Jaarverslag Oost NV Resultaten 2009

Transcriptie

1 Jaarverslag Oost NV Resultaten 2009

2

3 Inhoudsopgave Woord vooraf 5 Bericht van de Raad van Commissarissen 7 Verslag van de directie 9 De gezonde mens en mvo 9 De omgeving van Oost NV 10 Doelstelling en organisatie 11 Resultaten 15 Tot slot: een vooruitblik op Toelichting op de resultaten 23 Ontwikkeling & Innovatie 23 Bedrijfsomgeving 39 Investeringsbevordering 44 Participatie (PPM Oost) 57 Jaarrekening Bijlagen 91 Corporate Governance 93 Raad van Commissarissen en directie Oost NV 97 Organisatie Oost NV 99 Verklarend overzicht van afkortingen 103 Leeswijzer Na het Bericht van de Raad van Commissarissen wordt in het Verslag van de directie ingegaan op voor Oost NV relevante ontwikkelingen. Ook worden daar de doelstelling en de organisatie nader toegelicht. Daarna wordt per business unit in een tabelvorm kort en bondig aangegeven wat de doelstellingen voor het verslagjaar waren en in welke mate die ook daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Het directieverslag sluit af met een korte vooruitblik op Vervolgens wordt per business unit uitgebreider ingegaan op de in 2009 geboekte resultaten, vaak aan de hand van concrete projecten. In de jaarrekening 2009 komen daarna de financiële resultaten van het boekjaar 2009 aan de orde. In de bijlagen treft u nadere informatie aan over Corporate Governance, RvC, directie en personeel van Oost NV, maar ook een verklarend overzicht van gebruikte afkortingen en begrippen.

4

5 Woord vooraf 2009 was het jaar waarin de gevolgen van de financiële crisis zich volop deden voelen. Veel ondernemers leden grote omzetverliezen, investeringen kwamen tot stilstand en ontslagtrajecten waren aan de orde van de dag. In onze regio viel op dat Food en Health zich goed staande hielden. De gezondheidsmarkt bleek een groeimarkt, ook in slechte tijden. Ook de innovatieve voedselindustrie leed minder onder de recessie dan andere sectoren. Technology kreeg wel zware klappen, maar trok tegen het einde van 2009 al weer aan. Het beleid van beide provincies om volop in te zetten op de drie sterke regionale speerpunten Food, Health en Technology lijkt Oost-Nederland dus ook recessiebestendiger te maken. De economische neergang vond ook zijn vertaling bij Oost NV. Ondernemers kregen veel meer behoefte aan steun vanuit overheden. Zo ontving Participatiemaatschappij Oost Nederland fors meer aanvragen voor geld dan het jaar ervoor. Gelukkig had PPM Oost ook extra kapitaal beschikbaar, zodat meer bedrijven konden worden geholpen. Bij Meesters van de Toekomst verdubbelde het aantal ondernemers dat een private investeerder zocht. Investeringsbevordering ervoer juist dat bedrijven van elders massaal de beslissing om in Gelderland en Overijssel te investeren uitstelden. Bij Ontwikkeling & Innovatie vertaalde de recessie zich in extra aandacht voor innovatietrajecten. De crisis heeft zichtbaar gemaakt dat de markt ook onvolkomenheden kent en dat de overheid een duidelijke en heldere rol kan vervullen in het aanjagen van innovaties en het gericht deelnemen in innovatieve bedrijven. Dankzij een kapitaalstorting van het ministerie van Economische Zaken en beide provincies kon Oost NV in 2009 veel ondernemers bijstaan en ze net dat steuntje in de rug door de crisis heen geven. Oost NV kon daardoor de taken vervullen die haar door de aandeelhouders zijn gesteld, die van een ondernemende ontwikkelingsmaatschappij die de regionale economie en werkgelegenheid stimuleert. Een organisatie die initiatieven neemt, die verantwoord risico durft te nemen, die partijen uitdaagt met ambitieuze plannen te komen en die deze plannen vervolgens actief, met raad en daad ondersteunt. In 2010 lijkt de economie weer aan te trekken, maar het herstel is omgeven met talloze onzekerheden. Oost NV blijft daarom ruimte nodig hebben om met ideeën en projecten aan de slag te gaan. Met en voor ondernemers, in het belang van Oost-Nederland. Karin van Willigen algemeen directeur 5

6 6

7 Bericht van de Raad van Commissarissen Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland (Oost NV) heeft het jaar 2009 afgesloten met een positief resultaat. Niet alleen vanwege de forse resultaatbijdrage uit participaties van Participatiemaatschappij Oost Nederland NV (PPM Oost) van , maar ook omdat de ontwikkelingsmaatschappij exclusief PPM Oost er in 2009 opnieuw in geslaagd is zonder kruisfinanciering tot een positief financieel resultaat te komen. Geconsolideerd is het resultaat van Oost NV over Maar veel belangrijker voor de impact op de regionale economie: ook inhoudelijk zijn de resultaten van Oost NV op het niveau zoals dat in de prestatie-indicatoren in het meerjarig werkplan met de stakeholders overeengekomen is. De ontwikkelingsmaatschappij is in 2009 actief betrokken geweest bij investeringsimpulsen in Oost-Nederland voor een bedrag van ongeveer 208 miljoen euro. In 2009 liet de recessie zich volop voelen; het jaar 2010 is economisch met onzekerheden omgeven. Juist daarom is het verheugend dat Oost NV met een aangepaste structuur en een sterke organisatie in staat is haar aandeelhouders terzijde te staan in het verbeteren van de economie en het versterken van de economische structuur. Ook de jaren 2010 en 2011 zullen in economisch opzicht moeilijk worden met, zoals het er nu uitziet, een beperkte groei. Oost NV en PPM Oost staan daarom voor een des te grotere uitdaging om met behulp van extra geld en instrumenten zoals die door alle drie de aandeelhouders beschikbaar gesteld zijn, het bedrijfsleven in Oost-Nederland te ondersteunen en door deze moeilijke jaren heen te helpen. Om die reden spreekt de Raad van Commissarissen hier zijn grote waardering uit voor de inzet van het personeel en management van Oost NV en PPM Oost in het verslagjaar. De Raad van Commissarissen constateert dat de werksfeer goed is, dat het personeelsverloop laag is en dat Oost NV er in geslaagd is, samen met haar partners, een belangrijke rol te spelen bij het actief bevorderen van een sterke economische structuur in Oost-Nederland. Na het vertrek van directeur Toon van Asseldonk in januari, heeft directeur Marius Prins van PPM Oost tijdelijk de rol van algemeen directeur van Oost NV waargenomen. Op 24 april 2009 is in de persoon van Karin van Willigen een nieuwe algemeen directeur van Oost NV in dienst getreden. De Raad van Commissarissen hecht veel waarde aan een heldere corporate governance structuur voor Oost NV en PPM Oost. Om die reden is in 2008 besloten de na de fusie ontstane structuur met twee Raden van Commissarissen aan te passen. Als gevolg daarvan is per 22 april 2009 de Raad van Commissarissen van PPM Oost omgezet in een Investment Committee. De RvC van Oost NV is tevens de toezichthouder geworden van PPM Oost. De statuten van Oost NV en PPM Oost zijn hierop aangepast. De Raad van Commissarissen hecht ook veel waarde aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en is tevreden dat Oost NV en PPM Oost consequent werken aan maatschappelijke en milieudoelstellingen. In de Raad van Commissarissen zijn er verschillende commissariswisselingen geweest. De commissarissen J.A.M. Hendrikx, J.M.A. van der Lof en R.W.J.M. Bonnier zijn afgetreden. H.A. Doek, J. Schepers en W.H.M. Zijm zijn als nieuwe leden benoemd in de Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen kwam in het verslagjaar vijfmaal in vergadering bijeen. Daarnaast vond enkele malen overleg buiten de vergaderingen om plaats, onder meer over participatievoorstellen van PPM Oost die conform de statutaire goedkeuringsprocedure aan aandeelhouders van PPM Oost dienen te worden voorgelegd. 7

8 Op 22 april 2009 hebben de aandeelhouders de jaarrekening 2008 vastgesteld. Daarbij werd aan de directie en de Raad van Commissarissen decharge verleend voor het door hen in 2008 gevoerde beleid, respectievelijk gehouden toezicht. De aandeelhouders van Oost NV hebben PricewaterhouseCoopers (PwC) in 2009 opnieuw benoemd tot accountant voor de beide vennootschappen: Oost NV en PPM Oost NV. De jaarrekening 2009 is door PwC gecontroleerd. De goedkeurende accountantsverklaring is in de jaarrekening opgenomen op pagina 82 en 83. Wij stellen de aandeelhouders voor het resultaat over 2009 toe te voegen aan de algemene reserve en adviseren de aandeelhouders de jaarrekening 2009 vast te stellen en decharge te verlenen aan de directie voor het gevoerde beleid en aan de Raad van Commissarissen voor het gehouden toezicht. Deventer, 22 april 2010 Raad van Commissarissen van de Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV A. Verberk (voorzitter) D.G. Brinkman H.A. Doek J. Schepers W.H.M. Zijm 8

9 Verslag van de directie Kernpunten resultaat 2009 Het kennisbeleid Oost-Nederland met de speerpunten voeding, gezondheid en technologie levert steeds meer concrete resultaten op en Oost NV speelt daarin een belangrijke uitvoerende rol. In totaal is Oost NV in 2009 betrokken bij het realiseren van een R&D-impuls van ruim 109 miljoen euro. Oost NV is betrokken bij de ontwikkeling van bruto ruim 300 hectare aan nieuwe bedrijventerreinen en bij de herstructurering van ruim hectare bestaand bedrijventerrein. Acquisitie van 17 nieuwe bedrijven, 3 uitbreidingsinvesteringen, 2 behoudprojecten en 8 samenwerkingsprojecten met in totaal ruim 829 nieuwe arbeidsplaatsen en een investeringsvolume van ruim 98 miljoen euro. Realisatie van 19 nieuwe participaties en 31 aanvullende financieringen bij bestaande participaties door PPM Oost. Financieel resultaat: winst van De gezonde mens en mvo Het versterken en stimuleren van de economie van de provincies Gelderland en Overijssel, dat is de missie en taakopdracht van Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland. Oost NV stimuleert innovaties, participeert in innovatieve bedrijven, revitaliseert bedrijventerreinen en probeert R&D-bedrijven naar de regio te trekken. Deze activiteiten dienen op zichzelf al maatschappelijke doelen. Het stimuleren van en investeren in economische innovatie loopt meestal gelijk op met meer duurzaamheid, energiebesparing, goede arbeidsomstandigheden et cetera. Oost NV richt zich op de drie speerpunten Food, Health en Technology: De gezonde mens. De projecten en participaties die daaruit voortvloeien leveren bijna zonder uitzondering een bijdrage aan duurzaamheidsdoelstellingen in brede zin. Via het centrale thema De gezonde mens wordt gewerkt aan activiteiten als biobased food, food future (innovaties in de voedselsector), health-technologie, high techsystems (mechatronica, robotic) en high tech-materialen. Daarnaast draagt Oost NV inhoudelijk bij aan het cluster energie, milieu en technologie door te stimuleren en te ondersteunen dat bedrijven uit die sector zich in de regio vestigen. Daarmee draagt de organisatie ook rechtstreeks bij aan duurzaamheid in de regio. Externe bedrijfsvoering In de externe bedrijfsvoering zal Oost NV in 2010 en de jaren erna alle activiteiten nog meer langs de meetlat van people, planet en profit leggen, de drie p s van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De organisatie doet momenteel al geen zaken met bedrijven waarvan de bedrijfsvoering vragen oproept over productiemethoden, sociaal beleid en al dan niet legaal en moreel handelen. Alle medewerkers dienen tijdens hun werkzaamheden alert te zijn op deze aspecten. Oost NV zal het komende jaar haar portefeuille opnieuw onder de mvo-loep leggen. Tevens zal de organisatie bestaande klanten wijzen op het belang van duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen in brede zin. De organisatie heeft in 2009 het risicobeheerssysteem nader uitgewerkt. Het beleid is erop gericht toekomstige risico s inzichtelijk te maken, te verminderen, te beheersen of te spreiden. Het gaat om strategische, operationele, financiële en informatierisico s. Operationele risico s betreffen onder andere de integriteit van medewerkers, stakeholders en andere belanghebbenden. 9

10 Er is steeds meer aandacht voor de integriteit van de bedrijven en organisaties waar de ontwikkelingsmaatschappij activiteiten voor uitvoert dan wel in participeert. Interne bedrijfsvoering De ontwikkelingsmaatschappij werkt intern doorlopend aan een professioneel personeelsbeleid, waar de ontplooiingsmogelijkheden van individuele medewerkers gelieerd zijn aan de organisatiedoelstellingen. De organisatie wil een stimulerende werkomgeving bieden waar medewerkers zich thuis voelen. Oost NV is beperkt in de mogelijkheden actief bij te dragen aan een verminderde belasting van het milieu, een verminderd gebruik van grondstoffen en vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. De organisatie is een zakelijke dienstverlener die in twee relatief nieuwe kantoorpanden huist, die goed geïsoleerd zijn en waar de medewerkers zorgvuldig omgaan met energie. Dat de organisatie de huurpanden deelt met andere huurders maakt het lastig zelfstandig nog meer grote milieuaanpassingen te realiseren. De organisatie werkt wel consequent aan een energiebewuste houding van de medewerkers door ze minder te laten kopiëren en door onnodige mobiliteit te vermijden. Het komend jaar zal Oost NV inventariseren of de interne bedrijfsvoering nog milieuvriendelijker en duurzamer kan worden gemaakt en tegen welke kosten dit kan. Eventueel zullen dan stapsgewijs verbeteringen worden aangebracht. Het jaarverslag wordt in 2010 voor het eerst langs de Transparantie Benchmark gelegd. De organisatie wil in het volgende jaarverslag rapporteren conform de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI). De omgeving van Oost NV In 2009 werd de wereld hard getroffen door een wereldwijde recessie. Het instorten van de financiële markten het jaar ervoor, deed zich in 2009 in de hele economie voelen. Ondernemers kregen het moeilijk. Investeringen werden uitgesteld of afgelast omdat een van de belangrijke productiefactoren van het bedrijfsleven (geld om te investeren) ernstig in gevaar kwam. Ook verminderde de omzet in een fors aantal sectoren drastisch. Een en ander had voor het tweede opvolgende jaar grote effecten op individuele bedrijven. Ook in Oost-Nederland was de recessie voelbaar. Ambitieuze plannen van bedrijven verdwenen in de ijskast of werden vooruitgeschoven. Veel bedrijven kregen financieringsproblemen. Het beroep op ondersteuning en middelen vanuit Oost NV nam daarmee echter opnieuw toe. Hoewel de recessie dus zijn weerslag had op de activiteiten van Oost NV, is die niet direct merkbaar in de resultaten. Nagenoeg op alle niveaus zijn de doelstellingen die vanuit het meerjarenperspectief voor 2009 gesteld waren, gehaald. Nationaal niveau Met de nota Pieken in de Delta; Gebiedsgerichte Economische Perspectieven heeft de nationale overheid in 2005 een omwenteling tot stand gebracht in het regionaal economisch beleid. De focus is verschoven van het wegwerken van achterstanden naar het gericht stimuleren van regiospecifieke kansen van nationaal belang. Daarnaast wil het ministerie van Economische Zaken met innovatieprogramma s gericht investeren in kansrijke innovatiethema s. 10

11 Ook de Europese programma s richten zich op die pieken. Er is meer aandacht en dus ook meer geld voor het versterken en ondersteunen van kansrijke ontwikkelingen en daarbij wordt zoveel mogelijk aangesloten op nationaal beleid. Verder hebben de provincies en het ministerie van Economische Zaken (EZ) aangegeven dat het omvangrijke investeringsprogramma voor de komende jaren als centraal thema meekrijgt: De gezonde mens. We stimuleren gericht regiospecifieke kansen Regionaal niveau In 2006 is de nationale nota Pieken in de Delta voor Oost-Nederland uitgewerkt in het programmadocument Pieken in Oost-Nederland - Werk maken van kennis. Hierin heeft de Programmacommissie Oost-Nederland het centrale thema Kennisconcentraties benutten uitgewerkt voor de drie speerpuntgebieden Food & Nutrition, Technology en Health. Oost-Nederland kiest er daarbij uitdrukkelijk voor om voort te bouwen op de aanwezige sterke punten: vooraanstaande kenniscentra, internationaal opererende bedrijven en ontwikkelingsgerichte kleinere bedrijven op de gebieden voeding, gezondheid en technologie. Oost-Nederland wil in 2015 tot de Europese top behoren met innovatieve instellingen en bedrijven die kennis ontwikkelen en exploiteren op deze drie speerpunten. Ook in 2009 is in het kader van Pieken in de Delta voor Oost-Nederland en EFRO, het Europees Fonds Regionale Ontwikkeling, weer een indrukwekkende lijst aan projecten ontwikkeld. Nagenoeg alle grote kennisinstellingen waren daarbij betrokken en ook een groot aantal MKB-bedrijven uit Oost-Nederland speelde een belangrijke rol. Conclusies De speerpunten Food en Health hielden zich vorig jaar goed staande. Hoewel Technology het begin 2009 lastig had, trok de sector halverwege het jaar al weer aan. De keus voor deze drie speerpunten blijkt dus ook economisch een duurzame keus te zijn geweest. De economische ontwikkelingen en de voorzichtig optimistische prognoses voor 2010 leiden daarom niet tot aanpassingen in de strategische koers van Oost NV. Het werk blijft gericht op structuurversterking door sterktes uit te bouwen en kansen te grijpen en kansrijke trends te vertalen naar economische perspectieven voor onze regio. Ook de samenwerking met en tussen vele partijen in de beide provincies draagt hieraan bij en moet dus intensief voortgezet worden. Doelstelling en organisatie Voor de periode heeft Oost NV in 2006 in nauwe samenwerking met haar stakeholders een meerjarenplan opgesteld met duidelijk omschreven doelstellingen en meetbare prestatie-indicatoren. Op basis van dit meerjarige plan is voor 2009 een activiteitenplan opgesteld met concreet meetbare doelstellingen voor het verslagjaar. Om de missie van Oost NV - het versterken en stimuleren van de economie in de provincies Gelderland en Overijssel - te kunnen uitvoeren, beschikt Oost NV over vier kerntaken: Ontwikkeling & Innovatie, 11

12 Bedrijfsomgeving, Investeringsbevordering en Participatie. De laatste activiteit is ondergebracht in Participatiemaatschappij Oost Nederland NV. Ontwikkeling & Innovatie Ontwikkeling & Innovatie (O&I) neemt initiatieven en ondersteunt activiteiten die leiden tot een beter productie- en vestigingsklimaat voor ondernemers. Bijvoorbeeld door het opzetten van kennis- en innovatieclusters waar bedrijven en kennisinstellingen aan deelnemen of door het verbeteren van de facilitaire infrastructuur. De rol van Ontwikkeling & Innovatie is vooral die van procesmanager en projectenbouwer; via intensieve begeleiding en vaak met een groot aantal zeer diverse partners kansrijke projecten tot realisatie brengen. Het voortouw ligt altijd bij het bedrijfsleven en in veel gevallen zijn kennisinstellingen onderdeel van het consortium waarmee gebouwd wordt. In toenemende mate kennen deze consortia ook een Europese dimensie. Ook het tot stand brengen en onderhouden van contacten met diverse Europese regio s valt hieronder. Tevens worden de provinciale en nationale overheden ondersteund bij de invoering van nationale en regionale economische stimuleringsprogramma s die betrekking hebben op de Sleutelgebiedprogramma s en Pieken in de Delta, naast de ondersteuning in het gebruik van de Europese cohesiebeleidsprogramma s. Dit jaar was Ontwikkeling & Innovatie betrokken bij een R&D-impuls van 109 miljoen euro, meer dan het dubbele van de doelstelling. Het ging om 13 innovaties, 19 starters en 183 cases. Bedrijfsomgeving Bedrijfsomgeving (BO) houdt zich beperkt bezig met de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen, kennisparken en bedrijfsverzamelgebouwen, maar vooral met de coördinatie van herstructureringsprojecten van bestaande bedrijventerreinen. Ook parkmanagement en breedbandinfrastructuur zijn belangrijke aandachtspunten. Het advies over bedrijventerreinen van de commissie-noordanus leidde in 2009 tot een herijking van het beleid bij Oost NV. In lijn met het advies krijgt revitalisering van bestaande bedrijventerreinen nu een zwaar accent. In Gelderland en Overijssel was Bedrijfsomgeving betrokken bij de revitalisering van ruim hectare bestaand bedrijventerrein. Daarnaast werd meegewerkt aan ruim 300 hectare aan nieuwe terreinen. Ook worden de provinciale en nationale overheden ondersteund bij het invoeren van nationale en regionale economische stimuleringsprogramma s voor de herstructurering van bedrijventerreinen. Investeringsbevordering Investeringsbevordering (IB) behelst: Het (pro)actief aantrekken van nieuwe bedrijven van buiten Oost-Nederland alsmede het creëren van (veelal) hoogwaardige samenwerkingsverbanden tussen (buitenlandse) bedrijven en kennisinstellingen of bedrijven die hier al gevestigd zijn. Dit laatste heet matching en is een onderdeel van het acquisitietraject. Het ondersteunen van het bestaande Gelderse en Overijsselse bedrijfsleven bij (grotere) uitbreidingsprojecten. Ook behoud en verankering van al bestaande bedrijven valt onder het werkterrein van IB. Acquisitie vindt daarbij voor 80 procent plaats binnen de drie speerpunten van het economische beleid van Oost-Nederland en daarmee ook vaak onder de vlag van de betreffende valleys. 12

13 Investeringsbevordering rondde dertig projecten af, die de komende drie jaar 829 nieuwe arbeidsplaatsen opleveren en een investeringsvolume van ruim 98 miljoen euro. Participatie Participatiemaatschappij Oost Nederland NV (PPM Oost) investeert in kansrijke bedrijven die zich profileren als voorloper of trekker van de regionale economie. Ook hier weer in het bijzonder voor de sectoren voeding, gezondheid en technologie. Maar niet uitsluitend. Ook innovatieve bedrijven in andere sectoren behoren tot de doelgroep. Geïnvesteerd wordt in bedrijven die zich in een start-, groei-, buy-out, buy-in of herstructureringsfase bevinden. PPM Oost is ook betrokken bij de SKE-regelingen, zoals die in Oost- Nederland zijn opgezet of in de steigers staan. De Participatiemaatschappij heeft in ,9 miljoen euro aan kapitaaluitbreidingen gekregen en een bedrag van 22,1 miljoen euro voor nieuwe fondsen zoals onder meer Innovatiefonds Oost Nederland, Innovatiefonds Platteland IIIa en GELDerland voor Innovaties. PPM Oost realiseerde 19 nieuwe participaties en 31 aanvullende financieringen bij bestaande participaties. Synergie tussen kerntaken Bewust voert Oost NV bovenstaande vier kerntaken niet geïsoleerd uit. Er is namelijk een sterk bewustzijn van de meerwaarde van samenwerking tussen die kerntaken en die blijkt ook steeds vaker in de praktijk in klinkende munt zichtbaar te worden. Om deze synergie daadwerkelijk te kunnen realiseren wordt één beleid gevoerd. Oost NV kiest daarbij periodiek en in nauwe samenspraak met relevante stakeholders de thema s waarop de activiteiten van alle kerntaken zich toespitsen. Dat zijn voor de periode uiteraard voeding, gezondheid en technologie. De kennis en netwerken van de Oost NV-medewerkers staan met name ter beschikking voor bedrijven en kennisinstellingen binnen die domeinen, maar soms natuurlijk ook daarbuiten als daarmee majeure ontwikkelingen in Oost-Nederland gerealiseerd kunnen worden. Onafhankelijkheid door publieke financiering Oost NV is een publiek gefinancierde organisatie die een bijzondere opdracht van haar aandeelhouders en subsidiënten, het ministerie van Economische Zaken en de provincies Gelderland en Overijssel, heeft gekregen. Hierdoor kan Oost NV activiteiten initiëren en aanjagen die een langere adem vergen dan voornemens of al uitgekristalliseerde plannen bij individuele opdrachtgevers. De rol van Oost NV daarbij is die van procesmanager en projectenbouwer: het samenbrengen van belangen, het fungeren als katalysator en het mede richting en uitvoering geven aan processen die kunnen leiden tot versterking van de economische structuur van de regio en tot concrete projecten die daar invulling aan geven. Regionale samenwerking Oost NV is als typische netwerkorganisatie en intermediair tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden sterk ingebed in de regio en heeft een goed regionaal netwerk, maar waar nodig ook daar buiten. Daarbij hecht Oost NV er aan de netwerken steeds meer te richten op de speerpunten waarbinnen gewerkt wordt. Sociaaleconomische structuurversterking is niet realiseerbaar zonder een sterke inbedding in de regio. Goede samenwerkingsrelaties met relevante regionale organisaties zijn voor Oost NV en de regio van groot belang. Uiteraard spelen Food Valley en Health Valley daarbij een belangrijke rol, net als het Innovatieplatform Twente. 13

14 In 2009 zijn de werkzaamheden natuurlijk periodiek afgestemd met de subsidiënten (het ministerie van Economische Zaken, de provincies Gelderland en Overijssel), regionale organisaties, brancheorganisaties en het regionale bedrijfsleven. In aanvulling op de al bestaande samenwerking hebben de Kamers van Koophandel in Oost-Nederland, Syntens en Oost NV in 2005 een Innovatieconvenant afgesloten. Binnen dit convenant worden de werkzaamheden van de verschillende organisaties goed op elkaar afgestemd en daarmee wordt voorkomen dat projecten dubbel of zelfs contraproductief ingevuld gaan worden. In 2009 is een gezamenlijke projectmanager aangesteld die actief de samenwerking vormgeeft. Goede samenwerkingsrelaties met regionale organisaties zijn voor Oost NV en de regio van groot belang Interne organisatie Op 24 april 2009 is Karin van Willigen in dienst getreden in de functie van algemeen directeur. Ze is in die functie directeur Toon van Asseldonk opgevolgd, na een interim-periode vervuld door PPM Oost-directeur Marius Prins. Eind 2009 had Oost NV 76 medewerkers in dienst (61 Oost en 15 PPM); 43 mannen en 33 vrouwen. Totaal gaat het om 66 fulltime arbeidsplaatsen (was eind 2008 nog 62,5 fte). In december 2009 waren er 46 fulltimers en 30 parttimers. Naast de 66 fte die in dienst zijn, zijn twee medewerkers gedetacheerd vanuit de gemeente Arnhem en is één medewerker gedetacheerd aan het IPT. Twee mensen (1,1 fte) zijn op basis van een managementovereenkomst verbonden aan Oost NV. Verder zijn er veertien medewerkers werkzaam op basis van een flexibel contract en is er één stagiair. De directie verwacht dat de interne organisatie in 2010 ongeveer gelijk zal blijven. De personeelsopbouw ziet per 31 december 2009 als volgt uit: Man - Vrouw - totaal < 24 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar > 55 jaar De gemiddelde leeftijd is 44 jaar. Het ziekteverzuim was in 2009 gelijk aan 2008: 2,9 %. In 2010 zal Oost NV het in 2009 opgezette risicobeheersingsmodel verder professionaliseren. De in de jaarrekening opgenomen paragraaf met betrekking tot risicobeheersing (blz. 72) is een afgeleide van het risicobeheersingsmodel. 14

15 Corporate Governance De visie van Oost NV op de oorspronkelijke corporate governance code van december 2003 is vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Oost NV op 30 mei De visie is in 2009 geactualiseerd op basis van de aangepaste corporate governance code van december 2008 (commissie- Frijns). Oost NV volgt, daar waar mogelijk, de code. In overleg met de aandeelhouders is bepaald waar de code, die met name opgesteld is voor beursgenoteerde ondernemingen, niet gevolgd kan worden en op welke wijze Oost NV daar een eigen aanvulling aan geeft. In bijlage 1 bij dit jaarverslag is de visie van Oost NV op de diverse aspecten van corporate governance opgenomen. In 2005 is een klokkenluiderregeling opgesteld, die eveneens via de internetsite te raadplegen is. Van deze regeling is tot nu toe geen gebruik gemaakt. Resultaten Financieel Het jaar 2009 is met een winst van positief afgesloten. Dat is voornamelijk te danken aan een positief resultaat uit het participatiebedrijf PPM Oost van In 2009 is door PPM Oost voor 13,4 miljoen euro geïnvesteerd in 19 nieuwe participaties en 31 bestaande participaties. Er werd voor 5,6 gedesinvesteerd waarvan 2,2 aan aflossingen. Er gingen twee participaties failliet. Ultimo 2009 bestond de PPM Oost-portefeuille uit 91 participaties met een geïnvesteerd vermogen van 50,4 miljoen. De voorzieningen stegen van 11,8 naar 16,1 miljoen. De zogenaamde fair value van de portefeuille behelst een meerwaarde ten opzichte van de boekwaarde van ( ) Zonder het PPM Oost-resultaat zou er voor Oost NV vennootschappelijk sprake zijn geweest van een positief resultaat van Voor 2010 streven we ernaar vennootschappelijk uit te komen in de buurt van een break-evenresultaat. De vermogenspositie van Oost NV is gezond. Het eigen vermogen bedroeg eind 2009 ruim 56 miljoen euro. Geconsolideerd bedroeg de liquiditeit ruim 41 miljoen. Vennootschappelijk bedroeg de liquiditeit van Oost NV eind ,1 miljoen euro (eind ,4 miljoen euro). 15

16 Ontwikkeling & Innovatie Doelstelling 2009 Realisatie 2009 Kennisbeleid Oost Triangle Operationalisering van de innovatiestrategie Triangle namelijk Food, Health & Technology met een omvang van 20 miljoen Realisering van goed functionerende kennisclusters: Food Food Valley, Betuwse Bloem, Innofood Innovatie-impuls voor drie clusters met een omvang van ,- per cluster Aanjagen en begeleiding van vele projecten in het kader van het programma Pieken in de Delta Oost-Nederland van het ministerie van Economische Zaken. Uiteindelijk zijn 20 voorstellen ingediend met een omvang van ruim 43 miljoen. Zie aanvragen in EFRO doelstelling 2-programma GO. Zie ook voorstellen inzake Triangle, voedselgerelateerd. Een Europees project met een impuls van 1 miljoen In 2009 is in het kader van Interreg het project Food Future, met een omvang van 12 miljoen euro, gemaakt, ingediend en goedgekeurd. De komende jaren wordt het uitgevoerd. Opzet SKE-regeling met betrokkenheid van Oost NV Stimulering Kennis Exploitatie (SKE) is in uitvoering met thans 15 business cases vanuit Wageningen. Acht starters geholpen aan een lening. Tien innovaties op het gebied van technische ontwikkeling, productontwikkeling en procesontwikkeling Realisering van goed functionerende kennisclusters: Health Health Valley, Health & Care, IPT Technology en Gezondheid Nauwe samenwerking tussen Poultry Center Barneveld en Stichting Food Valley voor twee productinnovaties op het gebied duurzame stal voor de kip én het ontbotten van vlees. Zie ook voorstellen inzake Triangle en EFRO voedselgerelateerd. Uitzetten en draagvalk vergroot van het concept World Class Food Cluster Een grenzeloze proeftuin. Innovatie-impuls voor drie clusters met een omvang van ,- per cluster. Zie aanvragen in EFRO doelstelling -2 programma GO. Zie voorstellen inzake Triangle, gezondheidgerelateerd. Ontwikkeling en uitvoering Field lab Client Care ter hand genomen. Een Europees project met een impuls van 1 miljoen Projectvoorstel Fasilis in uitvoering genomen. Het richt zich op de inventarisatie van gezondheid-kennisfaciliteiten en het stimuleren van het gebruik ervan door MKB-bedrijven middels kennisvouchers. Opzet SKE-regeling met betrokkenheid van Oost NV Uitvoering SKE KERN. In totaal zijn drie aanvragen voorgelegd. Tien innovaties op het gebied van technische ontwikkeling, productontwikkeling en procesontwikkeling Afronding en financiële afhandeling project Kennisclusterregeling Health Nijmegen waar vijf innovatieclusters zijn uitontwikkeld. De uitvoering van het project binnen de stichting Health and Care Stedendriehoek en ICT zorg in Zwolle heeft geleid tot het opsporen van circa tien nieuwe mogelijke innovaties/producten binnen de zorgketen. Validering zal volgend jaar plaatsvinden. 16

17 Realisering van goed functionerende kennisclusters: Technology Businesscluster Semiconductors, IPT, MAIN Innovatie-impuls voor drie clusters met een omvang van ,- per cluster Zie aanvragen in EFRO doelstelling 2-programma GO. Zie ook voorstellen inzake Triangle, technologiegerelateerd. Een Europees project met een impuls van 1 miljoen Het project Crosstexnetwork is op verzoek van het textielcluster in Overijssel en de provincie ontwikkeld en ingediend bij de Europese Commissie en is gericht op internationale netwerkvorming en concrete innovatieontwikkelingen in de High Tech Materialsindustrie. Opzet SKE-regeling met betrokkenheid van Oost NV Opzet van de SKE-regeling is in 2008 definitief geworden. De Universiteit Twente is met de uitvoering gestart in samenwerking met Kennispark Twente. Tien innovaties op het gebied van technische ontwikkeling, productontwikkeling en procesontwikkeling Realisering goed werkende Triangle kennisclusters: Delta Innovatie-impuls voor drie clusters met een omvang van ,- per cluster Inzet bij de ontwikkeling van het samenwerkingsverband van het IPT-cluster Ignition en het initiëren van aanvullend nog zes business cases in het Ignition-programma. Initiëren drie business cases binnen Businesscluster Semiconductor Oost-Nederland en realiseren van twee van deze initiatieven die thans in uitvoering zijn. Coördinatie en uitvoering intake PIDON en EFRO en ook gebiedsgerichte voorstellen inzake Triangle. Ontwikkeling en zorg dragen voor implementatie project Crisisinterventie om MKB-bedrijven te helpen indien ze in moeilijk vaarwater terecht zijn gekomen. Een Europees project met een impuls van 1 miljoen Het project Frederik is ontwikkeld en ingediend bij de Europese Commissie in samenwerking met Kennispark Twente en is gericht op internationale netwerkvorming en ontwikkeling van innovatieve best practices. Opzet SKE-regeling met betrokkenheid van Oost NV Voorstel is ontwikkeld, ingediend en goedgekeurd voor het opzetten van informal investors-infrastructuur Meesters van de Toekomst in in Twente en regio Zwolle. In samenwerking met Kennispark Twente en Kennispoort regio Zwolle. Tien innovaties op het gebied van technische ontwikkeling, productontwikkeling en procesontwikkeling Waarborgfonds Gelderland voor Innovaties met een omvang van 4 miljoen in uitvoering genomen. In samenwerking met onder meer Windesheim Hogeschool, Saxion, Kennispoort en provincie Overijssel is het project ondernemend innoveren uitgewerkt, ingediend en goedgekeurd. De uitvoering start in

18 Bedrijfsomgeving Doelstelling 2009 Realisatie 2009 Nieuwe bedrijvenlocaties en duurzaam beheer nieuwe terreinen Realiseren van nieuwe terreinen: betrokken bij de ontwikkeling van 220 Inmiddels betrokken bij de ontwikkeling van op jaarbasis gemiddeld ongeveer 317 hectare nieuwe bedrijventerreinen: hectare nieuw bedrijventerrein TOP-project Rail opstappunt (ROP). Parkmanagement Harderwijk. Gemeente Doetinchem regionale samenwerking en verevening (her)ontwikkeling terreinen. Herstructurering en duurzaam beheer verouderde terreinen Herstructurering van verouderde terreinen. Oost NV ondersteunt, jaagt aan en herwint bedrijventerrein bij de herstructurering van 650 hectare bestaande bedrijventerrein in de regionale projecten Kennisoverdracht en Innovatie Kennisoverdracht De activiteiten van Oost NV betreffen het proces en (laten) opstellen van de onderscheiden planfasen namelijk oriëntatie, masterplan en implementatieplan. Tevens betreft het aanjaagprojecten in het kader van de TOP-projecten en vernieuwende BO-projecten. In 2009 is Oost NV betrokken bij hectare herstructurering. Het betreft de volgende projecten: Gemeenten Almelo havengebied TOP-projecten. Gemeenten Olst, Wijhe en Dinkelland, gemeenten Haaksbergen en Putten, gemeente Renkum, gemeente Heumen, gemeente Staphorst en gemeente Steenwijkerland; coördinatie en uitvoering herstructureringsplannen. Doelstelling gehaald inzake kennisoverdracht en innovatie: Congres georganiseerd in samenwerking met het blad Bedrijventerreinen, kennisoverdracht, workshops, netwerken en tevens publicatie kennisdossier ontwikkeld. Digitheek up to date gemaakt. Onderzoeksprogramma bedrijventerrein in samenwerking met Radboud Universiteit Nijmegen, NICIS, ING real estate Rotterdam, Haarlemmermeer in uitvoering genomen. Innovatie Draaiboek parkmanagement uitgebreid met modules milieumonitoring en duurzame energie op bedrijventerreinen. 18

19 Investeringsbevordering Doelstelling 2009 Realisatie 2009 Boekjaarsubsidie 48 gerealiseerde projecten arbeidsplaatsen 60 miljoen investeringsvolume Additioneel project Investor Development 30 gerealiseerde projecten 829 arbeidsplaatsen 98 miljoen investeringsvolume 50 bedrijfsbezoeken 49 bedrijfsbezoeken Algemene indicatoren 90 intakeletters 35 fact finding trips 105 informatiepakketten 350 onderhanden projecten 97 intakeletters 33 fact finding trips 126 informatiepakketten 355 onderhanden projecten 19

20 Participatie (PPM Oost) Doelstelling 2009 Realisatie 2009 Nieuwe participaties nieuwe participaties Er werden 19 nieuwe participaties aangegaan: Nieuwe participaties 2009 Thema Vestigingplaats Amarcon B.V. Technologie Dalfsen Brinkhof B.V. Overige Epe Can-IT B.V. Technologie Ede Cropwatch Holding B.V. Voeding Oosterbeek Epocat International B.V. Technologie Barneveld Extra Dimensie Holding B.V. Technologie Deventer Feltest Equipment B.V. Technologie Loenen GreenGran B.V. Technologie Ede Health Impact Solutions B.V. Gezondheid Ede ididid Connecting Identities B.V. Technologie Ede IMK Holding B.V. Overige Arnhem Ingrepro Renewables B.V. Technologie Borculo NedAero Holding B.V. Technologie Zevenaar Optisense B.V. Technologie Enschede Delphi Bioscience B.V. (voorheen Gezondheid Scherpenzeel Pantarhei Devices B.V.) Pharmaline B.V. Gezondheid Arnhem Pillkey Holding B.V. Gezondheid Ede ProductIP B.V. Technologie Ede Recore Systems B.V. Technologie Enschede 20

21 Andere activiteiten Exits Aanvullende financieringen 10 exits (verkoop/liquidatie) 2 faillissementen 31 aanvullende financieringen zijn verstrekt aan bestaande participaties 334 aanvragen voor risicodragende financiering werden in Aanvragen behandeling genomen en 24 aanvragen voor een borgstelling in het kader van GELDerland voor Innovaties Platteland IIIa PPM Oost heeft op verzoek van de Management Autoriteit Oost-Nederland 3,0 miljoen risicodragend geïnvesteerd in 11 bedrijven. Innovatiefonds Oost-Nederland Het Innovatiefonds Oost Nederland is in de loop van 2009 van start gegaan. In 2009 hebben acht bedrijven een financiering ontvangen vanuit dit fonds. GELDerland voor Innovaties Dit project is in september 2009 formeel van start gegaan. De zes Rabobanken in de Achterhoek (Gelderland) hebben zich gecommitteerd om jaarlijks maximaal zes borgstellingen te verstrekken stond in het teken van het onder de aandacht brengen van de regeling bij de diverse banken en Regionale Centra voor Technologie in Gelderland. Groeifaciliteit PPM Oost heeft in februari 2007 een garantstellingovereenkomst met SenterNovem gesloten, in het kader van de uitvoering van de Regeling Groeifaciliteit. Hierbij heeft PPM Oost voor 2007 en 2008 een reserveringsquotum toegekend gekregen van 5 miljoen. In 2009 zijn er drie nieuwe financieringen ondergebracht bij de Regeling Groeifaciliteit. Eind 2009 heeft PPM Oost een totale garantie van ,- onder de Groeifaciliteit gebracht. De provincie Gelderland heeft in de Gelderse Investeringsagenda miljoen vrijgemaakt voor het Gelderse MKB. MKB Kredietfaciliteit Gelderland Het fonds is bedoeld voor MKB-bedrijven die in de kern gezond zijn, maar geconfronteerd worden met het tijdelijke probleem van de economische crisis. PPM Oost is met de provincie Gelderland in gesprek om de regeling uit te voeren. Verwacht wordt dat de regeling in februari 2010 wordt opengesteld. Budget: Resultaat Gerealiseerd resultaat:

22 Tot slot: een vooruitblik op 2010 Na de diepe crisis in 2009 gloren er lichtpunten in De Nederlandse economie gaat weer met 1,5 procent groeien, zo wordt voorspeld. Dat is een hoopvol signaal. Maar het betekent niet dat in 2010 de opgelopen achterstanden al weer zijn hersteld. De economische dreun van vorig jaar zal nog lang na-ijlen. Medio 2006 heeft Oost NV in nauwe samenwerking met de subsidiënten een meerjarenplan opgesteld voor de periode Daarmee zijn de ontwikkelingsmaatschappij meerjarige, maar ook concreet meetbare doelstellingen meegegeven. In het meerjarenplan is aangegeven welke prestaties Oost NV in die periode per kerntaak gaat leveren. Uit dit jaarverslag is gebleken dat Oost NV ondanks de crisis in grote lijnen de voor 2009 overeengekomen prestaties heeft kunnen leveren. Waarschijnlijk zal dat in 2010 ook het geval zijn. Een crisis is ook een hergroepering. Er vallen uiteindelijk bepaalde bedrijven om; andere, vaak vernieuwende bedrijven en gezamenlijke initiatieven kunnen juist gaan groeien, een spurt gaan maken. Dat maakt Ontwikkeling & Innovatie de komende jaren des te belangrijker als kerntaak van Oost NV. De organisatie zal haar rol in het samenbrengen van partijen en het stimuleren en ondersteunen van nieuwe initiatieven volop pakken in de vele netwerken die Oost-Nederland rijk is. Investeringsbevordering had in 2009 last van een terugval, omdat veel bedrijven hun internationale investeringen uitstelden of afgelasten. Daardoor pauzeerden veel projecten. Die komen mogelijk weer in beweging in 2010 en 2011, wat Investeringsbevordering extra werk zal gaan opleveren. Ook voor nieuwe acquisitie ziet 2010 er weer wat gunstiger uit, al zullen de internationale investeringen komend jaar nog zeker niet terug zijn op het hoge niveau van Voor Bedrijfsomgeving is van belang dat de samenwerking met de provincie Gelderland is versterkt in de vorm van het A(aanjaag)-team. In 2010 zullen de prestatie-indicatoren voor Bedrijfsomgeving worden aangepast aan de veranderende aard van de werkzaamheden: er komt een zwaar accent te liggen op revitalisering van bedrijventerreinen. Ook zal Bedrijfsomgeving veel langduriger betrokken zijn bij projecten en vaker bijdragen aan gebiedsgerichte projecten. PPM Oost verwacht in 2010 met een meer dan gemiddeld aantal faillissementen en liquidaties geconfronteerd te worden. Een aantal bedrijven die PPM Oost in portefeuille heeft, zal de crisis toch niet overleven. Met de nieuwe MKB Kredietfaciliteit Gelderland die in februari 2010 wordt opengesteld kunnen dit jaar naar verwachting 50 tot 75 ondernemingen worden geholpen. De nieuwe faciliteit is door de provincie Gelderland in het leven geroepen om bestaande in de kern gezonde MKB-bedrijven te helpen. Deze kredietfaciliteit geeft de bedrijven meer weerstand, wat krediet lenen elders weer vergemakkelijkt. In 2010 gaat Oost NV met het ministerie van Economische Zaken en de provincies Gelderland en Overijssel zijn vierjaarlijkse evaluatietraject in. Ook het beleid Pieken in de Delta wordt in 2010 tegen het licht gehouden. De overheid staat de komende jaren voor de taak forse bezuinigingen in te boeken. Op dit moment is nog onduidelijk waar de besparingen zullen neerslaan. Oost NV vertrouwt erop dat de organisatie haar rol in Oost-Nederland kan blijven nemen als belangrijke partij die de regionale economie stimuleert. Financieel gezien verwacht Oost NV het jaar 2010 weer met positieve cijfers af te sluiten, in de verwachting dat de economie in Gelderland en Overijssel er aan het eind van dit jaar weer iets beter voorstaat. 22

23 Toelichting op de resultaten Ontwikkeling & Innovatie Kennisbeleid Oost: Triangle In het kader van Pieken in de Delta heeft de Programmacommissie een meerjarig gebiedsgericht economisch programma Pieken in Oost-Nederland opgesteld. Dit programma heeft een looptijd van vier jaar en is officieel gestart vanaf 1 januari De Programmacommissie Pieken in de Delta heeft nadrukkelijk aangegeven dat het laten ontstaan van bottom-up relaties tussen de drie themaspeerpunten Food, Health & Technology van belang is. De business unit Ontwikkeling & Innovatie is bij een veelheid aan projecten en activiteiten betrokken, echter wel vanuit een duidelijke focus op de drie speerpunten. In dit onderdeel van het jaarverslag worden de belangrijkste resultaten per thema kort toegelicht. Prestatie-indicator Voortgang prestatie-indicatoren Doelstelling Realisatie Totaal R&D impuls 45 M 109 M 1 Aantal innovaties Aantal starters 8 19 Aantal cases De voortgang prestatie-indicator voor geheel O&I. Cluster Health De gezondheidssector in Oost-Nederland De gezondheidsmarkt is een van de sterkst groeiende markten van dit moment en de toekomst. Door onder andere toegenomen welvaart, veroudering, technologische mogelijkheden en marktwerking in de gezondheidssector is de hoeveelheid bedrijven en investeringen enorm toegenomen. Deze trend is zonder twijfel internationaal te noemen, terwijl nationaal dringend nieuwe oplossingen gevraagd worden vanwege het dreigende personeelstekort in de toekomst. De gezondheidssector en -markt zullen dus steeds innovatiever moeten opereren, wat onder meer wordt weerspiegeld in de oprichting van initiatieven als het Zorg Innovatie Platform Nederland. Met de aanwezigheid van meerdere sterke clusters op gezondheids- en medisch gebied heeft Oost- Nederland een sterke troef in handen om te participeren in de groei en vernieuwing van de sector. Het eerste cluster is gecentreerd rondom kennisinstellingen (onder andere RU/UMC Sint Radboud, de HAN) en de verschillende spin-offbedrijven in en om Nijmegen. Het tweede cluster bevindt zich in Twente en bestaat uit onder andere de UT (BMTI, CTIT), het Roessingh Instituut en verschillende aanwezige hightechbedrijven en spin-offs. De nadruk ligt hier op (micro- en nano-) technologische hulpmiddelen en systemen in de gezondheidssector, terwijl Nijmegen meer geënt is op de biotech- en biochemische kant van de medaille. Twee regionale gezondheidsclusters die samen vele nieuwe innovatieve clusters en producten kunnen opleveren. Denk aan toepassingen die zowel (micro) biologische kennis als nanotechnologie vergen, zoals Lab-on-a-Chip en point-of-care diagnostische testen. 1 Gebaseerd op goedgekeurde EFRO aanvragen GO programma en PIDON programma, aanwezigheid beschikkingen uit deze programma s, aanwezigheid evaluatieformulieren van projecten buiten deze twee programma s. 23

24 De uitbouw van het concept Health Valley in Oost-Nederland In het jaar 2009 heeft Oost NV in samenwerking met Health Valley gewerkt aan het verder uitbouwen en verbinden van initiatieven op het gebied van gezondheid in Oost-Nederland. Hierbij wordt nadrukkelijk gekeken hoe onder de vlag en in samenwerking met Health Valley de krachten in de diverse regio s kunnen worden gebundeld om meer middelen voor dit cluster vanuit Den Haag naar de regio Oost-Nederland te krijgen. Dit is gebeurd op de volgende manieren: 1. Het uitvoeren van een stevig promotie- en netwerkprogramma rond Health. Het betreffende programma wordt in nauwe samenwerking met Oost NV en Syntens uitgevoerd. 2. Geografisch vergroten van de reikwijdte van Health Valley door het actief betrekken van gezondheidsinnovaties in de Stedendriehoek en Kennispoort Zwolle bij de activiteiten van Health Valley, en door hier extra menskracht voor in te zetten. 3. Voortzetten en versterken van het ontwikkelen van bedrijfsgerichte projecten en valorisatie van kennis. Deze clusterprojecten zijn gebaseerd op ontwikkeling van innovatieve producten door samenwerking tussen MKB, spin-offs, grote bedrijven en kennisinstellingen. 4. Tot slot de sterke positie van de regio Twente op het gebied van health-technology verbinden met de sterke positie van de regio Arnhem-Nijmegen op het gebied van health-cure. Health Overijssel Stedendriehoek en Kennispoort regio Zwolle Het initiatief Health and Care Stedendriehoek heeft in 2009 een duurzaam karakter gekregen. Het is een integraal onderdeel geworden van het beleid en de strategie van het Economisch Platform Stedendriehoek. Daarnaast heeft Oost NV ervoor gezorgd dat een structurele inzet van menskracht voor het initiatief via Health Valley en Oost NV is bewerkstelligd. De projectmanager is enerzijds actief in de regio Stedendriehoek en anderzijds bij Kennispoort Zwolle. In 2009 hebben Oost NV en Health Valley een beleidskader voor de stimulering van gezondheid mede vormgegeven en zijn in totaal circa vijftien potentiële projecten uit de markt naar boven gehaald. Het komende jaar moeten deze initiatieven beoordeeld worden op marktkansen en mogelijk verder worden uitgewerkt. Tevens is het netwerk van health-bedrijven in deze twee regio s in kaart gebracht, iets dat niet voorhanden was binnen de Stedendriehoek en Kennispoort. Cluster Gezondheid en Technologie Twente Het cluster Gezondheid en Technologie, voortgekomen uit het Innovatieplatform Twente (IPT), staat niet op zichzelf in Twente maar heeft ook een sterke voedingsbodem in de andere regio s in Oost-Nederland. In het bijzonder de verbinding met de regio Arnhem-Nijmegen is zeer kansrijk en heeft de afgelopen jaren geleid tot een groot aantal gehonoreerde PIDON-projectaanvragen. Hierbij wordt nadrukkelijk gekeken hoe onder de vlag en in samenwerking met Health Valley de krachten in de diverse regio s kunnen worden gebundeld om meer middelen voor dit cluster vanuit Den Haag naar de regio Oost-Nederland te krijgen. In 2009 is gestart met het onder Technology beschreven initiatief voor het LEO Center for Service Robotics. Daarnaast heeft het team ondersteuning geboden bij de opstartfase van het Center for Medical Imaging met als initiatiefnemers Universiteit Twente, RUG, Siemens NL en Oost NV. 24

25 Samenwerking met Health Valley Bij de uitvoering van de activiteiten is de lijn dat het projectbureau van Health Valley zich richt op de marketing van health-bedrijven en -voorzieningen in Oost-Nederland. De directeur van Health Valley managet zijn team om deze marketing vorm te geven. Middelen hiervoor zijn promotie, publiciteit, free publicity, position papers, de organisatie van evenementen en bijeenkomsten en de daarbij behorende matchmaking. Daarnaast voert Health Valley regie over de vele organisaties die vanuit de doelstelling van hun organisatie inzet plegen c.q. een bijdrage leveren om de centrale doelstelling van Health Valley inhoud te geven. Daarin staan ontwikkeling, innovatie en valorisatie centraal. Oost NV legt de focus op initiëren, ondersteunen en ontwikkelen van initiatieven op het gebied van new business, innovatie en het actief stimuleren en ontwikkelen van nieuwe projecten op het gebied van healthbusiness. Daarnaast zorgt Oost NV ervoor dat zogenaamde focusdrivers worden ingezet om de stroom van activiteiten en initiatieven binnen de Health Valley-focusgebieden te initiëren en geleiden. In het strategisch plan van Health Valley is in samenwerking met Oost NV gekozen voor de volgende thema s: 1. E-Health: de inzet van ICT en telecommunicatiemiddelen voor de kwaliteits- en efficiencyverhoging van cure and care. 2. Molecule to men: innovatie en toepassingen van moleculaire, celbiologische en klinische kennis en (imaging) technologie in producten en diensten op gebied van (moleculaire en micro-)diagnostiek, rug development en gepersonaliseerde therapie/medicijnen. 3. Robotica, medical devices en reconstructieve geneeskunde: ontwikkeling van producten en faciliteiten die functie- en weefselherstel en de bijbehorende revalidatieprocessen ondersteunen. 4. De gezonde mens: nieuwe toepassingen op het snijvlak van sport/beweging, voeding en leefstijl die met name een preventief effect hebben op de gezondheid van de mens. Innovatieve clusters en majeure projecten In 2009 is wederom gewerkt aan de ontwikkeling van een veelheid aan innovatieve clusters en majeure projecten. Meerdere hiervan hebben geleid tot concrete partnerships en consortia van organisaties, die gezamenlijk productontwikkeling of anderszins innovatie in gang hebben gezet. Uiteraard is er ook energie gestoken in initiatieven die het niet gehaald hebben, ofwel die niet tot een concreet project hebben geleid. Hoe dan ook kan gesteld worden dat de stroom aan innovatieve health-initiatieven in 2009 heeft doorgezet. Dat vormt een goed teken voor het innovatievermogen van de sector in de regio. Virtual Protein Corridor Bepaling van eiwitstructuren en gedrag ervan in cellen kan benut worden voor een werkelijk innovatieve ontwikkeling van functional food (ingrediënts) en voor innovatieve medicijnontwikkeling (ten behoeve van causaal gerichte therapie). Doel van de Virtual Protein Corridor is het potentieel aan kennis en kunde dat aanwezig is in Zuid- en Oost-Nederland bij elkaar te brengen. Door deze te optimaliseren en te integreren kan productontwikkeling van medicijnen en voedselcomponenten sneller tot resultaat en marktintroductie leiden. Concreet is er groot potentieel voor het ontwikkelen van een tweetal ketens rondom: Small molecule drug development leads: gebruik van kennis rondom eiwitstructuren en stamcelmateriaal om op intracellulair niveau (met behulp van small molecules) ziektebeelden causaal aan te pakken. Nutriënt transporters innovative food (ingrediënts): door moleculair modelling en kennisintracellulaire processen (bijvoorbeeld effect transporters, mitochondriën) kunnen effecten van foodingrediënts beter in kaart worden gebracht en kan een basis worden gelegd voor de ontwikkeling van innovatieve voedselproducten. 25

26 Binnen de Virtual Protein Corridor worden rondom deze productketens partijen bij elkaar gebracht om de samenwerkingsmogelijkheden in kaart te brengen. Vervolgens zullen per keten proposities worden uitgewerkt tot concrete business cases. E-Health Bridge In samenwerking met hard- en softwarebedrijven, huisartsen en het Universitair Medisch Centrum Nijmegen is een proef gestart om langs de elektronische snelweg tussen de huisarts en de specialist informatie uit te wisselen in woord, beeld en geluid over patiënten. In de proef wordt ervaring opgedaan met de technologie maar nog belangrijker ook met het stroomlijnen van de sociale innovatie, namelijk de logistiek en het format om de informatie over te brengen, agenda s wederzijds vrij te maken, om online te kunnen overleggen, et cetera. Na de pilotfase wordt het project uitgerold voor alle huisartsen in Nijmegen en omgeving en een fase daarna in Oost-Nederland. Health op nationaal niveau De naamsbekendheid en erkenning van Health Valley en daarbinnen Oost NV als innovatienetwerk voor de gezondheidssector is in 2009 verder verstevigd. Dit blijkt onder meer uit de volgende ontwikkelingen en wapenfeiten: Oost NV is gezamenlijk met Health Valley nauw betrokken bij de invulling van de activiteiten van de Maatschappelijke Innovatie Agenda Gezondheid (MIA-G), een interdepartementaal initiatief gericht op het stimuleren van multidisciplinaire innovatie ten behoeve van de gezondheidszorg, plus het vrijmaken van middelen hiervoor. EZ spreekt Oost NV actief aan als een van de regionale counterparts voor de opzet en invulling van innovatieve stimuleringsmaatregelen en activiteiten in de gezondheidssector. Oost NV is betrokken bij de invulling van het sleutelgebied Life Sciences Health, plus de daarbij behorende majeure R&D-programma s zoals het CTMM (Center for Translational Molecular Medicine), Topinstituut Farma en BMM. Internationale ontwikkelingen en initiatieven In 2009 heeft Oost NV aan verschillende internationale initiatieven binnen de gezondheidssector deelgenomen. De belangrijkste daarvan is dat voor Interreg 4B een aanvraag is ingediend voor het grensoverschrijdende samenwerkingsproject Fasilis, dat gericht is op het opzetten van een Europese uitwisselingsmethodiek voor het delen van Life Science-faciliteiten in verschillende EU-regio s. Tevens kunnen MKB-bedrijven uit de betreffende regio s gebruik maken van de faciliteiten van de participanten. Dit project is goedgekeurd en in 2009 in uitvoering genomen. Cluster Food De markt voor gezonde voeding zal de komende jaren blijven groeien, in weerwil van de recessie. Benutting van het groeipotentieel van deze sector staat dan ook hoog op de agenda van zowel het ministerie van Economische Zaken als de provincies Gelderland en Overijssel. Food is als kennisgebied echter erg breed. Binnen de focus Food richten we ons op thema s die voor het bedrijfsleven en de kennisinstellingen in de regio relevant zijn. Aan deze keuze ligt een grondige analyse door Oost NV in samenwerking met onder meer Food Valley ten grondslag. Die keuze geeft goede handvatten voor een prioritering van activiteiten binnen het voedseldomein voor Oost-Nederland. Prioritering is ook noodzakelijk om de verminderde capaciteit bij Oost NV zo succesvol mogelijk in te zetten. Gedurende het jaar kunnen we in goed overleg met de subsidiënten eventueel nieuwe thema s en onderwerpen toevoegen, als er behoefte aan is en als er businesspotentie is vanuit bedrijven. Uit de analyse rollen de volgende gebieden: Biobased Economy. Voedsel en gezondheid. Food & Factory (inclusief verpakkingen, scheidingstechnologie enzovoorts). 26

27 In 2009 heeft Oost NV zich volledig kunnen concentreren op haar kerntaak: het ontwikkelen van nieuwe projecten. In het kader van EFRO, Pidon, Interreg (4A en 4B), Regions of Knowledge, Food Nutrition Delta en verschillende andere fondsen is een groot aantal projecten ontwikkeld. Daarnaast zit een nog groter aantal projecten - variërend van groen tot bijna rijp - in de pijplijn. Een tweetal door Oost NV ontwikkelde Interreg-projecten, namelijk FOOD Future en Food2Market, bieden daarbij voor de komende jaren mogelijkheden om nieuwe projectideeën te versnellen. Internationale markt Op donderdag 26 november heeft het Comité van Toezicht voor het Interreg 4A-programma Duitsland- Nederland het majeure project FOOD Future goedgekeurd. Oost NV zal het projectmanagement voor de provincies Gelderland, Overijssel en Flevoland gaan uitvoeren. FOOD Future start halverwege 2010 met de benadering van bedrijven. Langs de gehele Nederlands-Duitse grens is de voedingsindustrie sterk vertegenwoordigd. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat er vrij weinig vernieuwing plaatsvindt in de voedselsector. Hier gaat FOOD Future werk van maken. Doel: het initiëren van impulsen om zo een bijdrage te leveren aan de groei van de sector en de werkgelegenheid. In de periode 2010 tot en met 2014 ondersteunt het project bedrijven aan beide zijden van de grens die samenwerken. De focus ligt hier op technologietransfer en het bouwen van grensoverschrijdende Business to Business (B2B) en Business to Science (B2S) development-clusters. De projectcoördinator is DIL, Deutsches Institut für Lebensmitteltechnik e.v. uit Quackenbruck. In het project werken de regionale ontwikkelingsmaatschappijen Oost NV, NOM en LIOF samen met de Duitse partners NieKe en Food Processing Initiative. Naast dit Interreg 4A-project is een Interreg 4B-project ontwikkeld met als titel Food2Market. Dat project, waar Oost NV het voorstel voor heeft ontwikkeld, is inmiddels goedgekeurd. Stichting Food Valley is de trekker van het project. Het laatste hobbeltje is de cofinanciering in de verschillende lidstaten. Daar Oost NV de ontwikkeling van beide projecten ter hand heeft genomen is overlap voorkomen en is juist gekeken hoe beide projecten optimaal bij elkaar aansluiten en elkaar kunnen versterken. Daarom is er in de regio s Oost-Nederland en Nordrhein Westfalen sprake van aansluiting tussen en versterking van beide projecten. Het Food2Market-project komt voort uit het samenwerkingsverband FoodSpot. De focus ligt op investeringen in instrumenten om low tech MKB te ondersteunen bij innovatie. In opdracht van de Europese Commissie heeft Oost NV van 7 tot en met 9 oktober een bijeenkomst rond het Food Cluster Initiative georganiseerd. Dit wordt in de buitenwereld gezien als de opvolger van FINE en wordt ontwikkeld in het kader van Regions of Knowledge & Research Potential. Hieraan hebben circa 125 personen deelgenomen uit geheel Europa. In samenwerking met SenterNovem is parallel een internationale kennisuitwisseling opgezet, eveneens met circa 125 deelnemers uit geheel Europa. Aangezien de Food Valley-conferentie ook in deze periode was gepland, kon deze internationale groep tevens aan dit programma deelnemen. 27

28 Food in Overijssel De relatie met Food-activiteiten in Twente is in 2009 verder geïntensiveerd. Meer dan voorheen is het nadrukkelijk de doelstelling projectideeën te generen bij themabijeenkomsten en bedrijfsbezoeken bij onder meer Innofood. Daarnaast is Oost NV actief om gezamenlijk met het voedselcluster in de regio Twente, voortgekomen uit het Innovatie Platform Twente (IPT), een duurzaamheidsagenda te ontwikkelen. Na de aanvankelijke focus op nanotechniek heeft het voedselcluster zijn blik verbreed. De sessie met de stichting Food en Nutrition Delta (FND) in het Wageningse Restaurant van de Toekomst heeft geholpen bij de zoektocht naar een gezamenlijk thema: duurzaamheid. Veel elementen uit de samen opgestelde spin in casu mindmap zijn daar in onder te brengen. Duurzaamheidsaspecten (people, planet, profit) spelen voor elke onderneming. Het is geen concurrentiegevoelige materie en voor het imago van de voedingsmiddelenindustrie is duurzaamheid ook van groot belang. Uiteindelijk moet de duurzaamheidsagenda leiden tot een projectaanvraag bij het IPT en FND. De verschillende ideeën en wensen van de leden krijgen daarin een plek. Het voedselcluster van het IPT bestaat uit Grolsch, Bolletje, Huuskes, Zwanenburg, Zuivelhoeve en de stichting Innofood. Onder leiding van Oost NV werken ze nu bijvoorbeeld samen op het gebied van waterzuivering en energiebesparing. Ze adviseren elkaar bij het terugdringen van water- en energiegebruik. En samen met kennisinstellingen ontwikkelen ze nieuwe innovatieve technieken op dit gebied. Daarnaast staat bijvoorbeeld een duurzamer gebruik van verpakkingen op de agenda. Maar ook personeelsbeleid is onderdeel van de samenwerking. Denk daarbij aan het samen optrekken bij het invullen van vacatures. Deze samenwerking onder de vlag van Innofood heeft al geleid tot de Regionale Bedrijfsschool Voedingsmiddelenindustrie Talent4Food. Samen met AOC Oost Training & Projecten is dit initiatief genomen vanuit de overtuiging dat binnen afzienbare tijd een tekort aan gekwalificeerde medewerkers binnen de voedingsmiddelensector ontstaat. Ambitieuze Food Valley 2020 De initiatiefgroep Food Valley Ambitie 2020 heeft haar rapport Voedingsbodem voor grenzeloze innovaties op 2 maart jongstleden aangeboden aan Commissaris van de Koningin Clemens Cornielje. Momenteel werkt de initiatiefgroep aan een intentieverklaring voor de uitvoerende partijen met als doel een gezamenlijk investeringsprogramma voor het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport 2010 (MIRT). De inmiddels gecreëerde dynamiek heeft onder meer geresulteerd in een voorgenomen fusie tussen de bestuurlijke regio's WERV en Vallei tot de Regio Food Valley. Oost NV coördineert de activiteiten van de initiatiefgroep bestaande uit Wageningen UR, stichting Food Valley, Oost NV en Biopartner Wageningen. 28

29 Biobased Food Voor het initiatief Algen pilot productie faciliteiten heeft het Rijk vanuit FES-middelen 4 miljoen uitgetrokken. Het plan is op hoofdlijnen goedgekeurd en deelnemende bedrijven hebben de contracten getekend. De provincie Gelderland heeft daarnaast nog ,= voor het plan toegezegd. Van een heel andere orde, maar ook op het gebied van Biobased Business, is het initiatief samen met LIOF en BOM voor een project op het gebied van de verwaarding van reststromen uit de voedingsmiddelenindustrie. Het voorstel om meer bio-energie uit agro sector BIORES (Interreg 4B) te halen, is uiteindelijk in 2009 goedgekeurd. Het gaat om partijen in de biobased economy zoals Biomassa-cluster in Twente, Biomassa Achterhoek en Wageningen UR. Het idee is dat er uit reststromen van het platteland veel meer bio-energie te verkrijgen is dan tot dusver is aangenomen. Kennisvalorisatie: onderdeel spin-off Het lopende vierjarige Wageningse spin-off programma (SKE-project) nadert eind 2009 zijn einde en wordt volgend jaar in het eerste kwartaal afgerond. Daarnaast is in 2009 voor het SKE-project een overbruggingsfinanciering rondgekomen voor de periode tot 1 april 2010, waarna het vervolgtraject van start zou moeten gaan. In deze vier jaar is er een solide infrastructuur gebouwd die technostarters in de agrifood life sciences kan helpen. Het project wordt uitgevoerd door een aantal direct betrokken organisaties en een aantal indirect betrokken organisaties, zoals banken, consultants en inhoudelijk betrokken personen uit het netwerk. De partners zijn Stichting Food Valley, Biopartner Center Wageningen, Wageningen Universiteit en Research Centrum en Oost NV. Deze organisaties koppelen hun expertises en kunnen daarmee effectief entrepreneurs in de eerste early stage van hun onderneming helpen. Een fonds van 1,4 miljoen - beheerd door de Stichting Wageningen Preseed - is op het einde van de looptijd volledig benut. In de projectperiode zijn een veertigtal starters geholpen. In 2009 heeft Technopartner in casu het ministerie van Economische Zaken aanvullend een bedrag van ,= beschikt aan het SKE-project voor een uitwisselingsprogramma tussen de Nederlandse relaties en partijen in de VS en Canada. Voor deze faciliteit bleek veel animo bij technostarters aan beide zijden van de oceaan. Maak het met voedsel Initiatieven rond voedsel en de maakindustrie worden geïllustreerd door Dutch Poultry Centre, het door Oost NV ontwikkelde cluster rond pluimveehouderijketens. Na een aarzelende start is dat zeer succesvol geworden in Daarbij heeft het cluster zich ontwikkeld van een Barnevelds initiatief tot een nationaal cluster van bedrijven die actief zijn in het themacluster Food & Factory. Immers, het betreft veelal grote (toeleverende) industriële bedrijven. In 2009 is verder gewerkt aan de ontwikkeling van de duurzame stal Het Rondeel voor kippen. Tevens is samen met de Kamer van Koophandel een fact finding-trip georganiseerd naar Kazachstan. En in het voorjaar is een zeer succesvol congres georganiseerd rond Food & Factory in samenwerking met Eggnovation Centrum Holland. Een ander voorbeeld is de Betuwse Bloem. Door de crisis kwam de verplaatsing van de veiling naar Ede in het gedrang. Dankzij snel en effectief optreden van Oost NV en PPM Oost NV, de provincie Gelderland en de gemeente Ede is alsnog in overleg met de Rabobank de nieuwbouw in Ede veilig gesteld. 29

30 Human resources Een ander initiatief betreft het domein van de kenniswerkers. Een eerste proef is succesvol afgerond: van vier studenten zijn er twee in Nederland gebleven, een is er tussentijds uitgestapt en een is er teruggekomen naar Nederland na afronding van zijn studie. Met missies naar China, India en Polen is in 2008 positieve ervaring opgedaan met de inzet van studenten bij internationale promotie en acquisitie voor Food Valley. Van het Food Valley Ambassador Programma is in 2009 een tweede proef gestart met de werving van studenten. In aanvulling hierop is het projectvoorstel Kennis werkt opnieuw ingediend in PIDON met een verkleinde omvang van circa twee miljoen euro en goedgekeurd. In het verlengde daarvan is gestart met de werving van high potential studenten in het buitenland naast matching in Nederland van aanwezige internationale studenten. Cluster Technology Het cluster Technology heeft zich in 2009 sterk gericht op de ondersteuning en uitvoering van activiteiten in het kader van het Innovatieplatform Twente en Oost-Nederland. Daarbij is het van belang geweest om naast de conceptuele en concrete ontwikkeling van projecten en programma s, aandacht te besteden aan de financieringsbronnen die voor de uitvoering beschikbaar komen. In samenspraak met de interne deskundigen op het gebied van regionale subsidie-instrumenten zoals PIDON, EFRO en Interreg wordt gekeken naar de mogelijkheden voor financiering van projecten. Innovatieplatform Twente (IPT) In 2009 is veel energie gestoken in het verder operationaliseren en uitwerken en mogelijk financieren van de projectideeën uit de Innovatieroute die door het Innovatieplatform Twente zijn opgesteld. De route bestaat uit vijf clusters (voedsel, zorg en technologie, veiligheid, bouw en materialen & high tech systems), waarbinnen verschillende projecten en programma s zijn gedefinieerd die de komende jaren uitgevoerd moeten worden. Het cluster Bouw heeft in Pioneering haar werkplaatsen voor innovaties ondergebracht. De focus is in 2009 sterk komen te liggen op de clusters Materialen, het cluster High Tech Systems, en ICT Breedband Veiligheid. De IPT-clusters Food en Health zijn hierboven onder de betreffende clusters verder toegelicht en vanuit die teams ook verder ontwikkeld. Cluster High Tech Systems De ontwikkeling van dit cluster is inhoudelijk gericht op faciliteiten, open innovatie kennisprojecten en genereren van business cases. Daarbij wordt nadrukkelijk gekeken naar de onderlinge samenhang van de activiteiten zodat ze tot economisch rendement kunnen komen. Binnen dit cluster kunnen de volgende projectactiviteiten worden gerapporteerd: Uitwerking van de roadmap High Tech Systems. Deze is in 2009 vrijwel afgerond en zal in het eerste kwartaal van volgend jaar worden opgeleverd. In het project Ignition zijn elf business development-trajecten opgestart in de periode Met stichting Mechatronica Valley Twente is gezamenlijk het congres TValley 2009 georganiseerd dat dankzij de sterke inhoud is uitgegroeid tot een congres met nationale uitstraling. De opkomst betrof circa 200 deelnemers. Tijdens de NOST R&D exchange & networking side programme op 4 november (in het kader van de TWA-dag Robotic technologies op 5 november in Den Haag) is het LEO Center for Service Robotics aangekondigd. Dit robotica-centrum beoogt een publiekprivate samenwerking te worden tussen toonaangevende academische en industriële partijen op het gebied van medische- en revalidatierobotica en professional service robotics. Het LEO Center for Service Robotics heeft tot doel de resultaten uit onderzoeken ontwikkelingstrajecten om te zetten naar valorisatie, maatschappelijke- en onderwijsactiviteiten. Door de krachten te bundelen wordt het mogelijk de 30

31 maatschappelijke en economische kansen te benutten rondom service robotics. Oost NV is nauw bij dit initiatief betrokken. Business missie Robotics. In de periode 8-15 november 2009 heeft een delegatie van zeventien onderzoekers, ondernemers, business developers en vertegenwoordigers van de Nederlandse ambassade in Washington een bezoek gebracht aan Boston, Baltimore en Chicago. Oost NV was medeinitiatiefnemer van deze missie, die specifiek was gericht op service robotica voor de medische sector (care & cure). Het doel van de missie was: o De internationale profilering van regionale activiteiten op het gebied van care & cure robotics, in het bijzonder het LEO Robotica Center. o Het identificeren van internationale business partners voor commercialisering van robot technologie; o Het identificeren van leads voor Investeringsbevordering. o Het versterken van de contacten tussen de deelnemers aan de missie ter bevordering van de onderlinge samenwerking en ter stimulering van nieuwe initiatieven. Het programma bestond voor de helft uit bedrijfsbezoeken (zeven in totaal) en voor de helft uit bezoeken aan R&D-centra en -klinieken, waaronder Harvard, MIT, Johns Hopkins Hospital, NorthWestern University en het Rehabilitation Institute Chicago. De deelnemers beoordeelden de missie als zeer succesvol. Business missie Robotics, november 2009 Businesscluster Semiconductors In 2009 is er veel aandacht besteed aan het opbouwen en verder uitbouwen van het Businesscluster Semiconductors in Oost-Nederland. Daarbij wordt rondom NXP/52degrees en Twente een actief cluster van bedrijven in de halfgeleiderindustrie opgebouwd. De volgende projecten werden ontwikkeld: Shared EDA Centre: gericht op het toegankelijk maken van Electronic Design Tools voor het MKB door de gezamenlijke inkoop van licenties, delen van IP en het inrichten/onderhouden van de benodigde ICT-infrastructuur. Advanced Packaging Centre: gericht op het ontwikkelen van een onafhankelijk loket voor de ontwikkeling/prototyping en initiële productie van Packages voor Advanced IC s, MEMS en Sensoren. Voor Shared Human Resources is een vacaturebank en collegiale uitlening opgezet en zijn de mogelijkheden voor collectieve opleidingen geïnventariseerd. 31

32 Vanwege de diepe crisis in de halfgeleiderindustrie heeft het bestuur van het Businesscluster Semiconductors een bezoek gebracht aan minister Van der Hoeven in april Als vervolg op dit bezoek zijn in samenwerking met MKB Partners, NXP Semiconductors en Universiteit Twente de projecten I2I Memspole en Shared Electronic Design Academy uitgewerkt. Het project I2I Memspole is ingediend binnen het programma HighTechTop Projecten. Binnen de Kenniswerkersregeling heeft een negental designbedrijven individuele projectvoorstellen ingediend. Ten slotte heeft het Businesscluster Semiconductors het initiatief New Business Foundry Netherlands gelanceerd. Bezoek aan minister Van der Hoeven, april 2009 Hierin wordt onderzocht in hoeverre de infrastructuur en knowhow die nu binnen NXP Semiconductors Nijmegen wordt afgebouwd (ICN 5 + 6) behouden kunnen blijven voor het MKB actief in de ontwikkeling, integratie en applicatie van MEMS, Sensoren en Advanced IC s. Cluster High Tech Materialen De ontwikkeling van dit cluster is inhoudelijk gericht op faciliteiten, open innovatie kennisprojecten en genereren van business cases. Daarbij wordt nadrukkelijk gekeken naar de onderlinge samenhang van de activiteiten die hierbinnen worden ontwikkeld om tot economisch rendement te komen. Binnen dit cluster kunnen de volgende projectactiviteiten worden gerapporteerd: Uitwerking van de roadmap High Tech Materialen. Deze is in 2009 vrijwel afgerond en zal in het eerste kwartaal van volgend jaar worden opgeleverd. Op 12 juni 2009 is de definitieve overeenkomst voor TPRC (Thermoplastic Research Center) tussen Ten Cate Advanced Composites, Stork-Fokker, Boeing en de Universiteit Twente ondertekend. Begin 2009 is gestart met het verder in detail uitwerken van de financiering. Dit heeft geleid tot een aanvraag bij EFRO. De verwachting is dat hierover begin 2010 de definitieve beschikking komt. De opzet van TRPC is die van een open innovatiefaciliteit. Het centrum staat open voor meer deelnemers uit de waardeketen. Vanuit de start heeft TPRC een Aerospace-signatuur. Ondertekening overeenkomst op 12 juni 2009 Er ligt echter een duidelijke doelstelling om de focus te verbreden. De verwachting is dan ook dat het centrum meer organisaties zal aantrekken, waaronder ook bedrijven uit het buitenland. Het project Business Accelerator Smart Materials & Devices is afgerond. Het project heeft aan de doelstellingen voldaan. In het project zijn 23 haalbaarheidsstudies en zestien business cases uitgevoerd. Met behulp van de business accelerator zijn vier nieuwe bedrijven gestart: Lightmotif, Blue4Green, Kryoz Technologies en Cooll Sustainable Energy Solutions. Blue4Green heeft de Young Technology Award 2009 gewonnen. Op 23 november 2009 heeft in Lille de officiële kick-off plaatsgevonden van de ERA-NET-aanvraag Crosstexnet. Crosstexnet brengt zeventien regio s in elf landen bij elkaar. Wij zijn één van de regionale partners en de doelgroep is de textiel- en de vezelsector. De projectpartners gebruiken de middelen van het ERA-NET-project voor het vormen van Europese samenwerkingsverbanden van bedrijven die nieuwe toepassingen van textiel- en vezeltechnologie buiten de textielsector ontwikkelen. Tot eind 2012 organiseren al deze partners voor de bedrijven en instellingen in de doelgroep een serie van vier oproepen ( calls ) voor het uitvoeren van gezamenlijke R&D-acties. 32

33 Dankzij dit internationale project krijgen bedrijven in de vezel- en materialensector toegang tot een flink aantal R&D-partners in Europa. Naar aanleiding van een afstudeeropdracht vanuit de Universiteit Twente naar de ontwerpmogelijkheden voor een goedkope flexibele noodwoning die in de regio Twente kan worden geproduceerd, is een projectaanvraag ingediend bij Pioneering. Het betreft het project Dutch Innovative Fast Flexible Emergency Relief Housing Solutions. Doel van dit project is de bouw en validatie van enkele prototypes. Partners zijn de Universiteit Twente, TeHa Bouwbedrijf, IAA Architecten en Victron Energy. Oost NV heeft met het oog op nieuw materialengebruik ondersteuning geboden bij de afstudeeropdracht en heeft het project mede geïnitieerd. Cluster ICT, Breedband, Veiligheid De ontwikkeling van dit cluster is gericht op het realiseren van infrastructuur, stimuleren van nieuwe diensten en genereren van business cases. Daarbij wordt nadrukkelijk gekeken naar de onderlinge samenhang van de activiteiten gericht op economisch rendement. Binnen dit cluster kunnen de volgende projectactiviteiten worden gerapporteerd: Met de uitwerking van de roadmap ICT en Breedband is in 2009 een begin gemaakt. Het is noodzakelijk om het cluster beter in beeld te krijgen en op basis daarvan bedrijven te mobiliseren nieuwe toepassingen te ontwikkelen. Het veiligheidsinstituut ISETI heeft in 2009 een concrete start gemaakt met zijn researchactiviteiten. De veiligheidsproblematiek is steeds complexer en vraagt om nieuwe oplossingen gericht op een integrale aanpak van problemen. Kenniscentra als de T-Xchange zijn belangrijke partners bij dit onderzoek. Parallel aan het onderzoek zijn initiatieven gestart voor nieuwe toepassingen, onder meer op het gebied van bedrijventerreinen, criminaliteit langs de snelweg en meldkamers van de hulpdiensten. Het betrekken van kleinere bedrijven bij dergelijke initiatieven vereist dat er zicht is op resultaten op relatief korte termijn. De complexiteit van de vraagstukken en de lange besluitvormingstrajecten maken het een uitdaging om het MKB te betrekken bij deze ontwikkelingen. In alle gevallen gaat het om een geïntegreerde benadering om het probleem op te lossen, met ICT als een belangrijk element. Met verschillende bedrijven wordt gewerkt aan een experiment gericht op een integrale oplossing voor bedrijventerreinen, waarvan dataverbindingen, beveiliging en bestuurbare straatverlichting deel uitmaken. Doel is netwerkverbindingen beschikbaar te krijgen tegen kosten die binnen de verschillende business cases realistisch zijn. In de toekomst zullen de functies van netwerken zeker verder worden uitgebreid. Netwerken zullen bijvoorbeeld ook een essentiële rol gaan spelen in de ontwikkeling van smart grids, gericht op energiemanagement en energiebesparing. In de onderwijsmarkt is een grote groep scholen geïnteresseerd in de ontwikkeling van nieuwe applicaties. Bedrijven in de onderwijsmarkt zijn benaderd om aan deze ontwikkeling deel te nemen. In Oost-Nederland zijn sterke kennisposities aanwezig die hierbij kunnen worden benut, waaronder bijvoorbeeld taal & spraak-technologie, serious gaming en nieuwe gebruiksvriendelijke interfaces. Tot slot heeft Oost NV de provincie Overijssel ondersteund in het uitvoeren van het programma ICT Diensteninnovatie. Het programma voorziet in het stimuleren van de ontwikkeling van nieuwe ICTdiensten. De contacten met Boeing vanuit het project compensatieorders hebben geleid tot deelname aan het Boeing Technical Alliances-programma. Vanuit een technologievraag van Boeing worden contacten met bedrijven gelegd. Het programma compensatie projecten biedt MKB-bedrijven in Oost-Nederland de mogelijkheid de compensatieverplichting van buitenlandse bedrijven te gebruiken als handvat om met dergelijke bedrijven in contact te komen. Daarnaast is er een aantal indirecte compensatieprojecten ontwikkeld gericht op marketing en business-development. Een voorbeeld is het Marketing and Sales 33

34 Assistance-project, waarbij vijf medisch technologische bedrijven concrete ondersteuning kregen aangeboden voor het benaderen van een buitenlandse nieuwe markt. In 2009 is samen met Kennispark en Mesa+ een proef ontwikkeld en bewerkstelligd; International High Tech Business Connections, gericht op jonge innovatieve technologische bedrijven, die veelal met een nieuwe technologie de markt op willen gaan. Innovatiestimulering Dit jaar zijn er in het kader van Versterking Industriepotentieel Twente (VIT) vier bijeenkomsten georganiseerd. Zoals ook in voorafgaande jaren zijn de bijeenkomsten weer beter bezocht. Er zijn per bijeenkomst ongeveer 120 tot 130 mensen aanwezig met als uitschieter de bijeenkomst bij de Grolsch, waar de Twente Index werd uitgereikt en besproken en waar 175 mensen aanwezig waren. De onderwerpen dit jaar waren in maart de sector bouw en de financiële crisis. In juli was de luchthaven Twente het onderwerp. In september waren de bedrijventerreinen in Twente aan de beurt en in december de Twente Index. Cluster Delta Het Delta-cluster draagt bij in de ontwikkeling van projecten die voor de clusters Food, Health en Technology van belang zijn. Met deze aanpak richt Delta zich op het realiseren van schaalvoordelen voor de valleys door projecten te ontwikkelen en te managen die voor bedrijven uit de drie kennisdomeinen relevant zijn. Voorbeelden daarvan zijn de regio-overschrijdende projecten Ondernemend Innoveren en Meesters van de Toekomst. Deze projecten laten zich samenvatten onder de Delta-thema s: Business Development & Innovatie, Ondernemerschap en Financiering. Business Development en Innovatie Ondernemend Innoveren en Kennispoort Op 25 november 2009 is het project Ondernemend Innoveren van start gegaan. Dit project komt voort uit een samenwerking tussen Oost NV en Kennispoort Regio Zwolle waarin groepen ondernemers samen met studenten van Hogeschool Saxion en Windesheim innovatieve ideeën voor een nieuw product of dienst gaan concretiseren. Het project duurt twee jaar (met een uitloop naar vier jaar) en de totale projectkosten bedragen circa euro. De eerste intakegesprekken met ondernemers zijn al in december 2009 begonnen en per februari 2010 stromen de volgende 25 ondernemers in. Naast Kennispoort Regio Zwolle ondersteunen de volgende bedrijven, provincies en gemeenten dit project: hogescholen Saxion en Windesheim, provincie Overijssel, de gemeenten Harderwijk, Steenwijk en Raalte, Netwerkstad Zwolle/Kampen, Ernst & Young, Syntens en natuurlijk Oost NV. Aftrap Ondernemend Innoveren bij de Rabobank te Zwolle 34

35 GELDerland voor Innovatie Per september 2009 is de borgstellingsregeling GELDerland voor Innovaties van start gegaan. Met deze regeling stimuleert de provincie Gelderland investeerders om minder terughoudend te zijn in de financiering van innovaties. Het doel is om het risico voor de investeerder (bank of private investeerder) te verlagen door een borgstelling te verlenen van 50% op het maximale investeringsbedrag van ,-. Dat de regeling succesvol is, blijkt uit het feit dat al voor eind bedrijven zich hebben aangemeld die van deze regeling gebruik willen maken. De toestroom van bedrijven verloopt voor een belangrijk deel via de Regionale Centra voor Technologie (RCT s) en het project MKB Winstpunt. Uitreiking cheque GELDerland voor Innovatie te Ruurlo Cluster Delta Oost NV is, met instemming van de provincie Gelderland, betrokken bij de Energie- en Milieutechnologiestrategie (EMT) van de gemeente Arnhem. Arnhem wil haar EMT-beleid herijken en onderzoeken wat zij kan doen om stad en regio beter te promoten op het gebied van EMT en innovatie. Deze strategie moet verder uitsluitsel geven over de ambitie, de zwaartepunten en een nieuw EMTactieprogramma. In het voorjaar van 2010 wordt deze EMT-strategie afgerond en wordt een voorstel aan de gemeente Arnhem overhandigd. Dat bevat zowel strategie als desk research, interviews, cijferanalyse, rapportage en een verslag van het overleg met de gemeente en andere stakeholders. Innovatie Convenant Het Innovatie Convenant (IC) gaat zijn tweede jaar in. De samenwerking tussen de IC-partners (drie Kamers van Koophandel, Syntens en Oost NV) heeft inmiddels de volgende resultaten opgeleverd: Financieringsinstrumenten 2009: Biedt een overzicht van economische en financiële instrumenten. Een verdeling is gemaakt op basis van de PIDON- en EU-regelingen, initiatieven in Oost-Nederland en landelijke instrumenten. Overzicht van innovatieve projecten: Biedt inzicht in welke innovatieve projecten door de partners in Oost-Nederland worden uitgevoerd. Deze projecten worden per kwartaal geactualiseerd. Bijeenkomst Rivierenland oktober 2009: In oktober 2009 hebben de Kamer van Koophandel Midden Nederland, Syntens en Oost NV bij Fruitmaster een bijeenkomst gehouden voor ondernemers met als thema Vernieuwend ondernemerschap. Deze bijeenkomst bleek zeer succesvol en wordt in 2010 verder uitgerold in Oost- Nederland. Innovatie assistent: Bij de vijf partners wordt de portal Innovatie Assistent ontwikkeld. Het doel van de Innovatie Assistent is om ondernemers met vragen over innovatie snel door te leiden naar de juiste contactpersonen binnen het convenant die hun vraag kunnen beantwoorden. Ondernemerschap De Kennis Cluster Regeling (KCR) beoogt een voorziening te maken die voor ondernemers en onderzoekers goed bruikbaar is om de drempel tot samenwerken aan nieuwe producten en diensten te verlagen. 35

36 Zowel in Oost-Nederland als daarbuiten gaan steeds meer stemmen op richting de overheid en het bedrijfsleven om Gazelles te ontwikkelen. Dit zijn bedrijven met een flinke groeiverwachting en een grote impact op de economische ontwikkeling van de regio. Het projectteam heeft verschillende Gazelle - initiatieven bestudeerd. Per februari 2010 brengt het projectteam haar advies uit. Gazelles zijn bedrijven met flinke groeiverwachting en een grote impact op de economische ontwikkeling Project De Gezonde Mens Cluster Delta heeft in 2009 deel uitgemaakt van de projectgroep De Gezonde Mens. Het doel van het project is een extra economische impuls aan de door de crisis getroffen regio te geven. Er is een projectplan ingediend bij de provincie en de gemeenten in de regio. De totale omvang van het project bedraagt ruim euro. Project Doorstarten in turbulente tijden In de regio Vallei heeft Oost NV draagvlak ontwikkeld voor een Crisis Interventie Project, gebaseerd op een oude aanpak van ESKAN. Delta schreef het projectplan waarmee de partners (MKB Nederland Midden en VNO/NCW Midden) naar cofinanciering hebben gezocht. Het project start in het voorjaar van Financiering Overijssel Innoveert Verder Op verzoek van de provincie Overijssel heeft Oost NV een voorstel geschreven voor de versterking van de innovatiekracht en concurrentiepositie van het bedrijfsleven in Overijssel. De regeling Overijssel Innoveert Verder voorziet in een subsidie voor ondernemers die op korte termijn starten met een innovatieproject. Totale projectvolume is 7,4 miljoen euro. Microkrediet Gelderland Oost NV is een van de architecten geweest achter het nieuwe initiatief Microkrediet Gelderland dat de stadsbanken in Gelderland momenteel uitvoeren. Via dit initiatief kunnen ondernemers in heel Gelderland tegen aantrekkelijke voorwaarden een lening krijgen. De Stadsbanken gebruiken de toegezegde provinciale subsidie van ,- als een soort garantie voor het verstrekken van 4 miljoen aan microkredieten. Ook heeft Delta een relatie gelegd tussen dit initiatief en het bestaande initiatief IkStartSmart waar startende ondernemers coaching kunnen krijgen. Meesters van de Toekomst Meesters van de Toekomst het Business Angels Netwerk van Oost NV, heeft mede door de (krediet)crisis een turbulent jaar achter de rug. Het aantal ondernemers dat een beroep deed op bemiddeling en advisering vanuit Business Angels is verdubbeld in vergelijking met vorig jaar. Inmiddels hebben zich tweehonderd Business Angels verbonden aan dit netwerk. In 2009 zijn twintig nieuwe Business Angels toegetreden. In totaal zijn er vijf matchingsbijeenkomsten gehouden waarbij vijfentwintig bedrijven een presentatie hebben gegeven voor de Business Angels. Aan de vijf voorlichtingsbijeenkomsten hebben 250 ondernemers deelgenomen. Meesters van de Toekomst is medeoprichter van de landelijke Stichting Business Angels Netwerk Nederland (BAN Nederland). Middels het boardlidmaatschap bij de EBAN (European Business Angels Network) is internationale aansluiting met andere Europese netwerken verzekerd. 36

37 Tenslotte zijn er in 2009 vanuit Oost NV twee projectvoorstellen ontwikkeld in samenwerking met Kennispoort Zwolle en Kennispark Twente. In de regio Zwolle wordt samen met de Kamer van Koophandel de Financieringsdesk opgezet. In regio Twente gaat het Kennispark het project Meesters van de Toekomst Twente uitvoeren. Oost NV voert het projectmanagement voor beide projecten. Officiële start BANN te Leiden door minister M. van der Hoeven Pieken in Delta Oost-Nederland (PIDON) en Europees Fonds Regionale Ontwikkeling (EFRO) PIDON In 2009 zijn 38 projecten ingediend voor subsidiering via het PiD-programma van het ministerie van Economische Zaken. Dit gebeurde in twee tenders (in mei en in november 2009). Dankzij de goede samenwerking tussen het ministerie, de beide provincies en Oost NV zijn er wederom ruim voldoende projecten voorgelegd aan de programmacommissie PIDON en de minister. Middels van tevoren vastgestelde rankingscriteria konden beide gremia een goede keuze maken uit de beste projecten die voor subsidiering via PIDON in aanmerking konden komen. Gelet op het grote aantal projecten is het subsidiebudget ( ,- per tender) voor de eerste tender van 2009 door de minister verhoogd naar een budget van ,-. Hierdoor kon de helft van de ingediende projecten in de eerste tender 2009 gehonoreerd worden. In onderstaand diagram worden de in 2009 gehonoreerde projecten weergegeven. Omdat er sprake is van een tendersysteem worden de projecten, ingediend in de tweede tender, gehonoreerd in het eerste kwartaal van het daaropvolgend jaar. Daarom geeft dit diagram een overzicht van de in 2009 gehonoreerde projecten bestaande uit projecten uit de tweede tender 2008 en de eerste tender PiD-aanvragen bijdragen provincies bijdrage Ministerie EZ bijdragen bedrijven Het totaalbedrag van PiD-aanvragen in 2009 bedroeg

38 GO-EFRO Europees Fonds Regionale Ontwikkeling In 2009 zijn in totaal 35 projecten ten behoeve van het GO-EFRO-programma ingediend. Oost NV was bij 27 van deze projecten in de vorm van acquisitie en intake betrokken. De financiële waarden daarvan kunt u in onderstaande tabel totaal aantal ingediende aanvragen terugvinden. EFRO-aanvragen bijdrage EFRO bijdragen provincies bijdrage Ministerie EZ bijdragen overigen bijdragen bedrijven Het totaalbedrag van EFRO-aanvragen in 2009 bedroeg Van de in 2009 ingediende aanvragen moet de managementautoriteit nog 16 projecten beoordelen. Er wordt naar gestreefd deze aanvragen in het eerste kwartaal van 2010 voor te leggen aan de stuurgroep. Interreg 4B-aanvraag Frederik In overleg met de provincie Overijssel, Kennispark Twente en Nikos is inzet geleverd voor een Interreg 4Baanvraag op het gebied van kennistransfer- en commercialisering (Frederik). De Duitse partners (onder andere de Universiteit en Fach Hoch Schule) hebben zich, na een eerste negatieve reactie van Interreg 4B op de Duitse ideeën, teruggetrokken. Oost NV heeft het ministerie van EZ een voorstel voorgelegd om extra inspanningen te leveren voor de ontwikkeling van aanvragen voor majeure Interreg 4A-aanvragen. Het ministerie heeft de NOM, Oost NV en LIOF gevraagd hierin samen te werken. Het ministerie heeft positief gereageerd op een vervolg van dit project in

39 Bedrijfsomgeving Terugkijkend naar 2009 zien we dat Oost NV bij ruim dertig projecten betrokken is geweest. Projecten op het gebied van herstructurering en revitalisering, maar ook projecten gericht op gebiedsontwikkeling en samenwerking. Deze activiteiten zijn nog aangevuld met deelname aan de organisatie van het Congres Bedrijventerreinen en diverse andere activiteiten gericht op kennisontwikkeling en verspreiding. De samenwerking met de provincie Gelderland heeft in 2009 vorm gekregen in de vorm van het A-Team, waarbij de A staat voor Aanjagen. Daarmee wordt het provinciale beleid duidelijk vormgegeven. In Overijssel zijn een behoorlijk aantal projecten tot uitvoering gekomen. Subsidies zijn toegekend en de schop kan de grond in. In Overijssel zijn er wel contacten geweest met de opgerichte Herstructureringsmaatschappij Overijssel (HMO) maar tot samenwerking is het nog niet gekomen. Kijkend naar de output in termen van bruto hectares en onderhanden werk dan zien de resultaten voor 2009 er als volgt uit: Thema Hectares Bruto Nieuwe terreinen Afgerond en gescoord 103 Doelstelling 220 ha. Onderhanden werk 214 TOTAAL 317 Bestaande terreinen Afgerond en gescoord 564 Doestelling 650 ha. Onderhanden werk 436 TOTAAL Net als voor vorig jaar kan gesteld worden dat we voor wat betreft het onderhanden werk goed op niveau zitten, maar dat de scores iets achterblijven in vergelijking met de doelstelling. Belangrijke reden hiervoor is onder meer dat we langer bij projecten betrokken zijn en dat we meer kleinere terreinen onder handen hebben. De betrokkenheid bij nieuwe terreinen richt zich vooral op de introductie van parkmanagement. Het aantal nieuwe terreinen dat nog kan worden ontwikkeld staat wel onder druk. In 2009 is duidelijk het effect te merken van de Task Force Herstructurering. Dit komt onder meer tot uitdrukking in het vooruitzicht dat de VNG en het IPO het Convenant bedrijventerreinen ondertekenen. Daarmee verplichten zij zich tot een meer geprogrammeerde aanleg van nieuwe terreinen en een gestructureerde aanpak van het opknappen van bestaande. Ook de werkgroep die het stokje van de commissie-noordanus heeft overgenomen, de Bestuurlijke Werkgroep uitvoeringsstrategie Bedrijventerreinen, heeft zijn adviezen bekendgemaakt. Hierin wordt de rol van de provincie verder versterkt en wordt ook de intergemeentelijke samenwerking een prominente plaats gegeven. Oost NV heeft nu al te maken met de uitvloeisels van het convenant en de beleidslijnen. In 2009 was dit al duidelijk te merken in een versterkte interesse in regionale samenwerking en afstemming. Daarbij speelde het Nationale Pilotproject in de West-Achterhoek een inspirerende rol. Meerdere regio s wilden informatie over de totstandkoming van het project en vroegen of het mogelijk was ook een samenwerking op te zetten. Naar verwachting zullen de effecten van het convenant en de nieuwe beleidslijnen in 2010 nog meer invloed hebben op de activiteiten van Oost NV. 39

40 Realisatie doelstellingen 2009 In het laatste kwartaal van 2009 zijn elf herstructureringsprojecten afgerond en daarmee scoort Oost NV 564 hectare bruto bedrijventerrein in In totaal was de ontwikkelingsmaatschappij betrokken bij circa hectare bruto terrein. Op het gebied van nieuwe terreinen wordt gescoord door regionale samenwerking en de realisatie van parkmanagement. Via samenwerking scoren we 80 hectare en daarnaast nog 23 hectare parkmanagement. In totaal waren we betrokken bij circa 317 hectare nieuwe terreinen door het stimuleren van samenwerking en het introduceren van parkmanagement. Op bijgevoegde kaart is aangegeven waar Oost NV in 2009 actief is geweest. Daarbij is onderscheid gemaakt naar de verschillende soorten activiteiten die wij onderscheiden. Groen Rood Rood Roze Geel Nieuwe bedrijventerreinen Parkmanagement Herstructurering Gebiedsontwikkeling TOPPER Ten aanzien van de scores op de prestatie-indicatoren is de subsidiënten aangegeven dat deze niet meer goed aansluiten bij de veranderende aard van de werkzaamheden van Oost NV en haar langdurigere betrokkenheid bij projecten. Redenen hiervoor zijn onder meer: De langdurigere betrokkenheid bij projecten om te voorkomen dat deze halverwege stranden, levert wel meer rendement op inspanning, maar minder op afgeronde projecten/terreinen. Juist bij kleinere gemeenten is de inzet van Oost NV effectief, omdat daar de kennis en kunde ontbreekt om de projecten zelf op te pakken. Hierdoor neemt de gemiddelde omvang van de terreinen af. Aanleg van nieuwe terreinen is in een ander daglicht komen te staan, gezien de aanpassing van de prognoses en het dreigende overaanbod en de uitkomsten van de commissie-noordanus. De medewerkers van Oost NV worden steeds vaker gevraagd bij te dragen aan gebiedsgerichte projecten. De rol die Oost NV daarbij vervult, wordt zeer gewaardeerd. De relatie met het scoren van hectares heeft hierin pas perspectief op een veel langere termijn. Overigens denken de subsidiënten in overleg met Oost NV na over de wijze waarop de indicator op het gebied van Bedrijfsomgeving moet worden ingevuld als gevolg van alle wijzigende beleidslijnen op dit terrein. Hierover is in 2009 een notitie geschreven. Daarop hebben de subsidiënten nog aanvullende vragen gesteld, waarop ze antwoord hebben gekregen. Begin volgend jaar wordt het addendum op de interpretatie van de wijze waarop Oost NV haar resultaten kan tellen op deze indicator opgesteld en vastgesteld. Daarnaast 40

41 bestaat het voornemen gezamenlijk te werken aan het opstellen en vaststellen van de prestatie-indicatoren voor de volgende vierjaarlijkse periode van Oost NV. EZ en Overijssel en Gelderland hebben Oost NV ingezet om het herontwikkelen van locaties in Oost- Nederland te initiëren en te versnellen Nieuwe bedrijventerreinenlocaties; duurzaam beheer en parkmanagement Duurzaamheid wordt steeds meer een containerbegrip. Alles wat maar enigszins past, wordt eronder geschaard. Parkmanagement is een van de manieren om bedrijventerreinen te verduurzamen. Oost NV is actief bij het opzetten van parkmanagementorganisaties op nieuwe terreinen. Met ondersteuning van een databank met daarin statuten, reglementen, verkoopvoorwaarden en andere noodzakelijke documenten, kunnen gemeenten en ondernemers goed op gang worden geholpen. De rol van het parkmanagement is aan het verschuiven. Naast de inmiddels reguliere taken op het gebied van bijvoorbeeld bewegwijzering, beveiliging, groenbeheer en openbaar vervoer wordt ook vaker gezocht naar de rol van parkmanagement als exploitant van duurzame investeringen. Hierbij kan gedacht worden aan windmolens, biomassaverbrandings- of vergistinginstallaties, warmtenet of breedbandinfrastructuur. Kenmerkend voor een dergelijke rol is dat het investeringsniveau hoog ligt en voorafgaat aan de uitgifte van de kavels. Hierdoor mist het investeringskapitaal en moet nagedacht worden over financierings- en exploitatievormen. Een aantal voorbeelden van parkmanagementactiviteiten zijn: Harderwijk, de Tonsel en Lorentz III. Barneveld, Puurveen, de Briellaerd, Harselaar Zuid. Elburg, Broeklanden. Nunspeet, de Kolk. Nunspeet en Elburg willen als gemeenten samen optrekken. Ook op ondernemersniveau wordt hier positief over gedacht. Op het gebied van nieuwe bedrijventerreinen is Oost NV vooral actief bij het opzetten van duurzaam beheer en parkmanagement. Oost NV heeft daartoe inmiddels een databank met statuten, reglementen, verkoopvoorwaarden en andere noodzakelijke documenten opgebouwd. Deze worden beschikbaar gesteld aan gemeenten die hierom vragen of ingezet bij trajecten waarbij medewerkers van Oost NV ondersteuning verlenen. Voor Nunspeet geldt tevens dat er plannen zijn voor de aanleg van een duurzame energievoorziening. In overleg met de gemeente en ondernemers wordt bekeken welke rol de beoogde parkmanagementorganisatie daarbij kan vervullen. Regionale samenwerking In 2009 is door Rijk, provincie en gemeenten beleidsmatig stevig ingezet op regionale afstemming op het gebied van bedrijventerreinen. Intergemeentelijke samenwerking wordt gezien als een belangrijk middel om programmering en afstemming te organiseren en om verevening mogelijk te maken. Ook het regionaal afstemmen van het grondprijsbeleid gaat beter in een samenwerkingsverband. In de West-Achterhoek is een regionaal samenwerkingsverband tot stand gekomen dat ook benoemd is tot een van de vijf Nationale Pilots bedrijventerreinen, onderdeel van het interdepartementale programma Mooi Nederland. Oost NV heeft de regie gevoerd over de totstandkoming van deze samenwerking. 41

42 In Gelderland heeft deze samenwerking al geleid tot veel interesse vanuit andere regio s. Het houden van presentaties heeft deze interesse versterkt en mogelijk leidt dit in 2010 tot een aantal spin-offprojecten. Ook in regio de Vallei wordt gewerkt aan gebiedsontwikkeling. Vanuit Oost NV wordt een stevige bijdrage geleverd aan Food Valley Binnen dit project wordt de vastgestelde integrale visie op het gebied als potentiële Food Valley uitgewerkt in praktische projecten. Daarbij zijn er drie pijlers waarop de ontwikkeling rust. Vertaling naar de ruimtelijke ordening is er een van. De andere twee pijlers zijn gericht op kennisvalorisatie en marketing. Oost NV heeft vooralsnog in Overijssel in 2009 niet gewerkt aan regionale samenwerking op het gebied van bedrijventerreinen, en met name het lostrekken van projecten daarbinnen. Herstructurering van bedrijventerreinen Het ondersteunen van gemeenten bij de uitwerking van de herstructureringsopgave vormt de basis van de activiteiten van Oost NV. In Overijssel en Gelderland zijn ook in 2009 flink wat terreinen aangepakt. Een herstructureringsproces kent een lange doorlooptijd. Tussen de start van een traject tot het daadwerkelijk de schop de grond in krijgen kan gemakkelijk twee tot drie jaar zitten. In eerste instantie moeten gemeente en ondernemers samen bepalen welke knelpunten op en kansen voor een terrein aangepakt moeten worden en welke verbeteringen mogelijk zijn. Vervolgens maken we, ook weer in overleg, een plan met een globale begroting, waarvoor financiering moet worden gevonden. Als de financiering beschikbaar is, moet de detailplanning worden gemaakt, moeten bestekken worden opgesteld en kan de aanbesteding plaatsvinden. Hierna wordt pas gestart met de uitvoering. In deze trajecten zitten altijd een aantal college- en raadsbesluiten. Ook de provincie zal op enig moment om een bijdrage worden gevraagd en moet hierover beslissen. Kortom als het in twee jaar lukt is het vlot. In Gelderland is gestart met de uitwerking van de Gelderse Aanpak. Eén onderdeel daarvan is het A-team. Dit A-Team is een samenwerking tussen de provincie en Oost NV. Aan provinciale kant zijn de verschillende disciplines die te maken hebben met bedrijventerreinen vertegenwoordigd. Zij kunnen als backoffice ondersteuning verlenen. De Oost NV-medewerkers vormen de frontoffice. Zij gaan bij en met de ondernemers en gemeenten aan de slag. Het team moet snel, op basis van de grondwaarde kubus, een inschatting kunnen geven van de mogelijkheden voor een terrein of een locatie. De start van het A-team heeft in Duiven plaatsgevonden. Daarnaast is ook in Elst een vastgoedanalyse gemaakt rond het bedrijventerrein de Aam. Op de Aam in Elst (Overbetuwe) zijn veel ontwikkelingen gaande. De gemeente kan de vastgoedanalyse gebruiken ter ondersteuning van een in het vooruitzicht gestelde provinciale subsidie. De analyse leidt tot de conclusie dat het terrein er op een aantal rotte plekken na voor 80% redelijk uitziet. De gemeente gaat de bereikbaarheid sterk verbeteren. Hiermee verbetert de intrinsieke waarde van het terrein. Mede hierdoor en door het inzetten van een stimuleringsregeling wordt verwacht dat de 20% van de ondernemers die nog een kwaliteitsslag met hun vastgoed kunnen maken, dit ook doen. Voor de rotte plekken zijn inmiddels vastgoedontwikkelaars geïnteresseerd. Zij gaan die locaties herontwikkelen. In totaal kan zo circa 25 hectare worden herontwikkeld en wordt circa 100 miljoen geïnvesteerd. Dat kan leiden tot 750 nieuwe arbeidsplaatsen. In Haaksbergen begeleidt Oost NV al een aantal jaren de revitalisering van drie bedrijventerreinen. De samenwerkingspartners zijn de gemeente Haaksbergen, de drie ondernemersverenigingen en de wijkraad. Tot vorig jaar nam vooral het plannen maken, de afstemming en het rond krijgen van de financiering veel tijd in beslag. In 2009 is begonnen met de uitvoering. Er is een projectleider aangetrokken en samen met de 42

43 bedrijfscontactfunctionaris zijn alle bedrijven op de bedrijventerreinen bezocht. Onderwerpen van gesprek waren de gemeentelijke investeringen in het gebied, maar net zo belangrijk: wat gaat de ondernemer zelf doen? Deze aandacht en de instelling meer mogelijk maken heeft er toe geleid dat ondernemers uitbreidingen realiseren, verbeteringen aanbrengen of gewoon een opruimactie doen. Aandacht voor het terrein en het vastgoed leidt in Haaksbergen tot het uitlokken van investeringen in de publieke én private ruimte! Gedeputeerde Carry Abbenhues heeft op 2 november het officiële startsein gegeven voor de uitvoering met de onthulling van twee bouwborden. Start uitvoering Bedrijventerrein t Varck door Carry Abbenhues Kennisoverdracht en innovatie Het jaarlijks terugkerende congres Bedrijventerreinen, staat inmiddels als een huis. Als initiator van het eerste uur heeft Oost NV de betrokkenheid van andere ontwikkelingsmaatschappijen gezocht. Dit heeft geleid tot een jaarlijks terugkerend congres dat in 2009 in Venlo is gehouden. Was het vorige jaar de heer Noordanus die de resultaten van zijn commissie kwam toelichten, dit jaar was de heer Jorritsma, zijn opvolger, bereid gevonden vast een tip van de sluier van de resultaten van zijn werkgroep op te lichten. Hiermee staat het congres voortdurend aan de basis van ontwikkelingen in het Nederlandse bedrijventerreinenbeleid. Misschien is dat ook wel de reden dat het congres zich mag verheugen op een constant hoge opkomst. Oost NV wil met het congres bijdragen aan het voortdurend tonen van nieuwe ontwikkelingen die inspireren en die partijen stimuleren nieuwe aanpakken te ontwikkelen en uit te proberen. Bedrijventerreinen staan maatschappelijk erg in de schijnwerper, maar geld voor uitvoering wordt schaars. Er moet dan ook gezamenlijk worden gezocht naar nieuwe vormen om verdere teruggang te voorkomen en nieuwe terreinen zo duurzaam mogelijk te maken. Innovatie op het gebied van methoden en technieken, maar ook op het gebied van bouwen en verbouwen, is daarbij onontbeerlijk. 43

44 Investeringsbevordering Missie, visie, strategie, focus en werkwijze Investeringsbevordering heeft in 2009 de lijn doorgetrokken om te komen tot een (nog) scherpere invulling van de strategie. Dit uiteraard in nauw overleg met de opdrachtgevers. Het gaat daarbij vooral om het maken van keuzes. Daarbij is het niet zozeer de moeilijkheid om aan te geven wat Investeringsbevordering wel wil, maar veel meer wat de business unit niet meer gaat doen (en wie dat dan eventueel overneemt). Keuzes die bijvoorbeeld gemaakt worden zijn: 1. Doe je aan proactieve en/of (re)actieve werving? 2. Op welke sectoren en welke niches binnen die sectoren richt je je? 3. Op welke activiteiten richt je je? Hierbij gaat het om: hoofdkantoren, marketing & sales, services centra, distributiecentra, productie en assemblage, research & development, instituten, et cetera. 4. Richt je je alleen op de buitenlandse bedrijven of ook op Nederlandse bedrijven? 5. Mik je op bestaande of nieuwe bedrijven? 6. Hanteer je warme of koude acquisitie? 7. Blijven we werken aan én werven, én uitbreidingen, én behoud, én matching én samenwerking? In grote lijnen zien de antwoorden op bovenstaande vragen er als volgt uit: Ad 1) In de gekozen speerpunten Food, Health, en Technology en de speerpunten daarbinnen (zie ad 2) zetten we steeds meer proactief in. Ter illustratie geven we nog eens de volgende schema s: Traditionele IB-aanpak 1. Contact leggen 2. Informatievoorziening 3. Fact finding 4. Implementatie 5. Investor development/after service bron: NFIA 44

45 Proactieve IB-aanpak 5. Start investeringstraject 4. Samenwerking 3. Match -finding 2. Value proposition 1. SWOT-analyse bron: NFIA Binnen en buiten de speerpunten zullen we nog selectiever omgaan met de (re)actieve projecten die zich bij ons melden via de diverse netwerken en media-uitingen: we zitten op dit moment met een bestand van 350 projecten in de portefeuille. Ad 2) De pieken voor Oost-Nederland zijn Food, Health en Technology. Binnen deze containerbegrippen richten wij ons met name op: Food: Voeding en gezondheid: alle ontwikkelingen en investeringen op het gebied van voeding en gezondheid (functionele en medische voeding, gezonde ingrediënten, et cetera). Food & the factory: alle ontwikkelingen en investeringen op het gebied van voeding en technologie (productieprocessen, machinebouw, verpakkingstechnologie, et cetera). Biobased: alle ontwikkelingen en investeringen op het gebied van duurzaamheid in de agri- en voedingsindustrie (benutten reststromen, duurzame energie uit biomassa, et cetera). Health: E-Health: zorgverlening met gebruikmaking van ICT (telegeneeskunde, telemonitoring, domotica); Molecule to man; het gehele traject van molecule ontdekking en ontwikkeling tot klinische toepassing (diagnostiek en therapie). 45

46 Reconstructieve geneeskunde: geneeskunde die zich richt op herstel van lichaamsfuncties. Hierbij onderscheiden we drie gebieden: - Regeneratieve geneeskunde (waaronder tissue engineering, controlled drug delivery) gericht op volledig herstel met lichaamseigen weefsel. - Reconstructieve geneeskunde (protheses, implantaten et cetera) gericht op zo goed mogelijk herstel met gebruikmaking van lichaamsvreemd materiaal. - Revalidatietechnologie ondersteunt de patiënt zodat deze zo goed mogelijk kan leven en functioneren met een blijvende beperking. Sport, voeding en gezondheid: spreekt voor zich. Denk hierbij aan de gezonde mens (preventie overgewicht, diabetes en andere chronische afwijkingen). Tevens ontwikkeling van voedingsmiddelen met gezondheidsclaim (nutraceuticals). Technologie: High tech-materialen: materialen met nieuwe eigenschappen en toepassingsmogelijkheden. ICT/breedband: moderne communicatie infrastructuur, software en diensten. High tech-systems: mechatronica, robotica, systeemintegratie. Naast bovenstaande dient opgemerkt te worden dat onze omgeving volop in beweging is en dat is dan ook de reden dat in overleg met onze share- en stakeholders een bijstelling van genoemde niches kan plaatsvinden. Dit als onderdeel van een bredere strategie in het regionale innovatiebeleid. Ad 3) Gezien het belang van innovatie in de (inter)nationale concurrentiestrijd en de aanwezigheid van de drie universiteiten met hun hoogwaardige instituten richten we ons vooral op R&D-activiteiten. Dat we hierin (ook relatief) succesvol zijn is mede te danken aan het feit dat we enkele jaren geleden, in opdracht van beide provincies en het ministerie van Economische Zaken, al zijn overgeschakeld op technology based acquisitie door het aantrekken van collega s die op specifieke onderdelen meer en beter de diepte in kunnen. We acquireren technology based en richten ons op R&D-activiteiten Ad 4) Hoewel ook in 2009 het merendeel van de projecten uit overige delen van Nederland afkomstig is, blijven we focussen op buitenlandse bedrijven. Uit diverse landelijke onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat: we ruim buitenlandse bedrijven in Nederland hebben oftewel circa 1% van het totaal aantal bedrijven. Deze 1% zorgt echter voor 30% van de totale omzet, 24% van de totale toegevoegde waarde en 21% van de totale bedrijfsinvesteringen; buitenlandse bedrijven circa 10% van de werkgelegenheid in de marktsector bieden; buitenlandse bedrijven circa 20% van de arbeidsplaatsen in de industrie bieden; buitenlandse bedrijven circa 20% van de R&D-uitgaven in de maakindustrie voor hun rekening nemen. Uit internationale onderzoeken blijkt dat buitenlandse bedrijven in Nederland gemiddeld: innovatiever zijn en dit in hun omgeving eerder/meer delen met toeleveringsbedrijven en kennisinstituten in de regio; 46

47 een hoger inkomen per arbeidsplaats genereren (gemiddeld 15% meer salaris); sneller groeien en minder snel terug vallen dan vergelijkbare Nederlandse bedrijven; meer exporteren; meer belasting opbrengen. Daarnaast houden deze buitenlandse bedrijven het reeds gevestigde bedrijfsleven scherp en geven ze aansluiting op internationale netwerken en bedrijvigheid. Op steeds meer plaatsen in steeds meer landen zien we dan ook dat red tape wordt vervangen door red carpets. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het nationale Innovatieplatform een advies heeft gegeven om (50) significante buitenlandse bedrijven naar Nederland te halen. Hiervoor is een nieuwe unit (Strategische Acquisitie Unit) gestart vanuit de NFIA die in samenwerking met de regionale organisaties als de ROM s dit advies gaat uitvoeren in de sectoren Chemie en Food & Nutrition. Zie hiertoe ook onderstaande brief van het ministerie van Economische zaken. 47

48 Ad 5) Acquisitie bij de voordeur is weinig zinvol als de achterdeur niet in de gaten wordt gehouden. Met andere woorden: zeker in deze tijd is het van het grootste belang dat veel aandacht wordt besteed aan het bestaande bedrijfsleven. Ons streven is deze taak steeds meer bij onze partners (gemeenten, Valley s, et cetera) te leggen. Daarnaast zullen we het bestaande bedrijfsleven blijven inzetten als ambassadeurs van onze economie en als basis van nieuwe prospects in binnen- en buitenland (schatgraven in eigen tuin). Ad 6) Warme acquisitie houdt in dat je je diensten aanbiedt aan bedrijven die je al kent. Dit loopt veelal via het bestaande bedrijfsleven (zie ad 5) en de kans van slagen is vele malen groter dan wanneer je koude acquisitie bedrijft ofwel je diensten aanbiedt aan potentiële klanten die je nog nooit hebt ontmoet of gesproken. Voorbeelden hiervan zijn onder meer de inzet van onze website, houden van seminars, bezoeken van beurzen et cetera. Ad 7) Op dit moment houden we ons nog bezig met werven, uitbreiden, behoud, matching en samenwerking. Grofweg zien deze processen er als volgt uit: Het acquisitieproces Het verwervenvan nieuwe bedrijvigheid bestaat uit een aantalte onderscheiden stappen, waarin verschillende partijen een rol (kunnen) spelen. In onderstaand overzicht worden deze stappen schematisch weergegeven. Niet allestappen zullen altijd een rol spelen. Inhoud en profilering Benaderen prospects Intake Maken aanbieding ( bidbook ) en organisatie FFT Contractvorming After Services/ Verank ering Momenteel bekijken we met onze opdrachtgevers, de valleys, gemeenten en andere stakeholders welke onderdelen door onze partners (gedeeltelijk) buiten het echte acquisitiewerk kunnen worden overgenomen en/of waar we (nog) nauwer gaan samenwerken. Resultaten De business unit IB had de afgelopen jaren gemiddeld 250 projecten onderhanden. In 2009 is dat aantal gegroeid tot bijna 350. De reden hiervoor is dat nieuwe bedrijven zich blijven melden en onderhanden projecten veelal hun beslissing uitstellen (en niet zozeer afstellen). Hierdoor zien we sinds jaren dat de score ten opzichte van voorgaande jaren is gedaald. In 2009 was IB betrokken bij 30 gerealiseerde projecten (66)* die 829 arbeidsplaatsen genereren (1.728)* met bijna 100 mln. euro aan investeringen (165)* *gerealiseerde cijfers in het topjaar 2008 Deze cijfers zijn geprognosticeerd, op een termijn van drie jaar na de start, en geconfirmeerd door de betreffende bedrijven. 48

49 Opnieuw en met kracht willen we stellen dat dit resultaat mede bereikt is door de goede/nauwe samenwerking met onze partners bij de diverse overheden, instellingen, bedrijven en intermediairs. Oost NV claimt met het laten ondertekenen van de confirmation letter niet als enige het succes: de confirmation letter wil slechts de betrokkenheid en toegevoegde waarde van Oost NV vastleggen als uitvloeisel van de afspraken die we met onze opdrachtgevers maakten. Als voornaamste reden voor deze dip kunnen we noemen: de economische situatie en het uitstellen van investeringsbesluiten; afname van de gemiddelde projectgrootte doordat grote/arbeidsintensieve projecten veelal naar Oost-Europa en/of het Verre Oosten gaan; dat we bewust meer mikken op matching/r&d-projecten die gemiddeld kleiner van omvang zijn; andere regio s die allerlei incentives bieden voor de nieuwkomers. Bekijken we de resultaten binnen de afspraken die we met onze opdrachtgevers maakten voor de periode 2007 t/m 2010, dan zien we het volgende beeld: * Totaal Target Aantal projecten Aantal arbeidsplaatsen Investeringsbedrag in mln Naast het achterblijven van de arbeidsplaatsen ten opzichte van de targets die in 2006 zijn opgesteld zien we dus dat we, met nog een jaar te gaan, de targets voor de investeringen en het aantal projecten nu al gehaald hebben. Huisman Equipement Schiedam 49

50 In de volgende illustraties worden de behaalde resultaten op diverse manieren onderverdeeld en weergegeven. Resultaat afgelopen zes jaar Resultaat Investeringsbevordering in aantal projecten (periode 2004 t/m 2009) Resultaat Investeringsbevordering in aantal arbeidsplaatsen (periode 2004 t/m 2009) Resultaat Investeringsbevordering bedrijfsinvesteringen (mln ) (periode 2004 t/m 2009)

51 Resultaat 2009 per sector Aantal projecten IB 2009 per sector 5 7 Food Health Technology Overig 9 9 Aantal arbeidsplaatsen IB 2009 per sector Food Health Technology Overig Investeringen ( mln) IB 2009 per sector Food Health Technology Overig 72 51

52 Resultaat 2009 per soort Aantal projecten IB 2009 per soort A&P M&S R&D Support 16 Aantal arbeidsplaatsen IB 2009 per soort A&P M&S R&D Support 204 Investeringen ( mln) IB 2009 per soort A&P M&S R&D Support 66 Wat hierbij vooral in het oog springt is: dat we meer dan 80% van de projecten in de gekozen speerpunten scoren; het grote aantal R&D-projecten ten opzichte van het totaal (circa 53%). 52

53 Resultaat 2009 per provincie Aantal projecten IB 2009 per provincie Overijssel Gelderland Aantal investeringen ( mln) IB 2009 per provincie 21 Overijssel Gelderland 77 Aantal arbeidsplaatsen IB 2009 per provincie Overijssel Gelderland 53

54 Enkele voorbeelden van gerealiseerde projecten: Luminus: ICT projecten op afstand via de digitale snelweg vanuit de nieuwe vestiging in Hengelo. Huisman uit Schiedam: engineering voor de offshore industrie vanuit een nieuwe vestiging in Enschede. Epocat: vanuit het nieuwe hoofdkantoor in Barneveld zullen nieuwe Epoxy producten ontwikkeld en geproduceerd worden. Mapei: Italiaans bedrijf gaat afnemers van hoogwaardige lijmen en chemische producten voor de bouwsector vanuit haar nieuwe vestiging in Almelo bedienen. Brainlabs: ontwikkelt diagnostische tests vanuit de nieuwe vestiging in Facility Point Arnhem. SenzAir: ontwikkelt met LioniX, Relitech en Universiteit Twente een ademhalingstest voor maagzweerdiagnostiek. Plantion: deze nieuwe coöperatie is ontstaan uit een fusie van Veiling Vleuten en Bloemenveiling Oost- Nederland. Ze betrekken een nieuwe vestiging in Ede. 54

55 Edison Pharma-Nizo matchmaking tussen gezondheid en voedsel. Bosch Communication Centre Overijssel levert klantgerichte communicatie oplossingen op regionaal, nationaal en internationaal niveau. Ze openen een tweede vestiging in Nederland (Deventer). Maruna Process Improvement Gelderland in Arnhem is een onafhankelijk management consultancy bedrijf gespecialiseerd in operationele verbeteringen. Trust Chem: een Chinees chemisch bedrijf distribueert pigmentproducten naar Europese klanten vanuit hun vestiging in Deventer. HKC Europe: vanuit het Europese hoofdkantoor in Wijchen gaat de Chinese Electronics-producent de Europese klanten bedienen. Overige data Naast deze prestatie-indicatoren kunnen we nog vermelden dat er in 2009 sprake was van: 96 nieuwe bedrijven/intakeletters; 132 infopakketten, waaronder een aantal zeer uitvoerige; 31 fact finding trips; 50 verankeringsbezoeken; enkele gerealiseerde (matchings) projecten (in het kader van Food Valley) net over de grens met de provincie Utrecht (die we niet in onze output meenemen). Daarnaast nemen allerlei (kwalitatieve) zaken steeds meer tijd in beslag. Willekeurig en leuk te vermelden zaken zijn bijvoorbeeld: Het binnenhalen van de Nationale Distributiedag in juni 2010 met en op het XL-park bij Almelo (gemiddeld enkele honderden logistieke toehoorders uit heel Nederland). 55

56 Dat Teijin na onze nominatie de prestigieuze Deshima Award won. In het jaar van 400 jaar handelsrelatie met Japan heeft de Dutch Japanese Trade Federation (Dujat) de prijs voor Japanse bedrijven aan Nederland uitgereikt. Een onafhankelijke jury, voorgezeten door de voormalige staatssecretaris van Handel mevrouw Van Rooij, heeft de winnaar bepaald. De trofee werd overhandigd door de minister van Economische Zaken mevrouw Van der Hoeven. Daarmee bekroonde zij de grote invloed van Teijin op de Nederlandse samenleving en economie. Deshima Award Winner 2009 Teijin Holding Netherlands BV Wat ging er mis/wat moet beter? Ook in 2009 zijn er uiteraard weer enkele projecten als lost afgesloten. Hierbij spelen rationele maar vooral emotionele factoren een rol. Hoewel we het blijven proberen zijn deze in de praktijk vaak moeilijk te achterhalen. Een project waar we in 2009 veel inspanningen met onze partners in hebben gestopt is het project Danone. Dit bedrijf besloot zich toch te concentreren in Utrecht in plaats van in Wageningen en uiteindelijk zijn we verheugd dat dit mooie project voor de B.V. Nederland is behouden en daarmee voor Food Valley. Eerder genoemde zaken als gebiedspromotie en het chronische gebrek aan R&D-ruimten bij universiteiten en hogescholen blijven een probleem. In deze tijd van kredietschaarste juichen we het toe dat PPM Oost meer armslag heeft gekregen voor bestaande bedrijven, maar ook om bedrijven van buiten onze regio te faciliteren zodra men activiteiten in onze regio opstart. Daarnaast blijven we pleiten voor een arbeidsplaatsenregeling met focus op de speerpunten. Op die manier komen we op de longlist van bedrijven die zich vanuit het buitenland in Europa/Nederland/Oost-Nederland willen vestigen en daarmee in gesprek met hen. Bij gebrek aan financiële incentives/prikkels komen we in een sterk concurrerende markt (wereldwijd zijn er circa organisaties die soortgelijke doelen hebben, waarvan alleen al ongeveer 700 in Europa), niet eens in beeld, laat staan in gesprek. We blijven pleiten voor een arbeidsplaatsenregeling met focus op de speerpunten Intern zullen we de synergie met de andere business units verder versterken en dringen we er bij de beide provincies op aan regelmatig zogenaamde Regionale Acquisitie Platforms (RAP s) te houden met onze stakeholders aan de hand van bepaalde thema s. De bedoeling is dit in 2010 op te starten. 56

57 Participatie (PPM Oost) PPM Oost investeert in kansrijke bedrijven die zich profileren als voorloper of trekker van de regionale economie in Gelderland en Overijssel. PPM Oost investeert met name in bedrijven binnen de sectoren voeding, gezondheid en technologie. Maar ook innovatieve bedrijven in andere sectoren behoren tot de doelgroep. Door bij investeringsbeslissingen aandacht te schenken aan maatschappelijk verantwoord ondernemen draagt PPM Oost bij aan de toekomst van volgende generaties. PPM Oost heeft bij de uitvoering van haar opdracht de beschikking over verschillende financieringsinstrumenten. Voor 2009 waren dit: i. Innovatiefonds IIIa Platteland 2009 (einddatum 30 juni 2009): Het Innovatiefonds IIIa 2009 had ten doel stimulering van innovatie en ontwikkeling door het beschikbaar stellen van risicodragend vermogen aan het MKB in de zogenaamde D2 regio Platteland (Achterhoek, Veluwe en Gelderse Vallei, voor zover gelegen in de provincie Gelderland). ii. Innovatiefonds Oost Nederland Het Innovatiefonds Oost Nederland is er voor de innovatieve MKB-onderneming die in de startfase of de eerste ontwikkelingsfase van zijn bedrijf of product verkeert. De financiering vanuit dit fonds bedraagt maximaal voor de eerste twaalf maanden en kent een maximum van PPM Oost draagt maximaal 50% van de totale risicodragende financiering. Voor de andere helft is een particuliere coinvesteerder nodig, die onder gelijke condities als PPM Oost mee investeert. iii. Participatiefonds PPM Oost Het Participatiefonds PPM Oost financiert bestaande ondernemingen die niet vanuit één van de andere fondsen gefinancierd kan worden met een middelmatig risicoprofiel. Over het algemeen zijn dit expansiefinancieringen bij bestaande bedrijven of overnamefinancieringen (MBO/MBI/bedrijfsopvolging) of aanvullende financieringen van bestaande participaties; iv. GELDerland voor Innovaties PPM Oost heeft samen met Oost NV en de provincie Gelderland een borgstellingsregeling voor de financiering van bescheiden innovatietrajecten opgezet. Banken, bedrijven en particuliere investeerders die in een innovatietraject van een ander bedrijf investeren kunnen een borgstelling aanvragen. Lijdt de investeerder verlies op de financiering van het innovatietraject, dan kan een beroep worden gedaan op de borgstelling en kan de investeerder 50% van de investering terugontvangen tot een maximum van ,- Daar waar mogelijk brengt PPM Oost haar participaties onder bij de Groeifaciliteit. De Groeifaciliteit een landelijke regeling van het ministerie van Economische Zaken, uitgevoerd door Agentschap NL (voorheen SenterNovem) verstrekt een garantie van 50% op risicodragende financieringen. MKB Kredietfaciliteit Vanaf februari 2010 voert PPM Oost voor de provincie Gelderland de MKB Kredietfaciliteit Gelderland uit. Dit fonds is bedoeld als een tijdelijke maatregel voor in de kern gezonde MKB-ondernemingen in Gelderland, die op langere termijn een gunstig toekomstperspectief hebben, maar op korte termijn door een te krappe liquiditeit gevoelig zijn voor de economische crisis. Dit fonds is eind 2009 ontwikkeld in nauwe samenwerking met de provincie Gelderland. Innovatie is het sleutelwoord voor onze kenniseconomie. Het stimuleren van innovatie is één van de kernactiviteiten in Oost-Nederland. Maar uiteindelijk begint het bij de ondernemers. Deze zullen de ambitie moeten hebben om innovaties in het bedrijf te bewerkstelligen. Oost-Nederland wil in 2015 tot de Europese 57

58 top behoren. Door met innovatieve instellingen en bedrijven kennis te ontwikkelen en te exploiteren op de drie speerpunten voeding, gezondheid en technologie wordt getracht deze positie te bereiken. Voor PPM Oost betekent dit dat er wordt geïnvesteerd in deze kansrijke bedrijven, die zich profileren als voorloper of trekker van de regionale economie. In haar investeringsbeleid streeft PPM Oost naar vergelijkbare rendementen als andere participatiemaatschappijen, maar zij is wel bereid een hoger risicoprofiel te accepteren. Door deze maatschappelijke participatiemix ligt het portefeuillerendement doorgaans lager dan bij de volledig commerciële participatiemaatschappijen. PPM Oost richt zich vrijwel uitsluitend op innovatieve bedrijven Vanuit haar bijzondere positie richt PPM Oost zich vrijwel uitsluitend op innovatieve bedrijven. Bedrijven die een unieke bijdrage leveren aan met name de sectoren voeding, gezondheid en technologie. Bedrijven die wellicht een te hoog risicoprofiel hebben voor andere investeerders, maar wel goed onderbouwde plannen hebben en bijdragen aan de gezonde mens of de groene economie. Om de mate van innovatie te toetsen wordt veelvuldig gebruik gemaakt van contacten bij de diverse kennisinstellingen. Dat veel van onze deelnemingen bezig zijn met innovatieve ontwikkelingen blijkt ook uit de hoeveelheid deelnemingen die subsidie krijgen vanuit innovatiesubsidieregelingen en de vermeldingen in bijvoorbeeld de FEM Fast Fifty en FD Gazelle. PPM Oost investeert veelal al in een vroeg stadium in bedrijven, de zogenaamde pre-seed en seed fase. Dit houdt onder meer in dat bedrijven nog volop bezig zijn met onderzoek en ontwikkeling. Het daadwerkelijk naar de markt brengen van de producten ligt veelal nog enkele jaren in de toekomst. Daar waar mogelijk proberen we bedrijven die elkaar kunnen versterken met elkaar in contact te brengen en stimuleren we de verspreiding van kennis via onderzoek en ontwikkeling door, samen met Oost NV, bedrijven daar waar mogelijk te introduceren bij de kennisinstellingen in onze regio. De crisis en PPM Oost De ervaring met financiële crises leert dat een recessie die veroorzaakt wordt door een kredietcrisis, in de regel een lange nasleep heeft door onvoldoende ruimte voor kredietverlening bij banken. Bedrijven worden beperkt in hun investeringsvoornemens en businessplannen. Dit zet een rem op economisch herstel. Daarom dienen er beleid en instrumenten ontwikkeld te worden, opdat de economie in Oost-Nederland optimaal kan profiteren van een Nederlands en wereldwijd economisch herstel en de bedrijven in onze regio in dit proces geen kansen hoeven te missen. Daarvoor is inzicht en inzet nodig. 58

59 Banken zullen immers nog geruime tijd in een deleverage -fase zitten. Ze hebben te maken met hogere kapitaalseisen, gesteld door de markt en de financiële toezichthouders ten aanzien van de omvang en de kwaliteit van hun buffervermogen en hun toelaatbare maximale leverage ratio s. Daardoor zal de kredietverlening nog voor enige tijd krap blijven, tenzij er maatregelen worden ondernomen door de overheid. PPM Oost heeft vanuit twee verschillende invalshoeken te maken de effecten van de economische crisis. 1. Toename van het aantal aanvragen om risicodragende financiering: PPM Oost heeft in 2009 ten opzichte van % meer aanvragen ontvangen om risicodragende financiering te verstrekken aan ondernemingen. Overzicht aanvragen risicodragende financiering PPM Oost Ten opzichte van 2008 is er ook een verschuiving zichtbaar in het type bedrijf dat een verzoek om financiering doet bij PPM Oost: Bedrijfsfase Vroege fase bedrijven 63 % 72% Bestaande bedrijven 37 % 28% Procentueel gezien is er een forse toename van het aantal aanvragen van bestaande bedrijven. 2. Toename aandacht voor bestaande deelnemingen PPM Oost: De economische crisis treft bepaalde ondernemingen sterker dan andere in Nederland, dat geldt dus ook in de portefeuille van PPM Oost. Ondernemingen die in nichemarkten opereren of relatief veel overheidssubsidies ontvangen hebben minder last van de effecten van de economische crisis dan bedrijven in bijvoorbeeld de industriële sector. De bedrijven in de portefeuille van PPM Oost ontkomen ook niet aan de effecten van de economische crisis. Als gevolg hiervan heeft PPM Oost extra voorzieningen moeten treffen op haar investeringen. Dit wordt het duidelijkst zichtbaar in het voorzieningenpercentage. Het voorzieningenpercentage steeg van 26,9 % in 2008 naar 31,3 % in Het voorzieningenpercentage is de procentuele verhouding tussen het absolute bedrag aan voorzieningen ten opzichte van het geïnvesteerd vermogen. 59

60 Het antwoord van PPM Oost PPM Oost bekijkt met haar stakeholders waar mogelijkheden liggen om het regionale MKB te ondersteunen om de economische crisis door te komen. Zo wordt er bijvoorbeeld met de provincie Gelderland intensief overleg gevoerd om de 25 miljoen die de provincie heeft vrijgemaakt uit de Gelderse Investeringsagenda adequaat in te zetten voor het Gelderse MKB. PPM Oost heeft een projectvoorstel gedaan voor de uitvoering van deze regeling. Deze regeling is alleen bedoeld voor Gelderse MKB-bedrijven die in de kern gezond zijn, maar geconfronteerd worden met het tijdelijke probleem van de economische crisis. Naar verwachting wordt begin 2010 deze regeling opengesteld. De naam voor deze faciliteit is MKB Kredietfaciliteit Gelderland. Resultaten De participatieportefeuille werd in 2009 versterkt met 19 nieuwe participaties. In 2009 ontvingen 31 bestaande participaties een aanvullende financiering. Op 31 december 2009 bestond de portefeuille uit 91 participaties. Tien participaties werden verkocht of geliquideerd en twee participaties zijn gefailleerd. Het geïnvesteerd vermogen steeg in 2009 van 42,7 miljoen naar 50,4 miljoen. Financieringen naar thema 2009 Financieringen naar bedrijfsfase Technologie Voeding Seed / Starter Gezondheid Doorstarter Bedrijfsomgeving Expansie Overige Turnaround MBO/MBI/Bedrijfsopvolging Financieringen naar bedrijfsfase Seed / Starter Doorstarter Expansie Turnaround MBO/MBI/Bedrijfsopvolging 60

61 Verwachting 2010 In Nederland heeft de economische crisis in 2009 veel ongenadiger toegeslagen dan werd aangenomen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft aangegeven dat Nederland in 2009 een krimp van de economie heeft gehad van 4%. Het Centraal Planbureau (CPB) heeft becijferd dat Nederland zich een stuk sneller herstelt van de economische crisis dan tot nu toe was voorzien. Het CPB verwacht dat de Nederlandse economie in 2010 een groei zal laten zien van 1,5% en in 2011 van 2,0%. De werkloosheid zal in 2010 volgens het CPB stijgen naar ongeveer 6,5% van de beroepsbevolking, ofwel personen. PPM Oost verwacht dat in 2010 in haar portefeuille een aantal bedrijven uiteindelijk de effecten van de economische crisis niet zullen overleven. In 2010 verwacht PPM Oost met een meer dan gemiddeld aantal faillissementen of liquidaties geconfronteerd te worden. Daarnaast wordt verwacht, dat evenals in 2009, een behoorlijk aantal aanvullende financieringen zal worden verstrekt aan onze huidige deelnemingen. PPM Oost verwacht in februari te kunnen starten met de MKB Kredietfaciliteit Gelderland. Een fonds bedoeld voor MKB-bedrijven uit Gelderland die in de kern gezond zijn, maar geconfronteerd worden met het tijdelijke probleem van de economische crisis. Naar verwachting zullen in 2010 en 2011 tussen de 50 en 75 ondernemingen een beroep doen op deze faciliteit. Daar, waar nu het Rijk inspeelt op verbetering van het weerstandsvermogen van banken, steekt de provincie met deze faciliteit in op verbetering van het weerstandsvermogen van de bedrijven zelf. Daardoor worden de bedrijven beter in staat gesteld om gebruik te maken van andere kredietfaciliteiten. Deze faciliteit werkt daardoor als een hefboom voor andere kredietfaciliteiten. Ook in 2010 blijft PPM Oost investeren in nieuwe, innovatieve bedrijven vanuit de diverse fondsen. Innovatie moet blijven doorgaan; het is de toekomstige levensader van onze regionale economie. Ook als banken (tijdelijk) afhaken, moet PPM Oost het natuurlijke aanspreekpunt zijn om het regionale bedrijfsleven (financieel) te ondersteunen. De vraag die wij ook vorig jaar stelden blijft nog steeds actueel. Hoe gaat de bankwereld er in de toekomst uitzien? Alleen al het feit dat een groot aantal financiële instellingen in handen van de overheid is gekomen, zorgt voor een ander uitgangspunt. Niet alleen klanten en aandeelhouders zijn dan bepalend voor de koers van een bank, maar ook de overheid. Welke effecten deze veranderingen zullen hebben voor het financieren van bedrijven uit de doelgroep van PPM Oost blijft daardoor ongewis. Eén ding blijft wat ons betreft niet ongewis: in wat voor fase de economie ook verkeert, PPM Oost blijft altijd het natuurlijke aanspreekpunt voor innovatieve ondernemers in Gelderland en Overijssel. 61

62 62

63 Oost NV Jaarrekening

64 64

65 Geconsolideerde balans per 31 december 2009 (bedragen x 1.000, voor voorgestelde resultaatbestemming) 31-dec dec-08 Activa Vaste activa 1 Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vlottende activa 3 Vorderingen Liquide middelen Passiva Groepsvermogen 5 Eigen vermogen Minderheidsbelang derden Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden

66 Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2009 (bedragen x 1.000) Opbrengsten Opbrengsten ontwikkelingsactiviteiten Opbrengsten participatieactiviteiten Totaal opbrengsten Bedrijfskosten 12 Personeelskosten Overige kosten Afschrijvingskosten Totaal bedrijfskosten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Aandeel derden in resultaat Resultaat

67 Geconsolideerde kasstroomoverzicht over 2009 (bedragen x 1.000) Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat Aanpassingen - Afschrijvingen vaste activa Minderheidsbelang derden Mutatie voorziening Mutatie voorziening participaties en terugboekingen op faillissementen Saldo aanpassingen Mutaties werkkapitaal - Debiteuren Overige vorderingen Totaal toename vorderingen Crediteuren Onderhanden projecten Overige schulden Toename kortlopende schulden Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringen Investeringen in materiële vaste activa Deelnemingen en leningen Desinvesteringen en aflossingen Kasstroom uit investeringen Kasstroom uit financieringsactiviteiten Lening Storting in vermogen Kasstroom uit financieringsactiviteiten Totaal kasstroom Mutatie geldmiddelen Stand per 1 januari Kasstroom Stand per 31 december

68 Toelichting op de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening Algemeen Activiteiten De activiteiten van Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV (Oost NV) kunnen kortweg worden samengevat als het versterken en stimuleren van de economie van de provincies Gelderland en Overijssel. Daarvoor beschikt Oost NV over vier kerntaken: ontwikkeling & innovatie, bedrijfsomgeving, investeringsbevordering en participatie. De laatste activiteit is ondergebracht in Participatiemaatschappij Oost Nederland NV (PPM Oost NV). Groepsstructuur Verdeling van de aandelen: Staat der Nederlanden (57,6%) Provincie Gelderland (33,6%) Provincie Overijssel ( 8,8%) Consolidatie In de consolidatie worden opgenomen de financiële gegevens van Oost NV en PPM Oost NV. De deelneming PPM Oost NV wordt voor 100% in de consolidatie betrokken waarbij een aandeel derden van 5,5% (inclusief het economisch eigendom van de Stichting Saxion) is verantwoord. Onderlinge transacties worden in de consolidatie geëlimineerd. Verbonden partijen De directie beschouwt de volgende partijen als verbonden partijen: - De aandeelhouders - De directie - De leden van de Raad van Commissarissen - Groepsmaatschappijen De belangrijkste transacties met verbonden partijen betreffen de boekjaarsubsidies welke zijn verstrekt door de aandeelhouders. Deze subsidies zijn in de toelichting nader gespecificeerd. Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen. Ontvangen en betaalde rente en ontvangen dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Belastingen Oost NV is niet belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. PPM Oost NV is in principe vennootschapsbelastingplichtig. De belastingdienst heeft ermee ingestemd, dat PPM Oost NV vrijgesteld is van belastingplicht voor de vennootschapsbelasting vanaf het moment van de fusie. Schattingen Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat de directie van Oost NV zich over verschillende zaken een oordeel vormt en dat de directie schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het afgeven van het in art. 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten. 68

69 Grondslagen voor waardering activa en passiva Algemeen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek en de stellige uitspraken van de richtlijnen voor de Jaarverslaggeving, uitgegeven door de Raad voor Jaarverslaggeving. Ter verbetering van het inzicht en gelet op het specifieke karakter van Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV is op grond van het Besluit Modellen Jaarrekening (art. 6) op een aantal onderdelen afgeweken van de algemeen geldende voorschriften en is een beter passende en daardoor duidelijker benaming en indeling gekozen betreffende een aantal posten in de balans en resultatenrekening. Alle in de jaarrekening vermelde bedragen zijn in duizenden euro s opgenomen tenzij anders is aangegeven. Activa en passiva worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen actuele waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, winst- en verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen, waarmee wordt verwezen naar de toelichting. Vergelijking met voorgaand jaar Met ingang van 2009 wordt de vernieuwde Richtlijn voor de Jaarverslaggeving 221 "Onderhanden projecten in opdracht van derden" toegepast. Bij de toepassing van deze nieuwe richtlijn blijven de gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar. Wel is in het kader van de presentatie in de balans het negatieve saldo van de onderhanden projecten verantwoord onder de kortlopende schulden. De vergelijkende cijfers zijn eveneens hierop aangepast. Verder is ten behoeve van het inzicht de presentatie van de posten in de winst- en verliesrekening gewijzigd. Materiële vaste activa Materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, verminderd met lineaire afschrijvingen gebaseerd op de verwachte economische levensduur. Er wordt rekening gehouden met de bijzondere waardeverminderingen die op de balansdatum worden verwacht. Financiële vaste activa De aandelenparticipaties worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. De waardering tegen verkrijgingsprijs heeft tot gevolg dat waardestijgingen van participaties niet in de cijfers tot uitdrukking komen. Ten einde toch een nader inzicht te geven in de actuele waarde, wordt in de toelichting op de balans de fair market value vermeld. De leningen betreffen zowel leningen aan participaties als in uitzonderingsgevallen leningen aan ondernemingen waarin niet wordt geparticipeerd. De leningen worden gewaardeerd tegen reële waarde van het verstrekte bedrag, gewoonlijk de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijke geachte voorzieningen. Indien sprake is van een bijzondere waardevermindering vindt waardering plaats tegen deze lagere waarde; afwaardering vindt plaats ten laste van de winst- en verliesrekening. De afwaardering wordt bepaald door individuele beoordeling per participatie op basis van de Valuation Guidelines for Private Equity and Venture Capital, ontwikkeld door AFIC, BVCA en EVCA. Indien wordt vastgesteld dat een voorziening die in het verleden is verantwoord, niet meer noodzakelijk is of is afgenomen, dan wordt de toegenomen boekwaarde van de desbetreffende activa niet hoger gesteld dan de verkrijgingsprijs die bepaald zou zijn indien geen voorziening voor het actief zou zijn verantwoord. Het teruggenomen verlies wordt in de winst- en verliesrekening verwerkt. De deelneming in PPM Oost NV wordt in de vennootschappelijke balans gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde aangezien invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. 69

70 Onderhanden projecten Onderhanden projecten in opdracht van derden wordt gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectopbrengsten. De projectopbrengsten worden verantwoord ter hoogte van de projectkosten (zijnde directe arbeidskosten, direct toerekenbaar uitbesteed werk en andere externe kosten) voor zover deze waarschijnlijk kunnen worden verhaald. Op de gerealiseerde projectopbrengsten worden de reeds gedeclareerde termijnen in mindering gebracht. Indien het saldo van de gefactureerde termijnen hoger zijn dan de gerealiseerde projectopbrengsten, worden de onderhanden projecten gepresenteerd onder de kortlopende schulden. Vorderingen, kortlopende schulden De vorderingen worden gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie, gewoonlijk de nominale waarde. Een voorziening wordt getroffen op de vorderingen op grond van verwachte oninbaarheid. Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito's met een looptijd korter dan twaalf maanden. Aandeel derden Het aandeel derden als onderdeel van het groepsvermogen wordt gewaardeerd tegen het bedrag van het nettobelang in de desbetreffende groepsmaatschappijen. Voor zover de betreffende groepsmaatschappij een negatieve nettovermogenswaarde heeft, worden de negatieve waarde en de eventuele verdere verliezen niet toegewezen aan het aandeel derden, tenzij de derden aandeelhouders een feitelijke verplichting hebben en in staat zijn om de verliezen voor hun rekening te nemen. Zodra de nettovermogenswaarde van de groepsmaatschappij weer positief is, worden resultaten toegekend aan het aandeel derden. Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is in te schatten. De voorzieningen worden opgenomen tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichting af te wikkelen, tenzij anders vermeld. Voorziening jubilea De voorziening jubilea wordt opgenomen voor verwachte lasten gedurende het dienstverband. Operationele leasing Leasecontracten waarbij een groot deel van de voor- en nadelen verbonden aan eigendom niet bij de vennootschap ligt, worden verantwoord als operationele leasing. Verplichtingen uit hoofde van operationele leasing worden op lineaire basis verwerkt in de winst- en verliesrekening over de looptijd van het contract. Financiële instrumenten Naast hierboven genoemde financiële instrumenten maakt Oost NV geen gebruik van afgeleide financiële instrumenten. Compensatiegelden Compensatiegelden zijn bijdragen op grond van een besluit van het ministerie van Economische Zaken ten behoeve van de activiteiten van PPM Oost; het investeren in participaties en het verstrekken van leningen. 70

71 Grondslagen voor resultaatbepaling Algemeen Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de opbrengsten, de opbrengstwaarde van de geleverde prestaties en de kosten en andere lasten over het jaar. De resultaten op transacties worden verantwoord in het jaar waarin ze zijn gerealiseerd; verliezen kunnen al gerealiseerd worden zodra ze voorzienbaar zijn. Opbrengsten Onder opbrengsten ontwikkelingsactiviteiten wordt verstaan het totaal van de aan opdrachtgevers gedeclareerde en te declareren bedragen, exclusief omzetbelasting, voor gedurende het jaar uitgevoerde opdrachten en de doorberekeningen van bedrijfskosten aan de Staat der Nederlanden en de provincies Overijssel en Gelderland. De opbrengsten uit participatieactiviteiten zijn afzonderlijk gepresenteerd. De opbrengsten bij verkoop van participaties worden verantwoord in het jaar waarin de economische rechten en risico's op de betreffende participaties zijn overgedragen. Dividenden worden verantwoord in het jaar van ontvangst. Renteopbrengsten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de desbetreffende actiefpost. Verliezen bij afstoting van participaties of bij oninbaarheid van leningen worden afgeboekt op de daarvoor gevormde voorziening. Toevoeging aan deze voorziening komt ten laste van het resultaat. De opbrengsten van diensten (onder andere commissariaten) worden verantwoord in het jaar waarin de diensten zijn verricht. Periodieke betaalbare beloningen Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst- en verliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. Pensioenen Oost NV heeft een toegezegde pensioenregeling waarop de bepalingen van de Nederlandse Pensioenwet van toepassing zijn en waarop de verplichte, contractuele of vrijwillige basispremies aan het pensioenfonds (ABP) worden betaald door Oost NV. De premies worden verantwoord als personeelskosten zodra deze verschuldigd zijn. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien dit tot een terugstorting leidt of tot een vermindering van toekomstige betalingen. Nog niet betaalde premies worden als verplichting op de balans opgenomen. Oost NV past voor wat betreft de verslaggeving rondom de pensioenen met ingang van boekjaar 2008 RJ-Uiting toe welke de mogelijkheid biedt om ontwerp richtlijn te hanteren. Afgelopen jaren werd de ABP-regeling onder RJ 271 overigens verwerkt als toegezegde bijdrageregeling, omdat Oost NV in het geval van een tekort bij de ABP geen verplichting heeft tot voldoen van aanvullende bijdragen anders dan de toekomstige premies. Kosten De kosten worden bepaald op historische basis en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Afschrijvingen vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de geschatte economische levensduur. Rentebaten en rentelasten Rentebaten worden in de winst- en verliesrekening gepresenteerd onder de opbrengsten uit ontwikkelingsactiviteiten respectievelijk opbrengsten uit participatieactiviteiten. 71

72 Subsidies Subsidies voor investeringen in participaties en leningen worden in de winst en verliesrekening verwerkt zodra de investeringen in overeenstemming met de subsidievoorwaarden hebben plaatsgevonden. Vooruitontvangen subsidies die nog niet zijn aangewend, worden deze onder de kortlopende schulden gepresenteerd. Indien op grond van de subsidievoorwaarden gerealiseerde subsidieopbrengsten niet vrij beschikbaar zijn, wordt dit bij de toelichting op de overige reserves vermeld. Risicomanagement en Risicobeheer Risicomanagement is het identificeren en kwantificeren van risico's en het vaststellen van de beheersmaatregelen. Het risicobeleid van Oost NV is erop gericht toekomstige risico s inzichtelijk te maken, te beheersen, te verminderen of te spreiden. In 2009 heeft Oost NV haar risicobeheerssysteem nader uitgewerkt. Risicomanagement zal regelmatig in Managementteam (MT) en Raad van Commissarissenvergaderingen besproken worden. Op deze wijze is het geïncorporeerd in de organisatie. Oost NV heeft haar risico s onderverdeeld in 4 categorieën: Strategische risico s Operationele risico s Financiële risico s Informatie risico s Risicocategorie: 1. Strategische risico s Mogelijke strategische risico s zijn: Politieke review. Het ministerie van Economische Zaken gaat een beleidsevaluatie uitvoeren op het instrument ROM s voor de periode Afstemming van werkzaamheden met valley s voor zover activiteiten in het verlengde liggen van de activiteiten van Oost NV. 2. Operationele risico s Oost NV werkt in overeenstemming met vigerende wet- en regelgeving en heeft operationele en beheersprocedures inzake aanbestedingsbeleid en staatssteun. Het integriteitsbeleid van Oost NV en de uitvoering ervan ligt in het verlengde van de corporate governance. Oost NV heeft in 2009 veel aandacht besteed aan integriteit van medewerkers, stakeholders en andere belanghebbenden. Oost NV zal meer dan in het verleden aandacht hebben voor het punt van integriteit bij de bedrijven en organisaties waar zij activiteiten voor uitvoert dan wel in participeert. Ten aanzien van personeel zijn een aantal risicogebieden in kaart gebracht. Te denken valt onder andere aan de vervanging van cruciale functies. 3. Financiële risico s Marktrisico en economische ontwikkelingen: Oost NV loopt risico s ten aanzien van de waardering van participaties, opgenomen onder financiële vaste activa. Ten aanzien van de normale bedrijfsvoering van de participaties beheerst Oost NV het risico. Het risico is mede sterk afhankelijk van de economische ontwikkelingen, nationaal maar ook wereldwijd. 72

73 Oost NV ontwikkelt projecten maar kan ze ook zelf uitvoeren. Er vindt voor projectaanvang een transparante en zorgvuldige projectrisicoanalyse plaats. Voor zover Oost NV gebruik maakt van Europese steunfondsen is zij op de hoogte van de betreffende regelgeving. Kredietrisico Oost NV heeft geen significante concentraties van kredietrisico s. De liquide middelen staan uit bij banken die minimaal een A-rating hebben. Oost NV heeft leningen verstrekt aan participanten waarin wordt deelgenomen. Bij deze partijen is geen historie van wanbetaling bekend. Liquiditeiten Voor het uitoefenen van de treasury-functie met betrekking tot de liquide middelen, zal Oost NV het bepaalde in de Wet Financiering Decentrale Overheden (Wet Fido) in acht nemen. In de praktijk wordt alleen van deposito s gebruik gemaakt. 4. Informatierisico s Interne beheersing administratieve organisatie: Het participatiebedrijf maakt gebruik van een participatiebeheersysteem waarin de stappen beschreven worden van lead naar deelneming en van deelneming naar exit. Het voorzieningen- en waarderingsbeleid is gebaseerd op Valuation Guidelines for Private Equity and Venture Capital ontwikkeld door AFIC, BVCA en EVCA. PPM Oost loopt een risico inzake de informatieverstrekking omtrent participaties. Zowel bij de initiële investering, tijdens de looptijd van de participatie als bij de exit bestaat de kans dat beslissingen worden gebaseerd op onjuiste of onvolledige informatie. Dit risico wordt ondervangen door de deskundigheid van de medewerkers, alsmede handhaving van het interne participatiebeheersysteem. Informatievoorziening en automatisering Bijna alle gegevens van Oost NV bevinden zich in geautomatiseerde systemen. De werking van die systemen is onder meer afhankelijk van de technische infrastructuur. Uiteraard zijn er door Oost NV de noodzakelijke technische en organisatorische maatregelen getroffen om de continuïteit van de bedrijfskritische processen te garanderen. 73

74 Toelichting op de geconsolideerde balans 1 Materiële vaste activa (bedragen x 1.000) Huisvesting Inventaris Auto- Totaal matisering Afschrijvingspercentage 10,0% 10,0% 33,3% Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijving Stand per 31 december Investeringen Afschrijving Boekwaarde per 31 december Financiële vaste activa (bedragen x 1.000) Participaties en leningen Af: Voorzieningen participaties Participaties en leningen Participaties Leningen met Leningen Totaal Participaties Aanschafwaarde 31 december Bij: Investeringen Uitbreidingen Rente bijschrijving Af: Desinvesteringen/aflossingen Faillissementen/liquidatie Aanschafwaarde 31 december Bij: Investeringen Uitbreidingen Rente bijschrijving Af: Desinvesteringen/aflossingen Faillissementen/liquidatie Omzetting Aanschafwaarde 31 december Voorziening Balanswaarde per 31 december

75 De meerwaarde op basis van de fair market value van de participaties ten opzichte van de boekwaarde bedraagt per 31 december Ultimo 2008 bedroeg deze meerwaarde , waarbij opgemerkt dient te worden dat in de huidige markt het realiseren van exits nagenoeg niet te bewerkstelligen is. Er zijn garanties afgegeven op door derden verstrekte leningen. Deze garanties zijn niet in de balans opgenomen, maar afzonderlijk toegelicht onder de Niet uit de balans blijkende verplichtingen. Het bedrag van de faillissementen en liquidaties ad was reeds volledig voorzien. Voorzieningen participaties en leningen Stand per 31 december Onttrekkingen als gevolg van: Gerealiseerde exits Faillissementen Wijziging voorzieningen participaties en leningen Dotatie voorziening Vrijval voorziening Stand per 31 december Onttrekkingen als gevolg van: Gerealiseerde exits Faillissementen Wijziging voorzieningen participaties en leningen Dotatie voorziening Vrijval voorziening Stand per 31 december Hieronder zijn de noodzakelijk geachte voorzieningen gepresenteerd voor risico s van het verstrekken van risicokapitaal. De voorziening wordt bepaald door individuele beoordeling per participatie op basis van de Valuation Guidelines for Private Equity and Venture Capital, ontwikkeld door AFIC, BVCA en EVCA. Ultimo 2009 bedragen de nog niet opgenomen toezeggingen (commitments) door PPM Oost aan participaties Hiervan is opgenomen onder de voorziening voor participaties een bedrag ad Vorderingen (bedragen x 1.000) Deze post is als volgt samengesteld: Debiteuren Subsidiënten Overige vorderingen

76 Op de debiteuren is in mindering gebracht een voorziening voor dubieuze debiteuren van (in ). De vordering op subsidiënten betreft nog te ontvangen bedragen van de provincies en het ministerie van Economische Zaken. 4 Liquide middelen (bedragen x 1.000) De samenstelling is als volgt: Kasmiddelen 1 1 Rekening Courant Deposito s De gelden op deposito en de middelen in rekening courant bij de bank zijn vrij beschikbaar met uitzondering van een bankgarantie van verstrekt jegens de verhuurder van het pand Meander 601 te Arnhem. 5 Eigen Vermogen Het eigen vermogen wordt in de toelichting op de vennootschappelijke balans nader toegelicht. 6 Minderheidsbelang derden (bedragen x 1.000) Dit betreft het aandeel van de minderheidsaandeelhouder Universiteit Twente in Participatiemaatschappij Oost Nederland NV. Stand per 31 december Aandeel in de winst PPM Oost NV 29 Saldo per 31 december Voorzieningen (bedragen x 1.000) Het verloop in 2009 is als volgt: Stand per 1 januari 64 Bij: dotatie jubileumvoorziening 18 Af: onttrekkingen en bestedingen Stand per 31 december Voorziening betreft een voorziening voor jubileumuitkeringen. De voorziening heeft een langlopend karakter. 8 Langlopende schulden De langlopende schulden worden in de toelichting op de vennootschappelijke balans nader toegelicht. 76

77 9 Kortlopende schulden (bedragen x 1.000) Deze post is als volgt samengesteld: Crediteuren Onderhanden projecten Belastingen en sociale lasten Voorschot Innovatiefonds Oost Nederland Voorschot GELDerland voor innovaties Overige De voorschotten in het kader van Innovatiefonds Oost Nederland en GELDerland voor Innovaties hebben een overwegend langlopend karakter. Onderhanden projecten Projecten waarin Oost NV wordt voorgefinancierd (2008: ). Projecten die Oost NV zelf voorfinanciert (2008: ). Er is een voorziening in mindering gebracht voor een bedrag van (2008: ). Niet uit de balans blijkende verplichtingen Verstrekte garanties aan derden Bij de financieringsactiviteiten is een (contra) garantie afgegeven op de door derden verstrekte leningen en afgegeven garanties. De afgegeven (contra) garantie bedraagt ultimo van regionale overheden. Huurverplichtingen: Locatie Arnhem : t/m 30 november 2011, per jaar. Locatie Enschede : t/m 31 december 2011, per jaar. Locatie Deventer : t/m 31 mei 2010, per jaar. Leaseovereenkomsten voor auto's bedragen: t/m t/m t/m t/m Huurcontract voor kopieermachines/printers per jaar. Toegezegde leningen Aan nieuwe participaties is ultimo 2009 reeds een toezegging gedaan tot participatie door PPM Oost NV en tot het verstrekken van leningen voor een totale waarde van Hiervan is per einde boekjaar geen voorziening getroffen. 77

78 Fiscale eenheid omzetbelasting De vennootschap vormt met dochtermaatschappij PPM Oost NV een fiscale eenheid voor de omzetbelasting. Op grond van de standaardvoorwaarden is de vennootschap hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de combinatie verschuldigde belasting. Subsidie ministerie van Economische Zaken De van het ministerie van Economische Zaken ontvangen subsidie is onderdeel van de meerjarenbeschikking Op basis van het definitieve prestatieverslag periode zal de subsidievaststelling plaatsvinden. Subsidie Innovatiefonds Oost Nederland Op 25 maart 2009 is door de provincies Gelderland en Overijssel beschikbaar gesteld in het kader van het GO Programma (EFRO ) en de Subsidieregeling vitaal Gelderland De subsidie is verstrekt voor de periode 1 juli 2008 tot en met 30 juni Ultimo 2009 is een bedrag van aangewend in het kader van deze subsidieregeling. Het resterende saldo van is verantwoord onder de kortlopende schulden. Na afloop van het project dient een aanvraag tot subsidievaststelling te worden ingediend. Subsidie Innovatiefonds IIIA Platteland Op 7 mei 2009 is door de provincie Gelderland beschikbaar gesteld in het kader van Subsidieregeling Europese programma s Gelderland (SEpG). De subsidie is verstrekt voor de periode 1 januari 2009 tot en met 30 juni De volledige subsidie is in 2009 aangewend en de subsidie is op 18 november 2009 vastgesteld. Subsidie GELDerland voor Innovaties Op 8 januari 2009 is door de provincies Gelderland en Overijssel beschikbaar gesteld in het kader van het GO Programma (EFRO ). De subsidie betreft een garantieregeling voor de periode tot 31 december Ultimo 2009 zijn nog geen onttrekking gedaan in het kader van deze subsidieregeling. De volledige subsidie van is verantwoord onder de kortlopende schulden. Na afloop van het project dient een aanvraag tot subsidievaststelling te worden ingediend. Subsidie Provincie Overijssel Op 10 november 2009 is door de provincie Overijssel beschikbaar. De subsidie dient aangewend te worden voor een storting in een specifiek fonds. Ultimo 2009 heeft deze storting nog niet plaatsgevonden. 78

79 Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening Opbrengsten (bedragen x 1.000) 10 Opbrengsten uit ontwikkelingsactiviteiten: Opbrengsten overige opdrachten Boekjaarsubsidies: Staat der Nederlanden Provincie Overijssel Provincie Gelderland Rentebaten liquide middelen Opbrengsten uit participatieactiviteiten: Verkoopwinst/dividend participaties Dividend participaties Aanschafwaarde verkochte participaties Opbrengst participaties Aanschafwaarde verkopen, waardeverminderingen en faillissementen Transactieresultaat Rentebaten uit participaties Overig Rentebaten liquide middelen EFRO Innovatietiefonds Oost Nederland EFRO innovatiefonds IIIA Platteland Opbrengst compensatiegelden Overige opbrengsten Totaal Personeelskosten (bedragen x 1.000) Personeelsbestand Per einde verslagjaar waren er 76 personen werkzaam, exclusief ingehuurd personeel (2008: 71). Gemiddeld aantal fte exclusief ingehuurd personeel: 61,1 (2008: 65,5 ). Specificatie: Lonen en salarissen Pensioenlasten Sociale lasten Inhuur personeel

80 Verdeling personeelskosten naar activiteiten: Ontwikkelingsactiviteiten Participatieactiviteiten Overige kosten (bedragen x 1.000) Deze kosten kunnen als volgt worden gespecificeerd: Directe externe kosten Directe participatiekosten: Dotatie aan de voorziening participaties Vrijval voorziening desinvesteringen en faillissementen Overige kosten Algemene kosten De directe externe kosten betreffen kosten die gemaakt worden om projecten uit te voeren. Directe participatiekosten: Het resultaat op exits betreffen boekresultaten op verkochte participaties die lager waren gewaardeerd dan de oorspronkelijke verkrijgingsprijs. De algemene kosten betreffen onder andere overige personeelskosten, huisvestings-, kantoor-, inventaris- en automatiseringskosten waarvan (2008: ) betrekking hebben op ontwikkelingsactiviteiten en (2008: ) op participatieactiviteiten. 80

81 Vennootschappelijke balans per 31 december 2009 (bedragen x 1.000, voor voorgestelde resultaatbestemming) 31-dec dec-08 Activa Vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vlottende activa Onderhanden projecten 0 0 Vorderingen Liquide middelen Passiva Eigen Vermogen 15 Geplaatst en gestort Aandelenkapitaal Agio reserve Algemene reserve Onverdeeld resultaat boekjaar Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden

82 Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2009 (bedragen x 1.000) Opbrengsten Opbrengsten Bedrijfskosten Personeelskosten Overige kosten Afschrijvingskosten Totale bedrijfskosten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Resultaat deelnemingen Resultaat

83 Vennootschappelijk kasstroomoverzicht over 2009 (bedragen x 1.000) Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat Aanpassingen - Afschrijvingen vaste activa Mutatie voorziening Resultaat deelneming Saldo aanpassingen Mutaties werkkapitaal - Debiteuren Overig Totaal toename vorderingen Crediteuren Onderhanden projecten Overig Afname kortlopende schulden Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringen Investeringen in vaste activa Verworven deelnemingen Kasstroom uit investeringen Kasstroom uit financieringsactiviteiten Achtergestelde lening Storting in aandelenkapitaal en agio Kasstroom uit financieringsactiviteiten Totaal kasstroom Mutatie geldmiddelen Stand per 1 januari Kasstroom Stand per 31 december

84 Toelichting op de vennootschappelijke balans en winst- en verliesrekening Algemeen De enkelvoudige jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving, uitgegeven door de Raad voor de Jaarverslaggeving. De grondslagen van waardering en van resultaatbepaling voor de vennootschappelijke jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening zijn gelijk. Voor de grondslagen van de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening. Toelichting op de balans en winst- en verliesrekening 14 Financiële vaste activa (bedragen x 1.000) De financiële vaste activa betreft de deelneming in PPM Oost NV. Dit belang is 96,8 % en is gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde. Mutatieoverzicht: Stand per 31 december Stortingen Resultaat deelneming Resultaat deelneming Saxion deel 21 Stand per 31 december Eigen vermogen (bedragen x 1.000) De specificatie van het eigen vermogen is: Geplaatst en gestort kapitaal Agio reserve Algemene reserve Onverdeeld resultaat boekjaar Eigen vermogen Geplaatst en gestort kapitaal In het boekjaar hebben de volgende mutaties plaatsgevonden in het geplaatst en gestort kapitaal: Storting door aandeelhouders waarvan op agio. Het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap bedraagt en bestaat uit aandelen ad 1. Het geplaatst aantal aandelen bedraagt van elk 1. 84

85 16 Agio reserve Het agio is het meerdere wat is gestort bij de aandelenuitgifte naar aanleiding van de fusie en de stortingen door aandeelhouders in Het verloop in 2009 is als volgt: Stand per 31 december Bij: storting aandeelhouders Saldo per 31 december Algemene reserve Het verloop in 2009 is als volgt: Stand per 31 december Bij: verdeling resultaat Saldo per 31 december Van de overige reserves is een bedrag van in het kader van de subsidie Innovatiefonds Oost Nederland niet vrij uitkeerbaar. Indien gedurende de looptijd van de subsidieregeling middelen vrijkomen als gevolg van verkoop van de onderliggende participaties of aflossing van de betreffende leningen, dienen deze middelen in het kader van deze subsidieregeling geherinvesteerd worden. 18 Onverdeeld resultaat boekjaar Het verloop in 2009 is als volgt: Stand per 31 december Af: toevoeging aan de algemene reserve -872 Bij: onverdeeld resultaat Saldo per 31 december Langlopende schulden Dit betreft de lening van Stichting Saxion uit hoofde van de levering van aandelen in PPM Oost NV aan Oost NV. In verband met het vruchtgebruik komen de vruchten die met de aandelen zijn verbonden ten gunste van Stichting Saxion. Derhalve wordt jaarlijks het oorspronkelijke aandeel van het resultaat van Stichting Saxion in PPM Oost NV, onder aftrek van uitgekeerd dividend, toegevoegd aan de lening. Aflossing dient uiterlijk plaats te vinden binnen 30 jaar na 31 december Er is geen rente verschuldigd. Stand per 31 december Aandeel Saxion in resultaat PPM Oost NV Saldo per 31 december

86 Vergoedingen aan bestuurder en commissarissen De bezoldiging van de bestuurder (vanaf 24 april 2009) bedroeg op basis van WOPT: Salarissen inclusief vergoedingen Pensioenen De bezoldiging van commissarissen bedroeg (2008: ). Oost NV heeft geen pensioenverplichtingen naar haar commissarissen en heeft gedurende het jaar geen bedragen verleend in de vorm van voorschotten, presentiegelden of kredieten. Deventer, 15 maart 2010 De directie drs. C.W. van Willigen De Raad van Commissarissen drs. A. Verberk RA drs. D.G. Brinkman MPC drs. H. A. Doek J. Schepers prof. dr. W.H.M. Zijm 86

87 Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van de winst Het resultaat staat conform artikel 20 van de statuten ter vrije beschikking van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Voorstel bestemming winst 2009 Aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders wordt door de directie voorgesteld de gerealiseerde winst ad toe te voegen aan de overige reserves. Het hier vermelde voorstel is niet in de balans verwerkt. Het gehele resultaat van het boekjaar is verantwoord als onverdeeld resultaat boekjaar als onderdeel van het eigen vermogen. Accountantsverklaring Aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland N.V. Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag op pagina 63 tot en met 86 opgenomen jaarrekening 2009 van Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland N.V. te Deventer bestaande uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2009 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst- en verliesrekening over 2009 met de toelichting gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico's van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven 87

88 omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die de directie van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland N.V. per 31 december 2009 en van het resultaat over 2009 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Arnhem, 15 maart 2010 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. G. van der Leest RA 88

89 Overzicht participaties PPM Oost NV per 31 december 2009 Belang deelneming Vestigingsplaats Aarding Management B.V. 20,00% Nunspeet Aemics B.V. 35,00% Hengelo Aeronamic Holding B.V. 15,00% Almelo Amarcon B.V. 10,00% Dalfsen Ambient Holding B.V. 37,31% Enschede Holding Bemag B.V. Lening Barneveld Binnenlandse Container Terminal Nederland B.V. Lening Nijmegen BioGenaration Ventures B.V. 2,34% Naarden Bioway Corporation B.V. Lening Ede Blackolive B.V 30,77% Arnhem BLGG Groep B.V. 30,00% Oosterbeek BLGG B.V. Lening Oosterbeek Boschman Holding B.V. Lening Aerdt Brinkhof Group B.V. 15,00% Epe Business Angels Technostarters II B.V. 40,00% Haaksbergen Businesspark Apeldoorn Properties I B.V. 20,00% Apeldoorn Calendula Oil BV 20,00% Wageningen Campus Business Center B.V. 20,00% Hengelo Can_IT B.V. 16,00% Wageningen Ceradis B.V. 10,00% Wageningen Check-Points B.V. 10,00% Wageningen Cropwatch Holding B.V. 33,30% Oosterbeek Datheon Database Solutions B.V. 40,31% Wageningen Stichting Diaphora Woonvoorzieningen Lening Velp EB Investments Beheer B.V. 100,00% Arnhem Epocat International B.V. 10,00% Barneveld ETV Groep Beheer B.V. 20,00% Apeldoorn ETV Groep Expl.- en Ontw. Mij. C.V. Lening Apeldoorn GOM Apeldoorn B.V. (ETV) 100,00% Arnhem Exendis B.V. 45,00% Ede Extra Dimensies Holding B.V. 25,00% Deventer Facility Point Arnhem B.V. 37,80% Arnhem Feltest Equipment B.V. 35,00% Eerbeek Fibroned B.V. Lening Wessem Future Chemistry Holding B.V. 20,00% Nijmegen Green Data Sytems B.V. 25,00% Deventer Green Gran B.V 20,00% Ede Green Vision Holding B.V. 25,99% Arnhem Health Impact Solutions International B.V. 18,75% Ede IBL International Holding B.V. 19,09% Deventer ididid Connecting Indentities B.V. 22,50% Ede IMK Holding B.V. 24,59% Huizen IMT Beheer B.V. 32,50% Spijk Ingrepro Renewables B.V. 30,00% Borculo 121 Interaction B.V. 33,32% Arnhem Inventist Holding B.V. 20,00% Elst I-Real Holding B.V. 25,00% Doetinchem Lead Pharma Holding B.V 19,18% Nijmegen 89

90 Belang deelneming Vestigingsplaats Magenta Multimedia Tools B.V. 8,36% Enschede MEC Solutions B.V. 22,23% Almere Medimate Holding B.V. 10,00% Enschede Micronit Microfluidics B.V. 25,41% Enschede Minc B.V. 15,00% Nijmegen ModiQuest B.V Lening Nijmegen Mosaïc Systems B.V. 43,31% Enschede MPS Holding B.V. 49,97% Didam MPS International B.V. Lening Didam NedAero Holding B.V. 30,00% Zevenaar Nederlands Centrum voor Laserresearch B.V. 16,90% Enschede Nederlands-Duitse Internet Exchange B.V. 25,00% Enschede NovioGendix Holding B.V. 23,00% Nijmegen Optisense B.V. 8,33% Enschede Orca Media International B.V. 35,00% Zutphen Pantarhei Devices 19,79% Scherpenzeel Panthera Group B.V. 24,35% Enschede Pepscan Holding N.V 13,65% Lelystad Pharmaline B.V. 20,00% Arnhem Pharmaps B.V 25,00% Almere Pillkey Holding B.V. 25,00% Ede Plantion Holding B.V. Garantie Bemmel Point-One Starter Fund U.A. 16,49% Eindhoven ProductIP B.V. 12,40% Ede Recore Systems B.V. 16,49% Enschede RE-phrase B.V. 33,33% Nijmegen Runbook Company B.V. 13,61% Ede Siennnax Learning Services B.V. 100,00% Enschede Smartpoint Holding B.V. 49,00% Geldermalsen Spinnovation Analytical B.V. 5,00% Nijmegen SutureAid Holding B.V. 8,10% Diepenheim Telemetronics Biometry B.V. 49,72% Arnhem TouchDown Biomarketing B.V. 20,00% Bemmel Trade Unlimited B.V. 27,50% Uddel Trimergo International B.V. 30,00% Apeldoorn TSI Solutions B.V. 30,00% Enschede Twente Medical Systems International B.V. 24,51% Enschede Vigoroso B.V. 49,00% Zieuwent Vipsnet B.V. Lening Zwolle Visconti B.V. 10,00% Nijmegen WMC B.V. 25,00% Enschede WTW Filters.nl. B.V. 28,00% Apeldoorn Xio Photonics B.V. 29,22% Enschede Xsens Technologies B.V. 19,87% Enschede Zebra Bioscience B.V. 46,00% Enschede 90

91 Bijlagen 91

92 92

93 Corporate governance De visie van Oost NV op de oorspronkelijke corporate governance code van december 2003 is vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Oost NV op 30 mei De visie is geactualiseerd op basis van de aangepaste corporate governance code van december Op 9 december 2003 publiceerde de commissie Corporate Governance (de commissie-tabaksblat) De Nederlandse corporate governance code: Beginselen van deugdelijk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen. De code verving het rapport Corporate Governance in Nederland; De Veertig Aanbevelingen uit 1997 van de commissie-peters. De code is van toepassing op alle beursgenoteerde vennootschappen en trad in werking vanaf het boekjaar beginnend op of na 1 januari De code is eind december 2008 geactualiseerd (commissie-frijns). Hoewel Oost NV geen beursgenoteerde vennootschap is, zijn de directie en RvC van Oost NV van opvatting dat de code op onderdelen betekenisvol is voor een verdere implementatie van goede corporate governance. In deze paragraaf geeft Oost NV aan op welke wijze en in welke mate zij invulling geeft aan de naleving van de code. Ook Directie en RvC van PPM Oost (Oost NV heeft een ruim meerderheidsbelang) onderschrijven onze visie op de corporate governance en hanteren deze voor PPM Oost. De code zelf is onderverdeeld in vijf hoofdstukken: I) naleving en handhaving van de code: II) het bestuur; III) de Raad van Commissarissen, de RvC; IV) de (algemene vergadering van) aandeelhouders, de AvA; V) de audit van de financiële verslaggeving en de positie van de interne audit functie en van de externe accountant. Per hoofdstuk geeft de code principes en nader uitgewerkte best practice-bepalingen. Als bij Oost NV een principe dan wel best practice-bepaling niet (volledig) wordt toegepast c.q. niet toepasbaar is, wordt dit expliciet aangegeven. Er volgt een beschouwing op de codehoofdstukken (vet), de bijbehorende principes en de daaraan gekoppelde best practice-bepalingen. Over de naleving en handhaving van de code zal elk jaar in toekomstige jaarverslagen worden gerapporteerd. Dit onderwerp wordt dan onder een apart agendapunt ter bespreking aan de AvA van Oost NV voorgelegd. Ten aanzien van de principes en bepalingen die onder taak en werkwijze van het bestuur (c.q. de directie) zijn opgenomen, geldt dat deze in hoofdzaak reeds worden toegepast. Het instrumentarium dat de directie daarvoor hanteert, bestaat met name uit het beleidsplan, de begroting en het op de organisatie toegesneden handboek administratieve organisatie. Oost NV heeft met betrekking tot de relatie met PPM Oost een charter en een service level agreement (SLA) opgesteld. Ook wordt er gewerkt aan een checklist om na te gaan of alle bepalingen uit statuten, beleidsnotities en/of andere van belang zijnde documenten worden nageleefd. In komende jaarverslagen zal de directie - uitvoeriger dan voorheen - rapporteren over de werking van het interne risicobeheersings- en controlesysteem. Dit systeem is binnen Oost NV bij de medewerkers bekend. Periodiek wordt hierover gerapporteerd aan de Raad van Commissarissen. In 2009 heeft er in samenwerking met de accountant een risicoanalyse plaatsgevonden Niet toepasbaar is de best practice-bepaling die stelt dat een bestuurder voor een periode van maximaal 93

94 vier jaar wordt benoemd, Oost NV stemt het beloningsbeleid met haar aandeelhouders af en houdt zich aan de normen die binnen de overheid gelden. Binnen die beloningsstructuur was het niet mogelijk een arbeidscontract voor bepaalde tijd aan te gaan. Oost NV volgt de code voor zover van toepassing waar het de hoogte, samenstelling, vaststelling en openbaarmaking van de bezoldiging van de directie betreft. Volledigheidshalve zij ook vermeld dat de directie en ook de medewerkers en commissarissen geen aandelenbezit hebben, noch in Oost NV, noch in de participaties van PPM Oost, noch direct, noch indirect. De vaststelling van de bezoldiging en de andere arbeidsvoorwaarden worden bij Oost NV door de Algemene vergadering van Aandeelhouders vastgesteld. De pensioenregeling en de overeengekomen regeling voor vervroegd uittreden, voor zover deze bestaat, zijn conform de reguliere arbeidsvoorwaarden van Oost NVmedewerkers. Oost NV zal het remuneratierapport van de Raad van Commissarissen openbaar maken. Hetgeen in de code is gesteld ten aanzien van belangenverstrengeling tussen de vennootschap en de directie zal worden gerespecteerd. Mocht belangenverstrengeling aan de orde zijn, dan kan hier in het jaarverslag over worden gerapporteerd. Oost NV heeft voorzien in een zogenoemde klokkenluiderregeling Met betrekking tot de taak en werkwijze van de Raad van Commissarissen worden nagenoeg alle in de code vermelde best practice-bepalingen nageleefd. Het RvC-reglement is vervat in de statuten en het jaarverslag verschijnt standaard met een bericht van de Raad van Commissarissen. Een profielschets van de leden van de raad zal in het jaarverslag worden opgenomen. De bepalingen inzake het toezicht van de raad op het bestuur worden geëffectueerd in de reguliere raadsvergaderingen. Verder bespreekt de raad minstens eenmaal per jaar buiten aanwezigheid van de directie zowel zijn eigen functioneren (en gewenste competenties) als dat van de individuele commissarissen en de directie. Aangaande de onafhankelijkheid van de commissarissen wordt hetgeen hierover in de code is gesteld, met inbegrip van de rapportageverplichting, gerespecteerd. Voldaan wordt aan de diverse bepalingen die de code stelt op het gebied van de deskundigheid en samenstelling van de raad: de gewenste deskundigen, waaronder (zelfs) meerdere financiële experts per raad, zijn voor handen. Elke nieuw benoemde commissaris ontvangt een introductieprogramma waarbij het managementteam wordt ingeschakeld. Het aantal commissariaten van één persoon is zodanig beperkt dat een goede taakvervulling gewaarborgd is. Bij Oost NV kan een commissaris maximaal twee maal herbenoemd worden voor een periode van vier jaar volgens een vastgesteld rooster van aftreden. Aan de rol van de voorzitter van de raad en die van de secretaris c.q. het secretariaat van de vennootschap wordt invulling gegeven conform het gestelde in de code. Van de drie kerncommissies (audit, remuneratie, selectie & benoeming) kent Oost NV er twee (remuneratie en audit) permanent en één (selectie & benoeming) ad hoc. De controller maakt geen deel uit van de audit commissie, wel is hij als gast aanwezig bij de commissievergaderingen. De door de commissies voorbereide besluiten worden altijd ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Commissarissen. De code stelt dat elke vorm en schijn van belangenverstrengeling tussen vennootschap en commissarissen moet worden vermeden. Oost NV heeft in haar RvC geen nog in het openbaar bestuur actieve bestuurders. Mochten tegenstrijdige belangen aan de orde zijn, dan wordt hierover in het jaarverslag gerapporteerd. De (systematiek van de) bezoldiging van de commissarissen is goedgekeurd door de AvA. Het jaarverslag vermeldt het totale bezoldigingsbedrag van de raad. Betreffende de bevoegdheden van de (Algemene vergadering van) Aandeelhouders worden in de code best practice-bepalingen genoemd die geprojecteerd op de situatie bij de Oost NV niet van toepassing worden geacht: zo kent Oost NV geen financieringspreferente aandelen en wordt er niet onderhands geboden op een bedrijfsonderdeel of een deelneming. Ook vindt er geen certificering van aandelen plaats. Het principe waarbij certificering van aandelen wordt ingezet als middel om te voorkomen dat door afwezigheid ter AvA een minderheid van aandeelhouders de besluitvorming naar haar hand zet, kan niet worden toegepast. Bij Oost NV is statutair bepaald dat besluiten slechts met algemene stemmen kunnen 94

95 worden genomen in een vergadering waarin het gehele kapitaal aanwezig of vertegenwoordigd is of in een tweede vergadering met algemene stemmen ongeacht het aanwezige of vertegenwoordigde kapitaal. Inzake informatieverschaffing aan de aandeelhouders en de invloed die op het koersaandeel kan hebben, dient vermeld te worden dat het aandeel Oost NV niet op de financiële markten wordt verhandeld. Derhalve is dit principe niet aan de orde. Aangezien zich onder de aandeelhouders van Oost NV geen institutionele beleggers bevinden, wordt hier verder niet ingegaan op de in de code opgenomen principes ter zake. Ten aanzien van de financiële verslaglegging houdt de raad middels de auditcommissaris meerdere malen per jaar (in de reguliere vergaderingen) toezicht op het volgen van de interne procedures verband houdende met het opstellen en de publicatie van het jaarverslag, de jaarrekening en de halfjaar- of kwartaalcijfers. De instrumenten die de directie daartoe hanteert omvatten onder andere de jaarplanner, de jaaragenda van de RvC(-vergaderingen) en het handboek Administratieve Organisatie. Met betrekking tot de informatieverstrekking van PPM Oost aan groot- en minderheidsaandeelhouders kan worden opgemerkt dat het bilaterale overleg tussen Oost NV en PPM Oost geformaliseerd wordt. Betreffende de rol, benoeming, beloning en beoordeling van het functioneren van de externe accountant worden de bepalingen uit de code nageleefd. De externe accountant wordt standaard in de RvC (en in de toekomst ook in de AvA) bevraagd over zijn verklaring omtrent de betrouwbaarheid van de jaarrekening. Voorts wordt door de directie en de raad aan de AvA over de onafhankelijkheid van de externe accountant gerapporteerd en wordt een weloverwogen voordracht tot benoeming van een externe accountant uitgebracht. Hiertoe maken directie en raad periodiek, ten minste éénmaal in de vier jaar, een grondige beoordeling van het functioneren van de externe accountant in de diverse entiteiten en capaciteiten waarin deze accountant functioneert. De benoeming van de externe accountant door de AvA vindt jaarlijks opnieuw plaats. Naar aanleiding van de controle van de jaarrekening wordt de externe accountant betrokken bij het opstellen van het werkplan van de financial controller. Oost NV heeft geen interne audit functionaris, de externe account beoordeelt de opzet en werking van het systeem van interne controlemaatregelen. Bevindingen worden opgenomen in de Management Letter van de externe accountant. Deze Management Letter wordt besproken tijdens een raadsvergadering waar de externe accountant (actief) bij aanwezig is. De externe accountant rapporteert datgene wat hij met betrekking tot zijn controle van de jaarrekening en de daaraan gerelateerde controles onder de aandacht van de directie en de raad wil brengen. Daarmee wordt voldaan aan de bepalingen behorende bij het laatste principe in de code relatie en communicatie van de externe accountant met de organen van de vennootschap. 95

96 96

97 Raad van Commissarissen en directie drs. A. Verberk RA (voorzitter RvC, lid remuneratiecommissie) Functies Voormalig President Directeur Martinair Holland N.V. President Commissaris Koninklijke Nederlandse Munt NV President Commissaris Het Parool President Commissaris Huisvuilcentrale Voorzitter Raad van Commissarissen Deloitte Voorzitter Raad van Commissarissen Koninklijke van den Boer Groep Hoogleraar Universiteit van Amsterdam Lid Raad van Commissarissen Nedstaal B.V. en een aantal bestuursfuncties drs. D.G. Brinkman MPC (lid RvC) Functies Zelfstandig organisatieadviseur (Brinkman Organisatieadvies) Psychodynamisch counsellor en een aantal bestuursfuncties drs. H.A. Doek (lid RvC, auditfunctionaris) Functies Lid Eerste Kamer der Staten-Generaal Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Karakter Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen en daarmee verbonden rechtspersonen Lid Raad van Toezicht Stichting Hannema-de Stuers Fundatie Lid Raad van Toezicht Nederlands Openlucht Museum Lid Raad van Advies Het Nationale Park De Hoge Veluwe Lid Raad van Commissarissen Robbers & van den Hoogen Lid Algemeen Bestuur De Landschappen Lid Bestuur Stichting Nationaal Jeugd Orkest Lid Vereniging Aegon N.V. Penningmeester Stichting Introdans Penningmeester Stichting Nederlands KamerOpera Festival J. Schepers (lid RvC, auditfunctionaris) Functies Directeur Van Reekum Participatiefonds BV Voorzitter Raad van Commissarissen Salland Zorgverzekeringen BV Voorzitter Raad van Toezicht ROC Aventus Lid Raad van Commissarissen Sallcon BV Lid Raad van Commissarissen Regizorg BV prof. dr. W.H.M. Zijm (lid RvC, plaatsvervangend voorzitter) Voltijds Hoogleraar Productie- en Operations Management, Universiteit Twente Vice-rector Internationalisering, Universiteit Twente Voorzitter Bestuur ASTRON (NWO-instituut voor Radio-astronomie) President International Society for Inventory Research (Boedapest) Lid Raad van Toezicht Roessingh B.V. (Revalidatie-geneeskunde en technologie) en een aantal bestuursfuncties 97

98 98

99 Organisatie Oost NV (per ) Aandeelhouders: Staat der Nederlanden % Provincie Gelderland % Provincie Overijssel 8.82 % Raad van Commissarissen: drs. A. Verberk RA drs. D.G. Brinkman MPC drs. H.A. Doek J. Schepers prof.dr. W.H.M. Zijm voorzitter, lid remuneratiecommissie lid lid, auditfunctionaris lid, auditfunctionaris lid, plaatsvervangend voorzitter Managementteam: drs. C.W. van Willigen G. Edelenbos drs. Th.N.M. Föllings J.H. Ligtenberg M. Prins R.G.B. Steggink algemeen directeur Oost NV directiesecretariaat manager Ontwikkeling & Innovatie (O&I) en manager Bedrijfsomgeving (BO) manager Investeringsbevordering (IB) directeur PPM Oost NV controller Oost NV Administratie: R.G.B. Steggink, controller J.T.M. Satink, administratief medewerkster L.A.M. Wessels-Reuver, projectadministratie Organisatie ontwikkeling: H.M. Christy-Knorth, projectmanager Marketing & Communicatie H. Cornelisse, projectmanager Kennismanagement M. Euverink-Köhlenberg, projectmanager Marketing & Communicatie E. Lammers, hoofd Marketing & Communicatie H.J.D. Spaan-Hupkes, projectmanager HRM I.E. Wiering, secretaresse Secretariaat: G. Edelenbos, hoofd secretariaat A.J.M. Daams, secretaresse O&I en BO M.W.G. Hannink-Wientjes, receptioniste P. van der Heijden-Hafkamp, receptioniste M. Hemmink, secretaresse IB en O&I P.G.M. Albers-Jansen, secretaresse PPM Oost NV M.A.L. van der Kooij, secretaresse PPM Oost NV R. Laarhuis, secretaresse O&I J. de Leeuw, secretaresse BO F. Molenaar, secretaresse O&I S. de Nijs-Jurrius, secretaresse IB M. van Pelt-Vahrmeijer, secretaresse O&I P.J.J. Vonk, secretaresse IB I.E. Wiering, receptioniste en secretaresse O&I H.Y.M. van Wijngaarden, secretaresse O&I 99

100 Kerntaak Ontwikkeling & Innovatie: drs. Th.N.M. Föllings, manager O&I ing. T. Cornelissen, projectmanager A.J.M. Daams, secretaresse drs. P. Dillingh, projectmanager drs. F.P. Eetgerink, projectmanager G.J. van Gaalen, projectmanager S.I. Floor-Glaasker, projectmanager drs. J.H.M. Gerards, projectmanager M. Hemmink, secretaresse A. Hilbink, projectmanager ir. J.H. Hoekman, projectmanager drs. R.C. Hoogendijk, projectmanager dr. M.J.A. Jannink, projectmanager drs. J.P.E. Jonker, projectmanager ir. J.I.A. Koene, projectmanager dr.ir. H. van Kranenburg, projectmanager drs. H.M.T. Janssens, projectmanager R. Laarhuis, secretaresse M.J.C. Lugtenaar-Büchner, projectmedewerker F. Molenaar, secretaresse drs. G. Monninkhof, projectmanager drs. A. Noordhoek, projectmanager R.B. Nuwenhof, projectmanager M. van Pelt-Vahrmeijer, secretaresse ir. D.T. Pluimers, projectmanager drs. R.A.G. Reijtenbagh, projectmanager drs. L.W. Rijswijk, projectmanager drs. A. Schippers, projectmanager drs. J.P.K.M. van der Stappen, projectmanager ir. S.R.L. van Vollenhoven, projectmanager I.E. Wiering, secretaresse H.Y.M. van Wijngaarden, secretaresse Kerntaak Bedrijfsomgeving: drs. Th.N.M. Föllings, manager BO A.J.M. Daams, secretaresse F.J. Geerlings, projectmanager drs. V.H.A. Graauwmans, projectmanager drs. W.J.M. Kloos, projectmanager J. de Leeuw, secretaresse ir. L. van der Veen-van Schoonhoven, projectmanager ir. R. Wolbers, projectmanager Kerntaak Investeringsbevordering: J.H. Ligtenberg, manager IB dr. N. Arfman, projectmanager A. Beldman, projectmanager R.A. Binnenmars-Grootendorst, projectmanager ing. B.J.J. van den Broek, projectmanager drs. J.F. van Giessel, projectmanager M. Hemmink, secretaresse R.J. van Herwijnen, projectmanager A. Hoogeveen MBA, projectmanager S. de Nijs-Jurrius, secretaresse ing. B.T.W. Kemperink, projectmanager P.P. Lippinkhof, projectmedewerker drs. J. Sonneborn, projectmanager P.J.J. Vonk, secretaresse dr.ir. W. van der Wilden, projectmanager J.Q. Zhang, projectmanager 100

101 Participatiemaatschappij Oost Nederland NV (PPM Oost): Aandeelhouders: Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV 94,52 % Universiteit Twente 3.16 % Stichting Saxion 2.32 % De aandelen van Stichting Saxion zijn economisch eigendom van Stichting Saxion, juridisch berust het eigendom bij Oost NV. Investment Committee: In het kader van de kapitaaluitbreiding die in 2009 werd gerealiseerd, is besloten het toezicht op (de directie van) PPM Oost te verleggen naar de RvC van Oost NV. Als gevolg daarvan werd de RvC van PPM Oost getransformeerd naar een Investment Committee. ir. M. van der Veen, voorzitter prof. dr. P.M.G. Apers, lid drs. J. van Hellemond, lid Directie: M. Prins, directeur Medewerkers: ing. G.R. Bulthuis, investment manager mr. B.W.J. Heuts MFE, investment manager B.V. Hoeflaak RV, investment manager M.A.L. van der Kooij, secretaresse drs. S.B. Kortenraij, investment manager P.G.M. Albers-Jansen, secretaresse drs. T.J. Markus, investment manager ir. V.H.J. Mattousch MBA, investment manager drs. J. Pauwels, investment manager ir. B. Pleging, investment manager mr. P.J.E. Rhemrev, investment manager drs. P.J.J.M. van der Vaart, controller A.J. Verhoef, investment manager drs. B.H.G.M. Willems, investment manager 101

102 102

103 Verklarend overzicht van afkortingen en begrippen A team A & P ABP AOC AvA B2B B2S BAN BMM BMTI BO BOM BW CPB CTiT CTMM drie p s DIL e-health EBAN EDA Tools EFRO EMT ESKAN ERA NET EU EZ FASILIS FES FFT FINE FND fte GO programma GRI ha HAN HMO HRM I2I IB ICT IP IPO IPT KCR KERN Liof M & S Aanjaag team Assemblage & Productie Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds Agrarisch Onderwijs Centrum Algemene vergadering van Aandeelhouders Business to Business Business to Science Business Angels Netwerk BioMedical Materials Program BioMedisch Technologisch Instituut business unit Bedrijfsomgeving Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij Burgerlijk Wetboek Centraal Plan Bureau Centrum voor Telematica en Informatietechnologie Center for Translational Molecular Medicine people, planet, profit Deutsches Institut für Lebensmitteltechnik e.v. electronic Health European Association of Business Angels Networks Electronic Design Automation Europees Fonds Regionale Ontwikkeling Energie- en Milieutechnologiestrategie Economische Stimulering Knooppunt Arnhem-Nijmegen European Research Area Networks Europese Unie Economische Zaken Facility Sharing in Life Sciences Fonds Economische Structuurversterking Fact Finding Trip Food Innovation Network Europe Food and the Nutrition Delta Full-time eenheid Gelderland Overijssel programma Global Reporting Initiative hectare Hogeschool Arnhem Nijmegen Herstructureringsmaatschappij Overijssel Human Resource Management Innovation 2 Industrialisation business unit Investeringsbevordering Informatie Communicatie Technologie Internet Protocol Interprovinciaal Overleg Innovatie Platform Twente Kennis Cluster Regeling Kennis Exploitatie Radboud Nijmegen Limburgs Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij Marketing & Sales 103