Voorraadwaardering in Fiscaal en Bedrijfseconomisch Perspectief

Transcriptie

1 Voorraadwaardering in Fiscaal en Bedrijfseconomisch Perspectief Naam: Leonie Kroeze Collegekaartnummer: Telefoonnummer: Betreft: Bachelorscriptie Adres: Keizersgracht 10B Begeleider: drs. M.J. Smid 1015CN Amsterdam Datum:

2 Index 1. Inleiding p Theoretisch kader Fiscaal p Goed Koopmansgebruik p Voorraadwaardering p Theoretisch kader Bedrijfseconomisch p Toerekening van kosten p Voorraadwaardering p Vergelijking p Conclusie p Bibliografie p Jurisprudentie p. 18 2

3 1. Inleiding Sinds er handel wordt gedreven, heeft vrijwel iedere onderneming de beschikking over een voorraad, in welke vorm dan ook. Zo heeft een bakker zijn meel en ovens, een paardenfokkerij zijn paarden en een juwelier zijn goud en zilver. Buiten het feit dat voorraad van groot belang is voor het drijven van een onderneming, kan een verkeerde weergave van deze voorraad een ongunstig effect hebben op de jaarwinst van een onderneming. Deze jaarwinst kan zowel fiscaal als bedrijfseconomisch worden vastgesteld, waarbij verschillen bestaan in de manieren waarop de voorraad gewaardeerd mag worden. Vanwege het universele en omvangrijke karakter van voorraad, is er de afgelopen decennia veel literatuur gewijd aan dit begrip. Al in 1957 werd door de Hoge Raad de eerste definitie opgesteld, welke als volgt luidde: Onder voorraad is te verstaan het geheel van zaken die ter bewerking, verwerking of verkoop en derhalve als bestemd voor de omzet in het bedrijf aanwezig zijn. Echter, niet al wat omzet vormt zolang de afzet ervan niet is voltooid is als voorraad aan te merken. Dit is zeker niet het geval met een omzet, welke niet uit zaken bestaat, maar uit grond- en waterbouwkundige werken, waaruit vorderingen op opdrachtgevers ontstaan. Het spraakgebruik wordt geweld aangedaan, indien men deze met het woord voorraad aanduidt. (HR 17 april 1957, BNB 1957/238.) In de hierop volgende jaren is deze definitie aangepast en uitgebreid, waardoor het begrip voorraad een breder karakter heeft gekregen. Desalniettemin is er nog steeds geen wetsbepaling opgesteld met betrekking tot het begrip voorraad, wat ertoe leidt dat de hieruit voortvloeiende winst volgens goed koopmansgebruik wordt vastgesteld (in tegenstelling tot bijvoorbeeld de waardering van onderhanden werk volgens art. 3.29b Wet IB 2001 en de waardering van bedrijfsmiddelen volgens art Wet IB 2001). De Hoge Raad bepaalt in deze gevallen of de gekozen waarderingsmethode is toegestaan of dat deze herzien moet worden. In de Nationale en Internationale bedrijfseconomie wordt de voorraad als volgt omschreven: 3

4 De goederen of producten, gehouden voor productie en verkoop op de markten waarop de onderneming opereert. (Klaassen et al, 2008, p.176) Deze definitie geldt voor zowel productie- als handelsondernemingen. Voor ondernemingen die alleen op bestelling produceren geldt een ander systeem. Zij hebben slechts onderhanden projecten, welke eigenlijk al zijn verkocht, waardoor niet uitgegaan wordt van voorraden maar van onderhanden projecten (Klaassen et al, 2008, p.176). Deze projecten worden op een andere manier gewaardeerd dan voorraden, waardoor deze niet verder besproken zullen worden. Deze scriptie zal bestaan uit een literatuurstudie naar het begrip voorraad en een beschouwing van de verschillende toegestane manieren van voorraadwaardering. Alle relevante informatie over voorraad en voorraadwaardering wordt in deze studie gebundeld, waardoor een duidelijk en overzichtelijk beeld wordt gegeven van alle ontwikkelingen in dit specifieke vakgebied. Ook wordt aan de hand van bestaande literatuur en jurisprudentie een getrouw beeld geschetst van de overeenkomsten met en verschillen tussen de manieren van voorraadwaardering op fiscaal en bedrijfseconomisch gebied. Uiteindelijk zal deze scriptie een leidraad vormen voor een ieder die geïnteresseerd is in voorraad en de effecten van de waardering van deze voorraad op de jaarwinst van een onderneming. Om deze scriptie vorm te geven, zal allereerst een theoretisch kader worden ontworpen door middel van een literatuurstudie naar het begrip voorraad. Er zal worden gekeken hoe dit begrip zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld en welke relevante aspecten er aan de omschrijving van dit begrip zijn toegevoegd. Deze literatuurstudie zal worden onderverdeeld in een fiscaalrechtelijk en een bedrijfseconomisch deel. Vervolgens zullen de verschillende toegestane en gehanteerde manieren om een voorraad te waarderen aan de hand van een praktijkvoorbeeld worden besproken, waarbij zal worden bepaald welk effect een bepaalde manier van waarderen kan hebben op de winst van een onderneming. Daarbij zal worden gekeken in hoeverre er op fiscaalrechtelijk en bedrijfseconomisch gebied verschillen en overeenkomsten bestaan. Tot slot zullen de uitkomsten van het praktijkvoorbeeld worden gekoppeld aan het theoretisch kader, waardoor een conclusie kan worden getrokken uit de belangrijkste bevindingen die in dit stuk naar voren komen. 4

5 2. Theoretisch kader - Fiscaal Voorraadwaardering is een belangrijk onderdeel binnen het jaarwinstbegrip, omdat de jaarwinst door de waarderingsgrondslag positief danwel negatief beïnvloed kan worden. Omdat aan de voorraadwaardering geen afzonderlijke wetsbepaling is gewijd, wordt het moment waarop voorraadwinst tot uitdrukking wordt gebracht bepaald door goed koopmansgebruik (Essers, 1996, p.5). In deze paragraaf zal eerst worden getracht een helder beeld te vormen van het begrip goed koopmansgebruik, waarna in wordt gegaan op het onderwerp van deze scriptie: Voorraadwaardering. 2.1 Goed koopmansgebruik In artikel 3.8 van de Wet op de inkomstenbelasting 2001 wordt de fiscale totaalwinst van een onderneming omschreven als het bedrag van de gezamenlijke voordelen die, onder welke naam en in welke vorm ook, worden verkregen uit een onderneming. Het deel van deze winst dat aan een bepaald jaar toegerekend kan worden, wordt omschreven als de jaarwinst. De manier waarop deze jaarwinst bepaald dient te worden, is vastgelegd in artikel 3.25 van de Wet IB Dit artikel luidt als volgt: De in een kalenderjaar genoten winst wordt bepaald volgens goed koopmansgebruik, met inachtneming van een bestendige gedragslijn die onafhankelijk is van de vermoedelijke uitkomst. De bestendige gedragslijn kan alleen worden gewijzigd indien goed koopmansgebruik dit rechtvaardigt. De wetsgeschiedenis geeft echter geen duidelijke betekenis aan het begrip goed koopmansgebruik. In een arrest van de Hoge Raad van 8 mei 1957 concludeerde hij dat een juist stelsel van winstneming moest stroken met bedrijfseconomische gronden, tenzij deze gronden in strijd zijn met de belastingwetgeving of met strekking of beginsel van de belastingwet (HR 8 mei 1957, BNB 1957/208). Hieruit volgt dat een bedrijfseconomische winstbepaling niet in strijd kan zijn met goed koopmansgebruik, maar dat hier wel van afgeweken kan worden wanneer deze manier van winstbepaling niet strookt met de belastingwet of belastingwetgeving. Hoewel vaak is geprobeerd andere maatstaven te vinden om de jaarwinstbepaling op te baseren, zijn verscheidene pogingen hiertoe mislukt. Zo zijn algemeen gangbare handelsgebruiken bijvoorbeeld niet van belang bij goed 5

6 koopmansgebruik (Brüll, Zwemmer en Cornelisse, p.15): De stelling dat een jaarrekening die is opgemaakt door een registeraccountant automatisch zou voldoen aan de voorwaarden van goed koopmansgebruik werd door de rechter niet geaccepteerd (Hof s-hertogenbosch 20 oktober 1978 in HR 1 oktober 1980, BNB 1980/333). Ook wanneer bij een onderneming een bepaald stelsel in eerste instantie in overeenstemming is met goed koopmansgebruik, kan de Hoge Raad alsnog bepalen dat dit vanaf een bepaald moment niet meer het geval is. Op 18 december 1991 bepaalde de Hoge Raad bijvoorbeeld dat de kostprijs-excedentenmethode die een kredietverlener hanteerde met betrekking tot door haar geleverde kredieten niet langer in overeenstemming was met goed koopmansgebruik. Omdat de onderneming het vertrouwen mocht hebben dat deze methode correct was, stelde de Hoge Raad een overgangsregeling in: Bij kredietovereenkomsten gesloten vóór 1 januari 1993 keurde de Hoge Raad de kostprijs-excedentenmethode nog goed (HR 18 december 1991, BNB 1992/181). In een dergelijk geval is sprake van prospective overruling: De Hoge Raad gaat slechts om voor nieuwe gevallen en laat de gewijzigde inzichten niet van toepassing zijn op bestaande gevallen (Lubbers en Meussen, p. 97). Ook is in de jurisprudentie een grote hoeveelheid zaken te vinden waarbij winstbepalingstelsels die niet op enige belastingwet berustten, werden afgekeurd. Zo werd het stelsel van een kredietinstelling dat gebaseerd was op de richtlijnen van de Nederlandsche Bank door de Hoge Raad verworpen omdat deze niet voldoende gebaseerd waren op goed koopmansgebruik (HR 28 maart 1973, BNB 1974/30). Al met al heeft de Hoge Raad in dit soort situaties dus het laatste woord. Zij bepaalt of een bepaalde manier van jaarwinstbepaling in overeenstemming is met goed koopmansgebruik en of deze derhalve aanvaardbaar is. 6

7 Een stelsel van voorraadwaardering moet, omdat deze invloed uitoefent op de winst van een onderneming, in overeenstemming zijn met goed koopmansgebruik. De Hoge Raad heeft hiertoe al in een vroeg stadium een bestendige gedragslijn geëist bij het bepalen van de jaarwinst (Brüll e.a., p.18). Deze bestendige gedragslijn houdt in dat een onderneming niet bij willekeur of ten behoeve van het behalen van een fiscaal voordeel zijn winstbepalingstelsel mag wijzigen (HR 14 januari 1970, BNB 1970/68). Dit betekent dat een bedrijf zijn waaderingsmethode niet mag omzetten naar de op dat moment gunstigste methode, terwijl deze het volgende jaar misschien niet meer van toepassing is. Hoe een bepaalde waarderingsmethode de jaarwinst van een onderneming fiscaal en bedrijfseconomisch kan beïnvloeden wordt duidelijk in de volgende paragraaf. 2.2 Voorraadwaardering In dit stuk kwam al eerder naar voren dat een onderneming bij het waarderen van zijn voorraad een aantal stelsels heeft waaruit gekozen kan worden en die door de Hoge Raad worden geaccepteerd, mits deze natuurlijk volgens goed koopmansgebruik worden gehanteerd. In deze paragraaf zullen de fiscale stelsels afzonderlijk uiteen worden gezet. Kostprijs Vóór 1950 was waarderen naar kostprijs, samen met waarderen op lagere marktwaarde, vrijwel de enige gebruikte methode om voorraden te waarderen. Waarderen naar kostprijs wordt door Essers (1996, p.26) omschreven als waardering tegen het offer, dat men voor de verwerving moest brengen. Bij door een handelsonderneming ingekochte goederen worden tot dit offer de inkoopprijs en de kosten die betrekking hebben op deze inkoop gerekend (Essers, 1996, p.26). 7

8 Bij zelf voortgebrachte goederen werden tot 1956 de constante, variabele, directe en indirecte kosten als kostprijs gehanteerd (oftewel de integrale kostprijs). In 1956 bepaalde de Hoge Raad echter dat de voortbrengingskosten van fabrikaten en halffabrikaten de uitgaven zijn welke bepaaldelijk door de vervaardiging van deze goederen worden opgeroepen. Tot die uitgaven behoorde dus niet het constante deel van de algemene bedrijfskosten, daar, zolang het bedrijf op den bestaanden voet wordt in stand gehouden, deze kosten onafhankelijk van de inkoop en productie moeten worden uitgegeven (HR 30 mei 1956, BNB 1956/222). Wanneer de kostprijs niet gemakkelijk vast te stellen is, wordt om praktische redenen toegestaan hem uit de verkoopprijs af te leiden. Dit kan bijvoorbeeld door de gebruikelijke marge tussen de in- en verkoopprijs op de kostprijs in mindering te brengen. Bij de waardering van inruilauto s die voor een te hoge prijs waren ingekocht om zo de inruiler een korting op de nieuwprijs te kunnen geven, bepaalde de Hoge Raad dat voor de waardering van deze auto s diende te worden uitgegaan van de prijzen die zouden moeten worden betaald voor de ingeruilde auto s, indien deze anders dan bij wijze van inruil zouden zijn gekocht. Er wordt dan uitgegaan van normale winstmarges die voor dergelijke auto s zouden gelden wanneer deze anders dan door inruil zouden zijn verkregen (HR 19 februari 1992, BNB 1992/227) (HR 13 mei 1992 BNB 1993/148). Lagere marktwaarde Wanneer waardering van de voorraad tegen kostprijs een te positief beeld zou geven, bijvoorbeeld omdat de prijzen sterk gedaald zijn, kan de voorraad ook gewaardeerd worden tegen de lagere marktwaarde. Hieronder wordt de prijs op de inkoopmarkt verstaan. Wanneer een bedrijf haar goederen zelf voortbrengt, kan onder dit begrip de waarde worden verstaan waarvoor een bedrijf deze goederen op balansdatum zou kunnen produceren. Dit wordt ook wel de lagere bedrijfswaarde genoemd (Essers, 1996, p. 34). 8

9 Bij een groot verschil tussen kostprijs en marktwaarde is het zelfs verplicht de voorraad te waarderen tegen de lagere marktwaarde (HR 30 maart 1955, BNB 1955/183). Wanneer deze marktwaarde na de afwaardering weer stijgt, dient de waarde van de voorraad ook weer te worden verhoogd. Deze stijging mag uiteraard niet boven de originele kostprijs uitkomen (Heithuis, Kavelaars en Schuver, 2008, p. 152). Wanneer het voor een ondernemer lastig is om na te gaan welke voorraadeenheden precies zijn verkocht in een bepaalde periode, bijvoorbeeld omdat de voorraad uit te veel verschillende grondstoffen bestaat, kan deze gebruik maken van een aantal ficties met betrekking tot het voorraadverloop (Hennuin, 2008, p.97). Deze zijn ook relatief populair bij ondernemers met een minder complexe voorraad, omdat bij waardering tegen kostprijs of lagere marktwaarde de inflatiewinsten worden belast, terwijl dit bij de hierna genoemde stelsels vermeden kan worden. FIFO Het FIFO-systeem (First in First out) is hier een eerste voorbeeld van. Bij dit systeem wordt verondersteld dat de qua ouderdom oudste eenheden van de voorraad het eerst zijn verkocht, en de laatst verworven voorraden op de balansdatum nog aanwezig zijn (Hennuin, 2008, p.97). Voorwaarde voor hantering van dit systeem is dat de goederen soortgelijk en verwant zijn 9

10 LIFO Het LIFO-systeem (Last in- First out) is het tegenovergestelde van het FIFO-systeem. Hierbij wordt er namelijk vanuit gegaan dat de qua ouderdom jongste eenheden van de voorraad het eerst zijn verkocht (Hennuin, 2008, p.97). Hierbij kan onderscheid worden gemaakt tussen LIFO per balansdatum en LIFO per transactiedatum. Bij LIFO per balansdatum wordt het voorraadverloop bepaald per de balansdatum, terwijl bij LIFO per transactiedatum na iedere transactie het voorraadverloop wordt bijgehouden. Ook bij dit systeem is de belangrijkste voorwaarde voor de toepassing dat de goederen soortgelijk en verwant zijn (Heithuis et al., 2008, p.153). IJzeren Voorraadstelsel Dit stelsel gaat uit van de veronderstelling dat de voorraad van de onderneming een bepaalde normale grootte heeft. Dit is de voorraad die nodig is om het productieproces bij de bestaande productiecapaciteit van het bedrijf ongestoord voort te kunnen laten gaan (Heithuis et al, 2008, p.153). Deze ijzeren voorraad wordt gewaardeerd tegen een vaste oorspronkelijke prijs, de ijzerenvoorraadprijs. Deze prijs kan eventueel worden bijgesteld wanneer de marktwaarde onder deze ijzerenvoorraadprijs daalt (Heithuis et al, 2008, p.153). Wanneer de werkelijke voorraad afwijkt van de normale voorraad kan een tekort (manco) of een te grote voorraad (surplus) aanwezig zijn. Deze worden niet tegen de ijzerenvoorraadprijs gewaardeerd: Een manco wordt gewaardeerd tegen de geldende inkoopprijs op dat moment en een surplus wordt gewaardeerd tegen de betaalde kostprijs of de lagere inkoopprijs op de balansdatum (Heithuis et al, 2008, p.153). 10

11 3. Theoretisch kader Bedrijfseconomisch Ook in de bedrijfseconomie is er een nauw verband tussen voorraadwaardering en resultaatbepaling. In dit vakgebied wordt de voorraad omschreven als goederen of producten, gehouden voor productie en verkoop op de markten waarop de onderneming opereert (Klaassen et al, 2008, p.176). Bij de bedrijfseconomische voorraadwaardering zijn enkele overeenkomsten, maar ook enkele verschillen te onderscheiden in vergelijking tot de fiscale voorraadwaardering. Deze zullen in deze paragraaf uiteengezet worden. 3.1 Toerekening van kosten In de bedrijfseconomie is het toegestaan bepaalde aankoopkosten op te nemen als kosten van de voorraad. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan invoerrechten, vrachtkosten en belastingen. Deze kosten kunnen op een aantal manieren worden toegerekend aan de voorraad (Klaassen et al, 2008, p ). - Volgens de producttoerekening (product matching) worden uitgaven geactiveerd als voorraad, totdat de betreffende productiemiddelen zijn verbruikt voor verkochte producten - Volgens de periodetoerekening (period matching) worden uitgaven geactiveerd en op basis van hun verwachte gebruiksduur afgeschreven - De uitgaven waarvan niet zeker is dat er een toekomstige opbrengst door ontstaat, kunnen direct ten laste van het resultaat worden gebracht Op de bedrijfseconomische balans kunnen de overige kosten van voorraden op twee verschillende manieren worden toegerekend aan deze voorraden - Wanneer een onderneming gebruik maakt van direct costing wordt de voorraad op de balans gewaardeerd tegen slechts de variabele kosten. Alle overige kosten worden niet in de waardering meegenomen (Klaassen et al, 2008, p.178). Bij de fiscale manier van voorraadwaardering is het ook toegestaan om de indirecte kosten die niet variëren met de productie direct ten laste van de winst te brengen, maar slechts wanneer een onderneming zijn voorraden zelf voortbrengt (Hennuin, 2008, p. 97). 11

12 - Wanneer een onderneming absorption costing toepast, wordt de voorraad tegen de integrale kostprijs opgenomen op de balans (Klaassen et al, 2008, p.178). Dit is vergelijkbaar met de fiscaalrechtelijke manier van waarderen, waarbij onder het waarderen tegen kostprijs in principe de integrale kostprijs wordt verstaan (Hennuin, 2008, p. 97). 3.2 Voorraadwaardering Bij de waardering van de voorraad zijn er ook in de bedrijfseconomie verschillende prijsbases mogelijk (Klaassen et al, 2008, p.180). Kostprijs Waardering van de voorraad tegen de kostprijs is hierbij de meest elementaire methode, mits de onderneming in staat is om alle historische kosten van de voorraad apart te administreren. Net als bij de fiscale voorraadwaardering is voor ondernemingen met een voorraad waarbij het afzonderlijk bepalen van de kostprijs erg ingewikkeld is, een aantal alternatieve en efficiëntere manieren van voorraadwaardering toegestaan. FIFO & LIFO In de Nederlandse bedrijfseconomie zijn het First in First out stelsel en het Last in First out stelsel beiden toegestaan. Hantering van deze stelsels geschiedt op dezelfde manier als bij de fiscale voorraadwaardering. Wanneer een onderneming haar voorraad waardeert volgens de International Accounting Standards (IAS) is gebruik van het LIFO-systeem niet toegestaan, omdat het in tijden van prijsstijging tot onrealistisch lage voorraadwaardering leidt (Klaassen et al, 2008, p.180). 12

13 Gemiddelde inkoopprijs Bij het hanteren van de gemiddelde inkoopprijs (GIP) wordt na elke inkooptransactie de nieuwe gemiddelde prijs van de nog aanwezige voorraden bepaald. Deze prijs fungeert als afgifteprijs voor de goederen tot de volgende aankoop plaatsvindt (Klaassen et al, 2008, p.181). Vervaardigingprijs Wanneer een onderneming zijn goederen zelf produceert, worden deze goederen gewaardeerd tegen de kostprijs van de gebruikte productiemiddelen. Deze bevat ook een prijscomponent van de gebruikte productiemiddelen. Voor de grondstoffen kan bij deze waarderingsgrondslag, naast bijvoorbeeld het FIFO-systeem of het GIP, ook gebruik worden gemaakt van een vaste verrekenprijs. Dit is een standaardprijs die geldt voor een bepaalde periode, bijvoorbeeld een maand of een jaar (Klaassen et al, 2008, p.182). Minimumwaarderingsregel Wanneer een prijsdaling plaatsvindt, moet uit hoofde van het voorzichtigheidsbeginsel de voorraad worden gewaardeerd tegen de lagere prijs die op dat moment op de markt geldt. Deze regel geldt zodat de voorraad niet te hoog wordt gewaardeerd en het eigen vermogen daardoor niet te hoog wordt vastgesteld. Verliezen worden op deze manier op het moment van waardering tot uitdrukking gebracht (Klaassen et al, 2008, p.184). Het vergelijken van de boekwaarde van de voorraad met de marktwaarde van de voorraad wordt de minimumwaarderingsregel genoemd. De laagste van deze twee wordt gebruikt als grondslag voor de waardering van de voorraad. Dit betekent dat, wanneer na een prijsdaling de prijzen op de markt weer zouden stijgen, de boekwaarde van de voorraad weer als waarderingsgrondslag kan fungeren. De voorraad wordt dan dus weer opgewaardeerd. Dit komt overeen met de fiscale waardering: Ook daar wordt gewaardeerd tegen kostprijs of lagere marktwaarde. Een afwaardering van de voorraad vanwege een prijsdaling op de markt kan ook op fiscaal gebied worden gevolgd door een opwaardering wanneer de prijzen op de markt weer stijgen. 13

14 4. Vergelijking In voorgaande paragrafen is te zien dat er zowel overeenkomsten als verschillen op te merken zijn tussen de fiscale en de bedrijfseconomische voorraadwaardering. Beide richtingen maken in principe gebruik van de kostprijs, of de lagere marktwaarde. Wanneer het niet mogelijk is de gehele voorraad tegen kostprijs te waarderen, bijvoorbeeld wanneer gebruik is gemaakt van veel verschillende grondstoffen om de voorraad te produceren, kan op zowel fiscaal als bedrijfseconomisch gebied gebruik worden gemaakt van het FIFO-systeem en het LIFO-systeem. Waar bij de fiscaalrechtelijke waardering het ijzeren-voorraadstelsel is toegestaan door de Hoge Raad om de voorraad te waarderen, is dit niet het geval in de bedrijfseconomie. Daarnaast is het systeem van de gemiddelde inkoopprijzen juist wel toegestaan in de bedrijfseconomie, terwijl dit systeem op fiscaal gebied niet gehanteerd mag worden. Dit zijn de enige twee waarderingsverschillen, de andere manieren om de voorraad te waarderen zijn gelijk. Wanneer bepaald moet worden of het interessanter is om in dit geval bedrijfseconomisch te waarderen of juist fiscaalrechtelijk, moet bekeken worden welke marktsituaties zich voor kunnen doen met betrekking tot het waarderen van een voorraad. Bij het ijzeren-voorraadstelsel wordt, in geval van een mancoreserve of een surplus, gebruik gemaakt van de kostprijs of de lagere marktwaarde. De ijzeren voorraad wordt gewaardeerd tegen de ijzeren prijs of de lagere marktwaarde. Wanneer op balansdatum de marktwaarde lager is dan de kostprijs, zal dus altijd tegen de lagere marktwaarde gewaardeerd worden. Bij het GIP-systeem wordt ook gewaardeerd tegen de marktwaarde (inkoopprijs), maar dan per transactiedatum. Na iedere transactie wordt een nieuwe gemiddelde prijs berekend van de voorraad, waardoor deze telkens aangepast wordt en uiteindelijk per balansdatum vastgesteld wordt. Wanneer de marktprijs het jaar voorafgaand aan de balansdatum erg laag is en vlak voor de balansdatum weer stijgt, is het voordeliger om het GIPsysteem te hanteren omdat daarbij geprofiteerd wordt van de lagere inkoopprijs in het voorafgaande jaar. Bij het ijzeren-voorraadstelsel wordt alleen op de balansdatum gekeken naar de marktwaarde, waardoor de lagere prijzen in de periode voorafgaand aan de balansdatum buiten beschouwing worden gelaten. 14

15 In het omgekeerde geval, wanneer de inkoopprijs voorafgaand aan de balansdatum erg hoog is en op het moment van waarderen juist is gedaald, is het voordeliger om het ijzeren-voorraadstelsel te hanteren. Daarbij worden de hogere prijzen niet meegenomen, terwijl dit bij het GIPsysteem wel het geval is. In beide situaties wordt verondersteld dat de onderneming haar inkopen verspreidt over het gehele (balans)jaar. Hoewel in deze twee situaties het verschil tussen waardering volgens het ijzeren-voorraadstelsel en het GIPsysteem duidelijk naar voren komt, is de kans dat een onderneming precies deze systemen volgt in de genoemde situaties niet erg groot. Bij dalende marktprijzen kan het immers nog voordeliger zijn om het FIFO-systeem te hanteren, terwijl bij stijgende marktprijzen het LIFO-systeem bijvoorbeeld nog voordeliger kan zijn. In alle mogelijke situaties is het belangrijk om alle opties af te wegen, omdat een kleine daling of stijging van de marktwaarden al gevolgen kan hebben voor het eindresultaat. Daarnaast mag een onderneming, zoals in paragraaf 2.1 werd besproken, haar waarderingssysteem niet wijzigen bij willekeur of ten behoeve van het behalen van een incidenteel fiscaal voordeel. Zij mag dus niet haar systeem veranderen bij iedere fluctuatie van de marktprijs, omdat dit niet in overeenstemming is met goed koopmansgebruik. 15

16 5. Conclusie Iedere handels- of productieonderneming is voor zijn bedrijfsvoering in het bezit van een voorraad, in welke vorm dan ook. Omdat deze voorraad gewaardeerd kan worden op verschillende manieren, en omdat deze manieren ieder hun eigen uitwerking hebben op de jaarwinst van de onderneming, is in dit onderzoek het waarderen van voorraden volgens de verschillende gehanteerde methoden onderzocht en uiteengezet. Vanuit fiscaal-economisch perspectief is zowel de fiscaalrechtelijke kant als de bedrijfseconomische kant van voorraadwaardering belicht, om te ondervinden welke manieren zijn goedgekeurd en welke niet. Ook is onderzocht of hier wezenlijke verschillen en/of overeenkomsten tussen aanwezig waren. De uitkomsten hiervan geven een duidelijk beeld van voorraadwaardering in de bedrijfseconomische en fiscaalrechtelijke sfeer. Naast de vele overeenkomsten tussen de verschillende richtingen, kwam ook een aantal verschillen naar boven. Deze zijn uitgediept en de gevolgen van deze verschillen in verscheidene (praktijk)situaties werden getoond. In dit onderzoek kwam naar voren dat de verschillen tussen de bedrijfseconomische en de fiscaalrechtelijke manier van waarderen minimaal zijn en uiteindelijk weinig tot geen invloed zullen hebben op de jaarwinst van een onderneming. De kleine waarderingsverschillen die aanwezig zijn, zullen er niet gauw voor zorgen dat de bedrijfseconomische jaarwinst sterk afwijkt van de fiscale jaarwinst. Beide richtingen hebben veel meer overeenkomstige systemen die gangbaarder zijn en over het algemeen het meest gebruikt worden, waardoor de verschillen minimaal zullen blijven. Gesteld kan worden dat de verschillen met betrekking tot voorraadwaardering op bedrijfseconomisch en fiscaalrechtelijk gebied gering zijn en de jaarwinst niet of nauwelijks zullen beïnvloeden. Vervolgonderzoek zou de verschillende waarderingssystemen kunnen toepassen op verschillende soorten ondernemingen (met voorraden die op verschillende manieren zijn samengesteld), om te zien of bepaalde ondernemingen sterkere gevolgen ondervinden van bepaalde waarderingssystemen dan andere ondernemingen. Ook zou kunnen worden bepaald of de uitkomsten van dit onderzoek ook gelden voor Internationale ondernemingen en of aanpassing van de samenstelling van de voorraad positieve dan wel negatieve invloeden met zich mee kan brengen. 16

17 6. Bibliografie Brüll, D., Zwemmer, J.W. en Cornelisse, R.P.C. (1999), Fiscale Brochures: Goed koopmansgebruik, FED Deventer, zesde druk Essers, P.H.J. (1996), Fiscale brochures: Fiscale voorraadwaardering, FED Deventer, zevende druk Hennuin, R.L.R. (red.)(2008), Hoofdzaken belastingrecht, Ars Aequi Libri Nijmegen, tiende druk Klaassen, J., Hoogendoorn, M.N., en Vergoossen, R.G.A. (2008), Externe Verslaggeving, Wolters-Noordhoff Groningen/Houten, Zevende druk Lubbers, A.O. en Meussen, G.T.K. (2008), Hoofdzaken winst uit onderneming, Kluwer Deventer, tweede druk Verzameling Nederlandse Belastingwetgeving, 2009, SDU Uitgevers Amersfoort Heithuis, E.J.W., Kavelaars, P. en Schuver, B.F. (2008), Inkomstenbelasting, Kluwer Deventer, Vierde herziene druk 17

18 7. Jurisprudentie Waardering activa, BNB 1956/222, Hoge Raad 30 mei 1956 Stakingsvrijstelling, BNB 1957/238, Hoge Raad 17 april 1957 Winstbegrip, BNB 1957/208, Hoge Raad 8 mei 1957 Stelselwijziging, BNB 1970/68, Hoge Raad 14 januari 1970 Goed koopmansgebruik, BNB 1974/30, Hoge Raad 28 maart1973 Winstbegrip, BNB 1980/333, Hoge Raad 1 oktober 1980 Prospective overruling, BNB 1992/181, Hoge Raad 18 december 1991 Waardering activa, BNB 1992/227, HR 19 februari 1992 Winstbegrip, BNB 1993/148, HR 13 mei 1992 Winstbegrip, BNB 1955/183, HR 30 maart