) 845,34 (exced. A1)= 1.154, Er kan slechts één aankoop van vóór 1 januari 2002 meegenomen worden. Voorbeeld 6: Gegeven: A RR BEF (= ,68) A RR BEF (= ,34) V V A Basis : RR Berekening te betalen registratierechten: Toepassing van artikel 61 3 W.Reg. : Te betalen RR bij A 3 : ,34 = 1.154,66 (de bij A1 betaalde registratierechten kunnen niet worden meegenomen) Toepassing van artikel 46bis W.Reg.: Te betalen RR bij A3 : ( ) x 10 % = ,00 meeneembaarheid voordeliger 15. Abattement en meeneembaarheid zijn niet cumuleerbaar. Indien zowel aan de voorwaarden van abattement is voldaan (door alle verkrijgers), als aan de voorwaarden van meeneembaarheid (door één of meerdere verkrijgers), moet er, per onroerend goed, een keuze gemaakt worden : ofwel vermindering van de heffingsgrondslag van euro (die ten gunste komt aan alle verkrijgers) ofwel vermindering van de registratierechten door meeneembaarheid ten belope van (een deel van) reeds eerder betaalde registratierechten (enkel in het voordeel van de verkrijgers die kunnen genieten van meeneembaarheid). Voorbeeld 7: Gegeven: A RR BEF (= ,34) V A Basis : RR Berekening te betalen registratierechten: Toepassing van artikel 61 3 W.Reg. : Te betalen RR bij A 2 : ,34 = 1.154,66 Toepassing van artikel 46bis W.Reg.: Te betalen RR bij A2 : ( ) x 10 % = ,00 meeneemrecht voordeliger Voorbeeld 8: In bepaalde gevallen kan het abattement voordeliger zijn dan het meeneemrecht (indien het meenembare RR lager is dan of, bij aankoop van een bescheiden woning, lager is dan 625 ) 16

13 Fiscaliteit Gegeven: A Basis : BEF RR : BEF (6 %) (= 1.115,52) V A Basis : RR Berekening te betalen registratierechten: Toepassing van artikel 61 3 W.Reg. : Te betalen RR bij A 2 : ,52 = ,48 Toepassing van artikel 46bis W.Reg.: Te betalen RR bij A2 : ( ) x 10 % = ,00 abattement voordeliger op het ogenblik van A2 Potentiële meeneembaarheid voor de toekomst (latere A3) : Bij toepassing van artikel 61 3 W.Reg. : Bij toepassing van artikel 46bis W.Reg. : Meeneembaarheid door teruggave (art. 212bis W.Reg.) is niet cumuleerbaar met artikel 212 W.Reg. (teruggave bij wederverkoop binnen een termijn van twee jaar na datum van authentieke akte van verkrijging). De combinatie van teruggave bij wederverkoop (art. 212 W.Reg.) en abattement (art. 46bis W.Reg.) of teruggave bij wederverkoop en meeneembaarheid door verrekening (art W.Reg.) kan wel. Voorbeeld 9: Teruggave bij wederverkoop gecumuleerd met meeneembaarheid door verrekening of met abattement Gegeven: A RR BEF (= ,34) V A Basis : RR Teruggave bij wederverkoop binnen 2 jaar : Teruggave artikel 212 W.Reg. bij V1 : 3/5e van 10.45,34 = ,20 Berekening te betalen registratierechten (er moet een keuze gemaakt worden): Toepassing van artikel 46bis W.Reg.: Te betalen RR bij A2 : ( ) x 10 % = ,00 Toepassing van artikel 61 3 W.Reg. : Te betalen RR bij A 2 : ( , ,20 = ,86 meeneembaarheid voordeliger Voorbeeld 10: Teruggave bij wederverkoop niet cumuleerbaar met meeneembaarheid door teruggave Gegeven: A RR BEF (= ,28) V A Basis : RR Berekening te betalen registratierechten (er moet een keuze gemaakt worden): Toepassing van artikel 212bis W.Reg. : Te betalen RR bij A 2 : ,00 Teruggave bij V1 : ,00 Toepassing van artikel 212 W.Reg. : Te betalen RR bij A2 : ,00 Teruggave artikel 212 : 3/5 x , ,37 teruggave volgens artikel 212 W.Reg. voordeliger IV. Vormvoorwaarden 17. Zowel het gunstregime van het abattement als van meeneembaarheid (door verrekening en door teruggave) zijn aan strikte vormvereisten gebonden. In de authentieke akte, in een ondertekende vermelding onderaan op de akte of, in sommige gevallen, in een afzonderlijk verzoekschrift gevoegd bij het document dat aanleiding geeft tot registratie, moeten een aantal vermeldingen opgenomen worden (zie, 46bis, 3e lid, art W.Reg. en art. 212bis, 6e lid W.Reg.). Deze vormvoorwaarden zijn voornamelijk een notariële aangelegenheid. In deze bijdrage wordt hierop dan ook niet verder ingegaan. 18. Wat de verlaging van de tarieven betreft, is er tot eind juni 2002 een overgangsmaatregel die bepaalt dat de registratie aan het nieuwe tarief onderworpen is aan de verplichte opname van een clausule in of onderaan de akte waarin partijen verklaren dat de overeenkomst dateert van na 31 december 2001 (zie supra 3.). Voetnoot 1 Dit artikel is bijgewerkt tot en met het Belgisch Staatsblad van 30 mei

14 De bescherming van de belangen van bepaalde aandeelhouders Ondernemingsrecht FRANK CLEEREN Advocaat - vennoot MONARD-D HULST Hasselt Voorliggende bijdrage vormt een bloemlezing van een aantal wettelijke bepalingen en statutaire of conventionele mechanismen, waardoor de positie van de individuele aandeelhouder wordt beschermd respectievelijk extra en preventief kan worden beschermd tegenover het misbruik van rechten door de (meerderheids-) aandeelhouder of het bestuur (en management) van de vennootschap. Ze wil in een kort bestek aan de vennootschapspraktizijn een aantal tips geven die hem, in geval van conflicten of in het kader van onderhandelingen, van nut kunnen zijn. De rol van de accountant in dit kader, en meer bepaald bij de individuele onderzoeks- en controlebevoegdheid van de vennoten op grond van artikel 166 W. Venn., wordt aansluitend toegelicht door Rutger Van Boven. I. Opzet - Inleiding - Situering 1. De verhouding en verstandhouding tussen wat men doorgaans (onterecht) de meerderheidsaandeelhouder(s) en de minderheidsaandeelhouder(s) noemt, is in veel vennootschappen een erg delicate zaak, vermits er steeds de kans en vrees bestaat dat de meerderheidsaandeelhouder zijn machtspositie zal gebruiken. Een dergelijke verhouding tussen minderheid en meerderheid in een vennootschap kan historisch gegroeid zijn, maar kan ook het gevolg zijn van bijvoorbeeld de intrede van een externe kapitaalverschaffer, de uitwerking van een successieplanning waarbij de ouders een zekere participatie in de familieonderneming blijven behouden, de oprichting van vennootschappen tussen echtgenoten waarbij een echtgenoot minderheidsaandeelhouder wordt, en dergelijke meer. 2. Een minderheidsaandeelhouder is een aandeelhouder net als alle andere aandeelhouders en heeft dezelfde rechten als de zgn. meerderheidsaandeelhouder (referentie-aandeelhouder), zoals ondermeer : het stemrecht, het voorkeurrecht, het informatie- en vraagrecht, het recht op dividenden, e.d.m. Er ontstaat echter vaak een probleem door de wijze waarop de beslissingen binnen een vennootschap normaliter op het niveau van de algemene vergadering en raad van bestuur worden genomen, namelijk bij wijze van gewone meerderheid van stemmen (art. 63 W. Venn.). Er wordt dus geen rekening gehouden met de principes van evenredige vertegenwoordiging. Dergelijke meerderheidsbeslissingen verbinden de minderheid, die zich daarbij moet neerleggen. Denk bijvoorbeeld aan : de benoeming / ontslag van bestuurders en commissarissen, de goedkeuring van de jaarrekening, de verkoop van substantiële activa, de beslissing over zware investeringen Er zijn evenwel een aantal wettelijke bepalingen en statutaire of conventionele mechanismen, waardoor de positie van de individuele aandeelhouder wordt beschermd respectievelijk extra en preventief kan worden beschermd tegenover het misbruik van rechten door de (meerderheids-)aandeelhouder of het bestuur (en management) van de vennootschap. Daarover handelt deze bijdrage. 4. Het opzet van deze bijdrage bestaat er geenszins in een volledig en gedetailleerd overzicht te geven van alle juridische aspecten die verband houden met de belangenbescherming van aandeelhouders. Zo worden slechts enkele aspecten van de wettelijke en de statutaire / contractuele bescherming van de aandeelhouder belicht en wordt er bijvoorbeeld geen aandacht geschonken aan de jurisprudentiële bescherming van de aandeelhouder. Ook wordt de aandacht enkel toegespitst op de vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid. 19

15 Ondernemingsrecht De bijdrage heeft als bedoeling in een kort bestek aan de vennootschapspraktizijn een aantal tips te geven die hem in geval van conflicten of in het kader van onderhandelingen van nut kunnen zijn. Dit is dan ook de reden waarom de verwijzing naar rechtspraak en rechtsleer zo beperkt mogelijk werd gehouden. II. De wettelijke bescherming van aandeelhouders 1. Het recht om de bijeenroeping van de algemene vergadering te vorderen 5. Principe.Wanneer aandeelhouders, die tenminste één vijfde (20%) van het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen dit vragen, moet de raad van bestuur (en desgevallend de commissaris) de algemene vergadering bijeenroepen (art W. Venn.) binnen de drie weken na hun verzoek (art. 345 en 647 W. Venn.). De algemene vergadering zelf moet dan binnen een redelijke termijn worden gehouden. Voormelde aandeelhouders moeten tevens de agenda bepalen, al kunnen de raad van bestuur of de zaakvoerder uiteraard eigen punten toevoegen. 6. Belang. Dit recht op bijeenroeping biedt de (minderheids)aandeelhouders de mogelijkheid om hun vraagrecht (cfr. infra) uit te oefenen en geïnformeerd te worden over diverse aspecten van de vennootschap, waarna zij desgevallend de bestuurders aansprakelijk kunnen stellen d.m.v. een minderheidsvordering. Bovendien, doordat de bijeenroeping soms door publicatie in de pers en het Belgisch Staatsblad geschiedt, kunnen de grieven van de minderheid op deze wijze een publiek karakter krijgen, hetgeen in bepaalde omstandigheden een gedegen drukkingsmiddel uitmaakt. 7. Diverse sancties. Indien de bijeenroeping niet gebeurt binnen de drie weken na het gedane verzoek, worden de bestuurders / zaakvoerders of commissarissen gestraft met een geldboete van 250 EUR tot EUR (artikel 345, 1-647, 1 W. Venn.). Daarnaast riskeren de bestuurders / zaakvoerders hun bestuurdersaansprakelijkheid (art W. Venn.). Het is ook mogelijk dat de bestuurders / zaakvoerders in kort geding worden veroordeeld tot bijeenroeping op straffe van een dwangsom. 2. Het vraagrecht 8. Principe. Iedere aandeelhouder (ongeacht zijn aandelenparticipatie) kan op elke algemene vergadering ter zake dienende vragen stellen aan de bestuurders / zaakvoerders, doch enkel m.b.t. hun jaarverslag of de agendapunten, en aan de commissarissen m.b.t. hun verslag (artikel W. Venn.). Deze vragen kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op : de bezoldiging van het kader, de strategie op middellange termijn, de waardering van bepaalde balansposten. Dit vraagrecht kan slechts uitgeoefend worden ter algemene vergadering (Kh. Ieper, 17 mei 1999, T.R.V., 534), hetgeen dus wil zeggen dat de aandeelhouders geen schriftelijke vragen kunnen stellen, die dan door de bestuurders / zaakvoerders moeten worden beantwoord. 9. Omvang. Het vraagrecht is quasiabsoluut en kan bv. niet worden beperkt door de statuten of een beslissing van de algemene vergadering. De bestuurders / zaakvoerders moeten daarop antwoorden, voor zover de mededeling van de gegevens of feiten niet van die aard is dat zij ernstig nadeel zou berokkenen aan de vennootschap, de aandeelhouders of het personeel van de vennootschap (artikel W. Venn.). Men denkt bijvoorbeeld aan informatie die niet mag worden vrijgegeven wegens een contractuele geheimhoudingsplicht of het risico van blootgeven van delicate informatie (of een positie) aan de concurrentie. 10. Sanctie. De miskenning door de bestuurders van dit vraagrecht kan ondermeer leiden tot de nietigheid van de besluiten van de algemene vergadering (art. 64 W. Venn.). De bestuurders kunnen ook individueel aansprakelijk worden gesteld (art W. Venn.). 3. Het recht op informatie van de aandeelhouders 11. Principe. Dit recht op informatie houdt in dat de aandeelhouders tijdig voorafgaand aan de algemene vergadering een aantal documenten moeten ontvangen of kunnen opvragen (art W. Venn.), zoals het verslag van de commissarissen (artikel 143 e.v. W. Venn.), de jaarrekening (artikel 92 e.v. W. Venn.) en (in sommige gevallen) het jaarverslag (artikel 94 e.v. W. Venn.). 20