De onderwijsvisitatie Geschiedenis

Transcriptie

1 Brussel, juni 2004 De onderwijsvisitatie Geschiedenis Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen Geschiedenis aan de Vlaamse universiteiten

2

3 De onderwijsvisitatie Geschiedenis Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen Geschiedenis aan de Vlaamse universiteiten

4 De onderwijsvisitatie Geschiedenis Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat Egmontstraat Brussel Tel Fax secretariaat@vlir.be Wettelijk depot: D/2004/2939/4

5 Woord vooraf In dit rapport brengt de visitatiecommissie Geschiedenis verslag uit over haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen die resulteren uit het onderzoek dat zij in oktober 2003 januari 2004 heeft verricht naar de kwaliteit van de academische opleidingen Geschiedenis. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de universiteiten en van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) met betrekking tot de kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. Bij deze visitatie werd de nieuwe procedure voor de onderwijsvisitaties van de tweede ronde gevolgd waarbij de visitatiecommissie de opleidingen op 17 kwaliteitsaspecten beoordeelt en dit oordeel ook uitdrukt in de vorm van een letterscore. Naast de beschrijvende vergelijking is bijgevolg een tabel met letterscores opgenomen waarin de opleidingen onderling worden vergeleken. De VLIR meent op die wijze onder meer de transparantie van de rapporten te vergroten. In deze lijn werd tevens beslist om de publieke toegankelijkheid van de visitatierapporten te bevorderen door ze integraal op de webstek van de VLIR te plaatsen ( Ook wordt de onderzoeksgebondenheid van het onderwijs nadrukkelijker dan in de eerste ronde in de evaluatie betrokken. Dit gebeurt door een aantal extra aandachtpunten omtrent de onderzoeksgebonden component van het onderwijs in acht te nemen. In de nieuwe procedure is verder vastgelegd dat de visitatiecommissie haar referentiekader waarin zij aangeeft aan welke voorwaarden een goede opleiding van het desbetreffende vakgebied moet voldoen, vooraf aan de opleidingen voorlegt en met hen bediscussieert. Een nieuw element in het visitatieproces is ten slotte dat de visitatiecommissie nagaat wat er met de aanbevelingen van haar collega s uit de eerste visitatieronde werd gedaan binnen de opleidingen. Met de vernieuwde procedure heeft de VLIR ook willen anticiperen op de invoering van de bachelor-master structuur, in het bijzonder op de veralgemening van (internationale) systemen van kwaliteitszorg en accreditatie. Het rapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en faculteiten, en is in het bijzonder gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het rapport ook de bredere samenleving inlichten over de wijze waarop de betrokken faculteiten omgaan met de kwaliteit van hun onderwijs. De lezer moet zich echter terdege realiseren dat het rapport slechts een momentopname biedt van het academisch Geschiedenisonderwijs in Vlaanderen en dat 3

6 de rapportering van de visitatiecommissie slechts één fase is in het proces van kwaliteitszorg. De visitatie Geschiedenis werd mede mogelijk gemaakt dankzij de inzet van al diegenen die binnen de universiteit betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Ik dank dan ook allen die hebben bijgedragen aan het goede verloop van deze visitatie. Daarnaast is de VLIR in het bijzonder veel dank verschuldigd aan de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de grote mate van deskundige inzet waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Als voorzitter van de VLIR hoop en verwacht ik ten slotte dat dit rapport door de vele behartigenswaardige bemerkingen die het bevat, zal bijdragen, en dit zowel op korte als op lange termijn, tot een verdere bloei van het academisch Geschiedenisonderwijs in Vlaanderen. A. De Leenheer Voorzitter VLIR 4

7 Inhoud Woord vooraf 3 Deel 1: Algemeen deel 9 I.De onderwijsvisitatie Geschiedenis Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Samenstelling Taakomschrijving Werkwijze Voorbereiding Bezoek aan de instellingen Rapportering Korte teugblik op de visitatie Opzet en indeling van het rapport 15 II.Het referentiekader Geschiedenis Wenselijkheid van een gemeenschappelijk referentiekader Doelstellingen van de opleiding Geschiedenis Minimumeisen ten aanzien van de afgestudeerden Uitgangspunten van de algemene didactiek 18 III.Algemene conclusies 21 5

8 IV.De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief Inleiding Onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen Programma Opbouw en inhoud van het programma Onderwijsleersituatie Toetsing en evaluatie Eindverhandeling Studenten Studentenprofiel en studentenaantallen Slaagcijfers Rendementen en doorstroom Studeerbaarheid Studietijd Studievoorlichting en -begeleiding Afgestudeerden Kwaliteit van de afgestudeerden Waardering van de afgestudeerden Opleiding als organisatie Gebouwen en infrastructuur Personeel en personeelsbeleid Internationalisering Onderzoekscomponent van het onderwijs Interne kwaliteitszorg Bamastructuur 48 V.Vergelijkende tabel kwaliteitsaspecten 51 Deel 2: Opleidingsrapporten Universiteit Antwerpen De opleiding Geschiedenis in de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Katholieke Universiteit Brussel De opleidingen Geschiedenis en Geschiedenis-Wijsbegeerte in de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte 77 6

9 3. Vrije Universiteit Brussel De opleiding Geschiedenis in de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Katholieke Universiteit Leuven De opleidingen Geschiedenis: Oudheid en Geschiedenis: Middeleeuwen, Nieuwe Tijd, Nieuwste Tijd in de Faculteit Letteren Universiteit Gent De opleiding Geschiedenis in de Faculteit Letteren 141 Bijlagen 163 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 165 Bijlage 2: De bezoekschema s 169 Bijlage 3: Overzicht van de programma-inhoud in de Vlaamse Geschiedenisopleidingen 177 Bijlage 4: Checklist, gebruikt bij de beoordeling van de opleidingen 183 Bijlage 5: Lijst van in het rapport gebruikte afkortingen 195 Bijlage 6: Opmerkingen van de K.U.Brussel op het vergelijkend overzicht van de opleidingen Geschiedenis in het ontwerp van het visitatierapport 197 7

10 8

11 Deel 1 Algemeen deel 9

12 10

13 I. De onderwijsvisitatie Geschiedenis 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Geschiedenis verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen Geschiedenis aan de Vlaamse universiteiten. Zij bezocht deze instellingen in de periode oktober 2003 tot januari 2004, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR). Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichting ter zake. 2. De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht: 4 en 5 november 2003 Universiteit Antwerpen Geschiedenis 24 en 25 november 2003 Katholieke Universiteit Brussel Geschiedenis 9 t.e.m. 11 december 2003 Vrije Universiteit Brussel Geschiedenis 16 t.e.m. 18 december 2003 Katholieke Universiteit Leuven Geschiedenis: Oudheid Geschiedenis: Middeleeuwen, Nieuwe Tijd en Nieuwste Tijd 19 t.e.m. 21 januari 2004 Universiteit Gent Geschiedenis De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatischorganisatorische aard. De commissie is er zich van bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Ze heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. De onderwijsvisitatie Geschiedenis 11

14 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Geschiedenis werd ingesteld door de VLIR bij besluit van 27 oktober De commissie heeft de volgende samenstelling: Voorzitter: Prof. dr. em. R. Van Eenoo, emeritus gewoon hoogleraar, Universiteit Gent Leden: Prof. dr. C. Billen, hoogleraar Université Libre de Bruxelles Prof. dr. em. R. De Keyser, emeritus hoogleraar Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. em. J.M. Hannick, emeritus gewoon hoogleraar Université catholique de Louvain Prof. dr. C. Bruneel, gewoon hoogleraar Université catholique de Louvain Mevr. A. Grimon, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan het VLIR-secretariaat, trad op als secretaris van de visitatiecommissie. Zij kon door omstandigheden niet deelnemen aan het bezoek aan de K.U.Leuven. Dit bezoek werd bijgevolg ondersteund door Mevr. S. Verfaillie. Voor een kort curriculum vitae van de leden van de visitatiecommissie wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving De opdracht van de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, een oordeel vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijk kennis; b. het doen van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering. 12 De onderwijsvisitatie Geschiedenis

15 3.3. Werkwijze Voorbereiding De visitatiecommissie hield haar installatievergadering op 21 oktober Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering een referentiekader geformuleerd (zie II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten Bezoek aan de instellingen De gesprekken die de commissie tijdens haar bezoek aan de betreffende faculteiten heeft gevoerd vormden de tweede bron van informatie. De gesprekspartners waren alle geledingen die betrokken zijn bij het onderwijs in de opleidingen Geschiedenis. Ten slotte heeft de commissie kennis genomen van bijkomende informatie, zoals verslagen, voorbeelden van examenvragen, schriftelijk studiemateriaal, tijdschriften en handboeken, die door de opleidingen ter beschikking werden gesteld. Ook werden door de visitatiecommissie nog vóór de bezoeken per instelling en per commissielid twee eindverhandelingen opgevraagd en gelezen. Tevens werden onderwijsruimten, practicumlokalen, computerfaciliteiten en bibliotheken bezocht. Deze hebben de commissie een goed beeld gegeven van de omgeving waarin het Vlaamse Geschiedenisonderwijs plaatsvindt. Aan het einde van elk bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling gepresenteerd aan de gevisiteerde opleiding Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien heeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in de tweede ronde, een letterscore toegekend aan 17 kwaliteitsaspecten. De faculteiten werden in de gelegenheid gesteld om op de concepten van het rapport te reageren. De commissie heeft de reacties van de faculteiten in de mate dat zij zich hierin kon vinden in het rapport verwerkt. De reactie van de opleidingen die een fundamenteel verschillend standpunt innamen ten aanzien van bepaalde kwaliteitsaspecten waarmee de commissie niet mee akkoord kon gaan, wordt als bijlage in dit eindrapport opgenomen; De onderwijsvisitatie Geschiedenis 13

16 4. Korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie niet alleen de kans geboden om het academisch onderwijs in de opleidingen Geschiedenis in Vlaanderen van naderbij te bekijken, maar het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. Deze reflectie en dit debat luidden meteen het einde van een periode in het Vlaamse Geschiedenisonderwijs in. De hervormingen in het hoger onderwijs vanaf september 2004 zullen voor de opleidingen het begin zijn van een nieuwe maar voorlopig onzekere toekomst. De commissie was er zich van bewust dat ze voor de opleidingen op een ongunstig moment kwam. Dit tijdstip was echter evenzeer historisch: door de huidige situatie met de merites en tekorten in de respectieve opleidingen te beschrijven, beschikken de opleidingen over een ijkpunt naar de toekomst toe. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om, vanuit een kritische ingesteldheid, op een constructieve wijze voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen aan de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van de universiteit en de opleiding in acht genomen en de oordelen en sugties steeds gesitueerd binnen de context van de unieke opleiding. Zo behoedde de commissie er zich voor om een opleiding met weinig studenten gelijk te stellen aan een opleiding met een groot aantal studenten en om een kandidatuuropleiding op dezelfde hoogte te zetten met een volledige opleiding. Met het voorliggend rapport hoopt de commissie dan ook een bijdrage te leveren tot de verdere positieve ontwikkeling van het onderwijs in de Geschiedenis in Vlaanderen. De commissie wenst met het rapport in de eerste plaats een discussie op gang te brengen binnen de betrokken faculteiten met de bedoeling na te gaan op welke punten verbetering nodig is en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. Verder hoopt de visitatiecommissie dat voorliggend rapport in zijn geheel ook aan de buitenwereld nuttige informatie verschaft en een goed inzicht geeft in de eigenheid en de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. Naast de vergelijking van de verschillende opleidingen zou het voor de commissie, maar ook voor de opleidingen, interessant geweest zijn om de situatie, en meer bepaald de opleidingsprogramma s, de personeelsomkadering en de financiële middelen, in de andere humane wetenschappen te leren kennen. Op die wijze zou het Vlaamse Geschiedenisonderwijs kunnen gekaderd worden binnen het geheel van het onderwijs in de humane wetenschappen. Tot slot wenst de visitatiecommissie haar dank te betuigen aan al diegenen die binnen de universiteiten betrokken zijn geweest bij de voorbereiding en de uitvoering van de visitatie. 14 De onderwijsvisitatie Geschiedenis

17 5. Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit twee delen, waarvan het eerste deel uit vier hoofdstukken bestaat. Naast onderhavig hoofdstuk I wordt in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit de commissie de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld, weergegeven. In hoofdstuk III geeft de commissie een aantal opmerkingen over de aspecten die haar bijzonder troffen bij het visiteren van de opleidingen Geschiedenis. In hoofdstuk IV worden de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema in comparatief perspectief weergegeven, in hoofdstuk V wordt deze vergelijking aan de hand van letterscores gevisualiseerd. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie per opleiding verslag uit over de vaststellingen die ze heeft gedaan. De aanbevelingen ten aanzien van de afzonderlijke universiteiten worden eveneens in deze deelrapporten opgenomen. De deelrapporten werden geordend volgens de chronologische volgorde van de bezoeken. De onderwijsvisitatie Geschiedenis 15

18 16

19 II. Het Referentiekader Geschiedenis 1. Wenselijkheid van een gemeenschappelijk referentiekader Ieder lid van de commissie heeft een eigen opvatting over de kwaliteiten waaraan een goede universitaire opleiding Geschiedenis zou moeten voldoen. Die opvattingen kunnen onderling verschillen en tezelfdertijd als zodanig allemaal valabel en verantwoord zijn. Hoe nuttig de diversiteit van opinie voor de ontwikkeling van de discipline ook is, ze is minder aan te bevelen als het gaat om een visitatie van de verschillende universitaire instellingen. Bij een dergelijke visitatie is het wenselijk dat de commissie haar onderzoek organiseert vanuit een gemeenschappelijk vertrekpunt, d.w.z. vanuit een referentiekader. Dit referentiekader duidt zowel de doelstellingen aan die door de opleiding moeten bereikt worden, de minimumeisen waaraan de competenties van de afgestudeerden moeten beantwoorden, alsook de didactische uitgangspunten waaraan de opleiding moet tegemoet komen. Dit referentiekader wordt in dit hoofdstuk bondig geëxpliciteerd. Het huidige referentiekader Geschiedenis werd mede gebaseerd op en verfijnt het referentiekader van de VLIR-visitatie Geschiedenis in 1995 en de VNSU-visitatie Geschiedenis in Doelstellingen van de opleiding Geschiedenis De doelstellingen die de opleiding Geschiedenis moet nastreven en bereiken zijn de volgende: 1. het aanleren van een parate inzichtelijke kennis betreffende de historische ontwikkeling van de wereldbeschaving en van de Europese beschaving in het bijzonder; 2. het introduceren van de studenten in de voornaamste ontwikkelingen en inzichten in de geschiedeniswetenschap en historiografie; Referentiekader 17

20 3. het aanleren van inzicht in de eigentijdse ontwikkelingen vanuit een historisch comparatief perspectief; 4. het aanleren van voldoende, voor de opleiding relevante theoretische kennis uit de mens- en gedragswetenschappen en voldoende redeneervaardigheden om die kennis zelfstandig op het historisch materiaal toe te passen; 5. het aanleren van technische en theoretische vaardigheden, die het de afgestudeerden mogelijk maken op een zelfstandige en wetenschappelijke wijze historische bronnen en literatuur te verzamelen, te analyseren en te beoordelen, om op grond daarvan op een creatieve wijze verklarende of inzichtelijke werkhypothesen te formuleren en te toetsen en daarmee de historische realiteit zoveel mogelijk te benaderen; 6. het aanleren van uitdrukkings- en redeneervaardigheden om de parate historische kennis en de resultaten van het eigen en lopend wetenschappelijk onderzoek op een heldere en boeiende wijze kenbaar te maken aan de vakspecialisten, aan de jongeren en aan het bredere publiek; 7. het aanleren van een historisch-kritische attitude; 8. het aanleren van de kennis, vaardigheden en attituden die aansluiten bij de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. 3. Minimumeisen ten aanzien van de afgestudeerden De afgestudeerden moeten beschikken over: 1. kennis, vaardigheden en attitudes om actief deel te nemen aan de wetenschappelijke activiteiten van de discipline; 2. de nodige flexibiliteit om de historische kennis en historische vaardigheden te integreren in een niet-strikt-historisch beroep. 4. Uitgangspunten van de algemene didactiek 1. De opleiding geschiedenis is verantwoordelijk voor de wetenschappelijke en de beroepsvoorbereidende kwaliteit van het opleidingsprogramma en voor de efficiëntie waarmee het wordt aangeleerd. Het opleidingsprogramma moet aansluiten bij de doelstellingen en minimumeisen zoals hierboven geformuleerd, het moet een goede samenhang vertonen waarbij de grondige basisopleiding van de eerste cyclus uitmondt in een competentie die een zekere differentiatie en specialisatie tijdens de tweede cyclus mogelijk maakt. 2. De student is mede verantwoordelijk voor de effectiviteit en de voortgang van zijn studie. 18 Referentiekader

21 3. Opdat de student die medeverantwoordelijkheid ten volle zou kunnen waarmaken, dient het opleidingsprogramma doorzichtig en duidelijk te zijn. De eind- en intermediaire doelstellingen van de opleiding en van de afzonderlijke opleidingsonderdelen moeten de student van meet af aan goed bekend zijn, in het bijzonder in relatie tot de toelatingseisen, de veronderstelde voorkennis, de vereiste vaardigheden en attitudes. 4. Het leerproces dient ondersteund te worden door een moderne didactische uitrusting en door goed aansluitend studie- en onderwijsmateriaal, dat in voldoende mate voor de student moet beschikbaar zijn. Een gevarieerd gebruik van aangepaste didactische werkvormen en een efficiënte begeleiding ervan met relevante media zijn van belang. In hoofde van de student dient het opleidingsprogramma gevolgd te kunnen worden in het voorziene tijdsbestek en dient het aan te zetten tot een doelmatig gebruik van de studietijd. In de mate van het mogelijke dient rekening gehouden te worden met individuele variaties in studietempo. 5. Het vakkenpakket in de licenties dient, met inbegrip van de keuzevakken, aan te sluiten bij het lopend wetenschappelijk onderzoek. 6. Vorm en inhoud van de evaluatie van studenten dienen overeen te stemmen met de vooropgestelde leerdoelen en met de wijze waarop die leerdoelen vertaald zijn in het leerproces. De exameneisen- en vormen dienen vooraf aan de studenten duidelijk bekend gemaakt te worden. 7. De eindverhandeling moet duidelijk het sluitstuk van de studie zijn, waar de student de verworven kennis, inzichten en vaardigheden kan laten zien. In de eindverhandeling moet de historische inbreng gewaarborgd zijn. De begeleiding dient een gestructureerd karakter te hebben en de zelfwerkzaamheid te bevorderen. 8. De opleiding dient een systeem van studie- en studentenbegeleiding te bevatten dat gericht is op het voorkomen en tijdig signaleren van studieproblemen, alsmede op het doen van suggesties voor oplossingen. 9. De opleiding zal de nodige aandacht besteden aan de organisatie van een derde cyclus onderwijs in de discipline. Om de degelijkheid en efficiëntie hiervan op te voeren zal dit onderwijs best in het kader van interuniversitaire samenwerking, eventueel op internationale schaal, worden uitgebouwd. 10. De stafleden zullen ten slotte de nodige aandacht besteden aan de nascholing en permanente vorming van de afgestudeerden in hun discipline. Ze zullen de nodige maatregelen treffen om dit belangrijke onderdeel van de opleiding optimaal te organiseren in samenspraak met de gespecialiseerde diensten van de universiteit en liefst in samenwerking met andere universiteiten. 11. Er is een structurele aandacht voor de onderwijskwaliteiten van de staf. De stafleden streven naar een evenwichtige houding tussen onderwijs en onderzoek. Onderwijs moet een zelfde rol spelen in het carrièreperspectief als onderzoek. Referentiekader 19

22 20

23 III. Algemene opmerkingen De commissie is over het algemeen zeer tevreden over de kwaliteit van de opleidingen Geschiedenis in Vlaanderen. Alle vijf bieden ze kwaliteitsvol, wetenschappelijk onderwijs aan. Voorafgaand aan de grondige vergelijking van de opleidingen wil de commissie enkele algemene tendensen beschrijven en enkele aspecten benoemen die volgens haar typisch en kenmerkend zijn voor het huidige Geschiedenisonderwijs in Vlaanderen. Voorafgaand aan dit wenst ze echter een kanttekening te maken bij haar taak als visitatiecommissie. Deze taak werd bemoeilijkt door de hervormingen in het hoger onderwijs naar aanleiding van de Bolognaverklaring. De respectieve instellingen waren op het ogenblik van de visitatie volop bezig met het herwerken van hun programma s. In bepaalde opleidingen waren de programma s reeds gewijzigd volgens de kracht- en richtlijnen van de bamastructuur, in andere niet. De visitatie werd bijgevolg gekenmerkt door een voortdurende wisselwerking tussen oud en nieuw. De moeilijkheid van deze situatie bestond er in dat de commissie voor de opdracht stond om een situatie te beoordelen die binnenkort zal verdwijnen. Zij heeft getracht deze taak zo goed mogelijk te volbrengen door in haar beoordelingen wel degelijk de nadruk te leggen op de huidige situatie maar toch ook te verwijzen naar de toekomst en de verbeteringen die daarvoor mogelijk zijn. De commissie werd niet geacht een alomvattend oordeel uit te spreken over de bamavoorstellen van de opleidingen. Zij geeft in dit rapport dan ook enkel een appreciatie over de bamastructuur en de te verwachten veranderingen weer. De commissie werd ten eerste getroffen door de wetenschappelijkheid van de opleidingen Geschiedenis. Het zeer degelijke onderzoek dat verricht wordt door de staf vindt over het algemeen zijn doorstroom naar het onderwijs, de syllabi en zeer zeker de eindverhandelingen van de studenten. De eindverhandeling heeft, als sluitstuk van de opleiding, steeds een zeer belangrijke rol gehad in het Geschiedenisonderwijs. De waarde en het gewicht hiervan moet volgens de commissie dan ook bewaard blijven in de nieuwe onderwijsstructuur, zoniet zou men erosie plegen op de eigen merites. Ten tweede viel de brede vorming in de verschillende instellingen haar op. De opleidingsprogramma s zijn doordrongen van een historisch-kritisch karakter, bevatten een breed historisch referentiekader evenals een situering in het algemeen Algemene opmerkingen 21

24 cultureel referentiekader. Afgestudeerden Geschiedenis zijn breed inzetbaar op de arbeidsmarkt en geliefd omwille van hun kritisch, analytisch denkvermogen. De werkcolleges met historische oefeningen ondersteunen deze vaardigheden en dragen daarnaast bij tot het wetenschappelijk karakter van de opleiding Geschiedenis. Binnen deze algemene tendensen en vergelijkbare karakteristieken zijn de opleidingen echter zeer verschillend en leggen ze hun eigen klemtonen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de historische perioden die ze aanbieden als onderwerp van de historische overzichten en oefeningen in de kandidaturen maar ook als specialisatie in de licenties. De UGent biedt alle historische perioden aan, zowel in de kandidaturen als licenties, zowel historische overzichten als historische oefeningen. Dergelijke vaststelling kan de commissie niet doen in de andere instellingen. Oudheid als geschiedbeoefening bestaat bijvoorbeeld enkel in de UGent, de VUB en in de opleiding Oude Geschiedenis van de K.U.Leuven. Ook komt Eigentijdse geschiedenis niet overal voor. Als reactie hierop kan de commissie enkel het belang van het diachronisch Geschiedenisonderwijs aanstippen. Het unieke karakter dat het Geschiedenisonderwijs vergaard heeft door de behandeling van alle tijdperken in één opleiding is een verworvenheid. Als één universiteit tekort schiet in deze opdracht, worden de anderen bedreigd. Het is volgens de commissie cruciaal dat studenten de mogelijkheid hebben om binnen één opleiding minstens een algemene confrontatie aan te gaan met alle historische perioden. De opleidingen Geschiedenis moeten ten derde zowel op onderwijs- als onderzoeksvlak meer interuniversitaire samenwerkingsverbanden creëren. Op het gebied van onderwijs moet de uitwisseling van docenten en studenten gestimuleerd worden. De bedoeling hiervan is in eerste instantie om de eigen expertise op te drijven en uit te breiden door het contact met peers, maar ook om de studenten van de eigen universiteit te laten genieten van de expertise die in andere universiteiten aanwezig is. Op onderzoeksgebied is het volgens de commissie opportuun om de synergie te vergroten en de ontwikkeling van gezamenlijke onderzoeksprojecten verder op te drijven. De bamastructuur biedt de opleidingen kansen in dit verband. Ten vierde viel het de commissie op dat er een groeiende aandacht is voor de ontwikkeling en implementatie van een onderwijsvisie in het universitair onderwijs. Deze trend zet zich ook door in de opleidingen Geschiedenis, hoewel bepaalde opleidingen hierin een voortrekkersrol spelen. Sommige opleidingen integreren een onderwijsvisie in het opleidingsprogramma in overleg met de academische overheid, anderen doen dit op eigen initiatief. De commissie hoopt echter dat het veralgemeende belang van een onderwijsvisie niet ontaardt in een wilde innovatiedrift. Een huidige vernieuwingsgang bezorgt de opleidingen een dynamisch karakter, maar tegelijkertijd groeit de vrees dat er zich terzake een saturatie aftekent. Deze kan de taakbelasting van de staf tot slachtoffer maken. 22 Algemene opmerkingen

25 De opgang van technologische onderwijsmedia vormt een vijfde observatie van de commissie. Elektronische leeromgevingen bieden soms aanvullend bij, soms in tegenstelling tot hoorcolleges studenten de mogelijkheid om kennis, inzicht en vaardigheden te combineren. Ook vormen zij een medium waarlangs de student zijn/haar weg naar zelfstudie beter kan vinden. Zij bieden met andere woorden een belangrijke didactische meerwaarde. Ook op dit vlak kunnen er in de universiteiten verschillende snelheden vastgesteld worden. Belangrijk is evenwel dat de infrastructuur (het aantal PC s) op zich geen voldoende voorwaarde is voor het slagen van dergelijke multimediaprojecten. De wijze, de diepgang en de intensiteit van het gebruik horen eveneens tot de succesfactoren. De Vlaamse opleidingen Geschiedenis moeten ten zesde de participatie van zowel studenten als docenten bewaken. Wat de studenten betreft mist de commissie een vorm van formele netwerking. Studentenvertegenwoordigers moeten op meer formele wijze verkozen en gegroepeerd worden en hun achterban op gesystematiseerde wijze aanspreken opdat de legitimiteit en kwaliteit van de studentenvertegenwoordiging zouden bewaard blijven. Dit geldt evenzo voor docenten. In sommige universiteiten is ook de participatie en communicatie van het personeel onvoldoende gestructureerd. Tot slot is de commissie van mening dat er op financieel gebied onderscheid bestaat tussen de opleidingen. Op het niveau van personeelsbezetting (waar de vergelijking hier beperkt wordt tot het aantal ZAP-leden) is er een opleiding die meer ZAP-leden zou kunnen gebruiken maar die het voorlopig redt gezien het aantal studenten, met name de K.U.Brussel. De andere groep zit in een zeer grote ademnood, deze opleidingen moeten continu strijd leveren om de kwaliteit van onderwijs en onderzoek te waarborgen gezien het weinig personeel en het stijgende of gewoonweg grote aantal studenten (K.U.Leuven, VUB, UA en UGent). Anderzijds lijken er ook verschillen te bestaan in de toegekende budgetten voor werking en uitrusting. In de zelfevaluatierapporten waren echter onvoldoende concrete gegevens opgenomen om deze differentiatie duidelijk te stellen. Ook de allocatiemodellen werden onvoldoende inzichtelijk gemaakt voor de commissie. Hieraan gekoppeld wijst de commissie op het belang van een voldoende groot budget voor de didactische uitrusting van de leslokalen. In alle lokalen moet een minimaal comfort voorzien worden wil een les didactisch gezien slagen. Algemene opmerkingen 23

26 24

27 IV. De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief In dit hoofdstuk geeft de visitatiecommissie een overzicht van de situatie aan de verschillende universiteiten met betrekking tot 17 kwaliteitsaspecten inzake onderwijs, onderwijsorganisatie en de randvoorwaarden van een academische opleiding. Per onderwerp geeft zij haar bevindingen weer en vergelijkt deze over de verschillende opleidingen. De commissie besteedt in dit hoofdstuk voornamelijk aandacht aan de meest opvallende elementen, en aan vaststellingen die zij in meer dan één faculteit heeft gedaan. Het is niet de bedoeling van de commissie de opleidingsrapporten in dit hoofdstuk in detail te herhalen, al zullen bepaalde delen wel terugkeren in de opleidingsrapporten. 0. Inleiding De opleidingen Geschiedenis zijn academische opleidingen van vier jaar, bestaande uit twee cycli van twee studiejaren. De eerste cyclus wordt de kandidaturen genoemd, de tweede cyclus de licenties. Aan de K.U.Brussel wordt enkel de eerste cyclus aangeboden. Hier kan men kiezen voor een opleiding Geschiedenis of een opleiding Geschiedenis met zwaartepunt Wijsbegeerte. Aan de UA werd tot enkel de eerste cyclus aangeboden. De tweede cyclus in de UA werd niet mee gevisiteerd omdat deze op het ogenblik van de visitatie nog in een startfase verkeerde. Aan de UGent, de VUB en de K.U.Leuven worden wel de twee cycli aangeboden. Wat de K.U.Leuven betreft wordt de eerste cyclus Geschiedenis: Middeleeuwen, Nieuwe Tijd, Nieuwste Tijd zowel te Leuven als te Kortrijk (KULAK) aangeboden. In Leuven zelf organiseert het Departement Geschiedenis deze opleiding, het Departement Klassieke Studies organiseert de opleiding Geschiedenis: Oudheid. In dit rapport zullen deze opleidingen gemakkelijkheidshalve Oude Geschiedenis en Moderne Geschiedenis genoemd worden. Aangezien bij twee van de bezochte instellingen enkel de kandidaturen werden gevisiteerd, zullen de vergelijkingen niet steeds betrekking hebben op alle opleidingen. Dit wordt steeds duidelijk aangegeven in het rapport. De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief 25

28 1. Onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen De visitatiecommissie is van oordeel dat alle opleidingen doordachte doelstellingen en eindtermen voor hun opleiding(en) Geschiedenis aangeven. Voor de UA, de VUB en de K.U.Leuven sluiten deze doelstellingen en eindtermen zeer goed aan bij de door de commissie geformuleerde doelstellingen en minimumeisen in het referentiekader. Voor de UGent komen ze globaal gezien overeen met deze eisen maar zijn ze minder transparant. Aan de K.U.Brussel wordt volgens de commissie in de omschrijving van de doelstellingen en de eindtermen onvoldoende aandacht besteed aan de ontwikkeling van attituden en in het onderwijskundig referentiekader worden de te verwerven vaardigheden onvoldoende geëxpliciteerd. De integratie van een onderwijsvisie of onderwijsprofiel in het geheel van doelstellingen en eindtermen is duidelijk voor de K.U.Leuven en duidelijk maar wat te ambitieus voor de UA. Voor de K.U.Leuven is de afstemming op het centrale onderwijsconcept Begeleide Zelfstudie zeer goed. Dezelfde vaststelling deed de commissie in de UA: de onderwijskundige principes zijn hier zeer goed geïntegreerd in de doelstellingen en eindtermen. De integratie van een onderwijsvisie is minder helder bij de VUB, UGent en K.U.Brussel. De opleidingen Geschiedenis van de VUB en de UGent kiezen voor een eigen onderwijsfilosofie, los van een centrale visie. Voor de K.U.Brussel ontbreekt de afstemming op de centrale onderwijsvisie. De vertaling van de vooropgestelde doelstellingen en eindtermen in het opleidingsprogramma is voor de UA, de K.U.Leuven en de VUB zeer duidelijk. De commissie stelt zich echter vooral vragen bij de haalbaarheid van de doelstellingen van de UA. Ze vreest dat deze te ambitieus zijn en onbereikbaar gegeven de financiële randvoorwaarden. Dit probleem lijkt zich minder te stellen in de andere universiteiten. De bekendheid met deze doelstellingen is volgens de commissie theoretisch gezien overal gewaarborgd door de vermelding ervan in studiegidsen en opleidingsfiches. In de praktijk blijken studenten evenwel weinig inzicht te hebben in de eindtermen die ze moeten bereiken. Hetzelfde geldt in sommige instellingen voor de onderwijsfilosofie. Zo is bijvoorbeeld in de K.U.Brussel de kennis van het onderwijsconcept Onderwijs in dialoog zeer beperkt bij de studenten. De commissie raadt de instellingen aan de eigen onderwijsvisie voldoende transparant te maken bij de studenten en deze onderwijsvisie in het opleidingsprogramma te vervlechten. 26 De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief

29 2. Programma 2.1. Opbouw en inhoud van het programma De commissie spreekt zich positief uit over de opbouw van de programma s. Ze zijn sequentieel opgebouwd, vertonen interne samenhang en de eerste cyclus bereidt op een grondige wijze voor op de tweede cyclus, ook in de UA en de K.U.Brussel. De interne samenhang en afstemming kan hier en daar nog verbeterd worden, zo zou bijvoorbeeld de K.U.Leuven blijvend aandacht moeten besteden aan de inhoudelijke en programmatorische afstemming van de methodologische opleidingsonderdelen op elkaar. De VUB moet nog een evenwichtsoefening maken om de belasting van de eerste en tweede kandidatuur op elkaar af te stemmen. De commissie is zeer tevreden dat vier van de vijf instellingen de uitspraken van de vorige visitatiecommissie naar waarde hebben geschat en pogingen hebben gedaan om de pijnpunten weg te werken. Expliciete verwijzingen hiernaar zijn opgenomen in de respectieve deelrapporten. De commissie betreurt wel dat de opvolging van de vorige visitatie in de K.U.Brussel beperkt bleef. Op basis van de aangeleverde informatie stelt de commissie een schematische vergelijking op van de vijf programma s van de kandidatuuropleidingen (zie bijlage 3, Tabel 1). Deze vergelijking is interessant omdat de eigen klemtonen die in de opleidingsprogramma s worden gelegd duidelijk naar voor komen. De tabel is als volgt opgebouwd: er wordt een onderscheid gemaakt tussen historische overzichten, methodologische 1 opleidingsonderdelen, algemeen vormende opleidingsonderdelen en talen (m.i.v. verklaring van historische teksten). Steeds wordt het totaal aantal studiepunten en college-uren dat de faculteit aan het desbetreffende opleidingsonderdeel besteedt, aangeduid. Voor de K.U.Brussel wordt enkel het programma Geschiedenis en voor de K.U.Leuven enkel het programma Moderne Geschiedenis opgenomen om zo de vergelijkbaarheid te vergroten. 1. Wat hier methodologisch wordt genoemd, is veel omvangrijker dan deze term doet vermoeden. Het gaat zowel om de theorie en toepassing van de historische methode als de heuristiek, de historiografie en het werken met bibliografieën. Om de leesbaarheid te vergroten wordt in het rapport de term methodologisch benut. De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief 27

30 Tabel 2 Aantal studiepunten per opleiding per domein, volgens indeling van tabel 1, voor de eerste cyclus Verplicht Verplicht Verplicht Verplicht talen Keuze aantal SP aantal SP aantal SP aantal SP (m.i.v. historische methodolo- algemeen verklaring overzichten gische vormende historische opleidings- opleidings- teksten) onderdelen onderdelen UA K.U.Brussel , waarvan 4 geen te kiezen uit voorgesteld aanbod VUB 44 42, waarvan 26, waarvan 8 24 te kiezen 16 te kiezen uit uit voorgesteld voorgesteld aanbod aanbod K.U.Leuven 38 46, waarvan 30 8, te kiezen uit geen (Moderne 18 te kiezen voorgesteld Geschiedenis) uit aanbod voorgesteld aanbod UGent 44 50, waarvan 21, waarvan 9 5 geen 34 te kiezen te kiezen uit uit voorgesteld voorgesteld aanbod aanbod Tabel 2 vormt een rudimentaire samenvatting van Tabel 1. Zij geeft de verdeling van de studiepunten per soort van opleidingsonderdelen aan. Het onderscheid is hier enigszins anders. In de eerste vier kolommen wordt aangeduid hoeveel studiepunten verplicht van deze vier soorten opleidingsonderdelen moeten gevolgd worden. De laatste kolom duidt het aantal vrijheidsgraden aan. Het aantal studiepunten dat aan talen wordt besteed, wordt hier enkel weergegeven in zoverre de opleiding binnen het verplichte pakket talen of een opleidingsonderdeel Verklaring van historische teksten aanbiedt. Op basis van Tabel 1 en Tabel 2 oordeelt de commissie dat wat betreft de historische overzichten de UGent het meest volledige kandidatuurprogramma aanbiedt. Alle historische perioden komen aan bod en ook aan het mondiale perspectief wordt aandacht besteed. 28 De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief

31 Dit laatste mist de commissie in de K.U.Leuven, de K.U.Brussel en de UA. Mondiale geschiedenis ontbreekt helemaal in de kandidaturen van de K.U.Leuven en de K.U.Brussel en wordt slechts als een keuzemogelijkheid aangeboden in de UA. De commissie is er voorstander van om reeds in de kandidaturen dergelijke opleidingsonderdelen aan te bieden. Samen met de VUB besteedt de UGent het grootste aantal studiepunten aan historische overzichten. Wat de methodologische opleidingsonderdelen betreft zijn de K.U.Brussel en de UGent de koplopers. In alle universiteiten echter werd het duidelijk hoeveel belang wordt gehecht aan geschiedbeoefening, de methodologie en de zogenaamde Oefeningen. Dit is een toestand die de commissie erg apprecieert. Wat de algemene vorming betreft is de commissie van oordeel dat voornamelijk de K.U.Brussel en de K.U.Leuven een sterk, breed aanbod van verplichte opleidingsonderdelen hebben. Hun verplicht aanbod omvat zowel filosofie, economie, sociologie, recht en literatuur en verzekert daarmee de brede vorming bij de studenten. In de andere opleidingen, voornamelijk de VUB, kiezen de studenten veel meer zelf de algemeen vormende opleidingsonderdelen die ze willen volgen. De commissie wil deze brede keuzemogelijkheden echter niet bekritiseren. Immers, de mogelijkheden om zelf de opleidingsonderdelen inzake de algemene vorming te kiezen, zoals deze bestaan in de VUB, de UA en de UGent, hebben als voordeel dat een student zich al van bij de start kan verdiepen in bepaalde specialisaties of voorkeuren. Wat ten slotte ook opvalt is dat de UA zich bij het verplicht aanbod van de algemene vorming hoofdzakelijk toespitst op wijsgerige opleidingsonderdelen. Men mag zich hier echter niet op vastpinnen omdat in drie opleidingsonderdelen wegens de omvorming van het programma niet werden ingericht. Wat de talen betreft bieden enkel de K.U.Brussel, de K.U.Leuven en de UGent verplichte opleidingsonderdelen in deze richting aan. Het gaat bij deze universiteiten niet om onderwijs in de levende talen, enkel om één of meerdere opleidingsonderdelen Verklaring van historische teksten. Het aanbod van talenonderwijs in zijn algemeenheid (zowel de levende talen als de verklaring van historische teksten) is volgens Tabel 1 in de VUB zeer groot en in de UA behoorlijk groot, dit zijn echter allen keuzemogelijkheden. De opleiding Geschiedenis van de UGent biedt geen afzonderlijke cursus voor levende talen aan in de kandidaturen. Op de keuzemogelijkheden wordt later in deze paragraaf ingegaan. Het opstellen van een gelijkaardige tabel met een volledig overzicht over de opleidingsonderdelen voor de tweede cyclusopleiding bleek niet mogelijk wegens het grote aanbod van keuzemogelijkheden. Wel wordt in Tabel 3 de verdeling van studiepunten over de verschillende soorten van opleidingsonderdelen aangegeven. Hieruit blijkt dat de universiteiten ook in de licenties eigen klemtonen blijven leggen. De aandacht voor de eindverhandeling is gelijklopend (zie ook paragraaf 3). Het grootste verschil is op te merken in het aanbod van methodologische opleidingsonderdelen. De VUB besteedt in de licenties duidelijk meer aandacht aan de geschiedbeoefening. De keuzevrijheid is min of meer gelijklopend, hoewel de keuze vooral in de K.U.Leuven sterk gestuurd wordt. Het aantal vrijheidsgraden in de UGent is in de licenties het grootst. De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief 29

32 Tabel 3 Aantal studiepunten per opleiding per domein, voor de tweede cyclus Verplicht Verplicht Verplicht Keuze Eindverhandeling aantal SP aantal SP aantal SP historische methodolo- algemeen overzichten gische vormende opleidings- opleidingsonderdelen onderdelen VUB 31, waarvan 35, te kiezen te kiezen uit uit voorgesteld voorgesteld aanbod aanbod K.U.Leuven 40,waarvan 20, waarvan (Moderne 30 bepaald 15 te kiezen Geschiedenis) door keuze uit verhandeling voorgesteld aanbod UGent 42, te kiezen 15, te kiezen uit uit voorgesteld voorgesteld aanbod aanbod Verder wenst de commissie een aantal vaststellingen mee te geven die zij in verschillende instellingen deed. Ten eerste stelt ze vast dat het onderricht in de levende talen in de verschillende instellingen een heikel punt blijft. Studenten blijken vaak over onvoldoende taalkennis te beschikken. De commissie is van mening dat het niet onmiddellijk de taak van Geschiedenisopleidingen is om talenkennis bij te brengen. Wel is het hun opdracht om deze kennis te stimuleren en aan te wakkeren. Dit gebeurt in de UA en de VUB, waar studenten kunnen kiezen voor taalopleidingsonderdelen. De studenten van de K.U.Leuven, de UGent en ook deze van de VUB kunnen bijkomende taalcursussen gaan volgen in respectievelijk het Centrum voor Levende Talen, het Universitair Centrum voor Talenonderwijs of in het Instituut voor Taalonderwijs. Aan de K.U.Brussel bestaan dergelijke mogelijkheden niet. Daarnaast worden ook anderstalige teksten en artikels gebruikt als toevoeging aan de syllabi. De commissie waardeert deze inspanningen. Ze moedigt echter aan om taalopleidingsonderdelen overal als keuzemogelijkheid in te voeren. De commissie is ten tweede voorstander van de integratie van verplichte opleidingsonderdelen Verklaring van historische teksten in de opleidingsprogramma s. 30 De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief

33 Dergelijke opleidingsonderdelen blijven te Antwerpen in hun expliciete vorm afwezig. De opleiding Geschiedenis van de VUB biedt het enkel als keuzemogelijkheid aan. Ten derde verloopt de afstemming van algemeen vormende opleidingsonderdelen op historische thema s nog moeizaam. Vooral de UA zou dit moeten bijschaven. Ten vierde is de commissie voorstander van de aanwezigheid van de opleidingsonderdelen Kwantitatieve methoden en Psychologie. Deze opleidingsonderdelen maken niet bij alle universiteiten deel uit van het opleidingsprogramma. Kwantitatieve methoden beschouwt de commissie nochtans als een noodzakelijk curriculumonderdeel van een historische opleiding. Het is voorlopig enkel in de K.U.Leuven en de VUB opgenomen als verplicht opleidingsonderdeel, in de UA als een keuzemogelijkheid. Indien het opleidingsonderdeel aanwezig is, stemt de invulling ervan de commissie evenwel niet tevreden. Het opleidingsonderdeel Statistiek in de UA is inhoudelijk te moeilijk en uitgebreid voor historici. Psychologie ziet de commissie niet noodzakelijk als een verplicht opleidingsonderdeel, maar wel als een keuzemogelijkheid. De commissie is sterke voorstander van een brede vorming en daar kan afhankelijk van de interesse van de student ook Psychologie toe behoren. In de bamastructuur zal deze mogelijkheid in het merendeel van de instellingen evenwel bestaan. Ten vijfde deed de commissie in alle opleidingen de vaststelling dat er een zeer onevenwichtige interesse bestaat voor de verschillende historische perioden. Middeleeuwen en Oudheid worden over het algemeen weinig gekozen door studenten, terwijl vooral Pre- en protohistorie (UGent), Nieuwe en Nieuwste Tijd (VUB, UGent, K.U.Leuven) zeer populair zijn. De tendens van de onevenwichtige instroom in de verschillende historische perioden neemt in de VUB en de UGent buitengewone proporties aan en heeft een grote invloed op de taakbelasting van het personeel. Ook stelt de commissie vast dat de algemene studietijd van elk van de historische perioden binnen eenzelfde opleiding niet gelijklopend is. In de VUB is Middeleeuwen veel minder zwaar voor studenten dan de andere historische perioden, in de K.U.Brussel krijg bijvoorbeeld de Oudheid minder aandacht dan de andere perioden. De richting Middeleeuwen kent anderzijds zowel in de K.U.Leuven als de UGent een behoorlijke instroom. De beginvoorwaarden die vaak worden gesteld voor de perioden Middeleeuwen en Oudheid, namelijk kennis van Latijn (en ev. Grieks) schrikken blijkbaar toch niet alle studenten af. De commissie waardeert dan ook dat op deze wijze de kennis van de oude talen op goede wijze in stand wordt gehouden, zoals dit geldt voor de opleiding Oude Geschiedenis te Leuven. De commissie is ten zesde van oordeel dat de programma s op een goede wijze rekening houden met de instroomkenmerken van de studenten. Zoals reeds bleek uit het voorgaande overzicht, is de commissie van oordeel dat er voldoende keuzemogelijkheden bestaan in de universiteiten. In de kandidaturen is er een beperkte tot ruime mogelijkheid, hoewel hier steeds binnen een voorgesteld aanbod van historische opleidingsonderdelen moet gekozen worden. In de De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief 31

34 UGent is er in de kandidaturen de grootste keuzemogelijkheid, gevolgd door de VUB en de K.U.Leuven (cf. Tabel 2). De UA biedt geen keuze aan binnen haar pakket van historische opleidingsonderdelen, maar is dan weer de enige die reeds in de kandidaturen een echte vrije keuzemogelijkheid biedt. De commissie waardeert de verscheidenheid die hierin bestaat tussen de universiteiten. Ze is ook van oordeel dat het zeker in de eerste jaren van een universitaire opleiding niet noodzakelijk is een zeer groot gamma aan keuzemogelijkheden te bieden. Sturing blijft vereist. De vijf bezochte instellingen voldoen aan dit criterium. In de licenties zijn de keuzemogelijkheden meer uitgewerkt. Ook voor de licenties zijn de vrijheidsgraden in de UGent het grootst. Ze waardeert dit, maar wil geen afbreuk doen aan de eigenheid van de overige instellingen. De commissie oordeelt ten achtste dat het niveau van het gehele programma in de vijf instellingen goed is. Ook verloopt de afstemming op het historisch onderzoek op het onderwijs in alle instellingen op bevredigende wijze. De opleiding Geschiedenis van de K.U.Brussel kan als kandidatuuropleiding voor bepaalde opleidingsonderdelen echter nog meer inspanningen doen om haar onderwijs voldoende onderzoeksgericht te maken en aandacht te besteden aan onderzoeksvaardigheden bij studenten. Ten slotte stelt de commissie vast dat de Vlaamse Geschiedenisopleidingen steeds meer inspanningen doen om af te stappen van het puur inhoudelijke en kennisgerichte. Er wordt gradueel plaats gemaakt voor alternatieve, interdisciplinaire vormen van leren, waarvan het Historisch atelier van de K.U.Leuven en de K.U.Brussel een uitstekend voorbeeld vormt. Op deze wijze worden ook communicatie- en onderzoeksvaardigheden meer dan vroeger geoefend, hoewel ook hier nog verbetering mogelijk is. De commissie waardeert wel de uitgebreide aandacht die de laatste tijd gaat naar het verwerven van ICT-vaardigheden. De Vlaamse Geschiedenisopleidingen nemen wat dit betreft een bijzondere plaats in het geheel van de opleidingen Letteren en Wijsbegeerte Onderwijsleersituatie De commissie is tevreden over de werkvormen die gehanteerd worden in de verschillende opleidingen Geschiedenis. Voor alle opleidingen is er een grote evolutie merkbaar ten opzichte van de vorige visitatie. De zelfstandigheid van studenten wordt meer dan vroeger aangesproken. De werkvormen sluiten dan ook voldoende tot goed aan bij de vooropgestelde doelstellingen van de respectieve instellingen. Het is evenwel opvallend dat het hoorcollege een favoriete werkvorm blijft in het Vlaamse Geschiedenisonderwijs. De commissie heeft hier niets op tegen, zolang de hoorcolleges niet enkel op informatieoverdracht en reproductie zijn gericht en er een gezonde afwisseling bestaat met andere werkvormen. De opleiding Oude Geschiedenis in de K.U.Leuven heeft nog steeds een te groot aantal hoorcolleges. 32 De opleidingen Geschiedenis in vergelijkend perspectief