Bestuivingscrisis: feit of fictie? Oorzaken en gevolgen van de terugloop van bestuivende insecten

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Bestuivingscrisis: feit of fictie? Oorzaken en gevolgen van de terugloop van bestuivende insecten"

Brecht van Doorn
4 jaren geleden
Aantal bezoeken:

Eerste Algemene Leden BIJeenkomst Honing

1 Eerste Algemene Leden BIJeenkomst Honing Bank 17 Nov 2012, Stroom Den Haag Bestuivingscrisis: feit of fictie? Oorzaken en gevolgen van de terugloop van bestuivende insecten Dr. Jeroen P. van der Sluijs Utrecht University

2 1962

3 Europees onderzoeksproject ALARM: De wereldwijde achteruitgang van bestuivende insecten is een grote bedreiging voor de biodiversiteit Oorzaken zijn ondermeer: nieuwe pesticiden, veranderend landgebruik en klimaatverandering

Voedingstoffen vit A/C/E, anti-oxidanten, lycopeen, foliumzuur: 90-100% van

5 Het belang van bestuivers 90 belangrijke voedselgewassen (35% wereld voedsel productie) heeft bestuivers nodig. Voedingstoffen vit A/C/E, anti-oxidanten, lycopeen, foliumzuur: % van dierlijk-bestoven gewassen Europa: 14,2 miljard Euro / jaar 80% van alle bloeiende planten: dierlijke bestuiving vereist voor voortplanting en evolutie

6 Economische waarde bijen Bade e.a Land van melk en honing, Triple E

Situatie EU Bestuivers dragen bij aan de productie van 150 (84%) Europese gewassen Deze gewassen zijn deels of geheel afhankelijk van insecten bestuiving De economische waarde van insecten bestuiving

7 Situatie EU Bestuivers dragen bij aan de productie van 150 (84%) Europese gewassen Deze gewassen zijn deels of geheel afhankelijk van insecten bestuiving De economische waarde van insecten bestuiving wordt geschat op 22 miljard per jaar in Europa Wilde bijen en andere insecten zijn belangrijke bestuivers evenals honingbijen. Status and trends of European pollinators STEP-project

8 Wereldwijd ca bijensoorten NL: ca. 350 waarvan 181 op rode lijst

9 Bijen zijn niet de enige besuivers

10 Een nieuwe bestuivende soort in opkomst in China

11 Terugloop bestuivende insecten: samenspel van elkaar versterkende oorzaken PPP Pollen Pathogenen Pesticiden

Onderzoeksprijs voor Agrochemie 2010 als erkenning voor zijn uitvinding van imidacloprid (IMI) en thiacloprid,

12 Systemische insecticiden: revolutie in gewasbescherming Systemisch = gewas neemt gif op in de sapstroom, maakt plant van binnen uit giftig Professor Shinzo Kagabu ontving van American Chemical Society de Internationale Onderzoeksprijs voor Agrochemie 2010 als erkenning voor zijn uitvinding van imidacloprid (IMI) en thiacloprid, waarmee het neonicotinoiden tijdperk van systemische gewasbescherming aanbrak. (Tomizawa & Casida, 2010, DOI: /jf103856c)

13 Giftigheid van neonicotinen t.o.v. oude middelen LD50 Giftigheidsindex Pesticide Gebruik (ng/honingbij) t.o.v. DDT DDT Dinocide insecticide Amitraz Apivar insecticide / acaricide Coumaphos Perizin insecticide / acaricide Tau fluvalinate Apistan insecticide / acaricide Methiocarb Mesurol insecticide Carbofuran Curater insecticide cyhalothrin Karate insecticide Deltamethrine Decis insecticide Thiamethoxam Cruise insecticide Fipronil Regent Insecticide Clothianidine Poncho Insecticide Imidacloprid Gaucho Insecticide Toxicity of insecticides to honeybees compared to DDT. The final column expresses the toxicity relative to DDT. (Source: Bonmatin, 2009)

Mais gecoat met Gaucho (imidacloprid) 75 gram imidacloprid / ha mais 100000 zaden per ha 0.

14 Mais gecoat met Gaucho (imidacloprid) 75 gram imidacloprid / ha mais zaden per ha gram imidacloprid/zaad 3.7 nanogram is dodelijk voor een bij dodelijke doses per maiszaadje

15 Systemische insecticiden Systemisch: residuen in nectar en stuifmeel Zeer krachtig zenuwgif voor bijen, hommels, vlinders Hoge persistentie in bodem en water Afbraakproducten ook krachtig zenuwgif voor bijen Acute effecten (overdosering, zaaistof, spuitschade ) Subletale effecten stapeleffect bij herhaalde blootstelling (chronisch) Risico in het veld hoog: PEC/PNEC >> 1 Wederzijds versterkende werking met andere pesticiden Wederzijds versterkende werking met ziekteverwekkers (Nosema, Wing Deform Virus) Belangrijke factor in de verzwakking van bijenvolken

16 Wereldproductie imidacloprid China grootste producent: ton imidacloprid per jaar India haalt China in komende 10 jaar Huidige wereldproductie ca ton imidacloprid per jaar (CCM International Ltd, March 2011) Source: (vergelijk met DDT piekgebruik ton in 1959 en bedenk dat imidacloprid 7297x giftiger is voor insecten)

17 Effecten op bijen Acute vergiftiging Chronische vergiftiging Subletale effecten Synergie effecten

18 Pomurje, Slovenië April 2011, Zaaiperiode clothianidine maïs Schade 2500 volken dood > 100 miljoen bijen

19 Hoe krijgen bijen het binnen? Behandeld gewas Contact Stuifmeel (uitgestelde consumptie!, opslag in kast) Nectar (uitgestelde consumptie!, honing) Extrafloraal nectar Honingdauw (van luizen) Guttatie (uitscheiding plantensap) Dauw/regen (waterdruppels op plant) Zoete gewasresten (suikerbiet). Voorbeeld: bijen verzamelen honingdauw uitgescheiden door luizen Systemische opname door wilde planten op behandeld perceel Systemische opname vervuild water door wilde planten/bomen Drift van spuiten en zaaistof naar bloeiende velden Direct contact met stof (vliegen door zaaistof-wolk) Fourageren op vervuild oppervlaktewater (drinken en koeling) Residu in grondsof voor (invert)suikerstroop/suikerdeeg Etc..

20 Veldproef in Padua Mobiele kooitjes Dodelijke wolk van onzichtbaar zaaistof < 30 seconden 10m afstand: 300 tot 4000 ng imidacloprid per bij acuut dodelijk

2012. Multiple Routes of Pesticide Exposure for

21 Krupke e.a studie Giftige paardenbloemen bij maïsveld Krupke e.a Multiple Routes of Pesticide Exposure for Honey Bees Living Near Agricultural Fields.

22 Geven bomen imidacloprid uit oppervlaktewater door aan hun stuifmeel en nectar? Dit voorjaar namen we monsters van wilgen (Salix) in vervuild gebied

23 Blootstelling Via guttatie? Via water voor drinken en koelen? T. Seeley, The wisdom of the hive Chapter 9 regulation of water collection

24 Chronische giftigheid imidacloprid voor hommels Micro kolonies gevoed met imidacloprid: 200 ppm 100% sterfte enkele uren 20 ppm 100% sterfte 14 dagen 2 ppm 100% sterfte 28 dagen 0.2 ppm 100% sterfte 49 dagen 20 ppb 15% sterfte (77 dagen) 10 ppb 0% sterfte (77 dagen) NOEC reproductie <2.5 ppb Mommaerts e.a Laycock e.a. 2012: NOEC reproductie 0.8 ppb

25 Science, 29 Mar

26 Effecten bij niet-dodelijke blootstelling ( subletale effecten ) Verstoord fourageergedrag / navigatie Taakdifferentiatie in het volk Hygiënisch gedrag (grooming) Immuun systeem Broed Vertraagde ontwikkeling van larven etc.

27 Lu e.a Harvard University- 5 Apr 2012 In situ replication of honey bee colony collapse disorder

28 Japanse studie Yamada 2012 D= dinotefuran 10, 50, 100x verdund S= clothianidin 10, 50, 100x verdund tov veldconcentratie behandeld gewas

29 Problemen met veldstudies Sommige veld studies bekeken slechts 1 volk (Schmuck 2001) Grote tekortkomingen in opzet van de veldexperimenten voor het toelatingsdossier Veel veldstudies hebben verborgen financier: Bayer Cropscience, Syngenta Voorbeeld: Cutler & Dupree 2007 studie In toelatingsprocedure wegen veldsudies (onterecht!) zwaarder (zelfs foutief opgezette en te kleinschalige). Wetenschappelijk gezien zijn labstudies veel betrouwbaarder!

30 Slechts 1.6 tot 20% van toegepaste neonicotinoiden wordt opgenomen door het gewas (Sur & Stork 2003) 80 tot 98.4% lekt weg naar bodem, en water! Sinds 2004: Nederlands Oppervlaktewater zwaar verontreinigd met imidacloprid

Vervuild water ±70% minder macro-invertebraten 70 60 Species abundance 50 40 30 20 10 * 0

aantallen bij mediane imidacloprid concentraties in NL oppervlaktewater onder en boven de

31 Vervuild water ±70% minder macro-invertebraten Species abundance * 0 MTR-norm < 13 ng/l Grafiek: gemiddelde en standaard fout van aquatische macroinvertebraten aantallen bij mediane imidacloprid concentraties in NL oppervlaktewater onder en boven de Maximaal Toelaatbaar Residu norm van 13 ng/liter. * significant verschil bij p<0.05 Mann Whithney test.

krijgen (Picture from: Japan Endocrine-disruptor Preventive

32 Integrated Assessment: Combineer kennis uit uiteenlopende disciplines om een compleet beeld van het vraagstuk te krijgen (Picture from: Japan Endocrine-disruptor Preventive Action)

33 Deze presentatie downloaden: Meer info:

Vergelijkbare documenten

Dr. Jeroen P. van der Sluijs

VCI - Algemene Ledenvergadering, Tull en 't Waal, 9 maart 2013 Bijensterfte en neonicotinoiden Dr. Jeroen P. van der Sluijs www.bijensterfte.nl www.jvds.nl Copernicus Institute, Utrecht University Europees