Lening: lust of last? Een onderzoek naar de achtergronden van lenen

Transcriptie

1 Lening: lust of last? Een onderzoek naar de achtergronden van lenen

2 Lening: lust of last? Een onderzoek naar de achtergronden van lenen Nibud, 2010 Lening: lust of last? / 2

3 Voorwoord Het Nibud heeft een aantal jaren geleden competenties ontwikkeld voor goed omgaan met geld. Wanneer een consument over alle competenties beschikt, mag hij zich financieel zelfredzaam noemen. Dat betekent dat hij: in staat is zelfstandig te leven en wonen waarbij op korte en lange termijn aan alle betalingsverplichtingen wordt voldaan, de huishoudfinanciën in balans zijn en er sprake is van een positief eigen vermogen. Oorspronkelijk zijn de competenties opgesteld voor het ontwikkelen van lesmaterialen, maar inmiddels vormen ze de basis van veel meer Nibud-materialen. In totaal zijn er acht competenties. De vijfde betreft 'Bewust sparen en lenen', die luidt: Men is in staat spaarregelingen en kredietvormen af te sluiten die passen binnen zijn budget en bij zijn persoonlijke wensen: Stelt indien nodig spaar- en aflossingsplan op en controleert dit op haalbaarheid. Gebruikt informatiebronnen over verschillende vormen van lenen en sparen bij diverse aanbieders en voorlichtende instanties. Vergelijkt diverse spaar- en kredietvormen en beoordeelt de voor- en nadelen. Kent zijn rol t.o.v. financiële dienstverleners. Ontwikkelt criteria voor afsluiten financiële producten. Zorgt voor evenwicht tussen aflostermijn en levensduur product. Beoordeelt rente en kosten van product. Beoordeelt of aflossing in begroting past. Komt overeengekomen betalingsverplichtingen na. Een financieel zelfredzame consument zou dus heel wat stappen moeten zetten voordat hij een lening afsluit. Toch blijken er veel consumenten te zijn die hun lening als een last beschouwen. Blijkbaar bereiden zij zich toch niet zo grondig voor als de competentie 'Bewust sparen en lenen' vereist. Daarnaast vraagt het Nibud zich af waarom consumenten überhaupt lenen. Welke afwegingen maken zij wanneer zij voor een aankoop staan waarvoor het budget ontbreekt. Waarom kiezen sommige consumenten voor lenen, in plaats van sparen of de aankoop uitstellen? De antwoorden op deze vragen gaat het Nibud gebruiken om zijn voorlichting over lenen te kunnen verbeteren. Dit met het doel om de financiële zelfredzaamheid van consumenten te vergroten. Het onderzoek is uitgevoerd door Corinne van Gaalen en Sanne Lamers van het Nibud. Er is gebruik gemaakt van een panel van Survey Sampling International (SSI). Marijke van Ewijk van het Nibud is verantwoordelijk voor de eindredactie van het rapport. 3 / Lening: lust of last?

4 Het onderzoek is financieel mogelijk gemaakt door CentiQ, Wijzer in geldzaken. Beide organisaties streven ernaar dat huishoudens inzicht in en grip op hun financiële situatie krijgen en houden. Dit onderzoek levert hieraan een bijdrage. Lening: lust of last? / 4

5 Inhoud VOORWOORD 1 INLEIDING ONDERZOEKSRESULTATEN Achtergrondkenmerken Onderzoeksresultaten leners De lening: de hoogte, aflossingstermijn en leendoel Voorbereiding bij het afsluiten van de lening Reden van aanschaf lening Spaargeld en aflossen Hoe de lening wordt ervaren De ervaring in relatie tot de voorbereiding Onderzoeksresultaten leners en niet-leners Lenen, sparen of helemaal niet kopen? Meningen over lenen Meningen over instellingen waarbij men een lening zou afsluiten CONCLUSIES EN SAMENVATTING / Lening: lust of last?

6 1 Inleiding Lenen is volgens het Nibud verantwoord wanneer de aflossing binnen het budget past van de consument, niet alleen binnen het huidige, maar ook binnen het toekomstige budget. Uit verschillende onderzoeken, waaronder de Consumentenmonitor van AFM en de Monitor betalingsachterstanden van het ministerie van SZW, blijkt echter dat veel consumenten de aflossing van hun lening als een last ervaren. Het Nibud vroeg zich af wat daarvan de oorzaken zouden kunnen zijn. Om te achterhalen waarom consumenten een lening als een last ervaren, is dit onderzoek over lenen opgezet en uitgevoerd. Doel van dit onderzoek is inzicht te krijgen in de volgende vragen: Waarom en voor welk doel sluiten mensen een lening af? Waarom zetten zij (indien aanwezig) hun spaargeld niet in? Waarom kiezen mensen voor een lening, in plaats van voor het product te sparen of geheel van de aankoop af te zien? Hoe bereiden mensen zich voor op een lening: welke kennis hebben zij van lenen, van het rentepercentage, de looptijd en de hoogte van de maandelijkse aflossing? Welke stappen zetten zij voordat zij een lening afsluiten? Ook is aan de respondenten een aantal stellingen voorgelegd, die positief of negatief ten aanzien lenen geformuleerd zijn. Hiermee ontstaat een beeld over de emoties die het afsluiten van een lening bij consumenten oproept (bijvoorbeeld als ik kan kopen wat ik hebben wil geeft mij dat een prettig gevoel, ook als daarvoor een lening moet afsluiten of ik heb minder plezier van mijn aanschaf als ik nog maanden moet aflossen ). Doel hiervan was ondermeer om te achterhalen of mensen die in de afgelopen vijf jaar een of meerdere leningen hebben afgesloten gemakkelijker of positiever over lenen denken dan mensen die dit niet gedaan hebben. Tevens is bekeken of andere achtergrondkenmerken, zoals geslacht, leeftijd, inkomen of opleiding hierbij een rol spelen. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een vragenlijst, die is voorgelegd aan twee groepen respondenten. De groepen zijn geselecteerd op basis van het al dan niet hebben afgesloten van een Persoonlijke lening (PL) of Consumptief Krediet (CK): d e ene groep heeft wel een dergelijke lening (gehad), de tweede groep niet. In dit rapport staan de resultaten van respondenten. Zie bijlage I voor de vragenlijst. Lening: lust of last? / 6

7 2 Onderzoeksresultaten 2.1 Achtergrondkenmerken De vragenlijsten zijn voorgelegd aan leden van het panel van Survey Sampling International (SSI). In totaal hebben 479 mannen en 591 vrouwen de vragen beantwoord. Dit komt neer op een verdeling van 45 procent mannen en 55 procent vrouwen. Deze verdeling komt niet exact overeen met de landelijke verdeling van 49 procent mannen en 51 procent vrouwen. Daarom is de dataset herwogen op geslacht. In tabel 1 is de leeftijdsverdeling weergegeven. Tabel 1: Leeftijdsverdeling (N = 1066) jaar jaar jaar jaar jaar 23 Ouder dan 65 jaar 1 In dit rapport wordt bij een aantal vragen inzichtelijk gemaakt of en in hoeverre het opleidingsniveau een bepalende factor is geweest voor het gegeven antwoord. Tabel 2 geeft het opleidingsniveau van de respondenten weer. In dit rapport brengen we het aantal opleidingniveaus terug tot drie: laag, middelbaar en hoog. Laagopgeleiden zijn respondenten met een opleiding op maximaal vmbo/lbo/mavo-niveau (28 procent), middelbaar opgeleid is gelijk aan havo/vwo en mbo (47 procent) en hoogopgeleid is een afgeronde hbo- of universitaire opleiding (25 procent). Tabel 2: Opleidingsniveau (N = 1066) Geen opleiding 1 Lagere school 3 Vmbo/lbo/mavo 23 Havo/vwo/atheneum/gymnasium/hbs 13 Mbo 34 Hbo 19 Universiteit 5 7 / Lening: lust of last?

8 Van de respondenten is 25 procent alleenstaand, 7 procent is alleenstaande ouder, 32 procent woont samen met een partner en 28 procent met partner en kinderen. De overige 8 procent heeft een andere woonvorm, bijvoorbeeld inwonend bij de ouders of met andere familieleden. Een enkele respondent woont in een studentenhuis of in een groep. Het leengedrag van de respondenten hangt mogelijk samen met hun financiële situatie. Daarom is de respondenten gevraagd naar de hoogte van hun inkomen en vermogen. Tabel 3 geeft de inkomensverdeling weer. Het gaat hierbij om het totale netto inkomen per huishouden. Alleenstaanden vallen daardoor eerder in de lagere inkomenscategorieën, terwijl (echt)paren vaker een hoger inkomen hebben. Tabel 3: Inkomensverdeling (N = 1066) Netto huishoudinkomen per maand minder dan meer dan In tabel 4 staat de hoogte van het vermogen van de respondenten. Een derde van hen beschikt over minder dan euro. Opvallend is dat één op de drie respondenten niet weet wat zijn vermogen is. Mogelijk wil een aantal respondenten de hoogte van zijn vermogen niet vermelden. Tabel 4: Vermogenssituatie (N = 1066) Netto vermogen (excl. overwaarde woning) Minder dan Meer dan Weet ik niet 30 Bij een aantal vragen in dit rapport is de hoogte van het vermogen onderverdeeld in drie klassen, namelijk laag (tot euro), midden ( euro) en hoog (vanaf euro). De respondenten die niet weten hoe hoog hun vermogen is, zijn uit deze verdeling weggelaten. Ten slotte kan de inkomensbron van respondenten van invloed zijn op het leengedrag. In tabel 5 is weergegeven welke inkomensbronnen de respondenten hebben. Lening: lust of last? / 8

9 Tabel 5: Inkomensbronnen alle gezinsleden. Meerdere antwoorden mogelijk. Inkomensbron Loon voor het werk dat u doet 71 Aow, pensioen of een VUT-uitkering 14 Bijstandsuitkering van de gemeente 4 WAO- of WW-uitkering 17 ANW-uitkering 2 Winst uit een bedrijf of freelance inkomsten 6 Alimentatie 3 Inkomsten uit vermogen Onderzoeksresultaten leners Zoals in de inleiding gezegd, heeft de helft van de respondenten een lening (gehad). De respondenten zijn gescreend op dit kenmerk, het is dus geen landelijk gemiddelde. Aan deze respondenten zijn vragen voorgelegd over hun laatste lening, hun voorbereiding, het leendoel en hun ervaringen met de lening. In deze paragraaf zijn de resultaten hiervan beschreven. Aan alle respondenten (dus zowel die met een lening als die zonder een lening) is gevraagd wat men van lenen vindt. De resultaten hiervan staan in paragraaf De lening: de hoogte, aflossingstermijn en leendoel Van de groep leners heeft 6,5 procent meerdere leningen uitstaan. De vragen in dit onderzoek betreffen de lening die men als laatste heeft afgesloten. Bij bijna de helft van de leners gaat het om een bedrag van meer dan euro; bij één derde gaat het om een bedrag van tot euro. Tabel 6: Welk bedrag heeft u geleend? (N =521) Hoogte leenbedrag euro euro euro euro 34 Meer dan euro 48 Jongere leners lenen duidelijk lagere bedragen, namelijk tot 500 euro. Leners in de leeftijd van 55 tot 65 jaar hebben vaker meer dan euro geleend. Ook de hoog 9 / Lening: lust of last?

10 opgeleiden lenen vaker hogere bedragen. Dit komt waarschijnlijk door hun hogere inkomen, want ook de leners uit de hogere inkomenscategorie ( euro netto per maand) lenen vaker hogere bedragen. Leners met partner en kinderen hebben vaker meer dan euro geleend; alleenstaande ouders hebben dat daarentegen juist minder vaak gedaan. Tabel 7: Voor hoeveel jaar heeft u de lening afgesloten? (N =521) Aflossingstermijn 1 jaar 10 1 tot 5 jaar 46 5 tot 10 jaar 26 Langer dan 10 jaar 18 De meeste leningen hebben een looptijd tot vijf jaar. Vooral de jongste leners hebben een lening met de kortste aflossingperiode. Leners met een hoger inkomen zitten vaker aan een langere aflossingperiode vast. Naast het bedrag en de aflossingstermijn is het natuurlijk interessant om te weten waarvoor de lening wordt afgesloten. Mogelijke leendoelen zijn een nieuwe auto, de aanbouw van een serre, of een studie. Dit zijn voorbeelden van specifieke leendoelen. Een lening kan echter ook afgesloten zijn omdat men te weinig geld heeft om de lopende verplichtingen te kunnen betalen of om een eerdere lening of schuld mee af te lossen. Tabel 8: Voor welk doel heeft u de lening afgesloten? (N =521) Leen doel Voor een product (auto, tv, koelkast e.d.) 45 Voor een reparatie (huis, auto) 20 Om andere lening/schuld af te lossen 20 Voor dagelijkse betalingen (boodschappen e.d.) 7 Voor studie 4 Anders 4 Zowel de jongste als de oudste (65 jaar en ouder) leners hebben significant vaker geleend voor de dagelijkse betalingen. Ook alleenwonenden hebben het geleende geld vaker dan gemiddeld nodig voor de dagelijkse verplichtingen. Nog sterker geldt dit voor de huishoudens met een laag inkomen. De jongste groep gebruikt de lening veel vaker dan gemiddeld voor de studie. Leners met partner en kinderen gebruiken de lening vaker dan de andere huishoudtypen voor het aflossen van een andere schuld. Bij anders is een aantal keer de start van een eigen bedrijf als leendoel genoemd. Lening: lust of last? / 10

11 Tabel 9: Bij welke instantie heeft u de lening afgesloten? (N =521) Instantie Bank 52 Organisatie die leningen verstrekt 28 Studielening, DUO 8 Gemeentelijke kredietbank 5 Vrienden/familie 4 Anders 3 Opvallend is dat ruim 4 procent van de leners geld heeft geleend van vrienden of familie; een bijna even groot percentage als geleend heeft bij de Kredietbank. De jongste leners hebben vaker dan gemiddeld geleend bij DUO. Ook lenen zij vaker dan gemiddeld bij vrienden en familie. Leners in de leeftijd van 56 tot 65 jaar hebben vaker dan gemiddeld geleend bij een leenorganisatie, wat ook geldt voor leners met partner en kinderen. De huishoudens in de laagste inkomenscategorie lenen significant vaker bij DUO (de studenten) en bij de Kredietbank. Ook is gevraagd of men ooit meerdere leningen gelijktijdig heeft gehad. Hierop heeft 27 procent positief geantwoord. De jongste leners antwoordden hierop vaker dan gemiddeld negatief. De leners met de hoogste inkomens hebben daarentegen vaker dan gemiddeld meerdere leningen (gehad) Voorbereiding bij het afsluiten van de lening Wat betreft de voorbereiding is de leners gevraagd naar hun bekendheid met de rente, aflossingstermijn en de kleine lettertjes, maar ook naar de aflossing in relatie tot hun andere uitgaven (past de lening in het budget?). Tabel 10: Was u vooraf goed op de hoogte van de rente die u moet betalen? (N =521) Rente Ja 67 Ongeveer 26 Nee 7 Ongeveer een derde van de leners weet niet precies wat het rentepercentage van hun lening is. Lager opgeleiden weten minder vaak dan gemiddeld wat het rentepercentage van hun lening is. Voor de rest zijn er geen significante verschillen te zien tussen geslachten, leeftijden, huishoudsituaties, inkomen of vermogen. Over de hele linie weet een grote groep niet precies wat het rentepercentage is. 11 / Lening: lust of last?

12 Tabel 11: Was u vooraf goed op de hoogte van de looptijd van de lening? (N =521) Looptijd Ja 75 Ongeveer 19 Nee 6 Leners zijn beter op de hoogte van de looptijd van de lening, dan van het rentepercentage. Desondanks weet 25 procent van de leners niet precies wat de looptijd is. Tussen de groepen zijn er nauwelijks verschillen te zien. Tabel 12: Was u vooraf op de hoogte van het maandelijks te betalen bedrag? (N =521) Aflossing Ja 81 Nee, minder dan verwacht 9 Nee, meer dan verwacht 10 De maandelijks te betalen aflossing is nog beter bekend. Een aantal leners geeft zelfs aan dat het bedrag lager is dan men vooraf had ingeschat. Leners in de leeftijd van 55 tot 65 jaar weten vaker dan gemiddeld welk bedrag zij maandelijks betalen. Opvallend is dat leners uit de hoogste inkomenscategorie minder vaak dan gemiddeld weten welk bedrag zij maandelijks betalen; leners uit de laagste inkomenscategorie weten dit daarentegen vaker dan gemiddeld. Tabel 13: Heeft u de aanvullende voorwaarden vooraf doorgelezen? (N =521) Algemene voorwaarden Ja, goed doorgelezen 64 Nee, dat doe ik nooit 12 Nee, was te ingewikkeld 14 Nee, geen zin/tijd voor 10 Meer dan een derde van de leners heeft de aanvullende voorwaarden (kleine lettertjes) niet doorgelezen. De reden die hiervoor het meest genoemd wordt, is ingewikkeldheid. Vrouwen lezen de voorwaarden vaker dan gemiddeld wel door; mannen dus juist niet. Mannen zeggen vaker dan gemiddeld dat ze de kleine lettertjes sowieso nooit lezen. Opvallend is dat dit ook geldt voor de leners uit de hoogste inkomenscategorie. De jongste groep leners heeft meer dan gemiddeld geen tijd of zin om de voorwaarden te lezen. De leners met een middelbare opleiding vinden de voorwaarden te ingewikkeld om te lezen. In het onderzoek is een aantal stellingen over rente en aflossing voorgelegd aan de leners. Lening: lust of last? / 12

13 Figuur 1: Stellingen over rente en aflossing ik heb gekeken of ik de aflossing kan betalen ik weet hoeveel rente ik betaal 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Niet mee eens Helemaal niet mee eens Ook hieruit blijkt dat de leners beter weten hoeveel zij aflossen, dan wat de hoogte is van de rente. Toch is een substantieel deel van de leners het niet eens met 'Ik heb gekeken of ik de aflossing kan betalen' (neutraal of oneens) terwijl het over een product gaat dat ze zelf hebben. De hoog opgeleide leners en de leners met een hoog eigen vermogen zijn het minder vaak dan gemiddeld eens met de stelling en hebben dus minder vaak dan gemiddeld onderzocht of ze de aflossing kunnen betalen. De leners in de leeftijd van 55 tot 65 jaar zijn het vaker dan gemiddeld met de stelling eens. Dit geldt ook voor de leners die samen wonen met een partner; zij hebben vaker onderzocht of de aflossing past in hun begroting. De stelling over de bekendheid met de rente laat ook enkele verschillen naar achtergrondkenmerk zien, terwijl de eerdere vraag over de hoogte van de rente (tabel 10) bij de voorbereiding nauwelijks verschillen gaf. Blijkbaar heeft een specifieke groep wel meer kennis over de afgesloten lening dan gemiddeld, maar is dit verschil niet tot uitdrukking gekomen bij de voorbereiding. Dit is evenals bij de hoogte van de aflossing te zien bij de leners in de leeftijd van 55 tot 65 jaar en bij de leners die samen wonen met een partner; zij weten beter dan gemiddeld wat het rentepercentage is. Dit zijn ook de groepen die zij vaker dan gemiddeld hebben onderzocht of de aflossing past in hun begroting. Onderzocht is of de mate waarin leners zich hebben voorbereid, verband houdt met het doel van de lening. Hieruit blijkt dat leners die geld hebben geleend voor de dagelijkse boodschappen en voor het aflossen van een andere lening, minder goed op de hoogte zijn van de rente, de looptijd en het af te lossen bedrag dan leners die geld voor andere doelen hebben geleend. 13 / Lening: lust of last?

14 2.2.3 Reden van aanschaf lening Aan de leners is gevraagd waarom ze een lening hebben afgesloten in plaats van bijvoorbeeld spaargeld in te zetten of de aankoop uit te stellen. Tabel 14: Waarom heeft u ervoor gekozen een lening af te sluiten? (N =521) Meerdere antwoorden mogelijk Reden Dit was de enige manier, ik wilde het heel graag hebben 28 Ik wilde het snel hebben 24 Deze scherpe aanbieding kon ik niet laten lopen 7 Ik kon echt niet zonder, had het echt nodig 39 Met lenen betaal je klein bedrag per maand, beter dan een groot bedrag ineen Anders 8 11 Een behoorlijk deel (8 procent) van de leners maakt gebruik van de antwoordmogelijkheid 'anders'. Een aantal keer wordt hierbij genoemd dat de lening nodig was om andere leningen af te lossen en voor de financiering van huis (hypotheek niet dekkend, scheiding etc.). Ook wordt een paar keer genoemd dat de rente die men moest betalen over de lening, lager is dan de rente die men ontvangt op de spaarrekening. De leners noemen dus verschillende redenen waarom de lening nodig is en gezien de opmerkingen bij de mogelijkheid 'anders', zijn de redenen divers. Mannen, leners met een hoog inkomen en leners met een middelbare en hoge opleiding noemen vaker dan gemiddeld de reden dat zij het product snel willen hebben. Leners met lage opleiding noemen minder vaak dan gemiddeld de reden dat zij het product snel willen hebben. Leners met een hoge opleiding noemen vaker dan gemiddeld de reden dat het een te scherpe aanbieding is om te laten lopen. Vrouwen en leners met het laagste vermogen noemen vaker dan gemiddeld de reden dat zij de lening echt nodig hebben. Leners die samen wonen met een partner en leners in de leeftijd van 56 tot 65 jaar noemen minder vaak dan gemiddeld de reden dat zij de lening echt nodig hebben Spaargeld en aflossen Aan de leners is gevraagd of ze voldoende spaargeld hadden op het moment dat zij de lening afsloten. Voor 40 procent van de leners was dit het geval. Leners in de leeftijd van 45 tot 55 jaar hadden vaker dan gemiddeld geen spaargeld op het moment dat zij de lening afsloten, terwijl leners in de leeftijd van 55 tot 65 jaar dat juist vaker dan gemiddeld wel hadden. Ook leners met een partner en kinderen hadden vaker dan gemiddeld geen spaargeld op het moment dat zij de lening afsloten, net als leners uit de laagste Lening: lust of last? / 14

15 inkomenscategorie en leners met het laagste vermogen. Aangezien leners met het laagste inkomen en vermogen ook vaak leners zijn met de laagste opleiding, had deze laatste groep ook vaker dan gemiddeld geen spaargeld op het moment dat zij de lening afsloten. Aan de leners die wel spaargeld hadden op het moment dat zij de lening afsloten, is vervolgens gevraagd waarom zij dit niet hebben gebruikt voor hun aankoop. Tabel 15: Waarom heeft u niet eerst uw spaargeld aangesproken? (N =210) Meerdere antwoorden mogelijk Reden Daar kan ik niet bij 13 Dat is niet voldoende 51 Ik wil dat achter de hand houden 34 Het spaargeld is voor een ander doel 18 De rente bij sparen is hoger dan bij lening 5 Anders 4 De grootste groep leners had te weinig spaargeld voor de aankoop. Desondanks kun je je afvragen waarom het spaargeld dat men wel had, niet is gebruikt voor de aankoop om zo minder te hoeven lenen. Blijkbaar had men toch een andere reden om het spaargeld niet aan te spreken. Als we kijken naar de achtergrondkenmerken zien we de volgende verschillen. Leners in de leeftijd van 24 tot 35 jaar had vaker dan gemiddeld onvoldoende spaargeld. Leners in de leeftijd van 35 tot 45 jaar zeggen vaker dan gemiddeld dat zij hun spaargeld achter de hand willen houden. Dit geldt ook voor leners die samen wonen met partner en kinderen. Leners met een lage opleiding gebruiken vaker dan gemiddeld hun spaargeld niet, omdat de rente die zij moesten betalen over de lening lager is dan de rente die zij ontvangen op de spaarrekening. Ten slotte is aan alle leners gevraagd of ze de lening zouden aflossen als ze een grote som geld zouden krijgen. Hiervan zou 80 procent dat onmiddellijk doen, 14 procent zou dit misschien later doen, en 7 procent zou dat geld helemaal niet gebruiken om de lening af te lossen. De jongste leners zeggen minder vaak dan gemiddeld dat zij de lening niet onmiddellijk zullen aflossen. Alleenstaande leners zeggen vaker dan gemiddeld dat zij het geld helemaal niet gebruiken om de lening af te lossen. De achtergrondkenmerken waarbij de verschillen het grootst zijn, zijn inkomen, vermogen en opleidingsniveau. Leners met een hoog inkomen zeggen minder vaak dan gemiddeld dat zij de lening onmiddellijk zullen aflossen. Hetzelfde geldt voor de leners met een hoge opleiding en de leners met een groot vermogen. Leners met een lage 15 / Lening: lust of last?

16 opleiding en helemaal die met een laag vermogen, zeggen veel vaker dan gemiddeld dat zij de lening dan onmiddellijk zullen aflossen. De leners die de lening niet onmiddellijk zouden aflossen, is gevraagd naar de reden hiervoor (zie tabel 16). Tabel 16: Waarom lost u de lening niet onmiddellijk af? (N =107) Meerdere antwoorden mogelijk Reden Het gaat naar mijn spaargeld 28 Ik wil ermee beleggen 21 Het is nodig voor noodzakelijk uitgaven 28 Het is nodig voor leuke/luxe uitgaven 22 De lening is gunstig, ik wil er niet vanaf 19 Ik wil eerst de voor- en nadelen onderzoeken 21 Bijna een derde van de leners die de lening niet onmiddellijk zouden aflossen, gebruikt het extra geld om zijn spaarsaldo mee aan te vullen (28 procent). Eenzelfde deel van deze groep gebruikt het geld voor de noodzakelijk uitgaven. Blijkbaar hebben zij zonder het extra geld onvoldoende middelen om die uitgaven te kunnen doen. Vanwege het kleine aantal respondenten dat de vraag heeft moeten beantwoorden, zijn er minder duidelijk verschillen naar achtergrondkenmerken te zien. Wel zeggen leners met een laag inkomen vaker dan gemiddeld dat zij het geld gebruiken voor de noodzakelijk uitgaven. Alleenstaanden willen vaker dan gemiddeld de voor- en nadelen onderzoeken van onmiddellijk aflossen Hoe de lening wordt ervaren Aan alle leners is gevraagd hoe ze de lening na het afsluiten ervan (hebben) ervaren. Dit is gedaan in de vorm van een drietal stellingen: een algemene en twee wat negatievere. Op de stelling 'Mijn leengedrag is geheel verantwoord' reageerden het overgrote deel positief, al vindt één op de drie leners zijn leengedrag toch niet geheel verantwoord. Ruim 60 procent van de leners is het (helemaal) eens met de stelling Ik had liever minder geleend. Uiteraard is geld hebben prettiger dan lenen. Tot slot ervaart bijna de helft van de leners de lening als een last. Figuur 2: Hoe wordt de lening ervaren? Lening: lust of last? / 16

17 mijn leengedrag is geheel verantwoord ik had liever minder geleend ik ervaar mijn lening als een last 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Niet mee eens Helemaal niet mee eens Gekeken naar een aantal achtergrondkenmerken zijn de volgende verschillen te zien ten opzichte van de uitkomsten van de totale groep (gemiddelden). Mijn leengedrag is geheel verantwoord De jongste leners vinden hun leengedrag vaker dan gemiddeld verantwoord. Leners met een partner en kinderen noemen hun leengedrag vaker dan gemiddeld minder/niet verantwoord. Leners met het laagste inkomen vinden hun leengedrag minder vaak dan gemiddeld verantwoord. Ik had liever minder geleend Vrouwen zijn het duidelijk vaker dan mannen eens met de stelling. Leners in de leeftijd van 45 tot 55 jaar zijn het duidelijk vaker dan gemiddeld eens met deze stelling. Leners een hoge opleiding zijn het duidelijk minder vaak dan gemiddeld met de stelling eens. Leners met het laagste vermogen zijn het duidelijk vaker dan gemiddeld eens met de stelling. Leners met een groter vermogen antwoorden vaker neutraal. Ik ervaar mijn lening als een last Leners met het hoogste inkomen zijn het minder vaak dan gemiddeld helemaal eens, en vaker dan gemiddeld niet eens met de stelling. Leners met het laagste inkomen zijn het minder vaak dan gemiddeld niet eens met de stelling. Hetzelfde geldt voor vermogen al zijn daar de leners met het laagste vermogen nog stelliger met de stelling eens en ervaren hun lening vaker als last. 17 / Lening: lust of last?

18 Aan de leners die hun lening als last ervaren, is gevraagd naar de reden hiervan. Men kon meerdere antwoorden geven. Tabel 17: Waarom ervaart u de lening als een last? (N =250) Meerdere antwoorden mogelijk Reden De lening was voor iets wat ik niet meer gebruik 12 De lening was om iets vervelend te financieren 25 Onvoldoende over de consequenties nagedacht 17 De lening levert mij minder plezier dan gedacht 20 Anders 16 Bij 25 procent van de leners die hun lening als een last ervaren, komt dat doordat zij er iets vervelends mee moesten financieren; bij 20 procent doordat de lening minder plezier oplevert dan gedacht. De antwoordcategorie anders werd vaak gebruikt bij deze vraag. Sommige leners grepen deze mogelijkheid aan om hun hele verhaal, in vaak emotionele bewoordingen, te kunnen uiten De ervaring in relatie tot de voorbereiding Bijna de helft van de leners ervaart hun lening als een last. Onderzocht is of er een verband is met hun voorbereiding. Het blijkt dat dat verband er inderdaad is: leners die hun lening als last ervaren, waren vooraf minder goed geïnformeerd over het rentepercentage, de looptijd van de lening en de hoogte van de aflossing dan leners die hun lening als niet last ervaren. Zij moesten maandelijks meer aflossen dan vooraf bedacht en hadden zich minder goed verdiept in de algemene voorwaarden. Veel vaker dan gemiddeld zegt deze groep de lening onmiddellijk af te lossen als zij onverwachts een grote som geld zouden ontvangen, om zo verlost te zijn van de last. Ook is onderzocht of er een verband is in de mate waarin de leners zich hebben voorbereid en hun leendoel. Wanneer de lening is afgesloten voor de dagelijkse boodschappen en (in iets minder mate) om er een andere lening mee af te lossen, blijken de leners zich vooraf minder goed geïnformeerd te hebben over het rentepercentage, de looptijd van de lening en de hoogte van de aflossing dan wanneer de lening is afgesloten voor andere doelen. Tot slot is onderzocht of de leners die hun leengedrag geheel verantwoord vinden, zich anders voorbereiden dan andere leners. Het blijkt dat er inderdaad een verband is: leners die hun leengedrag geheel verantwoord vinden, waren vooraf significant beter geïnformeerd over het rentepercentage, de looptijd van de lening en de hoogte van de aflossing dan leners die hun leengedrag minder verantwoord vinden. Lening: lust of last? / 18

19 2.3 Onderzoeksresultaten leners en niet-leners De vorige paragraaf ging over de voorbereiding, het leendoel en de ervaringen met hun lening van de respondenten die in de afgelopen vijf jaar een lening hebben gehad. Deze paragraaf gaat over wat alle respondenten (dus zowel die met een lening als die zonder een lening) van lenen vinden Lenen, sparen of helemaal niet kopen? Wie geen of onvoldoende middelen heeft voor een aankoop, kan drie dingen doen: van de aankoop afzien, sparen of lenen. In tabel 18 staan verschillende producten. De respondenten is gevraagd wat zij zouden doen op het moment dat zij hiervoor onvoldoende geld hebben: niet kopen, sparen of lenen. Tabel 18: Stel u wilt de volgende producten aanschaffen, maar u heeft u er niet voldoende geld voor, zou u de volgende producten niet kopen, ervoor sparen of ervoor lenen? Product Niet kopen Sparen Lenen Een nieuwe televisie/ computer/ camera omdat de oude kapot is Een nieuwe televisie/ computer/ camera omdat deze mooier/ beter is dan uw huidige Een nieuwe auto als de oude niet meer voldoet Een luxere auto dan uw huidige Meubels Een verbouwing Een noodzakelijk gebruiksvoorwerp, zoals een wasmachine Een feestelijke gebeurtenis, zoals een trouwerij Een weekendje weg Een vakantie van drie weken Een studie voor uzelf of voor uw kinderen Het aflossen van een schuld die nog open staat Ruim een kwart van de respondenten zou lenen voor een noodzakelijk gebruiksvoorwerp, bijna een kwart voor een auto en een op de vijf respondenten zou lenen voor een verbouwing. Over het algemeen wordt sparen als de beste optie gezien, maar wanneer het gaat om een nieuw product terwijl het huidige nog voldoet, kiezen de meeste respondenten ervoor om van de aankoop af te zien. 19 / Lening: lust of last?