VLAAMSE INTERUNIVERSITAIRE RAAD DE ONDERWIJSVISITATIE ROMAANSE TALEN

Transcriptie

1 VLAAMSE INTERUNIVERSITAIRE RAAD DE ONDERWIJSVISITATIE ROMAANSE TALEN Een onderzoek naar de kwaliteit van de opleidingen Romaanse talen aan de Vlaamse universiteiten Brussel, november 2000

2 Voorwoord In dit rapport brengt de visitatiecommissie Romaanse talen verslag uit over haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van het onderzoek dat zij in de periode februari - april 2000 heeft verricht naar de kwaliteit van de academische opleidingen Romaanse talen aan de Vlaamse universiteiten. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de betrokken universiteiten en van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VL.I.R.) met betrekking tot de kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. Hoewel de visitatie afzonderlijk in Vlaanderen plaatsvond, moet ze tevens gesitueerd worden in de bestaande samenwerking tussen de VL.I.R. en zijn Nederlandse tegenhanger, de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU). Dit komt onder meer tot uiting in de gehanteerde procedure. Het rapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en faculteiten, en is in het bijzonder gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Belangrijk hierbij is de opmerking van de commissie dat het in eerste instantie de bedoeling is dat haar rapport binnen elke faculteit aanleiding geeft tot discussie over op welke punten de betrokkenen zelf binnen de gegeven randvoorwaarden verbetering nodig en mogelijk achten. Daarnaast kan ook gehoopt worden dat het rapport voor de opleidingen aanleiding is om, waar mogelijk en zinvol, in onderling overleg te werken aan de verdere optimalisering van de positief beoordeelde kwaliteit. Vastgesteld kan worden dat de universiteiten steeds meer belang hechten aan de kwaliteitszorg in het algemeen, en aan de opvolging van de aanbevelingen van visitatiecommissies in het bijzonder. Gelet op de inspanningen van de universiteiten terzake ben ik ervan overtuigd dat ook aan de aanbevelingen van de visitatiecommissie Romaanse talen waar mogelijk gevolg zal worden gegeven. Naast het leveren van een bijdrage tot kwaliteitshandhaving en -verbetering, moet het rapport tevens de bredere samenleving inlichten over de verschillende aspecten van het academisch onderwijs in de Romaanse talen, en informatie verschaffen over de wijze waarop de betrokken opleidingen omgaan met de kwaliteit van het onderwijs. Aan deze opdracht wordt ruimschoots voldaan, niet alleen in de opleidingsrapporten, maar ook in het algemeen gedeelte van het rapport waarin de situatie aan de verschillende universiteiten op een aantal kwaliteitsaspecten wordt vergeleken. De lezer moet zich echter terdege realiseren dat de rapportering van de visitatiecommissie slechts één fase is in het proces van kwaliteitszorg en dat het voorliggende rapport slechts een momentopname biedt van het academisch onderwijs in de Romaanse talen. De commissie dankt in haar inleiding al diegenen die binnen de universiteiten bij de voorbereiding en uitvoering van deze visitatie waren betrokken. Ik sluit mij graag bij deze dank aan. Daarenboven is de VL.I.R. in het bijzonder veel dank verschuldigd aan de Voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de deskundigheid en de inzet waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Prof. dr. Els Witte Voorzitter VL.I.R. 11/2000 2

3 Inhoud Voorwoord 2 Deel 1: Algemeen deel 5 I. De onderwijsvisitatie Romaanse talen 7 1. Inleiding 7 2. De betrokken opleidingen 7 3. De visitatiecommissie Samenstelling Taakomschrijving Werkwijze 8 4. Korte terugblik op de visitatie 9 5. Opzet en indeling van het rapport 10 II. Het referentiekader Inleiding Referentiekader 11 III. De opleidingen in vergelijkend perspectief Algemene vaststellingen en aanbevelingen Specifieke vaststellingen en aanbevelingen Onderwijsfilosofie en doelstellingen Het Programma Opbouw van het programma Inhoud van het programma Gebruikte werkvormen Toetsing Vaardigheden van studenten /2000

4 2.3. Eindverhandeling/scriptie De student en zijn/haar onderwijs Instroom en totaal aantal studenten Slaagcijfers en rendementen Gemiddelde studieduur Studeerbaarheid Studietijd Studievoorlichting en -begeleiding De Faciliteiten De Afgestudeerden De Staf Internationalisering Interne Kwaliteitszorg 24 Deel 2: Opleidingsrapporten Katholieke Universiteit Leuven - de opleiding Romaanse talen Universiteit Antwerpen - de opleiding Romaanse talen Vrije Universiteit Brussel - de opleiding Romaanse talen Universiteit Gent - de opleiding Romaanse talen 71 Bijlagen Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 85 Bijlage 2: Bezoekschema s 87 11/2000 4

5 DEEL I ALGEMEEN DEEL 5 11/2000

6 11/2000 6

7 I. De onderwijsvisitatie Romaanse talen 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Romaanse talen verslag uit over haar bevindingen over de academische opleidingen Taal- en letterkunde: Romaanse talen aan de Vlaamse universiteiten die zij in de periode februari-april 2000, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VL.I.R.), heeft gevisiteerd. De commissie heeft getracht om zich een zo goed mogelijk beeld te vormen van de kwaliteit van de betrokken opleidingen en van de wijze waarop binnen het kader van deze opleidingen met de kwaliteit wordt omgegaan. Over elk van de door haar bezochte opleidingen heeft de visitatiecommissie een facultair rapport geschreven. In deze rapporten worden de conclusies en aanbevelingen per opleiding weergegeven. Op basis van de facultaire rapporten heeft de visitatiecommissie het algemene rapport opgesteld, waarin de belangrijkste conclusies en aanbevelingen per thema en vergelijkenderwijs worden aangeboden. Hierdoor krijgen de opleidingen ook de mogelijkheid om zich te situeren ten opzichte van elkaar. 2. De betrokken opleidingen De visitatiecommissie heeft de opleidingen Romaanse talen bezocht aan de volgende universiteiten: van 7 t/m 9 februari 2000: Katholieke Universiteit Leuven van 14 t/m 16 februari 2000: Universiteit Antwerpen van 7 t/m 9 maart 2000: Vrije Universiteit Brussel van 3 t/m 5 april 2000: Universiteit Gent DE ONDERWIJSVISITATIE ROMAANSE TALEN 7 11/2000

8 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Romaanse talen werd ingesteld door de VL.I.R. bij besluit van 23 november De commissie had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Prof. dr. P.W.M. de Meijer, emeritus gewoon hoogleraar Italiaanse letterkunde, Universiteit van Amsterdam. Leden: - Prof. dr. W.H. Haverkate, hoogleraar Spaanse taalkunde, Universiteit van Amsterdam - Dr. J.M.M. Houppermans, docent Franse letterkunde, Universiteit Leiden - Prof. dr. J.R. Klein, gewoon hoogleraar Franse taalkunde, Université Catholique de Louvain - Dr. R.E.V. Stuip, hoofddocent Oud-Franse letterkunde, Universiteit Utrecht Mevr. A. Van Linthoudt, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan het VL.I.R.-secretariaat, trad op als secretaris van de commissie tot 15 mei Vanaf 15 mei werd zij vervangen door mevr. L. Sercu (tot 30 juni). De finalisering van het rapport werd verzorgd door dhr. L. Deweghe. Voor een kort curriculum vitae van de leden van de visitatiecommissie wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving In het instellingsbesluit werd de taak van de visitatiecommissie als volgt omschreven: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis; b. het doen van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering Werkwijze De commissie hield haar installatievergadering op 10 december Tijdens deze vergadering heeft de commissie een referentiekader geformuleerd (zie algemeen deel, hoofdstuk II.), waarin de minimumeisen werden vastgelegd waaraan de opleidingen Romaanse talen naar haar opvatting zouden moeten voldoen. Voorts wijdde de commissie er een eerste bespreking aan de zelfstudies en werd het programma van de bezoeken vastgelegd. De bezoeken zijn aan alle universiteiten volgens een analoog stramien verlopen en duurden twee en een halve dag De bezoekschema's van de visitatiecommissie is toegevoegd in bijlage 2. 11/ DE ONDERWIJSVISITATIE ROMAANSE TALEN

9 Tijdens de namiddag voorafgaand aan het eigenlijke bezoek vond een voorbereidende vergadering van de visitatiecommissie plaats. Hierna volgde een kennismaking met de opleidingsverantwoordelijken en met vertegenwoordigers van de academische overheid en van de faculteit. Tijdens de eigenlijke visitatie heeft de commissie gesprekken gevoerd met het faculteitsbestuur en de opstellers van de zelfstudie, afzonderlijk met studenten en AP-leden uit de opleidings- of onderwijscommissie, de kandidatuurstudenten, de licentiestudenten, de AAP-leden en bursalen, de ZAP-leden eerste en tweede cyclus, afgestudeerden, verantwoordelijken voor studieadvies en -begeleiding, ombudspersonen en verantwoordelijken voor internationalisering. In elk programma werd tevens de mogelijkheid tot bijkomende gesprekken voorzien. Deze konden plaatsvinden op verzoek van de visitatiecommissie zelf of op verzoek van betrokken personen uit de bezochte opleiding. Verder heeft de commissie kennis genomen van bijkomende informatie, zoals eindverhandelingen/ scripties, verslagen, schriftelijk studiemateriaal, tijdschriften en handboeken, door de opleidingen ter beschikking gesteld. Tevens werden onderwijsruimten, computerfaciliteiten en bibliotheken bezocht. Aan het einde van elk bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling gepresenteerd aan de gevisiteerde opleiding. Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Hierbij werden zowel de deelrapporten als het vergelijkend deel voor reactie voorgelegd aan de betrokken opleidingen. 4. Korte terugblik op de visitatie De visitatiecommissie heeft haar opdracht met genoegen uitgevoerd. Zij wenst haar dank uit te spreken ten aanzien van al diegenen die binnen de universiteiten bij de voorbereiding en uitvoering van deze visitatie waren betrokken. De commissie heeft de gastvrijheid waarmee zij door de verschillende instellingen werd ontvangen ten zeerste op prijs gesteld. In het bijzonder heeft zij waardering voor de grote openheid waarmee de gesprekken werden gevoerd. Ofschoon de commissie voor de overgrote meerderheid bestond uit vertegenwoordigers van Nederlandse universiteiten heeft het haar geen moeite gekost zich in te leven in het specifieke kader waarbinnen de opleidingen Romaanse talen in Vlaanderen gestalte krijgen. Voor dat kader heeft de commissie in het algemeen grote waardering. De commissie heeft vastgesteld dat, met inachtneming van onderlinge verschillen, de opleidingen Romaanse talen aan de Vlaamse universiteiten over het algemeen van goede kwaliteit zijn. Voor alle instellingen geldt dat bij de beste studenten goede tot zeer goede resultaten worden behaald. De visitatiecommissie drukt haar waardering uit voor de onderwijsinspanningen in de vier instellingen, maar krachtens haar opdracht is zij meer gericht geweest op die punten die naar haar mening voor verbetering vatbaar zijn. Zij hoopt met dit rapport een constructieve bijdrage te kunnen leveren tot de optimalisering van de opleidingen Romaanse talen in Vlaanderen. Zij is er zich van bewust dat haar opvattingen op een aantal punten afwijken van deze van de instellingen zelf en dat zij wellicht aanbevelingen heeft geformuleerd waar de opleidingen het niet mee eens zijn of die niet meteen zullen kunnen worden gerealiseerd. Volgens de commissie moet het in eerste instantie de bedoeling zijn dat dit rapport binnen elke faculteit aanleiding geeft tot discussie en dat DE ONDERWIJSVISITATIE ROMAANSE TALEN 9 11/2000

10 wordt nagegaan op welke punten de faculteit zelf verbetering nodig acht, en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. De commissie is er zich van bewust dat sommige van deze randvoorwaarden niet worden bepaald door de opleidingen zelf, maar door de instellingen waarvan de opleidingen deel uitmaken. Gezien haar opdracht heeft de commissie echter ook de verantwoordelijkheid van de instellingen nadrukkelijk in haar beschouwingen betrokken. De commissie hoopt dat realisaties en werkwijzen van de ene universiteit de andere zullen inspireren en motiveren, en dat haar rapport binnen de universiteiten een bijdrage zal leveren tot de verdere optimalisering van het universitair onderwijs in de Romaanse talen. Tenslotte hoopt de visitatiecommissie dat voorliggend rapport in zijn geheel ook nuttige informatie verschaft aan de buitenwereld over de verschillende aspecten van het academisch onderwijs in de Romaanse talen in Vlaanderen en een goed inzicht geeft in de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. Uiteraard is het in dit opzicht belangrijk voor ogen te houden dat het voorliggende rapport slechts de weergave kan zijn van een momentopname en dat het op een aantal punten reeds voorbijgestreefd zal zijn op het moment van publicatie. 5. Opzet en indeling van het rapport Voorliggend rapport bestaat uit twee delen. In een eerste deel beschrijft de commissie het referentiekader waarvan zij is uitgegaan bij de beoordeling van de gevisiteerde opleidingen en geeft zij vergelijkenderwijs en per thema de belangrijkste conclusies en aanbevelingen weer. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie verslag uit over de verschillende opleidingen die zij heeft gevisiteerd. 11/ DE ONDERWIJSVISITATIE ROMAANSE TALEN

11 II. Referentiekader 1. Inleiding Bij de beoordeling van de opleidingen Romaanse talen is de visitatiecommissie uitgegaan van de doelstellingen die de verschillende opleidingen zichzelf hebben gesteld. Respect voor de eigenheid van een opleiding en voor de diversiteit van dezelfde opleiding over de verschillende universiteiten heen veronderstelt immers dat in de eerste plaats wordt nagegaan of elke opleiding erin slaagt de eigen doelstellingen te realiseren. Dit neemt echter niet weg dat van elke opleiding mag worden verwacht dat zij een aantal minimumeisen verwezenlijkt. Daarom heeft de commissie de door de opleidingen gestelde doelstellingen en de manier waarop deze worden ingevuld ook getoetst aan de door haar geformuleerde minimumeisen, welke in onderstaand referentiekader worden weergegeven. Hierbij moet worden opgemerkt dat de commissie dit referentiekader noch vóór, noch tijdens de bezoeken expliciet heeft bekend gemaakt, om de instellingen toe te laten onbevangen met de commissie van gedachten te wisselen over het eigen functioneren. Uiteraard is het referentiekader wel impliciet gebleken uit vragen en suggesties tijdens de gesprekken en uit de voorlopige conclusies tijdens de mondelinge rapportering. 2. Referentiekader De opleidingen Romaanse talen beogen studenten 1. op te leiden tot een wetenschappelijk niveau, hetgeen implicaties heeft voor de inhoud en het karakter van de opleidingen; 2. voor te bereiden op een maatschappelijke loopbaan waarbij de kennis en vaardigheden die binnen de studie verworven zijn, van nut kunnen zijn. Dit betekent dat zowel het wetenschappelijk niveau als de maatschappelijke relevantie moeten worden gegarandeerd. Het spreekt ook vanzelf dat actuele ontwikkelingen binnen het vakgebied in relatie tot hun maatschappelijke achtergrond voldoende aandacht dienen te krijgen. HET REFERENTIEKADER 11 11/2000

12 De universiteit dient te voorzien in een -naar vorm en inhoud- kwalitatief en kwantitatief hoogstaand onderwijsaanbod dat voldoet aan de boven aangegeven wetenschappelijke en specifiek vakgebonden eisen. De onderdelen van de opleiding dienen goed op elkaar te zijn afgestemd. De eerste cyclus kan een meer algemene en multidisciplinaire basisopleiding bieden, terwijl in de tweede cyclus differentiatie en verdieping per vakgebied volgt. Het verdient aanbeveling dat de studenten tijdens de eerste cyclus reeds enigszins worden ingewijd in filologische methoden, in het redigeren van wetenschappelijke teksten en in het wetenschappelijk onderzoek. Binnen het programma Romaanse talen dienen volgende domeinen aan bod te komen: de taalkunde, de letterkunde, de taalvaardigheid en kennis van land en volk. Tussen de deeldomeinen dient voldoende synergie tot stand te komen. Met betrekking tot de taalkunde en de letterkunde kan worden gesteld dat de student niet alleen over voldoende en actuele kennis over deze onderdelen moet kunnen beschikken. Hij moet tevens de nodige basisvaardigheden kunnen verwerven die hem zullen toelaten zelfstandig en kritisch met wetenschappelijke literatuur en met wetenschappelijk onderzoek om te gaan. Binnen het onderwijsprogramma dient ook het taalvaardigheidsonderwijs een belangrijke plaats in te nemen, en wel in beide cycli. Ook al erkent de commissie het verschil in opzet van een academische en een hogescholenopleiding, toch is zij van mening dat een hoog niveau van taalvaardigheid vereist is, zowel in de eerste als in de tweede (en in de eventueel nog volgende derde) Romaanse taal. Het niveau dat in een vreemde taal bereikt wordt, bepaalt immers mee de wijze waarop de andere curriculumonderdelen behandeld kunnen worden. Alle taalvaardigheidsonderwijs dient op het instroomniveau van de studenten te zijn afgestemd. Het lijkt ook noodzakelijk om de studenten als onderdeel van hun studie de mogelijkheid te bieden tot een verblijf in een gebied waar de bestudeerde taal besproken wordt. Bepalend voor de kwaliteit van het onderwijsaanbod is de deskundigheid en de wetenschappelijk kritische instelling van de staf. Specialisaties binnen de staf aanwezig kunnen beperkingen, maar ook extra mogelijkheden voor de opbouw van het programma bieden. Een veelheid aan specialisaties mag niet met zich meebrengen dat studenten een eerder versnipperde indruk van het vakgebied krijgen, of dat er onvoldoende ruimte is voor verdieping. Het karakter van het onderwijsprogramma wordt in hoge mate bepaald door de te realiseren doelstellingen en eindtermen, door de vormgeving en invulling van het feitelijke leer- en vormingsproces en door de wijze waarop de voortgang van de studie wordt begeleid door momenten van evaluatie. De commissie heeft als uitgangspunt dat de opleiding voldoende nadruk moet leggen op zelfwerkzaamheid waardoor de student mede verantwoordelijkheid draagt voor zijn leerproces en voor de voortgang van zijn studie. De student dient daartoe optimaal te worden begeleid. In dit verband dient de opleiding een systeem van studiebegeleiding te bevatten dat gericht is op het voorkómen, of tenminste tijdig signaleren, van studieproblemen, alsmede op het oplossen van eventueel zich voordoende problemen. Deze begeleiding mag niet worden beperkt tot het eerste jaar, maar moet over de hele duur van de opleiding worden verdergezet. De kwaliteit van de begeleiding stelt eisen ten aanzien van de staf inzake didactische kwaliteiten. De staf dient vertrouwd te zijn met een veelvoud van te hanteren didactische werkvormen, eventueel ondersteund door audiovisuele en computertechnische hulpmiddelen. Ook het aan de instelling beschikbare studie- en onderwijsmateriaal is mede bepalend voor de kwaliteit van het leerproces. 11/ HET REFERENTIEKADER

13 Voldoende aandacht moet gaan naar de studielast en het bewaken van het studietempo, waarbij echter ook ruimte moet worden gelaten voor individuele differentiatie. Het opleidingsprogramma moet bij efficiënt studeren haalbaar zijn binnen de gestelde termijnen. De evaluatie moet naar vorm en inhoud zijn afgestemd op de eindtermen. Hierbij dient voorop te staan dat de evaluatie billijk geschiedt en dat de toetsing betrouwbaar en algemeen geldend is. Het spreekt vanzelf dat de examenvormen en -eisen voor de studenten duidelijk moeten zijn. Samenvattend kan met betrekking tot de opleidingen worden verwacht dat zij a. brede kennis van en inzicht in het vakgebied bieden, met inbegrip van een grondige kennis van de onderwezen talen en culturen, en de daarbij horende filologische vaardigheden; b. de nadruk leggen op de waarde van de wetenschappelijke benadering, van inzicht in theorie en methodologie, en van een optiek van relativiteit van interpretaties; c. een kader bieden waarbinnen de student probleemgericht leert omgaan met de theorie en de verworven kennis, en het verworven inzicht op een wetenschappelijke manier leert toe te passen, ook op bronnen in de onderwezen talen; d. een evenwicht bieden tussen breedte en diepte van kennis, waarbij ook de meer op de praktijk gerichte afstudeervarianten voldoende wetenschappelijke elementen dienen te bezitten. Met betrekking tot de instelling geldt dat zij a. over adequate materiële en personele middelen moet beschikken; b. garanties moet bieden voor de vereiste kwaliteit van docenten, leermiddelen en toetsvormen; c. de uitvoerbaarheid van het programma moet bewaken; d. beschikt over voldoende internationale contacten om het internationale karakter van de opleidingen recht te doen. Met betrekking tot de afgestudeerden mag worden verwacht dat zij a. beschikken over de kennis en vaardigheden om wetenschappelijke onderzoeksresultaten kritisch te toetsen en deze toe te passen bij de uitoefening van hun beroep; b. in bredere zin in staat moeten zijn: - bronnen te raadplegen; - gegevens te analyseren, te vergelijken en kritisch te toetsen; - tot een synthese te komen en deze op een heldere wijze schriftelijk en mondeling te kunnen presenteren; - zelfstandig onderzoek te initiëren; c. beschikken over voldoende van de hierboven genoemde vaardigheden om beroepen te kunnen vervullen waarvoor een wetenschappelijke opleiding vereist of dienstig is. HET REFERENTIEKADER 13 11/2000

14 III. De opleidingen in vergelijkend perspectief In dit hoofdstuk geeft de visitatiecommissie een vergelijkend overzicht van de situatie met betrekking tot een aantal kwaliteitsaspecten inzake onderwijs, onderwijsorganisatie en randvoorwaarden van de opleidingen Romaanse talen aan de verschillende universiteiten. Deze wijze van voorstellen biedt de faculteiten de mogelijkheid zich, althans voor de aangehaalde punten, ten opzichte van elkaar te positioneren. Ze is hopelijk ook een stimulans voor de faculteiten om van elkaar te leren. 1. Algemene vaststellingen en aanbevelingen Vooraleer haar bevindingen per onderwerp weer te geven, wil de commissie een aantal algemene vaststellingen onder de aandacht van de opleidingen brengen. De aanbevelingen die ze naar aanleiding van die vaststellingen formuleert, kunnen de kwaliteit van alle opleidingen Romaanse talen in Vlaanderen ten goede komen. Zoals eerder gesteld heeft de commissie zich bij haar werkzaamheden vooral gericht op die punten waarvan zij meent dat zij voor verbetering vatbaar zijn. Ook al stelt de commissie het wetenschappelijke karakter van de opleidingen voorop, toch is zij van mening dat alle opleidingen voor de taalbeheersingscomponent van de opleiding meer ruimte in het curriculum dienen te voorzien. Dit geldt met betrekking tot de eerste én de tweede taal. Wanneer de taalvaardigheid van de studenten te kort schiet, lijdt ook het onderwijs in de taal- en letterkunde, met hun initiatie in het wetenschappelijk onderzoek, daaronder. Een goede taalvaardigheid in meerdere Romaanse talen is uiteraard ook een troef op de arbeidsmarkt, zoals de opleidingen zelf ook erkennen. In deze context beveelt de commissie ook aan dat de verschillende instellingen die het Roemeens en/of het Portugees aanbieden, zouden zoeken naar vormen van samenwerking die het onderwijsaanbod voor die taal kunnen optimaliseren. Meer ruimte voorzien voor taalvaardigheid houdt meteen ook in dat het gewicht van andere opleidingsonderdelen herzien dient te worden. Concreet denkt de commissie hierbij in de eerste plaats aan het Latijn. Zij is van mening dat aan die taal wel aandacht kan worden besteed, maar dat het relatieve gewicht van die taal in elk geval binnen de opleidingen aan de K.U.Leuven, de UA en de VUB herbekeken kan worden. 11/ DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF

15 Gezien het gewicht dat de tweedetaalverwerving in alle opleidingen dient in te nemen, meent de commissie verder dat er aanleiding is om na te gaan of aan de theoretische en praktischwetenschappelijke aspecten van het tweedetaalverwervingsonderwijs niet veel meer expliciete aandacht moet worden besteed. Opdat de studenten een attitude van levenslang leren zouden verwerven, is het tot slot verder essentieel dat aan alle instellingen het aantal hoorcolleges wordt verminderd en dat er intenser gebruik wordt gemaakt van werk- en examenvormen die meer op zelfstandig werken zijn gericht. Deze evolutie dient gepaard te gaan met het herdenken van de wijze waarop studenten worden begeleid. Het gevaar is immers niet denkbeeldig dat studenten de hun opgelegde taken niet met succes of binnen de voorziene studietijd zelfstandig zullen kunnen afwerken. Dat de begeleiding nu niet altijd optimaal verloopt, heeft de commissie kunnen vaststellen naar aanleiding van haar bevragingen omtrent de begeleiding van de eindverhandeling of scriptie. Zij beveelt dan ook aan dat de opleidingen werk zouden maken van het uitwerken van een begeleidingsstrategie die door het volledige docentencorps wordt onderschreven en gedragen. Verder heeft de commissie vastgesteld dat de opleidingen Romaanse talen in Vlaanderen onvoldoende rekening houden met de eisen die de arbeidsmarkt aan hun afgestudeerden stelt of met de verwachtingen die omtrent beroepsvoorbereiding bij hun studenten leven. De commissie beveelt dan ook aan dat alle opleidingen zich zouden bezinnen over de wijze waarop zij via hun programma-aanbod rekening houden met die arbeidsmarkt. Omdat de beroepsmogelijkheden van Romanisten zich ook buiten het onderwijs situeren, wordt best ook aan andere beroepssectoren gedacht. 2. Specifieke vaststellingen en aanbevelingen 2.1. Onderwijsfilosofie en doelstellingen In alle zelfstudies worden de doelstellingen en eindtermen van de betrokken opleidingen op een voldoende heldere en duidelijke wijze omschreven, al blijft aan de UA de omschrijving van de eindtermen vrij impliciet. Verder meent de commissie dat de opleidingen aan de K.U.Leuven, de UA en de VUB zich duidelijker zouden kunnen profileren ten opzichte van andere, gelijkaardige, opleidingen in binnen- en buitenland. De gestelde doelstellingen kunnen in de gegeven omstandigheden en met de gegeven middelen in het algemeen voldoende worden bereikt, al wordt aan de UA, de VUB en de RUG de realisatie van de doelstellingen ten aanzien van de tweede Romaanse taal bemoeilijkt door de beperkte tijd en middelen die eraan worden besteed. Aan de K.U.Leuven zijn de doelstellingen wel zeer ambitieus geformuleerd. Verder kunnen de doelstellingen en eindtermen aan de vier opleidingen worden getypeerd als doelstellingen en eindtermen voor een universitaire opleiding, die duidelijk kunnen worden onderscheiden van de doelstellingen en eindtermen van een hogeschoolopleiding. Ze beantwoorden tevens aan de doelstellingen en eindtermen die door de commissie werden geformuleerd in haar referentiekader. Aan de VUB zijn de doelstellingen goed bij de studenten bekend. Aan de K.U.Leuven en de UA zijn de doelstellingen eveneens bij de studenten bekend, maar worden ze niet volledig door hen DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF 15 11/2000

16 gedeeld. De studenten verwachten met name meer aandacht voor de mondelinge taalbeheersing. Aan de RUG zijn de doelstellingen bij de studenten onvoldoende bekend. Dit geldt met name voor de sterk filologische profilering van de opleiding. De doelstellingen worden ook niet door de studenten gedeeld. Ook aan de RUG verwachten de studenten meer aandacht voor mondelinge taalvaardigheid. Tenslotte heeft de commissie vastgesteld dat de doelstellingen en eindtermen in het algemeen voor de vier opleidingen voldoende tot goed zijn geoperationaliseerd in het programma. Aan de K.U.Leuven en de VUB zouden echter de doelstellingen die gericht zijn op kritisch, zelfstandig werken nog meer in het programma aan bod kunnen komen Het programma OPBOUW VAN HET PROGRAMMA De visitatiecommissie is van oordeel dat de programma s voldoende evenwichtig zijn qua opbouw. Dit geldt zeker voor de kandidaturen, waar een strikt jaarsysteem wordt gehanteerd. In de licenties wordt het jaarsysteem aan de vier instellingen enigszins doorbroken, doordat de studenten voor een gedeelte van de opleidingsonderdelen kunnen kiezen of zij ze in de eerste of de tweede licentie willen volgen en/of een aantal opleidingsonderdelen voor de studenten van de eerste en de tweede licentie gezamenlijk wordt gedoceerd. Hierdoor is een goede sequentiële opbouw niet gegarandeerd. Aan de VUB is de cesuur tussen de eerste en de tweede cyclus te scherp, omdat in de eerste cyclus nog onvoldoende beroep wordt gedaan op de zelfwerkzaamheid van de studenten. Ook is er aan deze instelling met het oog op een goede sequentiële opbouw volgens de commissie behoefte aan een algemene inleiding in de eerste kandidatuur in zowel de taalwetenschap als de literatuurwetenschap. Aan de RUG is verder voor de tweede Romaanse taal de sequentiële opbouw niet gegarandeerd, omdat de studenten die Portugees of mediëvistiek willen volgen hiermee pas kunnen beginnen in de eerste licentie en op dat ogenblik moeten stoppen met de tweede taal die zij in de tweede kandidatuur hebben gevolgd. Het feit dat mediëvistiek als een aparte keuzerichting kan worden gevolgd, wordt door de commissie op zich wel positief beoordeeld. Het programma van de opleiding aan de UA vertoont een goede samenhang. Aan de K.U.Leuven en de VUB vertoont het programma een voldoende tot goede samenhang. Aan de VUB geldt dit zeker voor het nieuwe programma. Een gestructureerd overleg tussen de docenten van die instelling over de vakinhouden is volgens de commissie evenwel onontbeerlijk om het nagestreefde evenwicht ook in praktijk te garanderen. Aan de K.U.Leuven kan er zeker voor de moderne letterkunde in de nieuwe opzet van het programma een hoge mate van coherentie worden vastgesteld. Op het gebied van de taalkunde is de samenhang tussen algemene taalwetenschap, theoretische taalkunde en toegepaste taalkunde minder duidelijk. Ook het evenwicht tussen de historische taalkunde en de Middeleeuwse letterkunde zou er kunnen verbeteren. Aan de RUG tenslotte vertoont het programma voldoende samenhang. Wel meent de commissie dat de algemene vakken te sterk in de eerste kandidatuur geconcentreerd zitten. Het verdient aanbeveling deze vakken meer te spreiden, om op deze wijze reeds vanaf de eerste kandidatuur ruimte vrij te maken voor de tweede taal. Ook de mogelijkheid om de scriptie te maken rond een onderwerp dat zich buiten de gekozen specialisatie situeert, komt de samenhang niet ten goede. Aan de K.U.Leuven en de UA bieden de programma s op zich wel voldoende zinvolle keuzemogelijkheden, zeker in functie van de algemene ontwikkeling van de studenten, maar de 11/ DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF

17 keuzemogelijkheden die gericht zijn op andere beroepen dan het leraarschap zijn te beperkt. Het aanbod gaat weinig over de grenzen van de Romanistiek heen. Verder verdient het volgens de commissie aanbeveling zorgvuldig toe te zien op de opbouw van de individuele programma s van de studenten. In het programma van de VUB zijn er volgens de commissie voldoende zinvolle keuzemogelijkheden aanwezig, althans in theorie. De commissie waardeert dat in het programma ook de mogelijkheid is voorzien keuzeopleidingsonderdelen buiten de Romanistiek te volgen. In de praktijk echter is het volgen van dergelijke opleidingsonderdelen dikwijls onmogelijk om roostertechnische redenen. Aan de RUG tenslotte zijn er niet voldoende keuzemogelijkheden in het programma aanwezig. Het aandeel van de verplichte opleidingsonderdelen is tot op licentieniveau te groot. Ook is het aanbod aan keuzemogelijkheden die gericht zijn op andere beroepen dan het leraarschap te beperkt. Het aanbod gaat weinig over de grenzen van de Romanistiek heen. De bestaande mogelijkheid om een beperkt gedeelte van het programma in te vullen met opleidingsonderdelen uit de academische initiële lerarenopleiding, wordt door de opleiding als bedreigend voor de Romanistiek ervaren INHOUD VAN HET PROGRAMMA De visitatiecommissie heeft vastgesteld dat de opleidingen Romaanse talen aan de vier instellingen, ofschoon zeker van verschillend niveau, alle zeer zeker voldoen aan de eisen die aan een opleiding van academisch niveau gesteld mogen worden. Voor de VUB geldt dit met name voor het nieuwe programma. De programma s van de vier opleidingen zijn voor de meeste onderdelen inhoudelijk actueel. De commissie doet in de respectieve deelrapporten een aantal concrete aanbevelingen ten aanzien van de invulling van de taalkunde en de letterkunde. Het niveau van de opleidingsonderdelen, zowel de algemene als de specifiek Romaanse opleidingsonderdelen en dit zowel in de eerste als in de tweede cyclus, varieert volgens de commissie van voldoende tot goed. Ook het niveau van de taalvakken varieert van voldoende tot goed. Wel is aan de RUG het niveau van het Frans in de eerste cyclus onvoldoende afgestemd op het instroomniveau van de studenten. De studiebelasting voor dit onderdeel is te hoog. Aan de tweede taal wordt dan weer te weinig aandacht besteed. Dit laatste geldt ook voor de VUB. Bovendien is daar in feite te weinig tijd beschikbaar voor de taal- en letterkunde van de tweede taal. Aan de K.U.Leuven, de UA en de RUG vragen de studenten ook uitdrukkelijk (nog) meer aandacht voor mondelinge taalbeheersing. Verder meent de commissie dat de opleidingen zouden moeten nagaan of het gewicht van het Latijn in de opleiding ter discussie kan worden gesteld. De terugkoppeling van het wetenschappelijk onderzoek naar het onderwijs is aan de vier opleidingen goed GEBRUIKTE WERKVORMEN De commissie is van oordeel dat de onderwijsvormen en -middelen die worden gehanteerd aan de UA voldoende adequaat zijn gegeven de onderwijsdoelstellingen, en dat er aan deze instelling een voldoende gevarieerd aanbod aan werkvormen is. Via het omvormen van de hoorcolleges in werkvormen die meer gericht zijn op zelfstandig werken, zou de zelfwerkzaamheid van de studenten nog kunnen worden verbeterd. Verder blijken ook de conversatielessen in de eerste kandidatuur er niet toereikend te zijn met het oog op het bijbrengen van spreekvaardigheid. DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF 17 11/2000

18 Aan de RUG, de K.U.Leuven en de VUB zijn de onderwijsvormen en -middelen niet steeds voldoende adequaat gegeven de onderwijsdoelstellingen. Het aantal hoorcolleges aan de RUG wordt door de commissie, zeker in de licenties, te hoog geacht. Er moet worden gestreefd naar andere werkvormen waarbij meer in kleine groepen kan worden gewerkt. Het geven van feedback bij schriftelijke opdrachten lijkt recent te zijn verbeterd. Met name de inzet van het AAP op dit vlak wordt gewaardeerd. Aan de K.U.Leuven acht de commissie meer variatie in de werkvormen wenselijk. Het talenpracticum wordt er te weinig gebruikt en het aantal hoorcolleges is er te hoog. Verder moedigt de commissie er de recente evolutie naar begeleide zelfstudie en meer actieve participatie door de studenten aan. Voor de VUB merkt de commissie op dat het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën in het onderwijs dient te worden uitgebreid. Verder is een aantal van de hoorcolleges er onvoldoende stimulerend, en is een aantal van de syllabi onvoldoende gestructureerd TOETSING De commissie heeft bij alle bezoeken inzage genomen in een steekproef van de haar ter beschikking gestelde examenvragen. Op basis hiervan heeft zij de indruk dat de examens aan de K.U.Leuven en de RUG van een goed niveau zijn en aan de UA en de VUB van een voldoende niveau. Ze zijn aan de vier instellingen in het algemeen voldoende gericht op het toetsen van inzicht, al wordt aan de VUB vooral in de eerste cyclus van de studenten toch nog voornamelijk reproductie van kennis verwacht. De examenvormen zijn in het algemeen in overeenstemming met de inhoud en de doelstellingen van de opleidingsonderdelen, al acht de commissie een beter evenwicht tussen de verschillende examenvormen - mondeling versus schriftelijk - wenselijk. Verder is zij van mening dat studenten vaker de kans zouden moeten krijgen om, bij wijze van examen, de resultaten van opdrachten die ze zelfstandig uitvoerden te presenteren. De wijze van beoordeling van de examens lijkt goed aan de K.U.Leuven en de VUB, voldoende tot goed aan de UA en voldoende aan de RUG. Aan de K.U.Leuven acht de commissie ten aanzien van de totaalbeoordeling op het einde van het academiejaar de deliberatiecriteria, en met name de compensatieregeling, wel te soepel. Aan de UA bestaat volgens de studenten zelf de neiging de papers die ze dienen te maken te gunstig te quoteren. Aan de RUG tenslotte doet de grote uitval in de eerste cyclus vermoeden dat de selectiecriteria te streng zijn. Verder acht de commissie het onaanvaardbaar dat een student kan slagen met een - lichte - onvoldoende op de scriptie. De organisatie van de examens verloopt volgens de commissie goed aan de UA. Met name de mogelijkheid om examens af te leggen na elk semester wordt door de commissie gewaardeerd. Aan de K.U.Leuven en de VUB verloopt de organisatie van de examens voldoende adequaat. Wel zou de K.U.Leuven volgens de commissie de overgang naar een semesterexamensysteem in overweging moeten nemen. Aan de VUB zouden de mogelijkheden die een semesterindeling biedt beter kunnen worden benut. Wat de RUG betreft meent de commissie dat de organisatie van de examens voor verbetering vatbaar is, vooral op het vlak van de communicatie met de studenten, onder meer met betrekking tot richtlijnen en verwachtingen ten aanzien van examens. Ook hier meent de commissie dat de opleiding de overgang naar een semestersysteem waar mogelijk in overweging zou moeten nemen. 11/ DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF

19 VAARDIGHEDEN VAN STUDENTEN De visitatiecommissie is van mening dat de vier opleidingen Romaanse talen in het algemeen voldoende tot goede mogelijkheden bieden om het probleemoplossend vermogen van de studenten te ontwikkelen, het onafhankelijk en kritisch denken aan te scherpen en het zelfstandig leren en werken te bevorderen. Aan de VUB en de UA is de aandacht voor deze vaardigheden in de eerste cyclus wel nog beperkt, en aan de K.U.Leuven zou een verhoging van het aantal werkcolleges en seminaries hier nog verbetering kunnen brengen. Aan de RUG is de didactische aanpak vaak te schools en wordt te weinig een beroep gedaan op de studenten als meedenkende volwassenen. De vier opleidingen bieden verder volgens de commissie voldoende tot goede mogelijkheden voor het aanleren van een attitude van life-long learning. De aandacht voor vaardigheden in het Frans is volgens de commissie zeer goed aan de VUB. Aan de K.U.Leuven is de aandacht hiervoor goed, aan de UA voldoende tot goed. Aan beide instellingen vragen de studenten wel meer aandacht voor mondelinge taalvaardigheid. Aan de RUG tenslotte is de aandacht voor vaardigheden in het Frans voldoende, maar de niveau-eisen van het Frans in de eerste cyclus zijn wel erg hoog wanneer zij gerelateerd worden aan het reële instroomniveau van de studenten. Ook aan de RUG vragen de studenten meer aandacht voor mondelinge taalvaardigheid. De mogelijkheden voor het bijbrengen van vaardigheden in de tweede taal zijn aan de vier instellingen beperkt, gelet op het beperkte aandeel dat in het programma voor de verwerving van de tweede taal wordt gereserveerd. De aandacht voor het bijbrengen van computervaardigheden is volgens de commissie voldoende, en lijkt aan de meeste instellingen de laatste jaren toe te nemen Eindverhandeling/scriptie Op basis van de steekproef van eindverhandelingen die de commissie voor elke opleiding heeft bestudeerd, komt zij tot de vaststelling dat het niveau ervan aan de vier opleidingen varieert van zeer goed tot onvoldoende. De verhandelingen binnen de moderne letterkunde aan de K.U.Leuven, de Franse letterkunde aan de UA, de Franse taal- en moderne letterkunde aan de VUB en aan de RUG blijken van goed tot zeer goed niveau. De begeleiding van de eindverhandeling verloopt meestal voldoende tot goed, maar is toch sterk wisselend. Het relatieve gewicht van de eindverhandeling in het programma is goed aan de UA en aan de VUB. Aan de KULeuven ligt het aan de hoge kant. Aan de RUG stemt de werkelijke belasting voor de scriptie niet overeen met de begrote studietijd. De gehanteerde criteria en de wijze van beoordeling van de eindverhandeling tenslotte zijn aan de K.U.Leuven voldoende tot goed. Ook aan de VUB en de RUG verloopt de beoordeling van de eindverhandeling doorgaans voldoende adequaat, maar de beoordelingscriteria zijn er volgens de commissie te weinig homogeen. Zij meent dat de criteria meer geëxpliciteerd zouden moeten worden zodat een consistente toepassing voor alle eindverhandelingen kan worden gegarandeerd. Ook aan de UA zouden de gehanteerde criteria en de wijze van beoordeling van de eindverhandeling volgens de commissie meer geëxpliciteerd moeten worden en beter aan de studenten bekend moeten worden gemaakt. De commissie acht het tevens niet wenselijk dat de promotor en DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF 19 11/2000

20 copromotor van de eindverhandeling de twee beoordelaars kunnen zijn. Zij meent dat er steeds moet voor worden gezorgd dat één van de beoordelaars niet bij de totstandkoming van de eindverhandeling is betrokken. De door de commissie vastgestelde verschillen in kwaliteit van de eindverhandelingen komen aan de K.U.Leuven, de VUB en de RUG in het algemeen tot uiting in het toegekende cijfer, maar in enkele gevallen heeft de commissie de indruk gekregen dat de quotering aan de hoge kant ligt. Aan de UA heeft de commissie over de hele linie de indruk dat vrij hoog wordt gequoteerd De student en zijn/haar onderwijs INSTROOM EN TOTAAL AANTAL STUDENTEN In het academiejaar bedroeg het totaal aantal generatiestudenten Romaanse talen in Vlaanderen 280. Tabel 1 biedt een overzicht van de instroom van de generatiestudenten in de eerste kandidatuur Romaanse talen in Vlaanderen in de periode tot en met Voor de cijfers met betrekking tot de aantallen studenten in de verschillende studiejaren wordt verwezen naar de deelrapporten. Tabel 1: Instroom generatiestudenten eerste kandidatuur Romaanse talen in Vlaanderen voor de periode tot en met Acad. jaar KULv KULAK RUG UA VUB SLAAGCIJFERS EN RENDEMENTEN De slaagcijfers in de eerste kandidatuur zijn volgens de visitatiecommissie, rekening houdende met de vrije toegang tot het hoger onderwijs, voldoende tot goed aan de K.U.Leuven, de KULAK, de UA en de VUB. Aan de RUG zijn de slaagcijfers in de eerste kandidatuur te laag en is ook de uitval in de 2de kandidatuur te hoog. In het vervolg van de opleiding acht de commissie de slaagcijfers zeer goed aan de K.U.Leuven, de KULAK en de UA. Aan de RUG en de VUB liggen ook de slaagcijfers in het vervolg van de opleiding aan de lage kant. 11/ DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF

21 GEMIDDELDE STUDIEDUUR De commissie is van mening dat de gemiddelde studieduur aan de K.U.Leuven zeer goed is, aan de UA goed en aan de VUB aanvaardbaar. Wel kan aan deze laatste instelling een tendens tot het volgen van een vijfde thesisjaar worden vastgesteld. Aan de RUG ligt de gemiddelde studieduur volgens de commissie te hoog. Ook hier bestaat een sterke tendens tot het volgen van een thesisjaar Studeerbaarheid STUDIETIJD Aan de K.U.Leuven is de overeenstemming tussen de begrote en de reële studietijd voldoende tot goed. Aan de UA en de VUB zijn de reële en de begrote studietijd voldoende met elkaar in overeenstemming, al is aan de VUB voor een aantal opleidingsonderdelen de reële studielast aanzienlijk zwaarder dan op basis van het aantal studiepunten kan worden verwacht. Aan de RUG is de reële studietijd volgens de commissie onvoldoende in overeenstemming met de begrote studietijd. De reële studietijd ligt er voor de meeste opleidingsonderdelen een stuk hoger dan op basis van het aantal studiepunten kan worden verwacht. De verdeling van de studielast over en binnen de studiejaren is aan de UA in het algemeen voldoende evenwichtig, al zijn de kandidaturen relatief zwaar ten opzichte van de licenties. Aan de K.U.Leuven, de VUB en de RUG is de verdeling van de studielast over en binnen de verschillende studiejaren niet voldoende evenwichtig. Aan de K.U.Leuven is de tweede kandidatuur veel zwaarder dan de eerste, en is de eerste licentie relatief licht ten opzichte van de tweede kandidatuur en de tweede licentie. Aan de VUB is het tweede semester van de tweede kandidatuur en de gehele tweede licentie in het nu geldende programma te zwaar. Aan de RUG is de tweede kandidatuur aanzienlijk zwaarder dan de eerste, voornamelijk omwille van het groot aantal (lectuur)opdrachten en papers, en is de tweede licentie zwaar omwille van de combinatie van de scriptie met toch nog een groot aantal verplichte vakken. Aan de K.U.Leuven en de UA is de combinatie met de academische initiële lerarenopleiding, die door een relatief groot gedeelte van de studenten wordt gevolgd bovenop de opleiding Romaanse talen, zwaar. Deze combinatie blokkeert voor een stuk het ontwikkelen van nieuwe initiatieven binnen de opleiding Romaanse talen. Aan de RUG en de VUB stelt dit probleem zich minder. Daar lijkt de meerderheid van de studenten die de lerarenopleiding volgen dat te doen na hun licenties. De verhouding tussen het aantal contacturen en het aantal uren vereist voor zelfstudie is volgens de commissie goed aan de K.U.Leuven en de VUB. Aan de VUB geldt dit met name voor het nieuwe programma waarin het aantal opleidingsonderdelen is gereduceerd. Aan de UA is deze verhouding voldoende evenwichtig, al ligt het aantal contacturen er toch nog aan de hoge kant. Ook het aantal vakken dat wordt gedoceerd, vooral in de kandidaturen, ligt aan de hoge kant. Betreffende de opleiding van de RUG meent de commissie dat er in de tweede cyclus nog teveel contacturen in het programma zijn voorzien STUDIEVOORLICHTING EN -BEGELEIDING De commissie beoordeelt de initiatieven die door de verschillende opleidingen worden genomen met het oog op de voorlichting aan abituriënten (infodagen, beurzen, voorlichtingssessies, enz.) positief. Ook de voorlichting en advisering tijdens het studieverloop zijn doorgaans adequaat. Aan DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF 21 11/2000

22 de RUG evenwel voldoet de advisering tijdens de studies niet. Op een aantal vlakken, vooral voor wat betreft de organisatie van het onderwijs en de toetsing, laat ook de communicatie met de studenten te wensen over. De bruikbaarheid van de studiegidsen van de K.U.Leuven en de VUB is voldoende tot goed, al dienen aan de VUB de cursusfiches vervolledigd te worden. Aan de UA is de studiegids voldoende bruikbaar, maar voor een aantal opleidingsonderdelen is de informatie vrij gering. Aan de RUG heeft de commissie vastgesteld dat er geen studiegids met informatie over de individuele opleidingsonderdelen bestaat. Er zijn wel opleidingsfiches die via het internet kunnen worden geconsulteerd, maar deze geven slechts zeer beperkte informatie, en zijn bovendien niet bij de studenten bekend. Wat de studiebegeleiding in de eerste kandidatuur betreft, functioneert aan de K.U.Leuven het monitoraat zeer goed. De begeleiding in het vervolg van de opleiding verloopt er doorgaans voldoende tot goed. Aan de UA verloopt de begeleiding in de eerste kandidatuur voldoende tot goed, al zou een meer gestructureerde vorm van begeleiding, onder meer in functie van een eventuele remediëring na de examens van het eerste semester, wenselijk zijn. Het tutorship zoals het momenteel bestaat, is volgens de commissie te vrijblijvend. De begeleiding in het vervolg van de opleiding verloopt er voldoende adequaat. Hier zou nog verbetering mogelijk zijn door het keuzeproces in de licenties, zowel voor het onderwerp van de eindverhandeling als voor de samenstelling van de individuele programma s van de studenten, meer te begeleiden en deze programma s ook officieel te laten goedkeuren. Aan de VUB is de studiebegeleiding in de eerste kandidatuur volgens de commissie voldoende, maar te weinig gericht op vakinhoudelijke begeleiding. De begeleiding in het vervolg van de opleiding is beperkt. Het Bijzonder Begeleidingsprogramma voor avondstudenten aan de VUB is volgens de commissie een zeer waardevol initiatief. Aan de RUG tenslotte verloopt de studiebegeleiding in de eerste kandidatuur volgens de commissie niet optimaal. Er is op faculteitsniveau wel een aanbod inzake begeleiding voor de gemeenschappelijke vakken, maar op opleidingsniveau is nagenoeg geen vakinhoudelijke begeleiding voorzien. Ook in het vervolg van de opleiding is de begeleiding heel minimaal De faciliteiten De commissie is van mening dat de onderwijsruimten aan de K.U.Leuven en de RUG van voldoende tot goede kwaliteit zijn. Wel werd aan de RUG een gebrek aan kleine onderwijsruimten gesignaleerd. Aan de VUB zijn er eigenlijk nauwelijks voldoende onderwijsruimten, al zijn ze wel van voldoende kwaliteit. Aan de UA tenslotte zijn de onderwijsruimten aan de UFSIA van zeer goede kwaliteit, maar aan de UIA is de onderwijsinfrastructuur voor verbetering vatbaar. Het aanbieden van de kandidaturen en de licenties op één locatie wordt er volgens de commissie best zo spoedig mogelijk gerealiseerd. De computerfaciliteiten die ter beschikking staan van de studenten, zijn aan de K.U.Leuven in voldoende mate aanwezig. Ze zijn ook van goede kwaliteit. Ook aan de RUG en de VUB zijn de computerfaciliteiten van goede kwaliteit, maar het aantal PC s is eigenlijk te klein. Aan de UA tenslotte is de computerinfrastructuur van goede kwaliteit, zeker aan de UFSIA. Aan de UIA zijn de mogelijkheden beperkter. De bibliotheek met het aanwezige boeken- en tijdschriftenbestand is aan de K.U.Leuven van voldoende kwaliteit. Het beschikbare budget voor de aankoop van boeken is echter te beperkt. Aan de KULAK lijkt de situatie op dit vlak beter dan in Leuven. Verder zijn de openingsuren van de 11/ DE OPLEIDINGEN IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF