1. Klimaatverandering: Beperking & Aanpassing

Transcriptie

1 1. Klimaatverandering: Beperking & Aanpassing 1A. De huidige situatie Conform Covenant of Mayors heeft Nijmegen een CO2 verminderingsdoelstelling van 20%. Deze doelstelling is in ons Klimaatbeleid vastgelegd en daardoor in het Nijmeegs Energieconvenant. Nijmegen wil energieneutraal zijn in Dit betekent een 100% CO2- reductie in 2045 ten opzichte van referentiejaar Nijmegen is lid van Mayors Adapt. Reductiedoelstellingen van de stad (voeg indien nodig extra rijen toe) Basisjaar Doeljaar % reductie % CO2 reductie % CO2 reductie C02-uitstoot/capita CO2/inw - Totaal Transport- CO2/inw Totaal (min transport) CO2/inw 5,88 ton 0,98 ton 4.9 Totale CO2-uitstoot (ton) ton per jaar Totale CO2-uitstoot per geconsumeerde MWh elektriciteit 581 ton/mwh 2014 Klimaatmitigatie Tabellen zijn berekend met behulp van verbruikscijfers geleverd door de netwerkbeheerder in het Programma Energie in Beeld 1. In figuur 1 is de totale CO 2 -uitstoot van Nijmegen weergegeven voor warmte en elektriciteit. De emissiefactor, gerekend voor het stroomverbruik van de multinational NXP, is.581 kg CO 2 -eq per kwh. De CO 2 -uitstoot is in 2014 gedaald in Nijmegen ten opzichte van 2008, ondanks het feit dat de bevolking in Nijmegen is gegroeid van inwoners (2008) naar inwoners (2014). Jaar % verschil 2014 t.o.v CO2 -uitstoot excl. NXP (ton CO2) CO2 -uitstoot incl. NXP (ton CO2) ton CO2-uitstoot/inwoner particulier verbruik ,1% ,1% % ton CO2-uitstoot/inwoner particulier + zakelijk verbruik, exclusief. NXP ton CO2-uitstoot/inwoner particulier + zakelijk verbruik inclusief NXP % % Figuur 1: Totale CO2-uitstoot Nijmegen Energie in beeld (Baseline Emission Inventory, BEI) geeft inzicht in het energieverbruik en CO 2 - uitstoot Nijmegen sinds NXP is een multinational die halfgeleiders produceert en is één van de grootste halfgeleiderfabricagecentra van Europa en verbruikt veel elektriciteit. 1

2 In figuur 2 is de CO 2 uitstoot per jaar weergegeven naar categorie. De uitstoot van CO 2 voor het basisjaar 2008 (komend uit BEI) komen uit een landelijk emissieregistratie programma klimaatmonitor 2. Die cijfers zijn op een andere manier tot stand gekomen en minder nauwkeurig. Deze cijfers zijn ter illustratie opgenomen om een trend te laten zien. CO2 emission City of Nijmegen CO2 emission [tonnes] Tonnes CO2-emission NXP Tonnes CO2-emission private Tonnes CO2-emission business Tonnes CO2-emission before BEI Figuur 2: CO2-uitstoot naar categorie en CO2-uitstoot voorafgaand aan 2008 Figuur 3 geeft de CO 2 -uitstoot per hoofd van de bevolking weer voor warmte en elektriciteit. De CO 2 uitstoot per hoofd van de bevolking is gedaald in 2014 ten opzichte van Jaar ton CO2-uitstoot/inwoner particulier verbruik ton CO2-uitstoot/inwoner particulier + zakelijk verbruik, exclusief. NXP ton CO2-uitstoot/inwoner particulier + zakelijk verbruik inclusief NXP Figuur 3: Ton CO2-uitstoot per inwoner Nijmegen % verschil 2014 t.o.v % % % De CO 2 -uitstoot (ton) per MWh elektriciteit voor Nijmegen is niet gespecificeerd omdat dat de herkomst van de verbruikte elektriciteit niet traceerbaar is voor Nijmegen. Uitgaand van de algemene emissiefactor voor Nederland is deze 581 ton CO 2 eq per MWh. Verkeersemissies worden vooral veroorzaakt door personenauto s die op benzine rijden (figuur 5). Totaal uitstoot van mobiliteit is 165 ton CO2. 2

3 Soort mobiliteit Personenauto s middelzwaar vrachtwagens bussen totaal CO2 totaal Emissie brandstof uitstoot [ton] [ton CO2] Benzine 109,7 0,3 109,9 67% Diesel 28,6 7,4 12,0 48,1 29% Lpg 4,9 0,1 5,0 3% Aardgas 1,6 1,6 1% totale uitstoot CO2 143,2 7,8 12,0 1,6 165 [ton] totaal 87% 5% 7% 1% 100% Figuur 4: Vervoersemissies in 2014 De gemeente Nijmegen geeft het goede voorbeeld aan de stad voor C02-reductie. Sinds 2008 kopen we samen met de buurgemeenten groene energie in (gas en stroom) voor het verbruik van de eigen organisatie. Ons hele wagenpark is vervangen door auto s op biogas. We stimuleren onze 1800 medewerkers zo milieuvriendelijk mogelijk te reizen. Voor trips tijdens het werk maken wij gebruik van openbaar vervoer, (elektrische) fietsen en e-scooters, waarmee sinds 2010 ruim kilometer zijn afgelegd. Voor woon-werkverkeer hanteert de gemeente een zeer strikt vergunningenregime voor autoparkeren. We stimuleren fietsgebruik met goede fietsstallingen, douches en personeelsbudget voor aankoop fietsen. De interne postbezorging gebeurt door fietskoeriers of met het wagenpark op biogas. Schepen die aanmeren aan de Waalkade kunnen gebruik van maken van walstroom-voorzieningen (groene stroom). Bij vernieuwing van straatverlichting wordt gebruik gemaakt van zuinige LED-armaturen. Ook bij afvalwaterbeheer en drinkwaterproductie reduceert het energieverbruik flink en dus ook de CO2-uitstoot. Nijmegen heeft al sinds 1994 Rioleringsplannen en sinds 2001 een Waterplan. Doel is het afvalwater- en regenwaterafvoersysteem te optimaliseren. Steeds minder regenwater gaat naar het riool en wordt geïnfiltreerd in de bodem. Minder pompcapaciteit is daarom nodig bij rioolbemaling. Tegelijk wordt Nijmegen minder kwetsbaar voor hevige regenval. De rioolwaterzuiveringsinstallatie Nijmegen wekt sinds 2015 energie op door vergisting (figuur 5). Vitens streeft bij haar drinkwaterproductie in Nederland in naar 20% reductie energieverbruik en 50% CO2-reductie. Hun energienexus is vrij laag (0,4 kwh/m3). Figuur 15: logo Energiefabriek Klimaatadaptatie De gemeente Nijmegen is aangesloten bij het Mayors Adapt Covenant en gaat voorlopig geen integrale klimaatadaptatie strategie opstellen. In de bestaande beleidsplannen (riolering, water en groen) is ons adaptiebeleid opgenomen. Daarmee hebben we onze kwetsbaarheid voor hevige regenval en hittestress gedekt (zie 1B). Het Rijk zorgt voor vermindering van kwetsbaarheid voor overstromingen (Deltaprogramma).

4 1B. In het verleden gestelde prestatiedoelen Klimaatmitigatiebeleid De gemeente Nijmegen werkt al lang bewust aan het klimaat, zowel met de burgers van de stad als met het bedrijfsleven en de kennisinstelingen. Een overzicht van ons klimaatmitigatiebeleid: Begin 2008 is de Kadernotitie Klimaat Een goed klimaat voor verandering door de Raad vastgesteld. De doelstellingen voor klimaat en energie waren: Klimaatneutrale organisatie in 2015; Kimaatneutrale stad in 2032; 20 % duurzame energie in De gemeente wil gemeentebreed een energiebesparing van 3 % netto/jaar realiseren op het totale gas- en elektriciteitsverbruik binnen de gemeente. Hiervoor is een goed beeld nodig van het energieverbruik van de eigen organisatie,maar ook van de gehele stad. Dit werd uitgewerkt in het Actieplan Klimaat In mei 2008 heeft gemeente Nijmegen zich aangemeld als Millennium Gemeente en zich bereid verklaard bij te dragen aan de per 2015 te realiseren acht Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. Op 13 maart 2008 hebben veertien grote en vooraanstaande Nijmeegse bedrijven en instellingen het Nijmeegs Energie Convenant (NEC 1.0) ondertekend (figuur 6). De bedrijven en instellingen hebben totaal 17% CO 2 bespaard. In 2012 is opnieuw een Nijmeegs Energie covenant (NEC 2.0) ondertekend. Dit heeft een besparing opgeleverd van 19% CO 2 in het jaar Totaal hebben de Nijmeegse bedrijven en instellingen ton CO 2 bespaard, dat is een reductie van 36%. Waarvan NXP Semiconductors een besparing heeft behaald van ton CO 2, een reductie van 56% van haar eigen CO 2 uitstoot. De deelnemende bedrijven en instellingen zijn: Alewijnse, ARN, CWZ, DAR, Dominicus College, DURA Vermeer, GDF SUEZ, Gemeente Nijmegen, HAN, Lamers High Tech Systems, Modderkolk, NXP Semiconductors, Rabobank Rijk van Nijmegen, Radboudumc, Radboud Universiteit, Royal HaskoningDHV, Sanadome, Stichting DE 4DAAGSE, Stichting Vierdaagsefeesten en Stichting Zevenheuvelenloop. Figuur 6: Partners Nijmeegs Energie Convenant

5 Duurzaamheidsagenda In het oude coalitieakkoord Werken aan een duurzame toekomst benadrukte het bestuurscollege een duurzaam, sociaal en economisch sterk Nijmegen. De stad wil zich blijven ontwikkelen en forse stappen zetten naar klimaatneutraliteit. Deze ambitie staat ook centraal in het coalitieakkoord Samen voor Nijmegen, sociaal, duurzaam, ondernemend. De Raad vroeg in 2010 om in de Stadsbegroting het thema Duurzaamheid toe te voegen, zodat beter zichtbaar wordt hoe binnen de verschillende programma's het gezamenlijke duurzaamheidsbeleid wordt uitgevoerd. Eén van de wethouders heeft de portefeuille duurzaamheid. Er is ook een speciaal bestuursteam Duurzame Stad. In de Duurzaamheidsagenda zijn de volgende nieuwe doelstellingen benoemd: de gemeente Nijmegen is een klimaatneutrale organisatie in 2015 en energieneutraal in De stad Nijmegen is energieneutraal in Om deze doelen te realiseren wordt ingezet op vijf sporen: 1. een energieneutrale stad (inzetten op energiebesparing en duurzame energiebronnen) 2. een klimaatneutrale organisatie (duurzaam inkopen, energiezuinige gebouwen, volledig wagenpark op groengas) 3. een duurzame economie (stimuleren van innovatie op het gebied van duurzame energie; creëren van groene werkgelegenheid) 4. duurzame mobiliteit (schone en duurzame brandstoffen, stadsdistributie, investeren in fiets, openbaar vervoer) 5. duurzame stedelijke ontwikkeling (duurzaam bouwen, klimaatbestendige wijken (Ecopolisstrategie), werken aan compacte verstedelijking) Figuur 7: De vijf sporen van het duurzaamheidsbeleid Alle sporen hebben inhoudelijk invulling gekregen en zijn verankerd in gemeentelijk beleid. Het uitwerken, borgen en verantwoorden van het duurzaamheidsbeleid op het niveau maatregelen en financiën vindt plaats binnen de begroting van de verschillende gemeentelijke programma s. Ook in aangegane samenwerkingsverbanden met strategische partners in de stad en de regio. Met de provincie Gelderland en de Regio Arnhem-Nijmegen is dat vooral op het gebied van duurzame mobiliteit. Met bedrijven en kennisinstellingen wordt gewerkt aan duurzame economie en energieneutraliteit. Met vele partijen wordt samengewerkt aan projecten om Nijmegen in 2050 een klimaatbestendige stad te maken. Hiervoor heeft Nijmegen de Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie (Deltaprogramma, 2015) en het Mayors Adapt ondertekend.

6 Figuur 8: CO2-emissies en routekaart energieneutraal In het co-creatieproces Power2Nijmegen werken 180 Nijmeegse bedrijven, instellingen en burgers samen om Nijmegen energieneutraal te maken (figuur 8). Bedrijven zien duurzaamheid tegenwoordig vooral als economische kans. Dit krijgt vertaling in het nationaal economisch Topsectorenbeleid en binnen het recent afgesloten Nationaal Energieakkoord. In Nijmegen hebben we de afgelopen jaren al flinke stappen gezet in economische verduurzaming via samenwerkingsverbanden als Nijmeegs Energie Convenant, Power2Nijmegen en Groene Hub. Deze partnerships bieden kansen voor verbreding naar nieuwe thema s als biobased economy en circulaire economie. Klimaatadaptatiebeleid Vanuit het Waterplan Nijmegen (2001) heeft de gemeente verhard oppervlak afgekoppeld: het regenwater niet naar het riool afvoeren, maar infiltreren in de grond (reeds 130 ha). Vanwege twee duurzaamheidsaspecten: scheiden aan de bron in plaats van zuiveren achteraf en aanvullen van het grondwatervoorraad waaruit ons drinkwater wordt gewonnen. Daar is het klimaatadaptatiedoel bijgekomen om onze kwetsbaarheid voor hevige regenval te verminderen.

7 Figuur 9: Overstromings-kaart (uitsnede kwetsbaar gebied Nijmegen-Oost) In 2009 werd Nijmegen getroffen door een zeer hevige regenbui en enkele straten op de stuwwal (Nijmegen-Oost) en in het centrum overstroomden. De gemeente heeft sindsdien inzicht in de risico s verworven. Diverse modelleringen zijn gereed en we kunnen nu elke bui nabootsen en zien wat de gevolgen zijn (figuur 9). In 2012 zijn bewonersprojecten gestart in de meest kwetsbare straten om schade in de toekomst te voorkomen. Via enquêtes en bewonersavonden zijn bewoners bevraagd en ingelicht. Bewoners kregen een handleiding hoe hun huis waterdicht te maken, voor zowel bovengrondse instroming als ondergrondse instroming vanuit het riool. Ons Waterservicepunt/Loket Duurzaam Wonen verzorgt deze communicatie. Nijmegen heeft deelgenomen aan het Europese Interreg IVB-project Future Cities. Nijmegen wisselde samen met Arnhem en Tiel, het Engelse Hastings, het Franse Rouen, het Belgische Ieper en leadpartner Emscher-genossenschaft/Lippeverband kennis en ervaring uit op het gebied van klimaatbestendig maken van steden. Steden merken de effecten van klimaatverandering relatief snel. Grotere perioden van hitte hebben veel effect in een stenen omgeving (figuur 10). Om dergelijke hitte-eilanden te bestrijden en het leefklimaat voor mensen die in de stad wonen te verbeteren is stedelijke (ruimtelijke) adaptatie nodig. Door water af te koppelen (zodat het niet in het riool verdwijnt), door gebruik te maken van warmte/koude opslag en door gebruik van restwarmte van fabrieken voor huizenverwarming. Het aanleggen van groene daken combineert veel voordelen: houdt water vast, zorgt voor CO2-opvang, vangt fijn stof af, zorgt voor verkoeling en isolatie van gebouwen en een beter leefklimaat.

8 Figuur 10: Urban climate map showing sensible areas in red. Nijmegen investeerde ruim 1,4 miljoen in Future Cities, waarmee we verschillende onderdelen van het Nijmeegse Klimaatplan vorm gaven. Zo maakte Nijmegen werk van de Groene Allure Binnenstad en deed onderzoek naar mogelijkheden voor meer water in de stad, minder CO2- uitstoot en zuiniger energieverbruik. De aanleg van groene daken wordt gestimuleerd met behulp van subsidie, verstrekt via ons Loket Duurzaam Wonen Ecopolisstrategie Al deze klimaatadaptatiemaatregelen zijn niet nodig in onze nieuwe stadswijken, die gebaseerd op de Ecopolisstrategie worden gebouwd. Leidend in deze Nijmeegse ruimtelijke ontwikkelingstrategie zijn onze Structuurvisie 2013 (lange-termijnambities energieneutraal 2045, klimaatbestendig 2050) en Stadsvisie Groen- en watersystemen zijn belangrijke structuurdragers, en essentiële schakels met omgeving (rivier, stuwwal, Ecologische Hoofdstructuur). Wijken kennen een scheiding van autoverkeer met langzaam verkeer (fietsen en wandelen). Deze wijken zijn niet alleen klimaatbestendig, maar ook worden energiebesparende maatregelen getroffen (energiezuinige huizen, minder autoverkeer, energiezuinig watersysteem). Steeds meer inwoners passen duurzaamheid in hun huishouden toe bijvoorbeeld door bewust om te gaan met voedsel, afval, water, energie en mobiliteit. Zij werken hierbij ook steeds vaker in collectief verband samen aan dit soort projecten, ook in de openbare ruimte. Burgerparticipatie speelt in de komende jaren een steeds belangrijkere rol. Dat leidt er ook toe dat inwoners (en ondernemers) meer belang gaan hechten aan een publieke ruimte met duurzame kwaliteiten. Groen, water en goede OV en fietsverbindingen zijn onmisbare dragers van die kwaliteit.

9 1C. Toekomstplannen Binnen het project Power to Nijmegen is een strategie voor de lange termijn opgesteld voor het energieneutraal maken van Nijmegen. Met stakeholders is een road-map opgesteld, met stapsgewijze acties nodig om dit doel te bereiken. In het coalitie-akkoord zijn de hoofdlijnen van de stappen uit deze periode door het gemeentebestuur benoemd en politieke accenten gelegd. Van de vele klimaatprojecten die in uitvoering zijn belichten we klimaatmitigatieprojecten en klimaatadaptatieprojecten die ons vooruit helpen met ons duurzaamheidsbeleid. Herontwikkeling GDF-Suez In 2016 sluit de kolencentrale GDF-Suez vanwege het Nationaal Energieakkoord. Nijmegen werkt met de eigenaar samen aan een ruimtelijke transformatie van het terrein, waardoor de werkgelegenheid behouden blijft (figuur 11). De strategische positie van het terrein ten opzichte van de Nijmeegse energie-infrastructuur wordt benut. Er wordt een mix van energiedragers gerealiseerd: Zonnepark 1 MW en Windmolens 15 MW Biomassa hulpketel warmtenet LNG vulpunt binnenvaart en LNG vulpunt transport Biomassawerf (import en verhandeling van biomassa) - Bioraffinage (met andere bedrijven biomassa verwaarden). Figuur 11: Van kolencentrale naar duurzaam energieterrein

10 Groene centrale de Grift Een substancieel deel (uit de Routekaartverkenning blijkt tot tot 15%) van de duurzaam opgewekte energie in Nijmegen zal van windenergie moeten komen. De Gelderse Natuur- en Milieufederatie (GNMF) ontwikkelt het project met behulp van burgerparticipatie. Uiteindelijk zal de Windcooperatie WindPowerNijmegen ongeveer 1100 eigenaren hebben en circa 15 megawatt opwekken met 5 windturbines. Op dit moment wordt naar de mogelijkheid gekeken om een zonnepark te realiseren van 8,6MW rondom de windturbines. De bedoeling is een mix van windenergie en zonne-energie via één gezamelijke aanluiting aan het net te leveren. De overtollige energie kan worden omgezet in warmte die kan worden opgeslagen in het warmtenet (figuur 12). Figuur 12: Groene Centrale De Grift Energietransitie In 2020 is 15% duurzame energieopwekking haalbaar. In 2045 is duurzame opwek van 67% van het totale energieverbruik in 2045 mogelijk. De stad voorziet dan 2/3 in eigen verbruik. Dit vereist realisatie van tenminste 16 windturbines, een miljoen zonnepanelen, zonneboilers, woningen aangesloten op het warmtenet en meer toepassingen van WKO/warmtepompen en regionale biomassa. De overige 33% komt uit de regio, waarin nauw wordt samengewerkt met de stad Arnhem en provincie Gelderland. Op langere termijn ontwikkelen ook de andere dragers zich verder ( figuur 13). Figuur 13. Aandeel opwekking duurzame energie per bron

11 Room for the River Ons klimaat verandert, waardoor rivieren steeds meer water te verwerken krijgen. Om overstromingen te voorkomen geeft het Rijk op ruim 30 plekken meer ruimte aan de rivieren. Deze maatregelen (langs IJssel, Lek, Maas en Waal) vormen samen het programma Ruimte voor de Rivier. Ruimte voor de Waal Nijmegen behoort daartoe (figuur 14). De Waal maakt bij Nijmegen een scherpe bocht en vernauwt zich hier in de vorm van een flessenhals. Voor Nijmegen betekent dit een teruglegging van de Lentse Waaldijk en de aanleg van een nevengeul in de uiterwaarden. Hierdoor ontstaat er een eiland in de Waal en een uniek stedelijk rivierpark in het hart van Nijmegen met ruimte voor wonen, recreatie, cultuur, water en natuur. Figuur 14: Nevengeul Work in progress (vanuit westen gezien) gereed 2016 Deltaprogramma Vanuit het nieuwe Nationale Deltaprogramma wil de rijksoverheid Nederland goed voorbereiden op de klimaatverandering in deze eeuw, essentieel ook voor Waalsprong en Waalfront. Deltaprogramma bevat voorstellen en stringente normen voor Waterrobuust inrichten (naast Waterveiligheid en Zoetwater plannen). In Deltaprogramma 2015 komt voor de steden de eis van klimaatbestendigheid in 2050 (bestand tegen toenemende neerslag, droogte en hitte). De Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie, waaraan Nijmegen zeer actief heeft meegewerkt, zal concrete aanbevelingen bevatten voor steden. Nijmegen heeft de Intentieverklaring getekend en ook de Mayors Adapt Convenant. Nijmegen stelt voorlopig geen aparte Klimaatadaptatiestrategie op, maar heeft het geïncorpereerd in bestaande water- en groen beleidsplannen. Want Nijmegen is al lang bezig met klimaatadaptatie. Het ideeënboek Groene Allure Binnenstad werkt sinds 2009 als vliegwiel voor groenvernieuwing in Nijmegen, een nadrukkelijke wens van bewoners en ondernemers. Parkeerterreinen zijn omgevormd tot park, groene wanden en laanbomen zijn aangelegd in vijf winkelstraten en drie woonstraten, gevelgroen in diverse straten door bewoners/ondernemers en nieuwe parkjes op voormalig bouwterreinen. Aan Groene Allure Binnenstad is fors bijgedragen vanuit het Europese project Future Cities.

12 Financiering Wij werken in Nijmegen aan een duurzame toekomst en een veilige en gezonde leefomgeving voor de bewoners. In 2015 geven we hiervoor 9,2 miljoen uit. Duurzaamheid Rekening Begroot Bedragen * Financiële Lasten per product Geluid, lucht en Bodem 3,1 3,7 2,2 2,0 2,0 2,0 Groen, natuur en woonomgeving 5,5 4,3 3,9 3,1 3,1 3,0 Klimaat & Energie 2,7 2,4 1,6 1,7 1,7 1,7 Milieubeheer bedrijven 1,2 1,9 1,4 1,3 1,2 1,2 Totaal Lasten Programma 12,6 12,3 9,2 8,2 8,0 7,9 Financiële Baten per product Geluid, lucht en Bodem 0,5 0,8 0,7 0,5 0,5 0,5 Groen, natuur en woonomgeving 2,7 1,1 1,2 0,1 0,1 0,1 Klimaat & Energie 0,8 1,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Milieubeheer bedrijven 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Totaal Baten Programma 4,0 3,0 1,9 0,6 0,6 0,6 Totaal programma -8,6-9,3-7,3-7,6-7,4-7,3 Figuur 15: Begroting Klimaat & Energie uit het coalitieakkoord (bron: stadsbegroting ). Door het tijdelijk wegvallen van uitkeringen van het Rijk voor stedelijke vernieuwing hebben we in 2015 minder budget. De lasten zijn hiermee in ,1 miljoen lager dan in Voor een deel zullen deze middelen later weer beschikbaar komen via aparte rijksbijdragen (m.n. voor geluid en bodemtaken). In het nieuwe coalitieakkoord is wel 0,7 miljoen extra budget beschikbaar gesteld voor energiebesparing en de groene omgeving van de stad. Belangrijk: Activiteiten van andere begrotingsprogramma s, zoals het verduurzamen van het eigen vastgoed, afvalinzameling, duurzame straatverlichting of het (afval)waterbeheer staan elders in de begroting. 1 D Referenties Klimaatbeleid - Klimaatnotitie Raad Covenant of Mayors Duurzaamheisagenda Duurzaamheid in Uitvoering Coalitieakkoord Mayors Adapt Routekaart P2N Milieujaarverslagen Jaarverslagen Nijmeegs Energie Convenant Energiecijfers - nulmeting energie en CO2 Nijmegen quick scan Haskoning