365. Participatiewet: op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt

Transcriptie

1 ZIEKTE EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID 365. Participatiewet: op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt MR. DR. K. HERMANS Op 1 januari 2015 is de Participatiewet in werking getreden. Deze wet is erop gericht iedereen met arbeidsvermogen die valt onder de doelgroep van de Participatiewet, inclusief mensen met een arbeidsbeperking, naar werk toe te leiden. Gemeenten krijgen daarvoor de beschikking over nieuwe instrumenten als de loonkostensubsidie en beschut werk. Deze wet wordt geflankeerd door de vrijwillige afspraak van werkgevers om tot extra banen te creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. Dit artikel beschrijft welke veranderingen deze wet meebrengt voor de uitkeringsgerechtigden en de werkgevers. Ook beschrijft het enkele knelpunten in de uitvoering van de wet, de reeds genomen aanvullende maatregelen en enkele voorwaarden voor een goede uitvoering van de wet. Inleiding Op 1 januari 2015 is de Participatiewet in werking getreden. Formeel heet deze wet Wijziging van de Wet werk en bijstand, de Wet sociale werkvoorziening, de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten en enige andere wetten gericht op bevordering deelname aan de arbeidsmarkt voor mensen met arbeidsvermogen en harmonisatie van deze regelingen. Deze wet is erop gericht iedereen met arbeidsvermogen die valt onder de doelgroep van de Participatiewet (in dit artikel ook wel als Pw afgekort), inclusief mensen met een arbeidsbeperking, naar (bij voorkeur regulier) werk toe te leiden. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de re-integratie van deze mensen. Zij krijgen daarvoor de beschikking over nieuwe instrumenten zoals de loonkostensubsidie en beschut werk. Deze wet wordt geflankeerd door de vrijwillige afspraak van werkgevers om tot extra banen te creëren voor mensen met een arbeidsbeperking, in de markt en bij de overheid. Deze afspraak tussen het kabinet en de sociale partners is vastgelegd in het sociaal akkoord van 11 april Om dit aantal ook daadwerkelijk te realiseren is de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten ingevoerd (Wet banenafspraak). Deze wet legt vast dat als de jaarlijks afgesproken aantallen niet gehaald worden, op zijn vroegst vanaf 1 januari 2017 een quotumheffing geactiveerd kan worden. In dit artikel ga ik eerst na welke doelstellingen het kabinet met deze wet nastreeft en wat voor veranderingen de Participatiewet en de Wet banenafspraak meebrengen voor de socialezekerheidspositie van de voormalige doelgroepen van de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong), de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) en de Wet werk en bijstand (WWB), wat deze wetten betekenen voor de nieuwe doelgroep jonggehandicapten en voor de (individuele) werkgever(s). Daarna ga ik in op enkele knelpunten in de uitvoering van de wet en beschrijf ik de maatregelen die reeds genomen zijn om deze weg te nemen. Ten slotte formuleer ik enkele voorwaarden voor een goede uitvoering van de wet en geef ik enkele praktische tips voor werkgevers. Doelstellingen Participatiewet Met de Participatiewet wil het kabinet komen tot een inclusieve arbeidsmarkt. Een dergelijke arbeidsmarkt moet plaats bieden aan zowel jongeren als ouderen en aan zowel mensen met een beperking als aan mensen zonder beperking. Participatie, bij voorkeur via werk bij een reguliere werkgever, zorgt voor sociale, economische en financiële zelfstandigheid, draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en levert een bijdrage aan de sociale cohesie en de economie. 1 Gemeenten zijn onder deze wet verantwoordelijk voor de inkomensbescherming en re-integratie van mensen die vallen onder de doelgroep van de Participatiewet. Gemeenten zijn volgens het kabinet het beste in staat om maatwerk te leveren aan deze groep en de verbinding te leggen met de regionale arbeidsmarkt en de werkgevers. Bovendien krijgen gemeenten met deze wet en met de decentralisaties op andere beleidsterreinen op het gebied van zorg en onderwijs, betere mogelijkheden om tot een samenhangend en integraal beleid in het sociale domein te komen. Deze wetswijziging is ook nodig om het sociale stelsel 1 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 107, p SDU / NUMMER 8, DECEMBER 2015 TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK

2 PARTICIPATIEWET: OP WEG NAAR EEN INCLUSIEVE ARBEIDSMARKT minder complex te maken: de Participatiewet zorgt ervoor dat er één regeling komt voor iedereen die in staat is om te werken. Ook is het van belang de uitgaven voor Wajong, Wsw en WWB minder snel te laten oplopen. Eind 2012 waren er Wajongers. Bij ongewijzigd beleid zou tot 2050 het aantal Wajongers in Nederland oplopen tot meer dan Op dit moment werkt een kwart van alle Wajongers, van wie de helft in de Wsw zit. Deze ontwikkeling is financieel onhoudbaar. De Wajong is te weinig activerend gebleken. Daarom heeft het kabinet in het sociaal akkoord van 11 april 2013 met de sociale partners afgesproken dat de toegang tot de Wajong vanaf 1 januari 2015 wordt beperkt tot jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. De groep met arbeidsvermogen die geen toegang meer heeft tot de Wajong zal voortaan onder de Participatiewet vallen. 2 Doelgroep Participatiewet Onder de Participatiewet vallen mensen die een uitkering kregen op grond van de WWB, de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW), de Wet inkomensvoorziening oudere of gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ) en de Algemene nabestaandenwet (Anw). Daarnaast vallen ook niet-uitkeringsgerechtigden die als werkzoekende staan ingeschreven bij UWV (de zogenoemde nuggers ) onder de Participatiewet. Ten slotte vallen mensen met een arbeidsbeperking en mensen die vanwege hun arbeidsvermogen niet meer kunnen instromen in de Wajong onder de Participatiewet, alsmede mensen met een arbeidsbeperking die tijdelijk geen arbeidsvermogen hebben. Door de Participatiewet is de Wajong alleen nog toegankelijk voor jonggehandicapten die duurzaam geen mogelijkheden tot arbeidsparticipatie hebben. In eerste instantie zou ook het zittend bestand van de Wajong met arbeidsvermogen naar de gemeenten overgaan. In de aanloop naar de wetsbehandeling in de Tweede Kamer kwamen de coalitiepartijen D66, ChristenUnie en SGP echter overeen dat het zittend bestand met arbeidsvermogen niet overgaat naar de gemeenten. 3 Onder duurzaam geen mogelijkheden tot arbeidsparticipatie hebben wordt de situatie verstaan waarin de mogelijkheden tot arbeidsparticipatie zich niet ontwikkelen. In de wijziging van het Schattingsbesluit arbeidsongeschiktheidswetten zijn regels gesteld voor de herbeoordeling om vast te stellen of betrokkene duurzaam geen mogelijkheden tot arbeidsparticipatie heeft. 4 Iemand heeft geen arbeidsvermogen indien hij of zij aan de volgende vier vereisten voldoet: Hij/zij kan geen taak uitvoeren in een arbeidsorganisatie; Hij/zij beschikt niet over basale werknemersvaardigheden; 2 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 107, p Kamerstukken II 2013/2014, , nr. 23, p Stb. 2014, 359. Hij/zij kan niet aaneengesloten werken gedurende ten minste een uur; en Hij/zij is niet ten minste vier uur per dag belastbaar, tenzij hij/zij ten minste twee uur per dag belastbaar is en in staat is per uur ten minste een bedrag te verdienen dat gelijk is aan het minimumloon per uur (art. 1a lid 1 Schattingsbesluit arbeidsongeschiktheidswetten). Sinds 1 januari 2015 kan er niemand meer de huidige Wsw instromen. Mensen die op 31 december 2014 in de Wsw werkzaam waren op basis van een Wsw-dienstbetrekking, hebben een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht en Bij ongewijzigd beleid zou tot 2050 het aantal Wajongers in Nederland oplopen tot meer dan houden hun huidige wettelijke rechten en plichten. WWB ers met een geldige Wsw-indicatie die op 31 december 2014 geen Wsw-dienstbetrekking hadden, vallen sinds 1 januari 2015 onder de Participatiewet. Wsw-geïndiceerde mensen die een Wajong-uitkering hadden voordat de Participatiewet werd ingevoerd, blijven onder de Wajong vallen omdat ze tot het zittend bestand behoren. Veranderingen in recht op uitkering Voor de nieuwe instroom jonggehandicapten met arbeidsvermogen of tijdelijk geen arbeidsvermogen, die per 1 januari 2015 bij de gemeente aanklopt voor een bijstandsuitkering, bestaat hetzelfde uitkeringsrecht als voor de voormalige WWB ers. Dit houdt onder andere in dat getoetst wordt of er inkomen of vermogen is dat in aanmerking kan worden genomen (de middelentoets, art. 19 Pw). Hierbij wordt gekeken naar alle vermogens- en inkomensbestanddelen waarover de alleenstaande of het gezin beschikt of redelijkerwijs kan beschikken (art. 31 Pw). Onder gezin wordt verstaan de gehuwden tezamen en de gehuwden of alleenstaande ouder met de tot hun/zijn last komende kinderen jonger dan 18 jaar (art. 4 lid 1 Pw). Ook de ongehuwde die met een ander een gezamenlijke huishouding voert wordt als gehuwd aangemerkt, tenzij het een aanverwante is in de eerste graad (ouder-kind) of een bloedverwant in de tweede graad (grootouder-kleinkind) waarbij er sprake is van een zorgbehoefte (art. 3 lid 2 Pw). Hierdoor kan het voorkomen dat een jonggehandicapte die vermogen of een eigen huis heeft, dit eerst moet aanspreken voordat hij recht op een bijstandsuitkering heeft. Een jonggehandicapte die getrouwd is of een gezamenlijke huishouding voert met een werkende partner die in de noodzakelijke kosten van het bestaan kan voorzien, heeft geen recht op een bijstandsuitkering. Het zittend bestand Wajongers wordt door UWV beoordeeld op arbeidsvermogen. Als zij arbeidsvermogen hebben of tijdelijk geen arbeidsvermogen, hebben zij vanaf 1 januari 2018 recht op een Wajong-uitkering van 70% van het wettelijk minimumloon (WML). Een Wajonger die duurzaam geen arbeidsvermogen heeft, behoudt het recht TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK NUMMER 8, DECEMBER 2015 / SDU 5

3 ZIEKTE EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID Voor het realiseren van de extra banen is inzicht in het klantenbestand en in het vacaturebestand essentieel op een uitkering van 75% van het WML. Voor de mensen die voorheen een uitkering kregen op basis van de WWB (met of zonder een Wsw-indicatie) verandert er door de Participatiewet niets in hun recht op een uitkering. Daarentegen verandert er door de Wet maatregelen WWB wel het een en ander. 5 Deze wet flankeert net als de Wet banenafspraak de Participatiewet. Een belangrijke wijziging is de kostendelersnorm: de bijstandsnorm per persoon zal lager worden naarmate er meer personen van 21 jaar en ouder in de woning aanwezig zijn en zij ook met meer personen de kosten kunnen delen. Door de stapeling van uitkeringen in één huishouden, kon het huishoudinkomen zo hoog zijn dat daarmee meer dan alleen de noodzakelijke kosten worden gedekt. In zo n geval is het niet meer lonend om op zoek te gaan naar regulier werk en dit gaat in tegen het activerende karakter van de bijstand. De individuele bijstandsnorm die na invoering van de Wet maatregelen WWB geldt is 70% van het WML in een eenpersoonshuishouden, 50% in een tweepersoonshuishouden, 43,33% in een driepersoonshuishouden, 40% in een vierpersoonshuishouden en 38% in een vijfpersoonshuishouden. 6 Hierdoor wordt het stelsel meer activerend en is er sprake van een kleinere armoedeval. Deze kostendelersnorm heeft voor de voormalige WWB ers en de nieuwe doelgroep van de jonggehandicapten gevolgen indien zij bij hun ouders wonen of met andere uitkeringsgerechtigden samenwonen. Waar een Wajonger vroeger nog een uitkering van 75% van het WML kreeg als hij bij zijn ouders woonde, krijgt een jonggehandicapte tegenwoordig nog maar 43,33% van het WML. De Wajongers die zijn ingestroomd na 2010 kunnen recht hebben op een studieregeling: studenten met een arbeidsbeperking ontvangen tijdens hun studie een uitkering omdat zij hun studie moeilijk kunnen combineren met een bijbaan. Een dergelijke regeling kent de Participatiewet ook. Deze is vastgelegd in art. 36b lid 1 Pw. Gemeenten hebben de mogelijkheid om mensen die niet in staat zijn het WML te verdienen een individuele studietoeslag te verstrekken als ze studeren. Het is aan gemeenten om in een verordening regels te stellen over de manier waarop bepaald wordt of een student minder dan het wettelijk minimumloon kan verdienen. Ook bepalen gemeenten de hoogte en frequentie van de studietoeslag. Veranderingen in recht op arbeidsondersteuning De gemeente heeft onder de Participatiewet, net als onder de WWB, de verantwoordelijkheid om ondersteuning te 5 Kamerstukken II 2013/14, , nr Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p. 5. bieden bij arbeidsinschakeling aan de doelgroep van de Participatiewet (art. 7 Pw). Deze doelgroep heeft, net als de voormalige WWB ers, een re-integratieplicht. Dit houdt in dat men verplicht is om gebruik te maken van door de gemeente aangeboden voorzieningen gericht op arbeidsinschakeling (art. 9 Pw). Het is onder de Participatiewet, net als onder de WWB, aan de gemeente om te bepalen welke specifieke re-integratievoorziening voor betrokkene wordt aangewezen om het beoogde doel (arbeidsinschakeling) te bereiken. Er bestaat dus geen recht op voorzieningen, maar een aanspraak op ondersteuning door de gemeente om geholpen te worden bij de re-integratie. Voor personen van 18 tot 27 jaar wordt, net als onder de WWB, een plan van aanpak opgesteld, waarin de verplichtingen van de uitkeringsgerechtigde worden vermeld en de vorm van arbeidsondersteuning wordt uitgewerkt (art. 44 lid 4 Pw en art. 44a Pw). Door de middelentoets kan het zijn dat een jonggehandicapte onder de Participatiewet geen recht heeft op een uitkering. Als hij of zij zich inschrijft als werkzoekende bij UWV kan hij of zij echter wel recht hebben op arbeidsondersteuning door de gemeenten. Door die inschrijving kan hij of zij namelijk beschouwd worden als nugger, die ook onder de Participatiewet valt. Men kan ook nugger zijn als men jonger is dan 18 jaar: in de definitie van nugger bestaat geen leeftijdgrens. Een andere reden om deze groep arbeidsondersteuning te geven, is dat gemeenten een financieel belang hebben bij het activeren van 18-minners: hiermee kunnen gemeenten instroom in de Participatiewet voorkomen. Wajongers hebben ook recht op arbeidsondersteuning. Voor Wajongers die ingestroomd zijn na 1 januari 2010 is dit vastgelegd in art. 2:15 Wet Wajong. Voor Wajongers die voor 1 januari 2010 zijn ingestroomd is dit vastgelegd in art. 3:66 Wet Wajong. De Wajongers die na 1 januari 2010 zijn ingestroomd, hebben recht op een participatieplan, dat niet alleen de rechten en plichten en het in te zetten instrumentarium vastlegt, maar ook de arbeidsmogelijkheden van de jonggehandicapten (art. 2:18 Wet Wajong). UWV kan voor de Wajongers instrumenten inzetten als een traject, proefplaatsing, werkvoorzieningen, voorzieningen ter ondersteuning van toeleiding naar werk, loondispensatie en loonkostensubsidie (art. 2:18 Wet Wajong). Gemeenten kunnen voor de nieuwe doelgroep dezelfde reintegratievoorzieningen inzetten die zij tot hun beschikking hadden voor WWB ers, zoals de inzet van een traject, proefplaatsing, begeleiding of jobcoaching en werkvoorzieningen. Met de invoering van de Participatiewet krijgen gemeenten echter ook nieuwe instrumenten ter beschikking zoals beschut werk (art. 10b Pw) en loonkostensubsidie (art. 10c en 10d Pw). Ook heeft de Tweede Kamer onlangs ingestemd met een uniforme no-riskpolis door UWV en een gelijke mobiliteitsbonus voor zowel Wajongers als mensen die vallen onder de Participatiewet en die naar het oordeel van UWV niet in staat zijn het WML te verdienen. Ik zal deze nieuwe instrumenten een voor een behandelen. 6 SDU / NUMMER 8, DECEMBER 2015 TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK

4 Participatiewet: op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt Beschut werken Een van de instrumenten die gemeenten kunnen inzetten is de nieuwe voorziening beschut werk. Gemeenten kunnen met deze voorziening mensen in een dienstbetrekking laten werken. Het gaat om mensen die door hun lichamelijke, verstandelijke of psychische beperking een zodanige mate van begeleiding en aanpassingen van de werkplek nodig hebben, dat niet van een reguliere werkgever mag worden verwacht dat hij deze mensen in dienst neemt. Dat neemt niet weg dat gemeenten deze dienstbetrekking ook kunnen organiseren bij een reguliere werkgever die deze begeleiding en aanpassingen wel, met ondersteuning door een gemeente, kan aanbieden. Het gaat om een breed scala van aanpassingen. Bijvoorbeeld fysieke aanpassingen aan de werkplek of de werkomgeving, een uitsplitsing van taken of aanpassingen in de wijze van werkbegeleiding, werktempo of arbeidsduur. Bij de financiering wordt rekening gehouden met de inzet van plekken beschut werk in de structurele situatie. 7 Gemeenten leggen in een verordening de regels voor de aard en omvang van de voorziening beschut werk vast. Ze bepalen binnen de wettelijke kaders van de Participatiewet wie er voor de voorziening beschut werk in aanmerking komt (art. 10b lid 1 Pw) en maken een voorselectie. De gemeente draagt deze personen voor aan UWV, die een advies geeft voor het vaststellen of een persoon tot de doelgroep beschut werk behoort. Bij een positief advies kan de gemeente besluiten dat iemand tot de doelgroep beschut werk behoort (art. 10b lid 2 Pw). De gemeente zorgt ervoor dat deze persoon een dienstbetrekking krijgt in een beschutte omgeving en met aangepaste werkzaamheden (art. 10b lid 3 Pw). Hierbij is sprake van een dienstbetrekking, waarbij het cao-loon wordt betaald of in ieder geval het WML. Loonkostensubsidie Het nieuwe instrument loonkostensubsidie vloeit voort uit de afspraken in het sociaal akkoord. 8 Het is een ander instrument dan loondispensatie dat door UWV voor Wajongers wordt ingezet. Dit nieuwe instrument is bedoeld voor mensen die wel arbeidsvermogen hebben maar verminderd productief zijn en dus niet in staat zijn om het WML te verdienen. De gemeente bepaalt of iemand tot de doelgroep van de loonkostensubsidie behoort (art. 10c lid 1 Pw). Gemeenten kiezen de manier waarop zij bepalen of mensen tot de doelgroep loonkostensubsidie behoren en loonkostensubsidie voor hen wordt ingezet. Gemeenten kunnen de selectie zelf doen of hiervoor een organisatie (bijvoorbeeld UWV) inschakelen. 9 Indien een werkgever voornemens is een dienstbetrekking aan te gaan met een persoon die behoort tot de doelgroep, stelt de gemeente de loonwaarde van die persoon vast 7 Stb. 2014, Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p. 54. (art. 10d lid 1 Pw). De loonwaarde wordt op de werkplek vastgesteld. De werkgever ontvangt loonkostensubsidie van de gemeente voor het verschil tussen de loonwaarde en het WML (art. 10d lid 1, 4 en 9 Pw). De hoogte van de subsidie is ten hoogste 70% van het WML. De werknemer ontvangt van de werkgever een loon conform de voor de bedrijfstak geldende collectieve arbeidsovereenkomst (cao), of (indien er geen cao van toepassing is) ten minste conform het WML. Als het cao-loon hoger is dan het WML, dan betaalt de werkgever het verschil tussen het WML en het cao-loon. Dit is een verschil met loondispensatie waarbij het mogelijk is voor de werkgever om minder dan het WML te betalen. Omdat de loonkostensubsidie voor de werkgever de verminderde productiviteit compenseert, komen mensen met een arbeidsbeperking gemakkelijker aan een baan. In de optimale situatie groeit een werknemer toe naar een baan waarmee hij het minimumloon kan verdienen. Voor sommige mensen zal dit onhaalbaar blijken te zijn. Omdat het nieuwe instrument loonkostensubsidie ook structureel kan worden ingezet, biedt deze vorm van loonkostensubsidie een kans om duurzaam aan het werk te blijven. 10 No-riskpolis en mobiliteitsbonus De no-riskpolis en mobiliteitsbonus zijn beide instrumenten om werkgevers over te streep te trekken mensen met een arbeidsbeperking aan te nemen. De no-riskpolis zorgt ervoor dat de werkgever compensatie ontvangt voor de loonkosten wanneer een werknemer met een arbeidsbeperking ziek wordt. Gemeenten hadden onder de WWB reeds Omdat het nieuwe instrument loonkostensubsidie ook structureel kan worden ingezet, biedt dit instrument een kans om duurzaam aan het werk te blijven de mogelijkheid om de no-riskpolis in te zetten. De mobiliteitsbonus heeft de vorm van een premiekorting op de premies werknemersverzekeringen die door de werkgever zelf kan worden geclaimd via de aangifte loonheffing. Er bestaan nu mobiliteitsbonussen voor ouderen, jongeren en arbeidsgehandicapten. In dit kader is de mobiliteitsbonus voor arbeidsgehandicapten van belang. Voor Wajongers kunnen werkgevers nu drie jaar een mobiliteitsbonus krijgen. Met het wetsvoorstel Harmonisatie instrumenten Participatiewet wordt geregeld dat de doelgroep van de no-riskpolis UWV, die is geregeld in art. 29b Ziektewet (ZW), per 1 januari 2016 uitgebreid wordt met mensen uit de gemeentelijke populatie die tot de doelgroep van de banenafspraak behoren zoals vastgelegd in de Wet banenafspraak. 11 Middels een derde nota van wijziging is de 10 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p Dit wetsvoorstel is op 28 september 2015 aanvaard door de Tweede Kamer. Op moment van schrijven van dit artikel moet het wetsvoorstel nog behandeld worden in de Eerste Kamer. TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK NUMMER 8, DECEMBER 2015 / SDU 7

5 ZIEKTE EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID no-riskpolis ook uitgebreid naar de doelgroep van beschut werk. 12 UWV beoordeelt of deze mensen tot de doelgroep behoren. De hoogte van de uitkering bij de no-riskpolis is in beginsel 100% van het dagloon in het eerste jaar van ziekte en 70% van het dagloon in het tweede jaar. Een tussentijdse evaluatie moet inzicht bieden in de werking van de no-riskpolis in de praktijk. De no-riskpolis geldt daarom vooralsnog voor vijf jaar. Ook heeft dit wetsvoorstel tot gevolg dat de doelgroep van de mobiliteitsbonus wordt verbreed tot de gehele doelgroep voor de banenafspraak. Hierdoor gaan mensen uit de Participatiewet die niet het WML kunnen verdienen, ook tot de doelgroep van de mobiliteitsbonus behoren. UWV beoordeelt of de mensen tot de doelgroep behoren. De hoogte van de mobiliteitsbonus bedraagt per jaar voor maximaal drie jaar. Dit bedrag is lager dan de huidige mobiliteitsbonus voor Wajongers. Een gelijke mobiliteitsbonus kan alleen budgetneutraal worden aangeboden voor de gehele doelgroep banenafspraak door het bedrag te verlagen. 13 Om diezelfde reden geldt deze regeling ook, net als de no-riskpolis, voor vijf jaar. Met deze uniforme no-riskpolis door UWV en een mobiliteitsbonus wordt een gelijk speelveld geschapen voor mensen uit de Wajong en mensen uit de gemeentelijke doelgroep die in aanmerking komen voor plaatsing op de extra banen voor mensen met een arbeidsbeperking die in het sociaal akkoord zijn afgesproken. Veranderingen voor de werkgevers Werkgevers krijgen via de hiervoor genoemde instrumenten ondersteuning van gemeenten bij het in dienst nemen van werknemers uit de doelgroep van de Participatiewet. Het gaat hier om instrumenten zoals de loonkostensubsidie, jobcoaches, werkplekaanpassingen, vervoersvoorzieningen en andere instrumenten. Om werkgevers te stimuleren mensen met een arbeidsbeperking aan te nemen kunnen ze ook een fiscaal voordeel krijgen in de vorm van de mobiliteitsbonus. Ten slotte is ook de banenafspraak en de ontwikkeling van de Werkbedrijven hierop gericht. Banenafspraak In het sociaal akkoord van 11 april 2013 hebben het kabinet en de sociale partners afgesproken om tot extra banen te creëren voor mensen met een arbeidsbeperking, in de markt en bij de overheid. Hiertoe is de Wet banenafspraak per 1 mei 2015 in werking getreden. In eerste instantie is de banenafspraak een vrijwillige afspraak waaraan werkgevers zich gecommitteerd hebben 14 en die door alle werkgevers tezamen gerealiseerd kan worden. Pas als de jaarlijks afgesproken aantallen niet gehaald worden, kan de quotumheffing geactiveerd worden, op zijn vroegst 12 Kamerstukken II 2014/15, , nr Kamerstukken II 2014/15, , nr. 3, p. 6 en Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p. 2. vanaf 1 januari De heffing wordt opgelegd aan een individuele werkgever die minder werknemers uit de doelgroep in dienst heeft dan hij in dienst had moeten nemen op grond van het quotumpercentage dat jaarlijks bij ministeriële regeling per sector wordt vastgesteld. De heffing is alleen van toepassing op werkgevers met 25 of meer werknemers. De quotumheffing bedraagt per niet ingevulde arbeidsplaats van 25,5 uur. 15 De banenafspraak is een landelijke afspraak. Op landelijk niveau wordt gekeken of de werkgevers in de sector overheid en de werkgevers in de sector markt de aantallen hebben gerealiseerd die voor hun sector per jaar zijn afgesproken. 16 De Werkkamer heeft een indicatieve verdeling gemaakt van de extra banen over regio s en specifieke sectoren in de markt en de overheid voor de jaren 2014 tot en met Daarbij is gekeken naar de werkgelegenheid, de werkloosheid en de vacatureontwikkeling in de komende jaren. Aangezien de telling van het aantal gerealiseerde extra banen op geaggregeerd niveau zal plaatsvinden, kunnen de regio s en sectoren niet afgerekend worden op deze verdeling door de Werkkamer. Deze gegevens leveren volgens de Werkkamer echter wel een goede indicatie op voor onderhandelaars over het aantal extra banen waarover afspraken gemaakt kunnen worden in de regio s en sectoren, waarbij het de regio s en sectoren natuurlijk vrijstaat om de lat hoger te leggen. In cao s waren begin 2014 nog beperkt afspraken gemaakt om mensen met een arbeidsbeperking in dienst te nemen. De verwachting is dat de afspraken in het sociaal akkoord ertoe zullen leiden dat er in (veel) meer cao s concrete doelstellingen worden opgenomen over het beschikbaar stellen van arbeidsplaatsen voor mensen met een arbeidsbeperking. 18 De doelgroep van de banenafspraak focust op de groep die het het lastigst heeft op de arbeidsmarkt. Het gaat om de volgende groepen mensen, zie art. 38b Wet financiering sociale verzekeringen (Wfsv): Een persoon met een arbeidsbeperking die voor arbeidsondersteuning een beroep doet op de gemeente en die naar het oordeel van UWV niet in staat is 100% van het WML te verdienen. Iemand met een Wsw-indicatie. Iemand die in de Wajong zit, tenzij na de herbeoordeling vaststaat dat de Wajonger duurzaam arbeidsongeschikt is. Een persoon met een WIW- of een ID-baan. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en sociale partners hebben afgesproken om Wajongers en mensen op de Wsw-wachtlijst de eerste jaren prioriteit te 15 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p. 7, 8, 19 en Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p Stichting van de Arbeid en VNG, Indicatieve verdeling garantiebanen naar regio s en sectoren, zie attachments/2014/ werkkamer-verdeling-garantiebanen-regios-en-sectoren.pdf. In de Werkkamer maken VNG en Stichting van de Arbeid afspraken over de samenwerking tussen gemeenten en sociale partners in de 35 arbeidsmarktregio s. 18 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p SDU / NUMMER 8, DECEMBER 2015 TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK

6 Participatiewet: op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt geven bij de toeleiding naar de extra banen bij reguliere werkgevers. In bijlage 1 is een tabel opgenomen met vorengenoemde instrumenten, bijbehorende doelgroepen en de wijze waarop de doelgroep wordt vastgesteld. Wajongers hoeven om in aanmerking te komen voor de banenafspraak in tegenstelling tot de nieuwe instroom jonggehandicapten, niet aan de eis te voldoen dat ze geen 100% van het WML kunnen verdienen. 19 Daardoor hebben Wajongers die in aanmerking komen voor de banenafspraak een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt dan de jonggehandicapten. Werkgevers zullen daardoor wellicht sneller een Wajonger aannemen. Voor de doelgroep banenafspraak vindt een beoordeling door UWV plaats. De gemeente vraagt een beoordeling aan bij UWV. UWV beoordeelt of iemand in staat is het wettelijk minimumloon te verdienen. UWV gaat na of iemand in staat is een drempelfunctie uit te voeren (art. 3.5 lid 4, 5 en 6 Besluit Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten). 20 Dit is een onderzoek op basis van het ziekte-en-gebrekcriterium dat aansluit bij de sociaal-medische beoordeling die UWV in het kader van verschillende wettelijke regelingen uitvoert. Drempelfuncties zijn functies die voorkomen op de Nederlandse arbeidsmarkt en die een lichte belasting kennen waardoor ze geschikt kunnen zijn voor iemand met forse beperkingen. Als iemand in staat is één drempelfunctie uit te voeren, dan is hij in staat het WML te verdienen. De doelgroep wordt geregistreerd in een doelgroepregister (art. 38d Wfsv). 21 Op deze manier is het voor een werkgever duidelijk dat iemand tot de doelgroep van de banenafspraak behoort. Werkbedrijven In de Participatiewet is ook vastgelegd dat er 35 regionale Werkbedrijven komen. De regionale Werkbedrijven sluiten aan op de bestaande 35 arbeidsmarktregio s. In deze regionale Werkbedrijven maken (vertegenwoordigers van) werkgevers en werknemers, gemeenten en UWV op regionaal niveau afspraken over de bemiddeling en plaatsing van mensen voor de banenafspraak. Regionale werkgeversservicepunten ondersteunen de werkgevers bij het plaatsen van mensen uit de doelgroep op de extra banen. Zo kunnen werkgevers advies krijgen over de mogelijkheden binnen hun bedrijf om mensen met een arbeidsbeperking aan de slag te krijgen, het zogenoemde bedrijfsadvies inclusieve arbeidsorganisatie. 22 Een werkgever kan bijvoorbeeld een functie aanpassen aan de mogelijkheden van een kandidaat met arbeidsbeperkingen (jobcarving) of bestaande taken in een bedrijf die een kandidaat kan uitvoeren in één functie onderbrengen (functiecreatie). Ook UWV en SW-bedrijven 19 Regioplan, Gevolgen Participatiewet voor burger, Amsterdam, 2014, p Stb. 2015, Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p Ministerie van SZW, Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten. Kennisdocument, versie oktober adviseren werkgevers over geschikte functies voor mensen uit de doelgroep. Gemeenten hebben in de regionale Werkbedrijven de lead. Deze samenwerking is verankerd in art. 10a Wet SUWI. In de AMvB Werkbedrijven zijn regels vastgelegd voor de samenwerking tussen gemeenten, UWV en sociale partners in de vorm van regionale Werkbedrijven. Aanvullende maatregelen De Participatiewet is nog niet zo lang geleden in werking getreden, maar uit de tussenmeting van het nakomen van de banenafspraak blijkt dat in 2013 en 2014 bij reguliere werkgevers extra banen zijn gecreëerd. 23 Dit aantal is echter niet automatisch gelijk aan het aantal banen dat mag worden meegeteld voor de banenafspraak bij de meting over Wsw-detacheringen die zijn meegeteld bij de tussenmeting tellen namelijk alleen mee voor de banenafspraak indien het werk dat is vrijgevallen door de Wsw-detachering wordt herbezet door mensen die aan de slag gaan met een nieuwe voorziening beschut werk. Dit is de zogenoemde herbezettingsvoorwaarde. Het aantal banen dat mag worden meegeteld voor de banenafspraak wordt bekendgemaakt bij de officiële meting over Naar aanleiding van signalen over het lage aantal verzoeken van gemeenten voor een beoordeling doelgroep banenafspraak in de eerste maanden van 2015, zijn er afspraken gemaakt om de werkprocessen aan te passen. De Tweede Kamer is in de brief van 8 mei 2015 over deze aanpassingen geïnformeerd. Enkele belangrijke aanpassingen zijn 24 : Mensen uit de doelgroep van de Participatiewet kunnen zich rechtstreeks aanmelden bij UWV voor een doelgroepbeoordeling voor de banenafspraak. Ook vso/pro-leerlingen en roc-entreeleerlingen kunnen zich rechtstreeks aanmelden bij UWV (dus niet via de gemeenten) voor een doelgroepbeoordeling. Gemeenten vragen voorafgaand aan een plaatsing bij een werkgever een doelgroepbeoordeling aan (en niet ná plaatsing). UWV gaat bij een afkeuring voor de Wajong 2015 meteen na of iemand hoort tot de doelgroep banenafspraak of beschut werk (als UWV signaleert dat ze hier waarschijnlijk voor in aanmerking komen). Op 27 november is de Tweede Kamer opnieuw geïnformeerd over de vereenvoudiging van de werkprocessen. 25 In deze brief is vermeld dat het aantal aanvragen en beoordelingen banenfspraak is toegenomen, dat leerlingen van het vso-onderwijs zonder een beoordeling door UWV in het doelgroepenregister kunnen worden opgenomen en dat de criteria voor het doelgroepenregister in het voorjaar van 2016 worden. De zorg bestaat dat deze criteria te streng zijn geëvalueerd. 23 Kamerstukken II 2014/15, , nr. 640 en Kamerstukken II 2014/15, , nr Zie ook Kamerstukken II 2015/2016, , nr. 1, p Kamerstukken II 2015/2016, 29544, nr TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK NUMMER 8, DECEMBER 2015 / SDU 9

7 ZIEKTE EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID Ook blijkt dat niet alle gemeenten van plan zijn om beschut werk vorm te geven. 26 Om gemeenten te ondersteunen bij de daadwerkelijke vormgeving van beschut werk heeft de staatssecretaris voor de jaren cumulatief 100 miljoen euro extra beschikbaar gesteld. Deze middelen worden besteed aan drie maatregelen: uitbreiding uniforme no-riskpolis door UWV met de doelgroep beschut werk; extra implementatieondersteuning; een financiële stimulans voor gemeenten om beschut werkplekken te realiseren. Voorwaarden voor een goede uitvoering van de wet Een succesvolle uitvoering van de wet is afhankelijk van de bereidheid van werkgevers om mensen met een arbeidsbeperking aan te nemen. Werkgevers nemen daarbij soms nog een afwachtende houding aan. Ze zijn dan vooral bang voor financiële risico s. Gemeenten en UWV hebben echter instrumenten die voor een heel groot deel de risico s afdekken, zoals de loonkostensubsidie. De loonkostensubsidie is daarom een belangrijk element van de Participatiewet. Ook kunnen werkgevers mensen via detacheringsen inleenconstructies inlenen, waarbij de uitlenende organisatie vaak ook de administratieve lasten voor haar rekening neemt. Werkgevers kunnen daarnaast advies krijgen van verschillende partijen, zoals de regionale werkgeversservicepunten, UWV en SW-bedrijven, over de mogelijkheden binnen hun bedrijf om mensen met een arbeidsbeperking aan de slag te krijgen. Ze kunnen taken op een andere manier organiseren, zodat er een geschikte functie voor iemand met een arbeidsbeperking ontstaat. Werkgevers kunnen zich ook aanmelden bij initiatieven van bijvoorbeeld De Normaalste Zaak, Locus en AWVN. Deze partijen ondersteunen werkgevers die stappen nemen om mensen met een beperking op te nemen in hun organisatie. In het kennisdocument Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten van het ministerie van SZW staat een overzicht van websites van organisaties waar werkgevers terecht kunnen voor informatie en hun vragen. Een aantal organisaties geeft ook advies en ondersteuning. 27 Naast de banenafspraak en de structurele inzet van de loonkostensubsidie is de regionale samenwerking, inclusief het aanleveren van geschikte kandidaten, een belangrijk element van de wet. De wijze van samenwerking in de regio en dan meer specifiek het regionale Werkbedrijf spelen een belangrijke rol bij de matching. Het ondersteunt werkgevers om mensen uit de doelgroep te plaatsen op de extra banen. In de meeste regio s zijn nu afspraken gemaakt over het regionale Werkbedrijf, deze samenwerking moet zich nu verder uitkristalliseren. Het aanleveren van geschikte kandidaten is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Uit een onderzoek van de Inspectie SZW uit 2014 blijkt dat gemeenten niet altijd even goed zicht hebben op de arbeidsmogelijkheden van de klant, met name als ze al wat langer in de uitkering zitten. 28 Voor het realiseren van de extra banen is inzicht in het klantenbestand en in het vacaturebestand essentieel. Ter uitvoering van de motie van de leden Potters en Van Weyenberg die tijdens de Kamerbehandeling van de Participatiewet is aangenomen in de Tweede Kamer, is met vele partijen gesproken die een rol spelen bij het realiseren van een match tussen werkzoekenden met een arbeidsbeperking en werkgevers. Alle partijen onderschrijven dat het belangrijk is dat UWV en gemeenten de werkzoekendenprofielen van mensen uit het doelgroepregister op een eenduidige manier vastleggen. Het inzichtelijk maken van vraag en aanbod is een belangrijke opgave op regionaal niveau en essentieel voor het realiseren van de extra banen. Daarom is afgesproken dat de Werkkamer een aanbeveling opstelt voor het komen tot een eenduidig profiel. 29 Ten slotte is er nog een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle uitvoering van de wet: het in beeld krijgen van de jonggehandicapten. Deze groep is essentieel voor de invulling van de banenafspraak. De jonggehandicapten die echter vermogen of een eigen huis hebben, getrouwd zijn of samenwonen met een werkende partner, kunnen buiten beeld blijven. Zij vallen onder de groep nuggers die geen recht op een uitkering hebben en dus niet zo snel aankloppen bij de gemeente. Zij kunnen echter wel een beroep doen op de gemeente voor ondersteuning bij het vinden van werk als zij als werkzoekende staan ingeschreven bij UWV. Het is van belang dat gemeenten deze groep nieuwe nuggers zo goed mogelijk in beeld krijgt en houdt. Dit vergt dat er goede contacten zijn van de gemeenten met het onderwijs (vso/pro- en mbo-entreeopleidingen) en met UWV waar jongeren met een arbeidsbeperking zich kunnen melden voor een beoordeling Wajong/doelgroepenregister. Zoals al eerder gezegd, de Participatiewet is nog maar net in werking getreden. Om de effecten van bepaalde instrumenten die in de wet zijn genoemd goed te kunnen vaststellen, is volgens het kabinet een termijn van minstens vijf jaar nodig. Daarom bevat de Participatiewet de bepaling dat de minister binnen zes jaar na de inwerkingtreding van de Participatiewet een evaluatie over de effecten en doeltreffendheid van deze wet aan de Tweede Kamer zendt. Dit betekent niet dat het kabinet de Kamer dan pas voor het eerst informeert over de effecten van de wet. Het kabinet gaat de wet niet alleen evalueren, maar ook monitoren. Via monitorrapportages zal de Tweede Kamer periodiek 26 Kamerstukken II 2015/16, , nr Zie ook Kamerstukken II 2015/16, , nr. 1, p Ministerie van SZW, Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten. Kennisdocument, versie oktober Inspectie SZW, Ken uw klanten. Onderzoek naar het caseloadbeheer van UWV en gemeenten en hun kennis van de klant, 2014, p Kamerstukken II 2015/16, , nr Kamerstukken II 2015/16, , nr. 1, p SDU / NUMMER 8, DECEMBER 2015 TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK

8 Participatiewet: op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt worden geïnformeerd over de uitvoering en resultaten. 30 Zo is de Tweede Kamer op 27 november 2015 via een brief geïnformeerd over de eerste ervaringen met de Participatiewet. Deze brief is gebaseerd op drie ervaringsonderzoeken onder gemeenten, werkgevers en cliënten die in de eerste helft van 2015 zijn uitgevoerd. De belangrijkste conclusies van deze onderzoeken zijn besproken in dit artikel. 31 Over de auteur Mr. dr. K. Hermans is beleidsmedewerker bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel. Bijlage 1: instrumenten Participatiewet, doelgroepen en wijze van vaststelling doelgroep Instrument Doelgroep Vaststelling doelgroep Beschut werk Loonkostensubsidie Mensen die door hun lichamelijke, verstandelijke of psychische beperking een zodanige mate van begeleiding en aanpassingen van de werkplek nodig hebben, dat niet van een reguliere werkgever mag worden verwacht dat hij deze mensen in dienst neemt. Mensen met arbeidsvermogen, maar die niet in staat zijn om 100% WML te verdienen Gemeenten doen voorselectie. UWV geeft advies. Bij een positief advies besluit de gemeente dat iemand tot de doelgroep beschut werk behoort. Gemeenten bepalen wie in aanmerking komen. No-risk polis en mobiliteitsbonus Mensen die tot de doelgroep van beschut werk en de doelgroep banenafspraak behoren. UWV beoordeelt of mensen tot de doelgroep behoren. Banenafspraak Een persoon met een arbeidsbeperking die voor arbeidsondersteuning een beroep doet op de gemeente en die naar het oordeel van UWV niet in staat is 100% van het WML te verdienen. Iemand met een Wsw-indicatie. Iemand die in de Wajong zit, tenzij na de herbeoordeling vaststaat dat de Wajonger duurzaam arbeidsongeschikt is. Een persoon met een WIW- of een ID-baan. UWV beoordeelt of mensen tot de doelgroep behoren. 30 Kamerstukken II 2013/14, , nr Kamerstukken II 2015/ , nr. 1. TIJDSCHRIFT ARBEIDSRECHTPRAKTIJK NUMMER 8, DECEMBER 2015 / SDU 11