EMANCIPATIE IN CHRISTEN DEMOCRATISCHE CONTEXT

Transcriptie

1 EMANCIPATIE IN CHRISTEN ABSTRACT Mijn afstudeerbetoog heeft vrouwenemancipatie als beleidsterrein en gaat in op de vraag of vrouwenemancipatie past in het christendemocratische gedachtegoed. Ingeborg ter Laak CDA Talentacademie DEMOCRATISCHE CONTEXT Mentor: drs. Klaasjan de Jong

2 Inhoudsopgave Achtergrond... 2 Waar sta ik zelf?... 2 Wat is gelijke kansen, gelijke rechten eigenlijk?... 2 Gelijke rechten, gelijke kansen; de meningen... 3 De mening met een economisch motief: werken voor je brood... 3 Gespreide verantwoordelijkheid... 3 Tussenconclusie... 4 De mening met een sociaal motief: omkijken naar de ander... 4 Solidariteit... 4 Tussenconclusie... 5 De mening met een waarde-motief: er is meer in het leven dan betaald werk... 5 Rentmeesterschap... 5 Tussenconclusie... 6 Slotbetoog... 6 Literatuur

3 Achtergrond Over het algemeen kan ik mij heel goed vinden in de visie, het gedachtegoed en de uitgangspunten van het CDA. Echter, er is één thema waarmee ik het persoonlijk lastig heb: gelijke kansen voor mannen en vrouwen. Ik ervaar het CDA als een partij waar de traditionele rolpatronen toch meer de norm zijn dan gelijke kansen voor mannen en vrouwen. Ik was in shock toen een fractiegenoot hardop zei dat ik alleen maar op de tweede plek van de kandidatenlijst stond, omdat ik vrouw ben, en niemand in het gezelschap was ontzet of sprak het tegen. Ik kijk met jaloezie naar VVD en PvdA. Beide partijen hebben echt mensen van statuur die zich uitspreken over emancipatie. Neelie Kroes en Gerdi Verbeet zitten met enige regelmaat bij de De Wereld Draait Door of Pauw aan tafel om gelijke kansen van vrouwen en mannen op de agenda te houden. Het CDA ontbreekt geheel in de discussie over gelijke rechten. Ik ben benieuwd waarom het CDA niet een duidelijker standpunt inneemt over emancipatie, denkend vanuit het gedachtegoed van de christendemocratie. Waar sta ik zelf? Voordat ik moeder werd, was ik ervan overtuigd dat ik dezelfde keuze mogelijkheden had als vaders. Inmiddels weet ik uit ervaring dat moeder zijn echt iets anders is dan vader zijn. Ik ben vol overgave moeder en ambieer een professionele carrière. Zelf vind ik mijn man en mijzelf enorm geëmancipeerd. Toch zijn de verschillen groot: het maakt echt een verschil of hij een periode weg is bij ons gezin voor zijn werk of ik; en het is echt anders als ik veel avonden op pad ben voor mijn werk of hij. Het verschil is latent, impliciet, onbewust maar wel bepalend. Het is het fundament van vele keuzes. Wat is gelijke kansen, gelijke rechten eigenlijk? Het streven naar gelijke rechten en zelfstandigheid voor groepen die eerst werden gediscrimineerd wordt emancipatie genoemd. Deze gelijke rechten kunnen tot uiting komen door gelijkstelling voor de wet. De Nederlandse overheid streeft naar gelijke rechten, kansen, vrijheden en verantwoordelijkheden voor vrouwen en mannen. Een belangrijk doel van het emancipatiebeleid is het versterken van de economische zelfstandigheid en een hogere arbeidsparticipatie van vrouwen. Daarvoor is een grotere deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt nodig. En een betere verdeling van arbeid en zorgtaken tussen mannen en vrouwen. Terug naar mijzelf. Ik ervaar verschillen in rechten, kansen, vrijheden en verantwoordelijkheden voor vrouwen en mannen. De verschillen zijn deels biologisch en deels cultureel bepaald. De verschillen zijn mooi en bewonderenswaardig maar soms ook beperkend. De emancipatiedoelstelling van de overheid onderschrijf ik. Hoe zit dat voor het CDA? Ik vraag me af hoe dit overheidstreven past binnen de christendemocratie. Wat is voor het CDA de waarde om te streven naar het versterken van economische zelfstandigheid en een hogere arbeidsparticipatie van vrouwen? En wil het CDA wel een betere verdeling van arbeid en zorgtaken tussen mannen en vrouwen? CDA en gezin horen bij elkaar. Nog steeds is het gezin de hoeksteen van de samenleving. Wel zijn de omstandigheden waarin gezinnen leven, behoorlijk anders dan 15 jaar geleden. In het christendemocratische mensbeeld wordt ieder naar zijn of haar waarde geschat en komen mensen volledig tot hun recht in relatie tot de ander. Hoe worden de latent aanwezige beelden hierin meegewogen? De christendemocratie zoekt naar de verbinding tussen mensen, niet naar de polarisatie en verschillen. Dit roept bij mij woorden op als verantwoordelijkheid (mensen tot hun recht laten komen maar ook de rol van de overheid bij emancipatie) en respect (voor tradities maar ook voor de waarde van het individu). Woorden waar 2

4 een sterk christen democratisch geluid in weerklinkt. Gemotiveerd door deze woorden en mijn eigen ervaring, luidt mijn stelling: Vrouwenemancipatie uitdragen past binnen het CDA gedachtegoed Ik zal het christendemocratisch gedachtegoed over deze stelling beschrijven aan de hand van drie meningen met betrekking tot een economisch motief, een sociaal motief en een waarde motief. Gelijke rechten, gelijke kansen; de meningen De mening met een economisch motief: werken voor je brood Bij het uitkomen van haar emancipatiebeleidsbrief in mei 2013 benadrukte minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) het belang van economische zelfstandigheid voor vrouwen. Haar pleidooi riep zowel bijval als heftige tegenreacties op. Ondersteuning was er voor Bussemakers idee dat economische zelfstandigheid belangrijk is om het risico op armoede van vrouwen terug te dringen, zeker in het geval van scheiding (Van der Linden 2013). Veel woede was er echter over het idee dat de overheid economische zelfstandigheid aan vrouwen zou opleggen. Vrouwen zouden zelf wel kunnen bepalen hoeveel uren zij zouden gaan werken, was een veel gehoorde reactie (Esther de Lange, EU-parlementariër CDA). In november 2011 deed de toenmalige minister Van Bijsterveldt een oproep aan ouders om zich meer met het onderwijs van hun kinderen bezig te gaan houden. Dat kwam haar eveneens op veel kritiek te staan. Zulke discussies laten zien dat emancipatie nog steeds een onderwerp is dat de gemoederen bezighoudt. Emancipatie gaat niet alleen over economische zelfstandigheid en de combinatie van arbeid en zorg, maar bijvoorbeeld ook over studie- en beroepskeuzes, gelijke beloning en doorstroom naar de top. Algemene emancipatiedoelstellingen worden ingevuld door middel van de kernwaarden autonomie, weerbaarheid en gelijkwaardigheid. Vanuit die visie is het belangrijk dat vrouwen en mannen hun eigen keuzes kunnen maken voor hun studie en beroep en voor de verdeling van arbeid en zorg (met hun partner). Autonomie kan betekenen dat traditionele opvattingen tot verschillende uitkomsten voor mannen en vrouwen leiden, bijvoorbeeld als het gaat om economische zelfstandigheid. De overheid kan hier niet meer doen dan voorwaarden creëren, zoals faciliteiten om arbeid en zorg te combineren. Weerbaarheid is van belang om autonoom beslissingen te kunnen nemen. Gelijkwaardigheid ten slotte is nodig om in onze samenleving op een goede manier met elkaar om te gaan. In plaats van in genderstereotypen te denken, moeten burgers rekening houden met mogelijke verschillen tussen mannen en vrouwen, zodat ze anders maar wel gelijkwaardig behandeld worden. Een belangrijk doel van het emancipatiebeleid is het versterken van de economische zelfstandigheid en een hogere arbeidsparticipatie van vrouwen. Gespreide verantwoordelijkheid Dit is het christendemocratisch kernbegrip dat als een jasje past om bovenstaande mening. Immers: verantwoordelijkheid daar leggen waar die het meest direct genomen kan worden en als overheid dit hoogstens faciliteren en aanvullen, dat is de essentie van gespreide verantwoordelijkheid. Het gaat hier om erkenning en respect voor persoonlijke verantwoordelijkheid. Mannen en vrouwen, vaders en moeders kunnen (en willen) hun verantwoordelijkheid tot economische zelfstandigheid wel 3

5 degelijk nemen, maar dan moeten ze het vertrouwen en de randvoorwaarden krijgen om dat te doen. Al ben ik wel van mening dat de behoefte aan economische zelfstandigheid van vrouwen bij de meeste mensen minder groot is dan de behoefte aan een toereikend gezinsinkomen. In het christen democratische mensbeeld wordt iedereen naar zijn of haar waarde geschat. Niet voor niets staat in het CDA verkiezingsprogramma : Iedereen doet mee. Nederland is een land waarin ouders hard werken om hun kinderen een toekomst te geven. Economisch zelfstandig past bij de uit de Bijbel afkomstige uitdrukking werken voor je brood. Een uitdrukking die binnen het CDA tot de kernboodschap behoort. Een andere in CDA kringen veel gebruikte Bijbelse uitdrukking is woekeren met je talenten en sluit eveneens naadloos aan bij de visie op emancipatie. Tussenconclusie Kijkend naar vrouwenemancipatie vanuit een economisch motief past dit geheel in het CDA gedachtegoed. Mijn stelling wordt volledig ondersteund. De mening met een sociaal motief: omkijken naar de ander Het is inmiddels een bekend verhaal: vrouwen werken steeds meer, 53 procent van de vrouwen is economisch zelfstandig, tegen 74 procent van de mannen. Meisjes doen het beter dan jongens op school, en vrouwen onder de 35 hebben zelfs hun mannelijke leeftijdgenoten ingehaald op het gebied van inkomen. Maar er is één domein waar vrouwen de scepter blijven zwaaien: het huiselijke. De zorg voor kinderen is nog steeds grotendeels in handen van de vrouw. Er zijn natuurlijk talloze voorbeelden waar die rolverdeling wel is omgedraaid, maar de transitie naar gelijkheid verloopt traag. Moeders besteden gemiddeld 21 uur per week aan zorg, vaders 9. Deze verdeling staat al 15 jaar stil. De Nederlandse overheid treedt terug en stimuleert meer eigen verantwoordelijkheid van burgers. Dit wordt vaak aangeduid als de overgang van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving. Mensen worden geacht meer mantelzorg te geven en meer te werken, zowel vrouwen als mannen. Voor mensen die op een of andere wijze ondersteuning nodig hebben, betekent deze omslag naar een participatiesamenleving dat zij eerst dienen na te gaan wat hun eigen netwerk voor hen kan doen. Een groeiende groep ouderen zal dan ook een beroep op hun kinderen doen voor hulp. Nu al combineert een derde van de werkende vrouwen werk met zorg voor (schoon)ouders. De effecten van de participatiemaatschappij zijn nu nog maar voor een klein deel voelbaar. De eerste ziekmeldingen komen nu binnen: van de werkenden die zijn gaan mantelzorgen heeft 18 procent zich minstens twee weken achtereen ziek gemeld. 60 procent van de mantelzorgers is vrouw. Het zijn vooral werkende vrouwen van 45 jaar en ouder die mantelzorg verlenen. De positie van vrouwen staat onder grotere druk, omdat ze meer moeten werken en meer moeten zorgen. Vrouwenemancipatie streeft naar een betere verdeling van arbeid en zorgtaken tussen mannen en vrouwen. De cijfers wijzen uit: sturen met overheidsbeleid is moeizaam. Vrouwen schieten zelf in de rol van mantelzorg en in taken thuis. Wel zijn we samen verantwoordelijk voor de verdeling van de extra zorgvraag die de komende jaren zal ontstaan. Zowel vrouwen als mannen. Solidariteit Het christendemocratische kernbegrip solidariteit past bij de mening met een sociaal motief. Het CDA zet in op betrokken burgers om de onderlinge verbondenheid te versterken. In de christendemocratische visie staat de mens centraal, net zoals persoonlijke verantwoordelijkheid. Beide geven uitdrukking aan dat de mens in relatie tot anderen staat. Essentieel voor het mens-zijn is immers dat je deel uit maakt van een gemeenschap van mensen, waar je relaties mee hebt. Relaties die verantwoordelijkheden met zich meebrengen. Relaties die soms of zelfs vaak van iemand vragen 4

6 om niet voor zichzelf te kiezen. De christendemocratie verwerpt een visie die mensen louter als losstaande individu beschouwt en stelt daartegenover de publieke erkenning van de menselijke verbondenheid. Het CDA is de grondlegger van de participatiesamenleving. In het CDA verkiezingsprogramma staat: Nederland vergrijst. Ook daarvoor zijn nieuwe keuzes nodig. Hoe houden we de voorzieningen op peil als er straks twee keer zoveel ouderen zijn per werkende? Allereerst door te kiezen voor langer doorwerken. Voor iedereen die dat kan. Maar ook door in de zorg een nieuwe balans te vinden. Wij dragen samen de zorg voor mensen die door ziekte en ouderdom dat niet meer zelf kunnen. Opvallend is dat in de verschillende CDA publicaties wordt benadrukt hoe mooi de onderlinge verbondenheid is en hoe waardig en liefdevol het is als je kan zorgen. Nergens staat hoe dit te combineren met een betaalde baan. De tol van de participatiesamenleving wordt niet genoemd. Tussenconclusie Vanuit een sociaal perspectief kijkend wordt mijn stelling niet ondersteund. Vrouwenemancipatie en het christendemocratische gedachtegoed van omkijken naar elkaar vinden elkaar niet als vanzelfsprekend. Aan de andere kant sluiten ze elkaar niet uit. Vrouwenemancipatie streeft voornamelijk naar een betere verdeling van arbeid en zorgtaken tussen mannen en vrouwen. Er wordt nooit getornd aan de waarde van omkijken naar elkaar. Vanuit het kernbegrip solidariteit wordt gekeken naar de onderlinge verbondenheid. Er wordt geen uitspraak gedaan of dit meer voor mannen of vrouwen van toepassing is. Duidelijk is wel wat de gevolgen zijn van dit niet benoemen: meer werken, meer zorgen, meer stress, vooral voor vrouwen. De mening met een waarde-motief: er is meer in het leven dan betaald werk Wat betreft de onbetaalde zorg en de zorgverdeling over mannen en vrouwen: er staan nauwelijks wetten of praktische bezwaren nog in de weg, maar nog steeds wel stevige tradities en culturele patronen. Opvattingen over wat vrouwen en mannen kunnen betekenen in het gezamenlijke inkomen, de opvoeding, en de zorg voor kinderen, doen er onverminderd toe. Ze kiest er zelf voor, riep de mannelijke respondent meteen toen ik vertelde over mijn afstudeer onderwerp. Echter gerenommeerde onderzoeksinstellingen zoals het Verwey-Jonker Instituut en SCP benadrukken dat vrouwen kiezen er zelf voor een dogma is, wij denken collectief dat het een individuele keuze is. Als je naar de statistieken kijkt, is er weinig individueels aan de keuze. Uit elk onderzoek blijkt dat tijd voor zorgtaken voor vrouwen belangrijker is dan voor mannen. Wie de patronen in individuele tijdsbesteding bestudeert, kan niet anders constateren dan dat zij minder individueel zijn dan ze wellicht aanvoelen ; ze zijn ingebed in biologische, culturele en institutionele kaders. Vrouwen willen een relatie met de kinderen opbouwen, zelf voor ze zorgen. Het CDA Wetenschappelijk Instituut (WI) beschrijft dit in haar publicaties o.a. door te spreken over onevenredige sociale afkeuring bij uitbesteding van de zorg aan au pairs of kostscholen. Rentmeesterschap Toegegeven, het was een wat lastige opgave om bij deze cultureel geladen mening een christendemocratisch kernbegrip te vinden, zeker als je het vergelijkt met de goed uitlegbare begrippen gespreide verantwoordelijkheid en solidariteit bij de eerste twee meningen. Toch kan ik deze derde mening pareren met het kernbegrip rentmeesterschap uit het christendemocratisch gedachtegoed. Rentmeesterschap is een besef van verbondenheid tussen generaties, van daaruit voelt het CDA zich geroepen tot zorg voor natuur en cultuur. Hierin zit de notie van duurzaamheid. Omgaan met 5

7 mensen en dingen vanuit het besef dat we verantwoording hebben af te leggen. Verantwoording afleggen betekent ook reflecteren op de huidige ingesleten culturele patronen. Zorgvuldig omgaan met alle mensen, mannen en vrouwen, voor nu en de generaties na ons. Daarbij hoort niet sociale afkeuring als mensen andere keuzes maken dan de huidige tradities en culturele patronen. Het CDA WI rapport wat ik eerder aanhaalde reflecteert niet op de bestaande tradities en culturele kaders. Het voorbeeld van de uitbesteding van zorg stuit op sociale afkeuring, dus moet je zelf zorgen, is daarvoor exemplarisch. Vragen als: hoe kan het anders, beter, gelijkwaardiger, worden niet gesteld. Ik ben ervan overtuigd dat dit onbewust gebeurt, vergelijkbaar met het dogma vrouwen kiezen er zelf voor. Bij respect voor traditie hoort ook meebewegen met veranderende omstandigheden. Uiteindelijk wil het CDA de wereld netjes doorgeven aan onze kinderen. Tussenconclusie De mening met een waarde-motief steunt mijn stelling in eerste instantie niet, maar met behulp van het kernbegrip rentmeesterschap uit het christendemocratische gedachtegoed zijn de waardemotieven goed te pareren en kan emancipatie juist haar waarde bewijzen. Slotbetoog Het christendemocratisch gedachtegoed over mijn stelling heb ik willen verkennen met een drietal meningen. Deze meningen kon ik omkleden met de kernboodschap van het CDA: werken voor je brood, omkijken naar je naasten en de wereld duurzaam doorgeven aan je kinderen. De eerste ondersteunde mijn stelling volledig, de tweede verwierp mijn stelling, de derde mening was een zoektocht. Laten we eerlijk zijn: als we het woord emancipatie gebruiken, denken we daarbij niet allereerst aan het CDA. En het gebeurt nogal eens dat wanneer het CDA die term gebruikt, het dan gaat over spruitjeslucht en over vrouwen die weer achter het aanrecht zouden moeten. Vrouwenrechten of emancipatie zijn geen woorden die worden genoemd in CDA verkiezingsprogramma s. Uit die zelfde programma s blijkt wel dat het CDA veel waarde hecht aan familieverbanden en voorwaarden wil scheppen om zorg en werk te combineren. Uit mijn betoog is duidelijk geworden dat die voorwaarden besloten liggen in tradities en culturele patronen. Door het kernbegrip rentmeesterschap heb ik beargumenteerd waarom juist het CDA hier haar bijdrage als gezinspartij moet leveren. Vanuit zorgvuldig omgaan met mensen en dingen en de wereld netjes doorgeven aan je kinderen, kan je niet berusten in culturele patronen die ongelijkheid tussen mensen versterken. Het kernbegrip solidariteit sluit emancipatie niet uit, maar bewaakt het ook niet. Het CDA heeft hier als grondlegger van de participatiesamenleving een opdracht liggen: omzien naar elkaar verbinden aan de verdeling van arbeid en zorgtaken tussen mannen en vrouwen. De gevolgen van dit nalaten zijn bekend: meer werken, meer zorgen en meer stress vooral bij vrouwen. Het kernbegrip gespreide verantwoordelijkheid steunt emancipatie. Verantwoordelijkheid hoort daar waar die het meest direct genomen kan worden en als overheid faciliteer je en vul je aan. Iedereen doet mee. Iedereen is verantwoordelijk om mee te doen, zijn of haar talenten te benutten en in zijn of haar onderhoud te voorzien. De overheid is hierbij faciliterend. Gesteund door de kernbegrippen gespreide verantwoordelijkheid en rentmeesterschap past vrouwenemancipatie prima in het christendemocratisch gedachtegoed. Voor dit betoog heb ik gewone CDA-ers geïnterviewd over hun beelden bij CDA en emancipatie. Eén van de respondenten reageerde: Nu met de scheiding merk ik het pas. Het CDA zou als gezinspartij juist veel meer aan emancipatie moeten doen. Daarbij hoort een stevige discussie met je partner over zorgtaken voordat het zomaar gebeurt. Een ander reageerde: Het CDA zegt: Iedereen moet zijn talenten inzetten zoveel zij of hij kan. Dat actief uitdragen druist wel een beetje in tegen de CDA visie 6

8 op gezin. Maar ja, time changes. Niet iedereen is in de wieg gelegd om 7 dagen, 24 uur te zorgen. Sterker nog: niemand. Ik denk dat iedereen beter functioneert als hij of zij meerdere dingen om handen heeft. Iedereen moet zijn talent kunnen benutten. Wanneer je dat kan uitdragen, raak je gelijk dat truttige imago een beetje kwijt. Mijn slotbetoog eindig ik waar ik begon: Waarom spreekt het CDA zich niet herkenbaar uit over gelijke kansen voor vrouwen en mannen? Mijn betoog laat zien dat het CDA als gezinspartij hier steken laat vallen. In het verleden heeft het CDA verschillende malen haar nek uitgestoken om het gezin en familie op de politieke agenda te krijgen. Met rapporten en pleidooien werd het belang van het gezinsverband maar ook van de participatiesamenleving benadrukt. Als je bij deze pleidooien geen rekenschap geeft aan tradities en culturele genderpatronen zal het nooit tot een duurzaam resultaat leiden. Bij de kernboodschap van het CDA: werken voor je brood, omkijken naar je naasten en de wereld duurzaam doorgeven aan je kinderen, hoort ook emancipatie (= grotere deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt en een betere verdeling van arbeid en zorgtaken tussen mannen en vrouwen) een plek te krijgen. 7

9 Literatuur Wetenschappelijke Instituut voor het CDA, Vertrouwen in ouders, Een christendemocratische visie op gezins- en familiebeleid, mei 2010 Wetenschappelijke Instituut voor het CDA, Gezocht: maatschappelijke vernieuwers, Gevonden: het gezin, 2006 CDA verkiezingsprogramma Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid , mei 2013 Emancipatie: CBS Statline: Sociaal Cultureel Planbureau en Centraal Bureau voor de Statistiek, Emancipatiemonitor 2014, december 2014 Motivaction, zorgen voor anderen, december 2014 Verwey-Joncker Instituut, Andere tijden, andere zorg? Mannen, vrouwen en de mogelijke gevolgen van aanpassing van de arbeidsduur, februari 2015 Sociaal Cultureel Planbureau, Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk, maart 2015 Sociaal Cultureel Planbureau, Vrouwen, mannen en de hulp aan (schoon)ouders, april 2015 Artikelen Margriet van der Linden, Goed dat Bussemaker de zweep over de man haalt, Volkskrant, mei 2013 Maaike van Houten, Bussemaker gaf een preek, een slechte, Trouw, 14 mei 2013 Sander Schimmelpenninck, Vrouwen ga eens werken of trouw een voetballer, Quote, 2 april 2015 Hans van der Klis, Laat zorgtaken niet alleen aan vrouwen over!, Intermediair, 13 april 2015 Barbara van Erp, Vrouwen worden slachtoffer van participatiemaatschappij, Volkskrant, 11 april 2015 Onno Havermans, Man gaat niet méér zorgen door minder uren werk, Trouw, 23 april 2015 Het grote AD gezinsonderzoek uitgevoerd door Motivaction, AD, Rituelen in het gezin, 4 april 2015; Financiën, 11 april 2015; Opvoeden, 18 april 2015; Seks, 25 april 2015; Loslaten, 2 mei 2015 Interviews met CDA-ers: - Vrouw, CDA stemmer, parttime werkend, gehuwd, moeder van een zoon van 15 en een dochter van 13, echtnoot is ZZP-er - Vrouw, CDA lid, na de scheiding fulltime werkend, gescheiden, moeder van een zoon van 19 en een zoon van 17 - Man, CDA gemeenteraadslid, fulltime werkend, gehuwd, vader van een zoon van 20 en dochter van 17, echtgenote is huisvrouw 8