VertrekTraining. Interventie. Samenvatting. 1. Toelichting naam van de interventie. 2. Doel van de interventie. Doel

Transcriptie

1 Interventie VertrekTraining Samenvatting Doel De VertrekTraining wil de kans op thuisloosheid verminderen en uiteindelijk voorkomen. Doelgroep De training is bestemd voor jongeren vanaf 16 jaar die na vertrek uit een opvangcentrum of internaat het risico lopen om thuisloos te worden. Ook kunnen jongeren die niet in een internaat wonen maar al thuisloos zijn of thuisloos dreigen te worden, de training volgen. Aanpak De VertrekTraining is een individuele training van tien weken waarin de jongere intensieve begeleiding krijgt bij het zoeken naar onderdak, het regelen van inkomen, werk of opleiding, het vinden van een passende vrijetijdsbesteding en geschikte mensen om op terug te vallen. Materiaal Er is een uitgebreide handleiding. Onderzoek effectiviteit Het effect van de interventie is onduidelijk / onbekend. De makers of uitvoerders voeren studies aan die empirische steun geven aan de theoretische onderbouwing van de interventie. Ze voeren echter geen effectstudies aan naar buitenlandse versies of naar soortgelijke interventies in Nederland. Erkenning Erkend door Panel Jeugdzorg d.d Oordeel: Goed onderbouwd De referentie naar dit document is: M. Berger (februari 2005). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving 'VertrekTraining'.Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload van 1. Toelichting naam van de interventie De naam 'VertrekTraining' heeft te maken met de oorspronkelijke inzet van het programma om de laatste fase van verblijf in een tehuis te koppelen aan de voorbereiding op en de begeleiding van het vertrek uit het tehuis. Er is verwantschap met de INSTAP-methode en de zogeheten T-teams zoals deze nu verbreid worden door Adviesbureau Van Montfoort.De VertrekTraining staat ook wel bekend als 'VT', en als 'Voorkoming Thuisloosheid'. 2. Doel van de interventie Het doel van de VertrekTraining is het risico van thuisloosheid te verminderen en thuisloosheid uiteindelijk te voorkomen. Dat gebeurt door voor de jongere een nieuwe sociale leefomgeving te creëren en door de voorwaarden te scheppen die de (re)integratie van de jongere in het maatschappelijke leven bevorderen. Dat

2 is geoperationaliseerd in de volgende criteria waaraan het risico van thuisloosheid kan worden afgemeten: 1 een stabiele huisvesting; 2 een financieel gezonde situatie; 3 werk of een andere vruchtbare dagbesteding; 4 geen justitiële zaken; 5 een toereikend sociaal steunend netwerk. 3. Doelgroep van de interventie Voor wie en wat is de interventie bedoeld? VertrekTraining is oorspronkelijk bedoeld voor jongeren die na vertrek uit een opvangcentrum of internaat het risico lopen om thuisloos te worden. De interventie wordt inmiddels ook toegepast bij jongeren die niet in een internaat wonen, maar al thuisloos zijn of een verhoogd risico lopen dit te worden. Prevalentie en spreiding Er zijn naar schatting vierduizend à vijfduizend zwerfjongeren in Nederland. Jongeren worden thuisloos genoemd wanneer ze ten minste drie maanden geen vaste woon- of verblijfplaats hebben en op ten minste drie verschillende adressen hebben geslapen. Zwerfjongeren bevinden zich vooral in de grotere steden. Indicatie- en contra-indicatiecriteria Een jongere komt in aanmerking voor VertrekTraining wanneer een of meer van de volgende criteria op hem of haar van toepassing is. 1 Er is geen gezin waarin de jongere kan terugkeren. 2 Er is sprake van een labiele of onvolledige gezinsachtergrond. 3 Er is (de laatste twee jaar voor opname in de residentiële instelling) sprake van ernstig zwerfgedrag. 4 Er is sprake van ernstige gedragsproblemen. Het (risico op) thuisloosheid is gespecificeerd aan de hand van de COM-variabelen 'normaliteit van de gezinssituatie van de jeugdigen' (NG) en het vóórkomen van zwerfgedrag. Voor een beschrijving van het COMinstrument, zie Van Yperen, Verheggen en Roza (1995).Voor de selectie van jongeren is een screening ontwikkeld die uit twee fasen bestaat. In de eerste fase wordt onder meer aan de hand van dossieronderzoek een screeningslijst ingevuld. Hoe meer van de genoemde criteria van toepassing zijn op een jongere, des te hoger kan men het risico van thuisloosheid inschatten. Uit onderzoek is gebleken dat de criteria 1 tot en met 3 een voorspellende waarde hebben voor latere thuisloosheid (Van den Bogaart & Mesman Schultz, 1993). In de tweede fase wordt een screeningsinterview gehouden met de jongere waarin aanvullende informatie wordt verzameld. Niet alleen risicofactoren, maar ook protectieve factoren komen in dit interview aan de orde (sterkte banden met gezin, sterkte van het sociale netwerk). Op basis hiervan wordt een uiteindelijke inschatting van het risico van thuisloosheid gemaakt. Toepassing bij etnische groepende interventie is niet speciaal ontwikkeld voor jeugdigen of gezinnen met een allochtone achtergrond. Het programma heeft ook geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) die bedoeld zijn om allochtone groepen in het bijzonder te kunnen bedienen. 4. Omschrijving van de interventie Methodiek De VertrekTraining is een intensieve individuele training van tien weken. De VertrekTrainers zetten de jongeren op het spoor van zelfstandigheid door hen gedurende een korte tijd intensief te begeleiden bij het zoeken naar eigen onderdak, het regelen van inkomen, werk of opleiding, het vinden van een passende vrijetijdsbesteding en geschikte mensen om op terug te vallen. De VertrekTraining kent vier fasen. De startfase duurt twee weken en is gericht op kennismaking, het verzamelen van informatie en het stellen van doelen. De volgende twee weken staan in het teken van de voorbereiding van de jongere op zijn nieuwe woonomgeving. De uitvoeringsfase beslaat ongeveer drie weken en staat in het teken van een plaats om te wonen, een opleidings- of werkplek, het regelen van financiële en juridische zaken en het opbouwen van sociale contacten. In de laatste week vindt de afsluiting van de training plaats.de VertrekTraining is een intensief programma. Over de hele periode is er gemiddeld tien uur per week face-to-face of telefonisch contact met de jongere. Protocol / handleiding

3 Het primaire proces is beschreven in een uitgebreide handleiding, herschreven in Deze bevat een concretisering van de toelatingsprocedure, technieken voor het verzamelen en analyseren van informatie en voor het uitvoeren van een netwerkanalyse, en technieken voor competentievergroting. Locatie van uitvoering De VertrekTraining begint vanuit de instelling waar de jongere residentieel verblijft en wordt uiteindelijk vervolgd en afgerond op de nieuwe woonplek van de jongere. 4.2 Onderbouwing: probleem- of risico-analyse Kenmerken risico of probleem Het risico dat door middel van VertrekTraining verminderd moet worden is dat een jongere geen vaste woonen verblijfplaats heeft. Het gaat in het bijzonder om jongeren die uit een residentiële instelling vertrekken en die zelf voor een dak boven hun hoofd moeten zorgen omdat ze niet terug kunnen keren naar een (stabiele) gezinssituatie. Voor een deel gaat het ook om jongeren die al thuisloos zijn. Thuisloosheid gaat vaak samen met werkloosheid, een ongezonde financiële situatie, het ontbreken van een toereikend sociaal steunend netwerk, psycho-sociale problemen bij de jongere en het ontbreken van een zinvolle vrije tijdsbesteding. Met risico of probleem samenhangende factoren Het programma is gebaseerd op de veronderstelling dat er verschillende risicofactoren zijn die thuisloosheid bevorderen. Uit onderzoek (o.a. Noom & De Winter, 2001; Van den Boogaard & Mesman Schultz, 1993) is naar voren gekomen wat de risicofactoren voor thuisloosheid zijn: een problematische gezinsachtergrond; een tehuisverleden; eerder wegloopgedrag en/of weggestuurd zijn uit een gezin/tehuis; afkomstig zijn uit een lager sociaal-economisch milieu; een afgebroken schoolopleiding en een slechte inkomenspositie; delinquent gedrag; gebruik van alcohol en drugs; van het mannelijk geslacht zijn; een bepaalde etniciteit hebben (met name: een Marokkaanse of Surinaamse achtergrond); afgebroken hulpverleningscontacten; een onvoldoende ondersteunend sociaal netwerk. Bij de screening voor de selectie van de jongeren voor het propramma gaat men ervan uit dat het risico op thuisloosheid groter is naarmate er meer van deze risicofactoren een rol spelen. Het programma gaat ervan uit dat het verminderen van de invloed van deze risicofactoren en het vergroten van de invloed van beschermende factoren bijdraagt aan het beter functioneren van de jongeren op het gebied van wonen, werk, financiën, contact met vrienden en gezin, en aan het verminderen van het risico op zwerfgedrag. Risicobeperkende of beschermende factoren zijn het beschikken over competenties die nodig zijn om zelfstandig te kunnen wonen en het hebben van een sociaal steunend netwerk. 4.3 Onderbouwing: verantwoording doelen en aanpak Koppeling risico/probleem - doelen - aanpak Het programma is gebaseerd op het competentiemodel, de leertheorie en de sociale netwerkbenadering. Leertheoretische interventies met de nadruk op het aanleren van de probleemoplossende vaardigheden en nieuwe vaardigheden in het algemeen blijken effectief te zijn (Bartels, 1986; Slot, 1988). Onderzoek naar de effectiviteit van het competentiemodel heeft aangetoond dat het werken met dit model effect heeft op de sociale vaardigheden, de psychosociale vaardigheden van de jongere en diens gezin en op recidive (idem). In metastudies komen bestanddelen die in het sociale competentiemodel zitten, steevast naar voren als effectief (Van Gageldonk & Bartels, 1991; Lipsey & Wilson, 1998). Kenmerkend voor thuisloosheid is over het algemeen een gebrekkige integratie in het maatschappelijke leven. De VertrekTraining is erop gericht de voorwaarden voor een maatschappelijke (re)integratie te creëren dan wel te versterken. De hulp is onder andere gericht op het vergroten van competenties die nodig zijn om zelfstandig te kunnen wonen en die deze jongeren veelal onvoldoende bezitten, zoals een vaardigheidstraining op het gebied van plannen, keuzen maken en omgaan met anderen. Daarnaast is de VertrekTraining gericht op het versterken van het netwerk van de jongere en de ontwikkeling van een passende vrije tijdsbesteding

4 teneinde een nieuwe sociale leefomgeving te creëren. De VertrekTraining is voor een deel ook praktische hulp, bijvoorbeeld bij het vinden van een huis. De hulp is toekomstgericht en de jongeren bepalen in samenspraak met de hulpverlener de doelen, waarmee geanticipeerd wordt op hun toekomstige zelfstandigheid.deze aanpak krijgt in de VertrekTraining concreet gestalte in doelen die te maken hebben met het verminderen van het risico van thuisloosheid: (1) een stabiele huisvesting, (2) een financieel gezonde situatie, (3) werk of een andere vruchtbare dagbesteding, (4) geen justitiële zaken en (5) een toereikend sociaal steunend netwerk. Samenvatting werkzame ingrediëntende hulp is toekomstgericht, de jongeren bepalen in samenspraak met de hulpverlener de doelen, de hulp bestaat uit een combinatie van praktische en psycho-sociale hulp, de hulp is gericht op netwerkversterking en vaardigheidstraining, de hulp besteedt aandacht aan een passende vrijetijdsbesteding. 4.4 Eisen begeleiding, uitvoering en kwaliteitsbewaking Eisen ten aanzien van uitvoering en begeleiding Om het programma uit te kunnen voeren dient de de doelgroep in de regio aanwezig te zijn, hebben de VertrekTraining-medewerkers en hun begeleiders de VertrekTraining gevolgd, is binnen en buiten de organisatie draagvlak voor de VertrekTraining, moet de organisatie een contract afsluiten met Collegio en is er sprake van begeleiding bij de invoering van het programma. Organisatorische aspecten waaraan het programma moet voldoen zijn onder meer: een maximale caseload van twee à drie jongeren per medewerker, beschikbaarheid van de VertrekTraining-medewerker, beschikbaarheid van werkgeld en gebruik van de screeningslijst bij de intake. De organisatie moet bereid zijn deel te nemen aan het systeem voor kwaliteitsbewaking. Dit bestaat uit het periodiek deelnemen aan een programma-evaluaties waarin het programma wordt doorgelicht aan de hand van zestien vooraf geformuleerde kwaliteitscriteria. Hierbij wordt gebruik gemaakt van instrumenten die in het kader van de interne kwaliteitsbewaking worden ingezet, te weten de screeningslijst, de FTV (Formulier Tijdschrijven en Verrichtingen), exitlijst van de COM-procedure, follow-uplijst van de COMprocedure en de Criterialijst. Op basis van de programma-evaluatie worden adviezen ter verbetering gegeven. Er is (nog) geen systeem van licenties. Het systeem voor kwaliteitsbewakiing is ontwikkeld door PI Research en NIZW. Overige eisen De instelling moet voldoen aan algemene voorwaarden op het gebied van stabiliteit en de bereidheid te voldoen aan de hiervoor genoemde randvoorwaarden op het gebied van uitvoering en begeleiding. De eisen zijn beschreven in Spanjaard, Bijl & Van der Veldt (2000). 5. Overige voorwaarden voor toepassing Indicatiestelling Om te kunnen deelnemen aan de VertrekTraining heeft een jongere een indicatie van Bureau Jeugdzorg nodig. 6. Samenvatting onderzoek en beoordeling effectiviteit 6.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit Van Haaster, Van der Veldt & Van den Bogaart (1998) hebben in Nederland onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de VertrekTraining Opzet Het onderzoek vergelijkt een groep jongeren die de VertrekTraining volgt (de experimentele groep: (N =67) met een vergelijkingsgroep. de groep is tot stand gekomen op basis van een selectie uit het zogeheten COMbestand dat in de loop der jaren is opgebouwd met het instrumentarium dat ook in dit onderzoek wordt gebruikt. Een secundaire analyse op het COM-bestand laat zien dat er twee belangrijke voorspellers zijn voor thuisloosheid: ernstige gedragsproblemen voor opname (waaronder zwerven, weglopen, druggebruik) en een onstabiele gezinssituatie. Uit het bestand is vervolgens een vergelijkingsgroep van 244 jongeren samengesteld die net zoveel risico liepen om thuisloos te worden, maar geen VertrekTraining hebben gekregen en voor wie wel follow-up informatie beschikbaar is.

5 De jongeren die in de VertrekTraining worden opgenomen hebben tot op zekere hoogte specifieke problemen. Ze hebben ten opzichte van niet opgenomen jongeren een labielere gezinsachtergrond, gebruiken meer harden softdrugs, vertonen meer zwerfgedrag en meer gedragsproblemen op school, worden vaker maatschappelijk lastig gevonden, plegen vaker diefstal en hebben vaker psychosomatische klachten. Het betreft jongeren met een slechte aanpassing in de residentiële voorziening. Op basis hiervan wordt geconcludeerd dat het jongeren betreft die verhoogd risico lopen in de toekomst thuisloos te worden. Instrumenten Als onderzoeksinstrumenten wordt gebruik gemaakt van de lijsten die behoren bij de COM-procedure en van een, speciaal voor het onderzoek samengestelde, criterialijst. Het succes van de VertrekTraining wordt afgemeten aan de mate waarin de vijf doelen van de training zijn bereikt. Deze doelen zijn: de jongere heeft een stabiele verblijfplaats, de jongere heeft een structurele dagbesteding (school of werk), de jongere heeft legale inkomsten en er is sprake van een balans tussen uitgaven en inkomsten, eventuele strafzaken zijn opgeschoond en er is sprake van een min of meer stabiel ondersteunend netwerk. Resultaten Bij beëindiging van de VertrekTraining is het voor 32 procent van de 54 deelnemers gelukt om alle vijf succescriteria te realiseren. Na een half jaar zijn deze vijf zaken in orde bij 46 procent van de 28 deelnemers waarvoor gegevens verzameld konden worden. Het lukt bij een veel grotere groep om vier van de vijf criteria te realiseren. Bij beëindiging van de VertrekTraining is dat gelukt bij 78 procent en na een half jaar zijn deze zaken nog in orde bij 71 procent. Een volledige vergelijking met de vergelijkingsgroep blijkt niet op alle vijf criteria mogelijk: voor die groep is alleen informatie beschikbaar over de stabiele verblijfplaats. Wel te vergelijken is meer globale informatie over de relaties met anderen en de overall aanpassing aan hun nieuwe situatie. Op deze punten verschillen de VertrekTraining-jongeren niet van de jongeren die zonder VertrekTraining een tehuis hadden verlaten. Wat betreft de resultaten aan de hand van de COM-procedure is geconcludeerd dat de VertrekTrainingjongeren volgens de plaatsers in vergelijking met andere uit de instelling vertrokken jongeren een 'gemiddelde' aanpassingsscore hebben. Een vergelijking tussen de informatie over 'relaties met anderen' en 'overall aanpassing aan de nieuwe situatie' levert geen verschillen op tussen de experimentele en de vergelijkingsgroep. Samenvatting directe aanwijzingen effectiviteit Van Haaster, Van der Veldt & Van den Bogaart (1998 ): bij een derde van de jongeren die een VertrekTraining hebben gevolgd, is na afloop aan alle vijf criteria voldaan. Bij driekwart van de jongeren is aan vier van de vijf criteria voldaan. Verklaring 'sterrensysteem' voor typering opzet: * = Veranderingsonderzoek; ** = (Quasi-) experimenteel onderzoek, niet in de praktijk; *** = (Quasi-) experimenteel onderzoek in de praktijk; **** = (Quasi-) experimenteel onderzoek in de praktijk en met follow-up; = Geen van de voorgaande alternatieven. Kritische kanttekening Er is veel discussie over de betrouwbaarheid van het COM-instrument. Verder zijn de instrumenten waarmee het effect gemeten is, geconstrueerd en niet op betrouwbaarheid en validiteit onderzocht.een tweede kanttekening betreft het gegeven dat de VertrekTraining-jongeren gemiddeld scoren op aanpassing in de residentiële voorziening en dat bij hen deze risicofactor dus ontbreekt. Buitenlandse studies Niet bekend Nederlandse studies soortgelijke interventies Niet bekend 7. Toepassing (uitvoerende organisaties) De interventie wordt toegepast door zorgaanbieders. 8. Overeenkomsten met andere interventies Er is verwantschap met de INSTAP-methode en de zogeheten T-teams zoals deze nu verbreid worden door het Adviesbureau van Montfoort.

6 9. Overige informatie Ontwikkeld door Het programma is ontwikkeld door het Nederlands Jeugdinstituut te Utrecht. Het wordt verspreid door Van Montfoort. Materialen Er is een uitgebreide handleiding: Spanjaard, H. (2003). De VertrekTraining. Intensief ambulante hulp gericht op competentievergroting en netwerkversterking. Amsterdam/Utrecht: PI Research / Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn. Deze handleiding is te bestellen bij uitgeverij SWP te Amsterdam. 10. Lijst met aangehaalde literatuur Aguilar, B., Sroufe, L.A. e.a. (2000). Distinguishing the early-onset/persistent and adolescent-onset antisocial behavior types: From birth to 16 years. Development and Psychopathology, jrg. 12, nr. 2, p Bakker, K., Van Susteren, J. & Slot, N.W. (1994). Voorkoming thuisloosheid van jongeren: ontwikkeling van een methodiek- en innovatieprogramma; een voorstel. Intern rapport. Utrecht: NIZW. Bartels, A.A.J. (1986). Sociale vaardigheidstraining voor probleemjongeren. Lisse: Swets & Zeitlinger. Bogaart, P.H.M. van den, & Mesman Schultz, K. (1993). Thuisloosheidsrisico en jeugdhulpverlening. Secundaire analyse van het COM-bestand. Leiden Rijksuniversiteit Leiden COJ. Gageldonk, A. van & Bartels, A.A.J. (1991). Evaluatie-onderzoek in de Jeugdhulpverlening. Opzet en resultaten van een overzichtsstudie. Kind en Adolescent, 1, Haaster, A.G.J. van, Veldt, M.C.A.E. van der & Bogaart, P.H.M. van den (1997). VertrekTraining ter voorkoming van thuisloosheid bij jongeren. De empirische evaluatie van de ontwikkeling van een nieuw trainingsprogramma. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden (COJ). Haaster, A.G.J. van & Bogaart, P.H.M. van den (1998). VertrekTraining ter voorkoming van thuisloosheid bij jongeren. Evaluatie van de toepassing van het kwaliteitssysteem voor VT en van de kwaliteit van VT in de postexperimentele periode. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden (COJ). Henggeler, S.W. e.a. (1998). Multisystemic treatment of antisocial behavior in children and adolescents. New York/London: Guilford Press. Kazdin, A.E. (1998). Practitioner Review: Psychosocial Treatments for Conduct Disorder in Children. Journal of Child Psychology and Psychiatry. jrg. 38, nr. 2, p , Een vertaling van dit artikel staat in Literatuur Selektie Adolescenten en Kinderen, jrg. 5, nr. 1, p Keesom, J., Veldt, M.C. van der & Warmer, S. (1999). De VertrekTraining. Een kort maar krachtig aanbod voor jongeren op weg naar een eigen plek. Utrecht: NIZW. Lipsey, M.W. & Wilson, D.R. (1998). Effective Intervention for Serious Juvenile Offenders: A Synthesis of Research. In: R. Loeber & D.P. Farrington (eds.), Serious & Violent Juvenile Offenders. Risk Factors and Succesfull Interventions. London/Thousand Oaks/New Delhi: Sage. p Moffitt, T.E. (1993). Adolescence-limited and life-cycle-persistent antisocial behavior: A development taxonomy. Psychology Review, jrg. 100, nr. 4, p Noom, M. & Winter, M. de (2001).Op zoek naar verbondenheid. Zwerfjongeren aan het woord over de verbetering van de hulpverlening. Utrecht: Nederlands Platform Zwerfjongeren / Universiteit Utrecht. Slot, N.W. (1988). Residentiële hulp voor jongeren met antisociaal gedrag. Lisse: Swets & Zeitlinger. Spanjaard, H., Bijl, B., & Veldt, M.C. van der (2000). Implementatie en kwaliteitsbewaking van de VertrekTraining. Utrecht/Duivendrecht: NIZW / PI Research. Spanjaard, H. (2003). De VertrekTraining. Intensief ambulante hulp gericht op competentievergroting en netwerkversterking. Duivendrecht / Utrecht: PI Research / Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn. Susteren, J. van (1993). Aanpak thuisloze jeugd, het T-team. In J.L. Hazekamp, & H. Jumelet (red.) Overal en nergens. Stijlen van aanpak van thuisloze jongeren in Nederland en omringende landen. (Passage-reeks) Utrecht: SWP.Yperen, T. van, Verheggen, S.N. & Roza, A.W. (1995): Registratie in de jeugdzorg. Elf instrumenten onder de loep. Utrecht: NIZW Deze informatie is op 6 juli 2016 gedownload van

7 Samenwerking erkenningstraject Het erkenningstraject wordt in samenwerking uitgevoerd door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), het RIVM Centrum Gezond Leven (CGL), het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) en MOVISIE. Door samen te werken aan het beoordelen van interventies volgens eenduidige criteria streven wij naar kwaliteitsverbetering in de betrokken werkvelden.