De kracht van water. Inhoud. Deltares: Er zit een enorm potentieel in de kracht van water Energiewinning uit water in

Transcriptie

1 De kracht van water Nieuwsbrief over het winnen van energie uit water Nieuwe nieuwsbrief Dit is het eerste nummer van de nieuwsbrief De kracht van water. Op een themabijeenkomst op 10 september in het LEF Future Center is het idee voor deze nieuwsbrief enthousiast ontvangen. Het doel is de versnippering van kennis en informatie over waterenergie tegen te gaan en de krachten op dit terrein te bundelen. De nieuwsbrief is interdepartementaal en heeft als afzenders: Rijkswaterstaat WINN, Deltares en EZ Senter Novem. De initiatiefnemers willen zoveel mogelijk mensen net zo enthousiast maken voor energie uit water als zijzelf zijn. Rijkswaterstaat WINN geeft dit eerste nummer uit. De inhoud is vooral een weergave van de inspirerende themabijeenkomst De kracht van water op 10 september. Een bijeenkomst die al direct tot resultaten heeft geleid. De industrie gaat zich bundelen in de DE-Koepel; het Platform Duurzame Elektriciteitsvoorziening zal een workshop over blue energy organiseren en interdepartementaal is een verkenning gestart naar de kansen van een Subsidie regeling Duurzame Energie voor waterkracht. Veel plezier met dit eerste nummer. Het volledige verslag is hier te lezen. pagina 1 Inhoud Deltares: Er zit een enorm potentieel in de kracht van water Energiewinning uit water in Nederland is bedrijfsmatig en economisch aantrekkelijk en kan wedijveren met zonne- en windenergie. De potentiële voorraad is twee keer zo groot als de energiebehoefte. lees verder > Roeland Allewijn: RWS biedt nat beheergebied aan als proeftuin Roeland Allewijn, directeur Water en Gebruik van RWS Waterdienst, biedt het beheergebied van Rijkswaterstaat Nat aan als proeftuin voor duurzame energiewinning. lees verder > Kansen voor kennis en export Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen maken dat de tijd rijp is voor deze vorm van duurzame energie. Kansen zijn er op kennis gebied en voor de export. lees verder > Belemmeringen opheffen door meer samenwerking Water moet erkenning krijgen als bron van duurzame energie. En kennisinstellingen, bedrijfsleven, geldschieters en overheid moeten meer samenwerken. lees verder > Creatieve voorstellen om energie uit water impuls te geven Hoe kun je de ontwikkeling van energie uit water stimuleren? Een elevator pitch tijdens de themabijeenkomst De kracht van water leverde creatieve en bruikbare voorstellen op. lees verder > Morgen wordt het anders Deskundigen blikten aan het eind van de dag terug op de themabijeenkomst De kracht van water. Wat gaan ze morgen anders doen?, vroeg de dagvoorzitter hen. In ieder geval in hun organisaties en netwerken meer aandacht vragen voor energie uit water. En de SDE voor waterkracht zal serieus worden onderzocht. lees verder >

2 Deltares: Er zit een enorm potentieel in de kracht van water De energievoorraad in water in Nederland is een maatschappelijk, bedrijfsmatig en economisch interessante voorraad, die kan wedijveren met zonne- en windenergie. De potentiële voorraad is twee keer zo groot als de energiebehoefte. Dat is de conclusie van een onderzoek van Deltares. De onderzoeksgegevens staan in de Inspiratieatlas Water als bron van duurzame energie. Deltares heeft in opdracht van het waterinnovatieprogramma WINN van Rijkswaterstaat mogelijke technologieën geïnventariseerd en getoetst op haalbaarheid in Nederland. Marcel Bruggers, themaleider Water en Energie van Deltares: De vraag was wat de verborgen kracht van water is. Energie uit waterbeweging Deltares heeft allereerst varianten gekeken naar varianten die te maken hebben met waterbeweging. Dan gaat het om energie uit rivieren, dat wil zeggen uit stroming die ontstaat door stuwen en sluizen en door rivierkribben. De techniek is grotendeels bekend en beproefd. Winning van energie uit getijdenverschillen en getijdenstromingen lijkt vooralsnog alleen interessant op plekken met een hoge stroomsnelheid. Energie uit golfbewegingen is de laatste optie in dit rijtje. Door het relatief gematigde golfklimaat op het Nederlands Continentaal Plat is de potentieel winbare voorraad beperkt. Maar vooral in combinatie met andere functies en gebruiken, zoals windmolenparken, lijkt deze vorm van energiewinning toch haalbaar. lees verder > De volledige presentatie van Marcel Bruggers >> pagina 2

3 Vervolg Deltares: Er zit een enorm potentieel in de kracht van water Energie uit zoet-zoutgradiënten en aquatische biomassa De tweede vorm van energie in de Inspiratieatlas heeft te maken met de samenstelling van het water. Energie uit zoet-zoutgradiënten in de kuststreken, beter bekend als blue energy, is veelbelovend. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het principe van omgekeerde elektrodialyse of van het osmotische drukverschil tussen zoet en zout water. Een andere mogelijkheid is energiewinning uit aquatische biomassa, denk aan algen en wieren, die koolstof en olie bevatten waardoor ze bijzonder geschikt zijn als basis voor biobrandstoffen. Thermische energie-opwekking Ten slotte noemt de Inspiratieatlas de thermische varianten: energie van aardwarmte uit diepe aquifers, thermische zonne-energie uit oppervlaktewater en ondiep grondwater, en energie uit warmte-koudeopslag. Deze vormen zijn al ver ontwikkeld; warmteen koudeopslag wordt al op commerciële schaal geëxploiteerd en de eerste commerciële aardwarmteinstallatie is onlangs opgeleverd. Zonne-energie uit oppervlaktewater wordt ook al in bestaande installaties, waaronder WKO-systemen, benut. Voorraad is twee keer zo groot als energiebehoefte Deltares heeft de haalbaarheid van de verschillende opties getoetst op een vergelijkbare manier als energiebedrijven dat doen met fossiele brandstofvoorraden. Zowel de potentieel winbare energievoorraad als de technisch winbare voorraad is in kaart gebracht. Maar de samenleving accepteert niet alle vormen van energieopwekking uit water. Het kan bijvoorbeeld zijn dat hinder ontstaat voor de scheepvaart of dat de verzilting dreigt toe te nemen. Bruggers: Het hangt af van het politieke klimaat en de maatschappelijke behoefte welke belangen dan het zwaarst wegen. Deltares heeft daarom ook een inschatting gemaakt van de maatschappelijk winbare voorraad. De resu ltaten zijn opmerkelijk. De totale hoeveelheid potentieel winbare energie in water is twee maal groter dan de Nederlandse energievraag. Wat hiervan resteert na rekening te hebben gehouden met technische en maatschappelijke argumenten en beperkingen blijft zeer significant. De energievoorraad in water is dus een bedrijfsmatig en economisch aantrekkelijke voorraad, is de conclusie. De maatschappelijk winbare energie uit oppervlaktewater zou jaarlijks in 10 procent van de behoefte aan elektrische energie kunnen voorzien. Aardwarmte en biomassa kunnen meer dan 100 procent van de behoefte aan warmte-energie leveren. De energievoorraad in water is dus een bedrijfsmatig en economisch aantrekkelijke voorraad, is de conclusie. Bekijk de inspiratieatlas Omslag rapport >> Binnenwerk rapport >> Volgende pagina > pagina 3

4 Roeland Allewijn: RWS biedt nat beheergebied aan als proeftuin Roeland Allewijn, directeur Water en Gebruik van RWS Waterdienst, biedt het beheergebied van Rijkswaterstaat Nat aan als proeftuin voor duurzame energiewinning. We beheren een groot gebied, en dat willen we samen met onze partners graag optimaal benutten. Allewijn herinnert eraan dat de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat op de Dag van Maarssen een intentieverklaring heeft ondertekend om bij de Afsluitdijk een pilot blue energy te starten. Daaraan hebben Rijkswaterstaat, EZ en Senter Novem, samen met Deltares, sindsdien hard gewerkt. Inmiddels heeft het bedrijfsleven vijf voorstellen voor pilots ingediend. Tachtig procent minder energieverbruik Rijkswaterstaat werkt mee aan een duurzaam Nederland en heeft een energiereductiedoelstelling van 80 procent. Allewijn: We kunnen ons handelsmerk waterbouw en watervoorziening uitbreiden met water en energie. Dat kost geld, maar levert ook enorm veel op. Mijn droom is dat Rijkswaterstaat over vijf jaar wat betreft de energie voor de kunstwerken zelfvoorzienend is, dat in het Beheerplan voor de Rijkswateren water en energie dankzij robuuste technologieën een prominente plaats zal hebben, en dat we op dat gebied ook in het buitenland een positie hebben veroverd. Volgende pagina > pagina 4

5 Kansen voor kennis en export Tijdens de themabijeenkomst De kracht van water op 10 september in Utrecht kost het de deelnemers weinig moeite te bedenken welke kansen en mogelijkheden er zijn voor energie uit water. Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen maken dat de tijd rijp is voor deze vorm van duurzame energie. Kansen zijn er op kennisgebied en voor de export. Winning van energie uit water past in de kabinetsdoelstelling voor duurzame energie. De tijd is er rijp voor. Vanwege de CO 2 - en klimaatproblematiek én de energieprijs heerst een gevoel van urgentie. Duurzame energiewinning in eigen land maakt ons onafhankelijker van buitenlandse olie en Russisch aardgas. Bovendien is er weinig maatschappelijke weerstand tegen waterkracht. Ook de ligging van ons land werkt mee. De delta is de locatie bij uitstek voor golf- en getijdenenergie. Het feit dat ons oppervlaktewater erg voedselrijk is, kunnen we benutten voor de productie van aquatische bio massa. Energie uit water kan leiden tot nieuwe combinaties van gebruiksfuncties, denk aan energieopslag in het IJsselmeer of synergie met windparken op de Noordzee. Dat maakt de exploitatie haalbaarder. Met behulp van stimuleringssubsidie (SDE) zijn projecten bovendien eenvoudig uit te voeren, is de idee. Blue energy biedt grote mogelijkheden voor momenten met weinig wind. Nieuwe waterkrachtcentrales in de grote rivieren kunnen 30 MWh leveren. Voeg daarbij het gegeven dat water altijd beschikbaar is en de kansen zijn duidelijk. Kennis en technologieën exporteren vereist samenwerking Ons land beschikt over veel waterkennis en andere benodigde vakkennis. Bovendien hebben we een sterke offshore industrie. Watertechnologie ontwikkelen past in de Nederlandse traditie. De uitdaging is goed onderzoek te doen naar de inpassing van installaties in de watersystemen en te bedenken hoe de opgewekte energie direct is te benutten, zodat deze niet hoeft te worden opgeslagen of omgezet. Door op Europees niveau en internationaal kennis uit te wisselen kunnen we leren van het buitenland en kennis importeren. Anderzijds kan Nederland profiteren van de goede reputatie van ons land op het gebied van waterbouw en waterbeheer om kennis en technologieën te exporteren. Dat vraagt om goede samenwerking, anders tellen we op de grote internationale markt van golf- en getijdenenergie niet mee. Volgende pagina > pagina 5

6 Belemmeringen opheffen door meer samenwerking Water moet meer erkenning krijgen als mogelijke bron van duurzame energie. En kennisinstellingen, bedrijfsleven, geldschieters en overheid moeten meer samenwerken. Belemmeringen om energie uit water-projecten van de grond te krijgen, zullen dan verdwijnen. De overheid heeft nog te weinig oog voor energie uit water. Bovendien zijn er te veel overheidsloketten en zijn de procedures voor de aanwijzing van locaties en vergunningverlening tijdrovend en ingewikkeld. Dit zeggen deelnemers aan de themabijeenkomst De kracht van water. Ook de financiering vormt een knelpunt. Stichtingskosten zijn hoog, membranen duur, energieopslag kost veel geld en is inefficiënt. Een subsidiebeleid dat structureel ontwikkelingen stimuleert ontbreekt, net als een goede leveringsvergoeding. Het inzicht dat innovatie wat mag kosten, moet nog groeien, bij overheid én bedrijfsleven. Niet alleen de overheid werkt versnipperd, dat geldt ook voor initiatieven van de sector zelf. Kleine bedrijven hebben moeite met het vinden van een opdrachtgever. Er zijn nog meer belemmeringen die moeilijker zijn op te heffen zoals het gegeven dat niet elke zeestroom in elke richting is te benutten, waardoor het rendement niet altijd hoog is. Ook de effecten op bijvoorbeeld scheepvaart en natuur en milieu moeten niet worden onderschat. Wat moet er gebeuren? Om te beginnen is meer samenwerking nodig tussen kennisinstellingen, bedrijfsleven, geldschieters en overheid. Laat marktwerking ontstaan door een level playing field te creëren en te faciliteren, is een verzoek aan de overheid. Het bedrijfsleven zelf doet er goed aan een gemeenschappelijke lobby op te zetten voor energie uit water. Verder staan op het wensenlijstje minder stringente regelgeving, meer experimenteerruimte voor kleinschalige pilots, en een fonds voor het verder ontwikkelen zonder resultaatgarantie van prototypen. Demoprojecten op door VenW aan te wijzen locaties zijn geschikt om maatschappelijk draagvlak op te bouwen. Een centrale innovatievraagbaak is nuttig. Rechten op innovaties moeten zonder juridische haarkloverij zijn te registreren. Maar zonder SDE-regeling komt niets van de grond. Alle hoop is gevestigd op EZ, ook om aansluiting te regelen van energie uit water op het net. Volgende pagina > pagina 6

7 Creatieve voorstellen om energie uit water impuls te geven Hoe kun je de ontwikkeling van energie uit water stimuleren? Een elevator pitch tijdens de themabijeenkomst De kracht van water leverde creatieve en bruikbare voorstellen op. Een deskundige jury beoordeelde de ideeën, die eerder op de dag waren uitgewerkt in acht workshops. Platform De jury was vooral gecharmeerd van het voorstel een platform op te richten om energie uit water op de agenda te zetten. Aan het platform doen technologiebedrijven, energiebedrijven, onderzoeksinstellingen en afnemers mee. Het platform kan lobby organiseren en aanspreekpunt zijn voor de overheid. Het idee is dat we samen sterk staan als het gaat om profilering van waterkracht ten opzichte van wind- en zonne-energie, was de toelichting van de groep die het voorstel opperde. De boodschap van het platform is dat energie uit water deel moet uitmaken van het energietransitieproces. Om die boodschap goed te kunnen overbrengen, is een voorzitter nodig met gezag, die het gezicht naar buiten kan zijn. Patentpools De jury had ook waardering voor het voorstel om naar Amerikaans voorbeeld patentpools op te zetten en B.V. s om samen innovatieve ideeën te ontwikkelen. Neem Sillicon Valley, waar ICT-bedrijven een patentpool hebben opgezet om de aanloopkosten van innovaties te delen en de verdeling van de opbrengsten te regelen. Denk ook aan de mogelijkheid van ontwikkel-b.v. s waarin bedrijven samen optrekken, luidde de toelichting van de groep, die ook nog een boodschap had voor de overheid. Het is belangrijk dat de overheid begrijpt hoe technologie-ontwikkeling in z n werk gaat. Ze kan van Philips en Shell leren hoe zij technologische ontwikkeling en financiering kan managen. Blue energy Het derde voorstel dat de jury wel aansprak, betrof blue energy. Blue energy wordt nog te kleinschalig opgepakt én op te veel plaatsen, waardoor het budget is versnipperd. Een ander probleem is dat membranen nog te kostbaar zijn. Voordat de markt blue energy in praktijk brengt, is innovatie nodig. Universiteiten, bedrijfsleven en overheid moeten samenwerken om een doorbraak te bereiken. Het voorstel van de workshopdeelnemers is dat VenW en Senter Novem daarom een prijsvraag uitschrijven: De opdracht zou moeten zijn: Je kunt beschikken over 10 km Afsluitdijk, geef ons daarmee 300 MW energie. De winnaar mag de techniek ter plekke toepassen. Ideeën voor de elevator pitch Punten van de jury Investeren in de grote onbekende gemiddeld 6,2 Boost geven door internationale grid gemiddeld 6,5 Klimaatmaatregelen combineren met energiebesparingsmaatregelen gemiddeld 6,4 Een prijsvraag om 300 MW energie te winnen bij de Afsluitdijk gemiddeld 6,6 Een platform om energie uit water op de agenda te zetten gemiddeld 7,4 E-deltatechnologie als handelsmerk gemiddeld 6,4 Meer demoprojecten gemiddeld 5,8 Patentpool en ontwikkel-b.v. s gemiddeld 6,8 Volgende pagina > pagina 7

8 Morgen wordt het anders Deskundigen blikten aan het eind van de dag terug op de themabijeenkomst De kracht van water. Wat gaan ze morgen anders doen?, vroeg de dagvoorzitter hen. In ieder geval in hun organisaties en netwerken meer aandacht vragen voor energie uit water. En de SDE voor waterkracht zal er komen. Harry Droog, voorzitter van het platform Duurzame Energievoorziening van het ministerie van Economische Zaken en Senter Novem, zei krachtenbundeling rond blue energy belangrijk te vinden. Dat zou onderwerp kunnen zijn van een workshop. Hij verzekerde dat de Subsidieregeling Duurzame Energie er komt zodra er maar genoeg aanvragen zijn. Hans van Breugel, al vijftien jaar actief in golf- en getijdenenergie, vond dat snel overleg nodig was tussen Rijkswaterstaat en andere overheden over de SDE, anders gaan de ideeën naar het buitenland. Energie uit water moet dezelfde behandeling krijgen als zonne-energie. Hij constateerde dat de industrie overloopt van de goede ideeën, maar ze slecht verkoopt. Nederland is een innovatieland, we hebben leidende technieken, maar toch ben ik bezorgd dat we de boot gaan missen. lees verder > pagina 8

9 Vervolg Morgen wordt het anders Teun Bokhoven, voorzitter van de Koepel Duurzame Energie, was van plan het onderwerp op de agenda te zetten van de bestuursvergadering van zijn koepel: Hoe kan de waterenergiesector worden geholpen zich te organiseren? Roeland Allewijn, directeur Water en Gebruik van RWS Waterdienst, nam zich voor de volgende dag te gaan praten met zijn collega-directeur van Deltares om het onderwerp energie uit water een plek te geven in het onderzoeksprogramma voor volgend jaar. En hij zou contact opnemen met de HID van RWS IJsselmeergebied over mogelijkheden om iets te doen met blue energy. Bovendien zei hij gauw te willen overleggen met EZ over meer samenwerking op dit punt. Hugo Brouwer, directeur energietransitie van zes ministeries, riep de sector ten slotte op met concrete projecten te komen, zodat we niet steeds van de ene proof of principle naar de andere rennen. Voor hem stond vast dat overheden nog beter kunnen samenwerken om initiatieven uit de markt te bevorderen. Opname in de SDE gaan we serieus onderzoeken, beloofde hij. Gebundelde energie en een gebundeld netwerk Gastheer Roeland Allewijn kreeg het laatste woord. We moeten toe naar gebundelde energie en een gebundeld netwerk. Daarin hebben we allemaal een rol, denk aan wet- en regelgeving, één overheidsloket en betere organisatie van de branche. Deltares zou een goede interface kunnen zijn om overheid en bedrijfsleven bij elkaar te brengen. Duidelijk is dat we nu de stap moeten zetten naar pilots. pagina 9

10 LEF future center, dé plek om innovatieve ideeën uit te werken In het LEF future center van Rijkswaterstaat kunnen medewerkers en bezoekers ideeën uitwerken, experimenteren en samenwerken in een inspirerende omgeving. Het doel is moderne en creatieve oplossingen te vinden voor weg- en watervraagstukken. Het LEF (geen afkorting) is op 9 september in Utrecht geopend. We gaan door! RWS WINN, Deltares en EZ SenterNovem, de initiatiefnemers van de themabijeenkomst De kracht van water werken de voorstellen en ideeën van die bijeenkomst verder uit. Deze nieuwsbrief is het eerste resultaat. Meer informatie Rijkswaterstaat WINN, Rick Hoeksema, rick.hoeksema@rws.nl Deltares, Marcel Bruggers, marcel.bruggers@deltares.nl Abonnement U blijft de e-nieuwsbrief De kracht van water ontvangen, tenzij u zich afmeldt. De nieuwsbrief verschijnt 2 keer per jaar. Nieuwe abonnees kunnen zich aanmelden door een met hun gegevens te sturen naar: joyce.de.kraay@rws.nl Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van Rijkswaterstaat WINN, in samenwerking met Deltares, het ministerie van Economische Zaken en Senter Novem. Tekst: BCP, Amsterdam Vormgeving: Vorm Vijf, Den Haag Cartoons: Beeldleveranciers, Amsterdam pagina 10