Nr.: /11/A.10, IWW. Groningen, 15 maart 2002

Transcriptie

1 Aan de leden van de Statencommissie Welzijn, Zorg en Cultuur Nr.: /11/A.10, IWW. Groningen, 15 maart 2002 Behandeld door : A. Spakman Telefoonnummer : (050) Antwoord op : Bijlage : Onderwerp : Nieuw beleid Monumentenzorg + rapport "Monumenten uit de steigers" Geachte dames en heren, Staatssecretaris F. van der Ploeg heeft eind 2001 zijn plannen voor een nieuw stelsel voor de Monumentenzorg aangeboden aan de Tweede Kamer. Belangrijk onderdeel van het nieuwe bele id, dat uiterlijk 1 januari 200 moet hebben geleid tot nieuwe regelgeving, is een nieuw financieringsstelsel (Monumenten uit de steigers), waarin met name de eigenaar van een monument centraal staat. Het nieuwe beleid heeft op termijn grote consequenties voor gemeenten en provincies. Slechts de komende drie jaren zal de provincie nog een Provinciaal Restauratie Uitvoerings Programma vaststellen. De brief en het rapport liggen op de gebruikelijke wijze ter visie. Wij zullen u achtereenvolgens informeren over het nieuwe beleid en onze kanttekeningen daarbij, over de gewenste rol van de provincie(s) en over mogelijke acties op de beleidsvoorstellen. Nieuw beleid De laatste twee kabinetten hebben extra middelen uitgetrokken om de restauratieachterstand in de monumentenzorg weg te werken. Paars 1 reserveerde e 125 miljoen en Paars 2 reserveerde e 316 miljoen. Basis voor deze grootscheepse inhaaloperatie vormde in 199 het Strategisch Plan voor de Monumentenzorg, vier jaar later gevolgd door het rapport Monumenten in de steigers. Sinds de invoering van het BRRM 1997 hebben de provincies een rol via budgethouderschap. Zo kan de provincie Groningen via het jaarlijkse restauratie-uitvoeringsprogramma (PRUP) sturend, coördinerend en (samen met de monumentenorganisaties) faciliterend optreden voor 23 van de 25 gemeenten. Het nieuwe beleid gaat er van uit dat in 2010 de achterstanden in restauratie zijn weggewerkt en dat het financieringsregiem voor onderhoud en restauratie in elkaar geschoven kunnen worden. Daarnaast wordt de huidige complexe regelgeving vervangen door een transparante en

2 klantgerichte regelgeving, uiterlijk per 1 januari 200. Vervolgens worden deze twee uitgangspunten verder uitgewerkt in een systeem. Een systeem waarbij met diverse middelen de monumenteigenaar wordt gestimuleerd tot het plegen van planmatig onderhoud, zoals fiscale aftrek en financiering van restauratie en onderhoud (financiële ondersteuning). Om het voor de fiscaal relevante eigenaar zo eenvoudig mogelijk te houden, wordt getracht hen door één loket te laten helpen: het Nationaal Restauratiefonds (NRF) dat zich baseert op een beoordeling van het restauratieplan door de Belastingdienst. De beoordeling van het bestek wordt gekoppeld aan de adviesrol van de Rijksdienst voor de monumentenzorg (RDMZ) bij verlening van de monumentenvergunning. Voor de overige eigenaren wordt subsidie verleend op basis van een meerjarenplan, waarin altijd een onderhoudsplan is opgenomen en in restauratie kan zijn voorzien. Deze eigenaren krijgen alleen nog te maken met het NRF en de RDMZ. De ondersteuning aan de eigenaar bij de ontwikkeling en uitvoering van restauratie- en onderhoudsplannen voor woonhuismonumenten is een taak van de gemeenten. Mochten zij hiertoe niet in staat zijn, dan wordt een beroep gedaan op de RDMZ. Voor de overige monumenten wordt de ondersteuning door de RDMZ uitgevoerd. De RDMZ is eveneens het kristallisatiepunt voor een goed functionerend kennisnetwerk. Voor de kwaliteitsborging wordt een landelijke inspectie monumentenzorg opgericht. En mocht de eigenaar dan toch nog verzaken, dan wordt de subsidie teruggevorderd. Kanttekeningen Met positieve verwachting hebben wij, sinds het bestuurlijk overleg op 9 juli 2001 tussen het IPO en de staatssecretaris, uitgezien naar de beleidsbrief over een nieuw instandhoudingsbeleid voor de momumentenzorg. Maar met enige teleurstelling hebben wij nu kennis genomen van de ideeën van de staatssecretaris. Hoewel wij een aantal goede en aansprekende elementen in de beleidsbrief hebben aangetroffen en de analyse over het huidige systeem grotendeels delen, zijn wij om een aantal redenen bezorgd over de consequenties van de uitwerking. Hoewel op de door de staatssecretaris beschreven wijze de eigenaren inderdaad op meer eenvoudige wijze hun subsidie of lening kunnen verkrijgen, wordt het monument alleen als object gezien, terwijl naar onze mening gekeken moet worden naar de functie van het object in een brede context. Wij missen de mogelijkheid om als overheid de rijkssubsidieverlening te koppelen aan een planologische en/of ontwikkelingsgerichte visie op een monument. Zo wordt in de beleidsbrief weliswaar verwezen naar het belang, dat wordt gehecht aan de kwaliteit van de leefomgeving (nota Belvedere, nota Mensen, Wensen, Wonen) maar wordt er niet een zodanig systeem opgezet dat deze kwaliteit impliciet wordt gewaarborgd. Ten slotte wordt niet aangegeven, als de eigenaar verzaakt, welke extra maatregelen genomen moeten worden om in dat geval het monument in zijn context te behouden. De diverse onduidelijkheden over de verdeling van de bestuurlijke verantwoordelijkheden onderstrepen de noodzaak om lacunes in de brief op te vullen. Daarbij moet worden aangetekend dat nog niet alle achterstanden weggewerkt zijn. Een korte ronde langs alle provincies leert dat budgethouders met het hen toegemeten budget percentueel gezien amper de status quo kunnen handhaven in de restauratie-situatie en nog geen verbetering daarin kunnen aanbrengen. Om bovenstaande opmerkingen te onderbouwen zetten wij onderstaand onze mening over de rol van de provincies - in samenspel met andere bestuurslagen en organisaties - uiteen. De rol van de provincie op het terrein van cultuurhistorie Wanneer wij kijken naar de activiteiten die de provincies uitvoeren op het terrein van cultuurhistorie, komt in de eerste plaats duidelijk een coördinerende of regierol naar voren. De provincie zet zichzelf neer als schakel op drie verschillende niveaus. Zo legt de provincie concreet koppelingen tussen: - kwaliteit en geld (uitvoering);

3 - beleidsterreinen, zoals cultuur, ruimtelijke ordening, toerisme en economie (visie); en - organisaties die elkaar kunnen verrijken in deskundigheid (netwerken). Een expliciete uitwerking van deze rol zijn de samenwerkingsverbanden die onder regie van de provincies ontstaan op het terrein van cultuurhistorie, zoals de erfgoedhuizen of de steunpunten monumentenzorg. Een bestaande structuur, die haar bestaansrecht begint te bewijzen, dreigt door een onduidelijk toegekende rol aan de kant te worden gezet. Daarnaast speelt de provincie een rol ten aanzien van kwaliteitsborging. Wij zien kwaliteitsborging niet alleen als handhaving, maar tevens als prioritering; een prioritering die breder gaat dan alleen een optelsom van objecten. Bij kwaliteitsborging gaat het eveneens om de kwaliteit van de leefomgeving. En zodra het gaat om deze vorm van kwaliteit gaan factoren zoals de geschiedenis van het gebied, de functie van het monument in het toeristische beleid, zijn plaats in de regionale culturele infrastructuur en een duurzame functie van het monument gericht op de toekomst, een belangrijke rol spelen Een voorbeeld van deze rol is de vanuit de provincie Groningen opgezette landelijke Stichting Erfgoedlogies, waarbij voor het realiseren van de erfgoedaccommodaties in historische panden de eerder genoemde regierol onontbeerlijk was. In de derde plaats spelen de provincies een belangrijke rol ten aanzien van de culturele planologie. De staatssecretaris noemt in dit geval slechts de wettelijke taken ten aanzien van de ruimtelijke ordening. Maar de mogelijkheden van de provincie om het monument binnen het gebiedsgerichte beleid te plaatsen zijn breder en houden vooral verband met de taken en bevoegdheden van de provincie op het terrein van het plattelandsbeleid. Zo geven diverse provincies indirect subsidies aan monumentenzorg door gebruik te maken van het plattelandsontwikkelingsplan (POP), van Europese subsidies of door afstemming met particuliere fondsen op dit terrein. Uitgaande van deze drie pijlers hebben provincies, zoals de provincie Groningen, eigen beleid ontwikkeld waaraan ze autonome middelen (via bijvoorbeeld eigen subsidieregelingen) koppelen. Mogelijke acties Naast de mogelijkheden om in het reguliere overleg tussen de vakgedeputeerde en de directeur van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg de toekomst te bespreken van het provinciaal steunpunt (waarin de Rijksdienst participeert) en de provinciale Monumentenwacht, verwachten wij enig heil van een gedegen IPO-reactie. Wij hebben bovenstaand commentaar en visie ingebracht in de IPObrief aan de staatssecretaris die op dit moment wordt voorbereid. In deze brief zullen naar verwachting de volgende 7 suggesties worden gedaan: 1. Erken de rol van de provincies en gemeenten op het terrein van de monumentenzorg en zie monumentenzorg breder dan alleen de zorg voor een eenvoudig financierings- en ondersteuningssyteem voor de eigenaar. Probeer te komen tot een samenwerking tussen de diverse bestuurslagen omdat dit zal leiden tot een versterking van het systeem. 2. Werk de benadering van de samenwerkingsvormen in de provincie (steunpunten en erfgoedhuizen) verder uit en positioneer de Rijksdienst voor de Monumentenzorg hier beter in. De samenwerkingsverbanden kunnen dan functioneren als kwaliteitsinstituut met de mogelijkheid tot een integrale benadering, waarbij tevens de huidige preventieve ondersteuning aan de gemeenten gehandhaafd blijft. Het rijk subsidieert mede aan deze steunpunten, waarmee de lijn die is ingezet met het afsluiten van de cultuurconvenanten gewaarborgd is. De provincie krijgt de verantwoordelijkheid voor een adequate inpassing van culturele waarden en objecten en hun maatschappelijke functies in de veranderende fysieke omgeving. Tevens dragen de provincies middels de samenwerkingsverbanden (steunpunten) voor de monumentenzorg de verantwoordelijkheid voor het instandhouden van een adequaat kennis-, inspectie- en ondersteuningsnetwerk voor de eigenaren van monumentale waarden en objecten. De RDMZ wordt omgevormd tot een landelijk expertise centrum aanvullend op de provinciale kennisnetwerken. Het advies van de RDMZ beperkt zich tot de monumentale waarde van het

4 pand. Hiermee ondersteunen wij het wetsvoorstel van het kamerlid Ravenstein (nr ). Stimuleer het afsluiten van contracten tussen RDMZ, provincies en betrokken gemeenten. De provincies zijn een groot voorstander van programmering en meerjarenplannen. Ze ondersteunen de suggestie om met de eigenaren beheer- en onderhoudscontracten af te sluiten. Wij stellen voor, dat de provincies en betrokken gemeenten een contractuele samenwerkingsrelatie aangaan met de RDMZ. Dit kan door per provincie werkplannen te maken waarin de partijen aangeven wat zij voor elkaar kunnen betekenen door eerst samen na te gaan wat ze willen bereiken en vervolgens de taken op logische wijze te verdelen en in synergie samen te werken. Deze werkwijze zal leiden tot een heldere structuur, meer samenwerking en meer samenhang. Deze werkplannen worden vastgesteld door de provinciale besturen en kunnen zonodig onderwerp zijn van de landsdelige overleggen over de cultuurconvenanten of het bestuurlijk overleg tussen VNG, OC&W en IPO. Werk de toezegging in de beleidsbrief over de samenhang met het sturingsmodel gebiedsgerichte inrichting landelijk gebied verder uit. Een overleg voert het IPO momenteel eveneens over de uitwerking van de nota Belvedere. Er is uiteraard een duidelijke parallel met de monumentenzorg. Geef de provinciale monumentenwachten een rol in het nieuwe rijksmonitoringssysteem en betrek de subsidiërende provincies hierbij. De provinciaal georganiseerde monumentenwachten hebben hun bestaansrecht inmiddels bewezen. Geef monumentenzorg een plek in het op te richten integraal Cultuurhistorisch Fonds. Het pleidooi van de provincies om in het kader van Belvedere te komen tot een integraal Cultuurhistorisch fonds heeft ook betrekking op momumentenzorg. Dit cultuurhistorisch fonds is te vergelijken met het Nationaal Groenfonds. Het zou een zeer goede zaak zijn als allerlei rijkssubsidieregelingen op het terrein van cultuurhistorie middels een dergelijk fonds ontschot en ontkokerd worden. Bevorder de totstandkoming van NV Stadsherstellen en Monumentenfondsen. Terwijl er een kamerbrede steun was voor het vrijstellen van NV Stadsherstellen c.a. van vennootschapsbelasting, hebben wij vernomen dat dit (fiscaal-juridisch) niet haalbaar is. In diverse provincies worden op dit moment NV Monumentenfondsen opgericht, van wezenlijk belang voor die monumenten die niet passen in de markt, maar ook niet geholpen kunnen worden door bestaande beheersstichtingen. Het wegvallen van de hoop op vrijstelling van vennootschapsbelasting kan verregaande gevolgen hebben gelet op de marges waarbinnen deze organisaties moeten opereren. Wij vertrouwen erop u voldoende te hebben geïnformeerd over de beleidsbrief van de staatssecretaris over het nieuwe stelsel voor de monumentenzorg en over onze inspanningen om via het Inter Provinciaal Overleg de staatssecretaris op een voor de monumentenzorg meer efficiënt spoor te brengen. Zodra wij belangrijk nieuws hebben zullen wij u wederom informeren. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten der provincie Groningen:, voorzitter.

5 , griffier.