Cadmium Zware metalen

Transcriptie

1 Indicator voor: Cadmium (CAS: ) Cadmium is een zwaar metaal dat van nature in heel lage concentraties in de aardkorst aanwezig is. Eén van de voornaamste bronnen van cadmium is sigarettenrook. In het verleden werd cadmium voornamelijk uitgestoten door non-ferro bedrijven en verbrandingsovens. Cadmium wordt gebruikt in legeringen, in halfgeleiders, in televisiebuizen en in oplaadbare batterijen en accu s. Productievolume: Totaal geproduceerd en/of geïmporteerd in de Europese Economische Zone: 1000 tot ton per jaar ( Hoog productievolume (België, Duitsland, Frankrijk, UK, Spanje, Italië, Noorwegen en Finland) 5808 ton in 1996 (ECB, 2003) Wetgevend kader: Richtlijn 2011/65/EU: elektrische en elektronische apparatuur mag maximaal 0,01% gewichtsprocent cadmium bevatten. Richtlijn 2010/75/EU: Emissiegrenswaarden voor de som van cadmium en cadmiumverbindingen: Uit afvalverbrandingsinstallaties: 0,05 mg/nm 3 Voor lozing van afvalwater van reiniging van afgassen: 0,05mg/l Richtlijn 2009/48/EC: De migratielimieten van cadmium uit speelgoed zijn voor volgende materialen: 1,9 mg /kg in droog, bros, poederachtig of flexibel speelgoedmateriaal 0,5 mg/kg in vloeibaar of kleverig speelgoedmateriaal 23 mg/kg in afgekrabd speelgoedmateriaal. Richtlijn 2008/105/EC: Cd-norm voor landoppervlaktewateren, zijnde rivieren en meren en de bijbehorende kunstmatige of sterk veranderde waterlichamen is afhankelijk van hardheid van het water: klasse 1: < 40 mg CaCO3/l: 0,08 µg/l klasse 2: 40 tot < 50 mg CaCO3/l: 0,08 µg/l klasse 3: 50 tot < 100 mg CaCO3/: 0,09 µg/l klasse 4: 100 tot < 200 mg CaCO3/l: 0,15 µg/l klasse 5: 200 mg CaCO3/l: 0,25 µg/l 1

2 Voor andere oppervlaktewateren geldt de norm: 0,2µg/l Deze normen mogen worden overschreden in mengzones in de direct omgeving van puntbronnen, zolang de rest van het oppervlaktewaterlichaam de norm haalt. VLAREBO 2008: Streefdoel Cd in bodem: 0,7mg/kg; in grondwater 1 µg/l Verordening 2006/1881: maximum waarden voor cadmium in voedingsmiddelen: Vlees Runderen, schapen, varkens en pluimvee niet slachtafval: 0,050 mg/kg vers gewicht Paardenvlees niet slachtafval: 0,20 mg/kg vers gewicht Lever runderen, schapen, varkens, pluimvee en paarden: 0,50 mg/kg vers gewicht Nieren runderen, schapen, varkens, pluimvee en paarden: 1,0 mg/kg vers gewicht Vis algemeen: 0,05 mg/kg vers gewicht Vlees van volgende vissoorten: ansjovis (Engraulis spp.), boniet (Sarda sarda), tweebandenbrasem (Diplodus vulgaris), paling of aal (Anguilla anguilla), diklipharder (Mugil labrosus labrosus), horsmakreel (Trachurus spp.), haanvis (Luvarus imperialis), sardien (Sardina pilchardus), sardinops (Sardinops spp.), tonijn (Thunnus spp., Euthynnus spp., Katsuwonus pelamis), Franse tong (Dicologoglossa cuneata): 0,1 mg/kg vers gewicht Zwaardvisvlees: 0,3 mg/kg vers gewicht Schaaldieren, met uitzondering van bruin vlees van krab en vlees van de kop en borst van kreeft en soortgelijke grote schaaldieren (Nephropidae en Palinuridae): 0,5 mg/kg vers gewicht Tweekleppige weekdieren: 1,0 mg/kg vers gewicht Koppotigen (zonder ingewanden): 1,0 mg/kg vers gewicht Granen, met uitzondering van zemelen, kiemen, tarwe en rijst: 0,10 mg/kg vers gewicht Zemelen, kiemen, tarwe en rijst: 0,20 mg/kg vers gewicht Sojabonen: 0,20 mg/kg vers gewicht Groenten en fruit, met uitzondering van bladgroenten, verse kruiden, fungi, stengelgroenten, pijnboompitten, wortelgroenten en aardappelen: 0,050 mg/kg vers gewicht Bladgroenten, verse kruiden, gekweekte fungi en knolselderij: 0,20 mg/kg vers gewicht Stengelgroenten, wortelgroenten en aardappelen, met uitzondering van knolselderij. In het geval van aardappelen is het maximumgehalte van toepassing op geschilde aardappelen: 0,10 mg/kg vers gewicht Richtlijn 2008/128/EC bepaalt gehalten aan Cd toegelaten in kleurstoffen voor toevoeging aan levensmiddelen. 2

3 Richtlijn 2008/84/EC bepaalt gehalten aan Cd toegelaten in levensmiddeladditieven, behalve zoetstoffen en kleurstoffen. Richtlijn 2004/107/EC: streefdoel Cd in lucht: 5 ng/m³ Richtlijn 2000/60/EC: cadium opgenomen als Priority Hazardous Substance Richtlijn 98/83/EC: Cd-norm voor drinkwater: 5 µg/l Richtlijn 94/67/EC voor verbranding van gevaarlijk afval: installaties vóór 1997: som Cd-componenen < 0,1 mg/m³; nieuwe installaties: som Cd-componenten < 0,05 mg/m³ Richtlijn 91/338/EEC: Cd mag niet meer gebruikt worden Als kleurstof voor afgewerkte producten In verf Als stabilisator van afgewerkte producten van polymeren en copolymeren van vinylchloride, behalve voor veiligheidsredenen Voor plateren van producten uit bepaalde sectoren Richtlijnen afvalverbranding 89/369/EEC en 89/429/EEC: grenswaarde Cd-emissie: 0,2 mg/nm³ off-gas. Richtlijn 86/278/EEC: bescherming van het leefmilieu Annex IA: grenswaarden voor Cd in bodems o Vlaanderen: zandbodem 1 mg/kg, kleibodem 3 mg/kg (VLAREBO) o Wallonië: 1 mg/kg Annex IB: grenswaarden voor Cd in slib: o Vlaanderen: 12 mg/kg (VLAREMA) o Wallonië: 10 mg/kg Annex IC: grenswaarden voor Cd in landbouwgrond: o Vlaanderen: grasland 0,012 kg/ha/j, cultuurgrond 0,024 kg/ha/j o Wallonië: 0,15 kg/ha/j Classificatie cadmium metaal: Verouderd: CMR WG (jan. 03) ECB (2003): F; R10 (licht ontvlambaar) (enkel pyrophoor Cd in huidige dsd-dpd) GHS classificatie (ECHA website) H330: fataal bij inademing H361: verdacht van schadelijk effect op fertiliteit of het ongeboren kind H341: verdacht van veroorzaken van genetische defecten H350: mogelijk kankerverwekkend 3

4 Verwachte blootstellingswegen naar de mens: Voeding: bladgroenten zoals sla, spinazie en selder, in noten en zaden en in orgaanvlees van vee uit vervuilde gebieden Inademing: huisstof in vervuilde gebieden, sigarettenrook. Hogervorst et al, 2007; (EFSA, 2009) (Hoog) blootgestelde groep: historische bodemvervuiling, nabij non-ferro smelters Verwachte gezondheidseffecten: Bij de mens werden bij verhoogde cadmium concentraties in urine verstoorde nierwerking, verstoorde botvorming, verhoogde bloeddruk waargenomen. In proefdieren werden ontwikkelingsstoornissen en geboorteafwijkingen geassocieerd met verhoogde cadmium concentraties Cadmium veroorzaakt ook effecten op het afweersysteem in proefdieren. In proefdier- en in vitro testen lijkt cadmium onvuchtbaarheid bij mannen te veroorzaken door beschadiging van de testes (Siu et al., 2009). Cadmium heeft hormoonverstorende eigenschappen waardoor het een effect heeft op verschillende hormonenbalansen, oa geslachtshormonen en thyroid-hormonen (risico evaluaties ECB,2003; Schoeters et al, 2006; S.V.S. Rana, 2014 ) Cadmium en cadmiumverbindingen worden door IARC geklasseerd als kankerverwekkend (groep 1) Laagste niveau waarbij schadelijke effecten waargenomen werden: ATSDR Minimal Risk Level: Chronische orale blootstelling:0,1 µg/kg/dag Chronische blootstelling via ademhaling: 0,01µg Cd/m 3 Uit ECB (2007): 4

5 LOAEL inhalatie CdO bij arbeiders: urinair Cd 3,1 µg/l LOAEL effect op beenderen: 3 µg/g crt LOAEL beroepsblootstelling: 5 µg/g crt Voorstel LOAEL nierschade algemene bevolking: 2 µg/g crt LOAEL orale blootstelling vruchtbaarheid algemene bevolking: 1 mg/kg/dag NOAEL inhalatie vruchtbaarheid beroepsblootstelling: 0,1 mg CdO/m³ NOAEL Cd-U = LOAEL/3 = 0,66 µg/g crt Uit recenter onderzoek (ECHA, 2013): Toename effect in Zweedse algemene bevolking bij Cd-U < 1µg/g creatinine (KemI 2011) Toename kans op osteoporose en beenderbreuken bij Cd-U rond 0,5 µg/g creatinine in Zweedse (SMC) en Amerikaanse (NHANES) studies. Geschatte externe blootstelling (dagelijkse inname) Algemene bevolking EU (ECB, 2003) Kinderen (4-7 jaar): Lucht: ng/dag Bodem en stof: 0,7 µg/dag Drinkwater: <1 µg/dag Voeding: 8 µg/dag Volwassenen: Lucht: ng/dag Bodem en stof: 0,7 µg/dag Roken: µg/dag Drinkwater: <2 µg/dag Voeding: 7-32 µg/dag Volwassenen nabij puntbronnen: Lucht: ng/dag Bodem en stof: 7 µg/dag Roken: µg/dag Drinkwater: <2µg/dag Voeding: µg/dag Uit WHO (2006) Op basis van de GEMS/Food regional diets wordt de totale opnamen van cadmium geschat op 2,8 tot 4,2 µg/kg bw/week Uit EFSA (2012) Inname via voedselconsumptie in EU berekend uit verschillende studies ( ). Dieetstudies werden gekoppeld met Cd-gehaltes in voedsel (gemiddelde berekend a.d.h.v. helft LOD voor waarden in voedsel onder LOD): Baby s <1 jaar: 2,74 µg/kg bodyweight Peuters 1-3 jaar: 4,85 µg/kg bodyweight 5

6 Kinderen 3-10 jaar: 3,96 µg/kg bodyweight Adolescenten jaar: 2,20 µg/kg bodyweight Volwassenen jaar: 1,70 µg/kg bodyweight Senioren: jaar: 1,56 µg/kg bodyweight 75-plussers: 1,63 µg/kg bodyweight De waarden uit voorgaande studie berekend voor de Belgische voedselinname (mediaan berekend a.d.h.v. helft LOD voor waarden in voedsel onder LOD): Adolescenten jaar: 2,03 µg/kg bodyweight Volwassenen jaar: 1,88 µg/kg bodyweight Senioren: jaar: 1,73 µg/kg bodyweight 75-plussers: 1,69 µg/kg bodyweight De waarden uit voorgaande studie berekend voor de Vlaamse voedselinname (mediaan berekend a.d.h.v. helft LOD voor waarden in voedsel onder LOD): Peuters 1-3 jaar: 6,77 µg/kg bodyweight (Slechts 36 proefpersonen) Kinderen 3-10 jaar: 5,03 µg/kg bodyweight Geschatte dagelijkse inname in België In 1992: 23,1 ± 6,6 µg/d (Van Cauwenbergh et al., 2000) Volwassenen 19,9 ± 5,5 µg/d (Deelstra et al., 1996) Voor een lichaamsgewicht van 60 kg: 22,11 µg/d (EC, 1997) Volwassenen: 18 ± 13,1 µg/d (Buchet et al., 1983) Gemiddelde volwassen populatie: 16,3 µg/d (DG Health and Consumer Protection, 2004), omgerekend voor een persoon van 70 kg is dit 2,3x10-1 µg/kg bw/dag (Bierkens et al., 2006) Geschatte dagelijkse inname in Vlaanderen Uitgaande van een orale achtergrondblootstelling van 16,3 µg/dag of 0,23 µg/kg bw/dag (DG Health and Consumer Protection, 2004) en rekening houden met het bodembestemmingstype (van belang voor het verbruik van zelfgekweekte groenten, vlees en melk), worden voor Vlaanderen volgende blootstellingen berekend: Bestemmingstype II (landbouw): 0,151 µg/kg bw/dag (DG Health and Consumer Protection, 2004) Bestemmingstype III (wonen): 0,205 µg/kg bw/dag (DG Health and Consumer Protection, 2004) Bestemmingstype IV (recreatie) en V (industrie): 0,23 µg/kg bw/dag (DG Health and Consumer Protection, 2004) De gemiddelde Vlaamse inhalatoire blootstelling wordt geschat op 4,6x10-4 µg/kg bw/dag (VMM, 2004) 6

7 Gemeten gemiddelde externe blootstelling Beroepsblootstelling (JRC, 2008) Metaalproductie: 12 µg/m³ Vervaardiging van batterijen: 50 µg/m³ Vervaardiging van pigmenten: 22 µg/m³ Plateren: 5 µg/m³ CdO productie: 15 µg/m 3 Geschatte interne blootstelling Geschatte dagelijkse Cd-opname (ECB, 2003): Kinderen (4-7 jaar): 0,5 µg/dag of 0,025 µg/kg bw/dag (absorptie lucht: 0,25; absorptie bodem: 0,05; absorptie drinkwater: 0,05; absorptie/intake voeding: 0,05) Niet-rokende volwassenen met voldoende ijzerreserve: 0,32-1,12 µg/dag (absorptie lucht: 0,25; absorptie bodem: 0,03; absorptie drinkwater: 0,03; absorptie voeding: 0,03) Rokende volwassenen met voldoende ijzerreserve: 0,82-3,12 µg/dag (absorptie lucht: 0,25; absorptie bodem: 0,03; absorptie roken: 0,025-0,05; absorptie drinkwater: 0,03; absorptie voeding: 0,03) Niet-rokende volwassenen met ijzertekort: 0,53-2,08 (absorptie lucht: 0,25; absorptie bodem: 0,06; absorptie drinkwater: 0,06; absorptie voeding: 0,06) Rokende volwassenen met ijzertekort: 1,03-4,08 µg/dag (absorptie lucht: 0,25; absorptie roken: 0,025-0,05; absorptie bodem, drinkwater en voeding: 0,06) Niet-rokende volwassenen met voldoende ijzerreserve nabij puntbronnen: 0,89-1,40 µg/dag (bij lucht 440 ng/dag) en 5,9-6,4 µg/dag (bij lucht 4000 ng/dag) (absorptie lucht: 0,25; absorptie bodem: 0,03; absorptie drinkwater: 0,03; absorptie voeding: 0,03) ECB (2003) berekende hieruit urinaire Cd-gehalten, waarbij een continue opname van 1 µg Cd/dag resulteert in een urinaire excretie van 0,5 µg Cd/24 uur of 0,5 µg Cd/g creatinine bij een leeftijd van 50 jaar.: Algemene bevolking, consumenten Niet-rokende volwassenen met voldoende ijzerreserve: 0,16-0,56 µg/g crt Rokende volwassenen met voldoende ijzerreserve: 0,41-1,56 µg/g crt Niet-rokende volwassenen met ijzertekort: 0,26-1,04 µg/g crt Rokende volwassenen met ijzertekort: 0,51-2,04 µg/g crt Volwassenen nabij een puntbron: 0,44-3,20 µg/g crt 7

8 Gemeten gemiddelde interne blootstelling Beroepsblootstelling (ECB, 2003): Metaalproductie: urine: 3 µg/g crt; bloed: 3 µg/l Vervaardiging van batterijen: urine: 3,5 µg/g crt; bloed: 2,3 µg/l Vervaardiging van pigmenten: urine: 4 µg/g crt; bloed: 4 µg/l CdO productie: urine: 10 µg/g crt; bloed: 1 µg/l Richtwaarden voor externe blootstelling: EPA RfD: 0,5 µg/kg/dag (water), 1 µg/kg bw/dag (voeding) PTWI: 25 µg/kg bw/month (JECFA, 2013) en de hieruit berekende PTDI: 1 µg/kg bw/dag (Bierkens et al., 2006) TWI: 2,5µg/kg bw/week (EFSA, 2011) Orale grenswaarde (minimal risk level, MRL) voor niet-carcinogene effecten: Intermediaire tijdspanne: 0,5 µg Cd/kg/dag Chronisch: 0,1 µg/kg bw/dag (ATSDR, 2012) Acute inhalatie grenswaarde (minimal risk level, MRL) 0,03µg Cd/m 3 Chronische inhalatie grenswaarde (minimal risk level, MRL) voor niet-carcinogene effecten: 0,01 µg Cd/m 3 (ATSDR, 2012) WHO advieswaarde luchtkwaliteit: 300 ng/m³ (niereffecten), 5 ng/m³ (vermijden accumulatie in landbouwbodem (WHO, 2000) EC streefwaarde: 5 ng/m³ (niereffecten (EC, 2005)) Drinkwaternorm Vlaanderen Cd: 5 µg/l (Vlaamse Regering, 2002) Drinkwaterrichtlijn WHO 2004: 3µg/l Grenswaarden beroepsblootstelling België (8-u TWA): (KB, 2002) 0,01 mg/m³ (inhal.) 0,002 mg/m³ (resp.) carcinogene classificatie USA Lucht: ACGIH (2007) : Treshold limit value (TLV) (8-u TWA) 0,01 mg/m 3 NIOSH (2005): IDLH 9mg/m 3 OSHA: 5µg/m 3 Richtwaarden voor interne blootstelling: Bloed: < 5 µg/l niet schadelijk (Lauwerys & Hoet, 2001) Urine LOAEL: zelfs rond 0,5 µg/g crt effecten op beenderen. 8

9 Moedermelk: < 5 µg/l (Abadin et al., 1997) Grenswaarden beroepsblootstelling Land/Organisatie Cd-B (Cd in bloed) Cd-U (Cd in urine) DFG BAT 15 μg/l 15 μg/l France IBE 10 μg/l 10 μg/g creat Sweden 11 μg/l Finland BAL 5,6 μg/l 5,6 μg/l ACGIH BEI 5 μg/l 5 μg/g creat BAT: biological tolerance values BEI: biological exposure indices BAL: biological action level IBE: indicateur biologique d exposition (Bron: ECB, 2003) Aanbevolen limietwaarde voor bescherming tegen nierschade: 1 µg/g crt Geschatte veiligheidsmarge t.o.v. LOAEL of TDI: Uit ECB (2003) Margin of safety (MOS) gebaseerd op LOAEL van 2 µg/g crt (voor algemene bevolking en beroepsblootstelling toxiciteit nieren en beenderen) en een NOAEL Cd lucht van 100 µg/m³ (voor beroepsblootstelling reprotoxiciteit) Algemene bevolking Niet-rokende volwassenen: MOS = 12,2 3,58 (LOAEL: 2µg/g crt / blootstelling: 0,16-0,56 µg/g crt) Rokende volwassenen: MOS = 4,88 1,28 (LOAEL: 2 µg/g crt / blootstelling: 0,41-1,56 µg/g crt) Niet-rokende volwassenen met ijzertekort: MOS = 7,72 2 (LOAEL: 2 µg/g crt / blootstelling: 0,26-1,04 µg/g crt) Rokende volwassenen met ijzertekort: MOS = 3,92 0,98 (LOAEL: 2µg/g crt / blootstelling: 0,51-2,04 µg/g crt) Volwassenen nabij een puntbron: MOS = 4,5 0,62 (LOAEL: 2 µg/g crt / blootstelling: 0,44-3,20) Beroepsblootstelling Herhaalde blootstelling: toxiciteit voor nieren en beenderen Metaalproductie: MOS = 0,66 (LOAEL: 2 µg/g crt / blootstelling: 3 µg/g crt) Vervaardiging van batterijen: MOS = 0,60 (LOAEL: 2 µg/g crt / blootstelling: 3,5 µg/g crt) Vervaardiging van pigmenten: MOS = 0,50 (LOAEL: 2 µg/g crt / blootstelling: 4 µg/g crt) Reprotoxiciteit Metaalproductie: MOS = 8,3 (NOAEL: 100 µg/m³ / blootstelling: 12 µg/m³) 9

10 Vervaardiging van batterijen: MOS = 2 (NOAEL: 100 µg/m³ / blootstelling: 50 µg/m³) Vervaardiging van pigmenten: MOS = 4,5 (NOAEL: 100 µg/m³ / blootstelling: 22 µg/m³) Plateren: MOS = 20 (NOAEL: 100 µg/m³ / blootstelling: 5 µg/m³) Opmerking: uit recenter onderzoek bleken er reeds effecten op te treden rond 0,5 µg/g crt, dus alle MOS voor algemene bevolking moeten mogelijk door 4 gedeeld (ECHA, 2013). Uit WHO (2006) Geschatte totale inname van cadmium is 40-60% van de PTWI van 7 µg/kg bw/week Veiligheidsmarge in België De geschatte dagelijkse inname van 0,23 µg/kg bw/dag voor een persoon van 70 kg is 4 keer kleiner dan de uit de PTWI berekende PTDI van 1 µg/kg bw/dag (Bierkens et al., 2006). De gemiddelde dagelijkse opname van 0,23 µg/kg bw/dag overschrijdt wel de meest conservatieve orale grenswaarde voor niet-carcinogene effecten van 0,2 µg/kg bw/dag (ATSDR) MOS op basis van de resultaten van het Vlaams humaan biomonitoringsprogramma: verhouding tussen de gemeten gemiddelde en de P90 van de referentiepopulatie van FLEHS II en de LOAEL van 2 µg/ g creatinine Volwassenen: referentie gemiddelde MOS = 3,22 (blootstelling: 0,62 µg/g crt en LOAEL: 2 µg/g crt); referentie P90 MOS = 1,65 (blootstelling: 1,21 µg/g crt en LOAEL: 2 µg/g crt) Persistentie (halfwaardetijd in de mens): Nieren/urine: jaar (ATSDR, 1999; Diamond et al., 2003; Nogué et al., 2004)) De biologische halfwaarde-tijd is 1-3 maanden in bloed en jaar in het hele lichaam (TDR, 1999) Perinatale blootstelling (placenta/moedermelk): Wordt in belangrijke mate tegengehouden door de placenta (waarden in navelstrengbloed zijn 10-50% van deze in maternaal bloed (ECB, 2003; Butler Walker et al., 2006; Guan et al., 2010).,concentraties in moedermelk zijn veel lager dan in perifeer bloed. Concentraties in moedermelk zijn meer dan 2 maal hoger dan in serum van de moeder (Rossipal et al, 2007). 10

11 Matrix: Invasief: bloed (recente + gecumuleerde blootstelling) Niet-invasief: urine (cumulatieve blootstelling), haar, navelstrengbloed, placenta Cadmium in urine is een maat voor de totale lichaamsconcentratie (Nordberg & Nordberg, 1988) Benodigd volume voor chemische analyse: Bloed: 1-2 ml Urine: 1-10 ml Detectielimiet: Bloed: 0,01 µg/l (VUB) Urine: 0,1 µg/l Gevalideerde biomerker: Internationale ringtesten op serumstalen en urinestalen worden georganiseerd. Standaard protocols zijn beschikbaar. AML: accreditatie VITO: ringtest VUB: ringtest Aanbevolen doelgroepen en matrix: Volwassenen: individuele urinestalen Bevallen moeders: individuele bloedstalen Adolescenten: individuele bloedstalen Vergelijkende metingen: Reeds gemeten waarden in Vlaanderen: Leeftijdsgroep geslacht matrix waarde jaar m bloed 1,0 µg/l a v bloed 0,8 µg/l a m urine 0,9 µg/24h a v urine 0,8 µg/24h a m bloed 1,22 µg/l a

12 20-83 v bloed 1,34 µg/l a m urine 1,0 µg/24h a v urine 0,9 µg/24h a m/v bloed 1,2 µg/l a m/v bloed 0,6 µg/l a m/v bloed 0,14 µg/l v bloed 0,63 µg/l v urine 0,79 µg/g crt pasgeborenen navelstrengbloed 0,21 µg/l m/v bloed 0,36 µg/l m/v bloed 0,42 µg/l m/v urine 0,62 µg/g crt pasgeborenen m/v bloed 0,073 µg/l m/v bloed 0,210 µg/l moeders v bloed 0,312 µg/l volwassenen v urine 0,22 µg/g crt v urine 0,22 µg/l a v urine 0,21 µg/l a m urine 0,06 µg/l a v urine 0,03 µg/l a a Belgische waarden; 1 uit ECB (2003); 2 Koppen et al., 2001; 3 Steunpunt Milieu & Gezondheid, 2006; 4 Hoet et al. (2013); 6 FLEHS II Baeyens et al. (2014) Internationale vergelijking: leeftijdsgroep geslacht matrix waarde jaar Land moeders v moedermelk 0,08 ng/g < moeders v moedermelk 0,07 µg/l m/v bloed 0,14 µg/l 1990 Duitsland m/v bloed 0,36 µg/l Duitsland m/v urine 0,22 µg/g Duitsland 6 crt v bloed 0,3 µg/l 1991 Zweden m/v bloed 0,08 µg/l 1992 Zweden 1 leeftijdsgroep geslacht matrix waarde a jaar Land pasgeborenen navelstrengbl 0,08 µg/l 1993 Oostenrijk 6 v urine 0,15 µg/g crt 1994 Zweden pasgeborenen navelstrengbl 0,02 a µg/l Zweden 6 moeders v bloed 0,9 µg/l <1995 Zweden 3 moeders v moedermelk 0,0 µg/l <1995 Zweden 3 12

13 24-68 m urine 0,2 µg/g crt 1995 Zweden m/v bloed 0,14 µg/l 1996 Duitsland m/v bloed 0,44 µg/l 1998 Duitsland m/v urine 0,23 µg/g 1998 Duitsland crt m/v bloed 0,37 µg/l 1998 UK m/v bloed 0,44 µg/l 1999 Italië m/v bloed 0,32 µg/l 1999 Zweden m/v urine 0,44 µg/g 1999 Nederland 1 crt >20 m/v urine 0,267 µg/g USA 6 crt jongeren bloed 0,76 µg/l 2000 Polen 6 5,5-7,7 bloed 0,11 µg/l 2000 Duitsland 5 5,5-7,7 urine 0,09 µg/l 2000 Duitsland 5 pasgeborenen navelstrengbl 0,19 nmol/l 2000 Zweden moeders v placenta 46 nmol/kg 2000 Zweden pasgeborenen navelstrengbl 0,28 µg/l 2001 Polen 6 jongeren bloed 0,9 µg/l 2001 Slovakije 6 >20 m/v urine 0,261 µg/g crt USA 6 pasgeborenen navelstrengbl 0,13 µg/l 2002 Italië 6 jongeren bloed 0,49 µg/l 2003 Frankrijk 6 moeders v moedermelk 0,43 µg/kg <2005 Slovakije m/v urine 0,29 µg/l Frankrijk m/v bloed 0,22 µg/l 2007 Marroko 8 >20 m/v bloed 0,358 µg/l USA 9 >20 m/v urine 0,24 µg/g USA 9 crt m/v bloed 0,26 µg/l 2008 Italië m/v Bloed 0,180 µg/l <2010 Italië m/v Bloed 0,180 µg/l <2010 Italië m/v Bloed 0,300 µg/l <2010 Italië m/v urine 0,9 µg/g crt 2013 UK 10 leeftijdsgroep geslacht matrix waardea jaar Land 3-14 m/v urine 0,08 µg/l b 2009 Duitsland m/v blood <0,12 µg/l b 2009 Duitsland 12 >20 m/v blood 0,337 µg/l USA 13 >20 m/v urine 0,194 µg/l USA 13 pasgeborenen m/v navelstrengbl Canada 0,08 µg/l (Arctic) 14 13

14 pasgeborenen m/v navelstrengbl 0,27 µg/l Spanje 15 pasgeborenen m/v navelstrengbl Saudi 0,78 µg/l Arabië 16 pasgeborenen m/v navelstrengbl 0,32 µg/l China 17 pasgeborenen m/v navelstrengbl 0,7 µg/l 2003 France 18 a Gemiddelde tenzij anders aangegeven; b mediaan 1 uit ECB (2003); 2 Ursinyova & Masanova (2005); 3 Hallén et al., 1995; 4 Dabeka et al., 1986; 5 Wilhelm et al., 2005; 6 uit M&G; 7 Fréry et al. (2011), 8 Laamech et al (2014); 9 CDC (2012); 10 Bevan et al., 2013; 11De Felip et al., (2014);12(Schulz et al., 2009); 13 CDC, 2015; 14 Butler Walker et al., 2006; 15 García-Esquinas et al., 2013; 16 Al-Saleh et al., 2011; 17 Wang et al., 2008; 18 Abdelouahab et al.,

15 Referenties Abdelouahab, N., Huel, G., Suvorov, A., Foliguet, B., Goua, V., Debotte, G., Takser, L. (2010). Monoamine oxidase activity in placenta in relation to manganese, cadmium, lead, and mercury at delivery. Neurotoxicology and Teratology, 32(2), Abadin, H.G., Hibbs, B.F. & H.R. Pohl (1997) Breast-feeding exposure of infants to cadmium, lead and mercury: a public health viewpoint. Toxicol. Ind. Health 13(4): Al-Saleh, I., Shinwari, N., Mashhour, A., Mohamed, G. E. D., & Rabah, A. (2011). Heavy metals (lead, cadmium and mercury) in maternal, cord blood and placenta of healthy women. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 214(2), ATSDR. (2012). TOXICOLOGICAL PROFILE FOR CHROMIUM. U.S. Department of Health and Human Services, Georgia. Baeyens, W., Vrijens, J., Gao, Y., Croes, K., Schoeters, G., Den Hond, E., Leermakers, M. Trace metals in blood and urine of newborn/mother pairs, adolescents and adults of the Flemish population ( ). International Journal of Hygiene and Environmental Health. (2014) Bevan, R., Jones, K., Cocker, J., Assem, F. L., & Levy, L. S. Reference ranges for key biomarkers of chemical exposure within the UK population. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 216(2), (2013) Bierkens, J., B. De Raeymaecker, C. Cornelis, R. Hooghe, G. Schoeters, S. Verbeiren (2006) Voorstel voor herziening bodemsaneringsnormen cadmium. Eindrapport. Vitorapport Buchet, J.P., Lauwerys, R., Vandevoorde, A., Pycke, J.M. (1983). Oral daily intake of cadmium, lead, manganese, copper, chromium, mercury, calcium, zinc and arsenic in Belgium: a duplicate meal study. Food Chem. Toxicol., 21(1): Butler Walker, J., Houseman, J., Seddon, L., McMullen, E., Tofflemire, K., Mills, C., Van Oostdam, J.. Maternal and umbilical cord blood levels of mercury, lead, cadmium, and essential trace elements in Arctic Canada. Environmental Research, 100(3), (2006) Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Fourth National Report on Human Exposure to Environmental Chemicals, U.S. Department of Health and Human Services, Atlanta (2012) Centers for Disease control and Prevention (CDC). (2015). Fourth National Report on Human Exposure to Environmental Chemicals, updated tables

16 Dabeka, R.W., Karpinski, K.F., McKenzie, A.D. & C.D. Bajdik (1986) Survey of lead, cadmium and fluoride in human milk and correlation of levels with environmental and food factors. Food Chem. Toxicol. 24(9): De Felip, E., Bianchi, F., Bove, C., Cori, L., D Argenzio, A., D Orsi, G., di Domenico, A. (2014). Priority persistent contaminants in people dwelling in critical areas of Campania Region, Italy (SEBIOREC biomonitoring study). The Science of the Total Environment, 487, Deelstra, H., Massart, D.L., Van Peteghem, C. (1996). Een actiegericht food monitoring programma. Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele aangelegenheden, Impuls Programma: Gezondheidsrisico i.v.m. voeding ( ). DG Health and Consumer Protection (2004) Assessment of dietary exposure to arsenic, cadmium, lead and mercury of the population of the EU Member States. Reports on tasks for scientific cooperation Task 3,2,11. European Chemicals Bureau (2003) Risk assessment cadmium. Final Draft July EC (1997). European Commission. Food, Science and Techniques. Reports on tasks for scientific cooperation. Report of experts participating in Task 3,2,4. Dietary exposure to cadmium. Report EUR EN. ECHA (European Chemicals Agency) (2013). Support document for identification of cadmium as a substance of very high concern because of its cmr1 properties and because of its adverse effects on kidney and bone tissues after prolonged exposure, which cause probable serious effects to human health which give rise to an equivalent level of concern to those of cmr and pbt/vpvb substances _en.pdf EFSA (European Food Safety Authority). (2009). Scientific Opinion of the Panel on Contaminants in the Food Chain on a request from the European Commission on cadmium in food. The EFSA Journal, 980, EFSA (European Food Safety Authority) (2011). Statement on tolerable weekly intake for cadmium. EFSA Journal 2011;9(2):1975 EFSA (European Food Safety Authority) (2012). Cadmium dietary exposure in the European population. EFSA Journal 2012;10(1):

17 N. Fréry, A. Saoudi, R. Garnier, A. Zeghnoun, G. Falq. Exposition de la population française aux substances chimiques de l'environnement. Institut de veille sanitaire, Saint-Maurice (2011) García-Esquinas, E., Pérez-Gómez, B., Fernández-Navarro, P., Fernández, M. A., de Paz, C., Pérez-Meixeira, A. M., Aragonés, N. (2013). Lead, mercury and cadmium in umbilical cord blood and its association with parental epidemiological variables and birth factors. BMC Public Health, 13(SEPTEMBER), 841. Guan, H., Piao, F.-Y., Li, X.-W., Li, Q.-J., Xu, L., & Yokoyama, K. Maternal and fetal exposure to four carcinogenic environmental metals. Biomedical and Environmental Sciences : BES, 23(6), (2010) Hallén, I.P., Jorhem, L., Lagerkvist, B.J. & A. Oskarsson (1995) Lead and cadmium levels in human milk and blood. Sci. Total Environ. 166: P. Hoet, C. Jacquerye, G. Deumer, D. Lison, V. Haufroid. Reference value and upper reference limits for 26 trace elements in the urine of adults living in Belgium. Clin Chem Lab Med, 51, pp (2013) JECFA (2004) Cadmium. WHO food additives series JECFA (2013) Cadmium. Evaluations of the Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives (JEFCA) KB (2002) Koninklijk Besluit van 11 maart 2002 betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de risico s van chemische agentia op het werk. (B.S. 14,3,2002, Ed. 2; erratum: B.S. 26,6,2002, Ed. 2) KemI (2011) Kadmiumhalten maste minska for folkhalsans skull. Rapport Nr 1/11. Bilaga 3. Health effects of cadmium in Sweden. 1_11.pdf Koppen G, Covaci A, Van Cleuvenbergen R, Schepens P, Winneke G, Nelen V., Schoeters Greet. (2001) Comparison of CALUX-TEQ values with PCB and PCDD/F measurements in human serum of the Flanders Environmental and Health Study (FLEHS), Toxicology Letters 123,

18 Laamech, J., Bernard, A., Dumont, X., Benazzouz, B., & Lyoussi, B.. Blood lead, cadmium and mercury among children from urban, industrial and rural areas of Fez Boulemane Region (Morocco): relevant factors and early renal effects. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 27(4), (2014) Lauwerys, R.R. & P. Hoet (2001) Industrial Chemical Exposure: guidelines for biological monitoring. Third edition. Lewis Publishers, Washington D.C. Nogué, S., Sanz-Gallén, P., Torras, A. & F. Boluda (2004) Chronic overexposure to cadmium fumes associated with IgA mesangial glomerulonephritis. Occupational Medicine 54: A. F.Nordberg and M. Nordberg, in BiologicalMonitoring of Toxic Metals, ed. T. W. Clarkson, L. Friberg, G. F. Nordberg and P. R. Sager, Plenum Press, New York, 1988, p Pirard, C., Koppen, G., De Cremer, K., Van Overmeire, I., Govarts, E., Dewolf, M.-C., Charlier, C.. Hair mercury and urinary cadmium levels in Belgian children and their mothers within the framework of the COPHES/DEMOCOPHES projects. The Science of the Total Environment, 472, (2014) Rossipal, E., Krachler, M., Li, F., & Micetic-Turk, D. Investigation of the transport of trace elements across barriers in humans: studies of placental and mammary transfer. Acta Paediatrica, 89(10), (2007) Schoeters G, Elly Den Hond, Moniek Zuurbier, Rima Naginiene, Peter Van Den Hazel, Nikos Stilianakis, Roberto Ronchetti, Janna Koppe, Cadmium and children: exposure and health effects, Acta Pediatrica. Supplement, Volume 95, Issue 453, (2006) Schulz, C., Angerer, J., Ewers, U., Heudorf, U., & Wilhelm, M. (2009). Revised and new reference values for environmental pollutants in urine or blood of children in Germany derived from the German environmental survey on children (GerES IV). International Journal of Hygiene and Environmental Health, 212(6), Steunpunt Milieu en Gezondheid (2006) Vlaams Humaan Biomonitoringprogramma Milieu en Gezondheid Rana, S. V. S. Perspectives in endocrine toxicity of heavy metals--a review. Biological Trace Element Research, 160(1), 1 14 (2014) TDR Ryan RP, Terry CE, Leffingwell SS (eds). Toxicology Desk Reference: The Toxic Exposure and Medical Monitoring Index, 5th Ed. Washington DC: Taylor & Francis,

19 Ursinyova, M. & V. Masanova (2005) Cadmium, lead and mercury in human milk from Slovakia. Food Addit. Contam. 22(6): Van Cauwenbergh, R., Bosscher, D., Robberecht, H., Deelstra, H. (2000). Daily dietary cadmium intak in Belgium using duplicate portion sampling. Eur. Food Res. Technol., 212: Vlaamse regering (2002) Besluit van de Vlaamse regering van 13 december 2002 houdende reglementering inzake de kwaliteit en levering van water bestemd voor menselijke consumptie (BS,28.I,2003). Wang, P., Tian, Y., Shi, R., Zou, X., Gao, Y., Wang, M., Yan, C. (2008). [Study on maternal-fetal status of Pb, As, Cd, Mn and Zn elements and the influence factors]. Zhonghua yu fang yi xue za zhi [Chinese journal of preventive medicine], 42(10), WHO (2006) Evaluation of certain food contaminants. Sixty-fourth report of the Joined FAO/WHO Expert Committee on Food Additives. WHO Technical Report Series 930, World Health Organisation, Geneva. Wilhelm, M., Eberwein, G., Hölzer, J., Begerow, J., Sugiri, D., Gladtke, D. & U. Ranft (2005) Human biomonitoring of cadmium and lead exposure of child-mother pairs from Germany living in the vicinity of industrial sources (hot spot study NRW). J. Trace Elem. Med. Biol. 19(1): WIV (Wetenschappelijk instituut volksgezondheid) (2004) Nationale voedselconsumptiepeiling. 19