Bouwhistorische beschrijving Breedstraat 95, Enkhuizen

Transcriptie

1 Bouwhistorische beschrijving Breedstraat 95, Enkhuizen Klaas Koeman en Gerrit Vermeer Vereniging Oud Enkhuizen juli

2 2

3 ò Afb. 1. De minuutkaart van Enkhuizen uit De rode pijl geeft de locatie aan van het huidige Breedstraat 95. Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Amersfoort. Identificatie Breedstraat KB Enkhuizen Rijksmonument Beschrijving: Pand met topgevel met toppilaster onder zadeldak. Situering Het pand Breedstraat 95 staat aan de oostkant van de Breedstraat, een onderdeel van de Westfriese Omringdijk uit omstreeks Na een zware overstroming in 1529 is de dijk verstevigd en verhoogd: Doch in de voortijdt des jaers 1533 wierdt de dijk hermaekt, en van Enkhuisen af, tot Hoorn toe, omtrent een ton lengte verhoogt; als ook de Bredestraet en de Visschersdijk binnen Enkhuisen. 1 In 1567 werd de functie als zeedijk overgenomen door de oostelijker gelegen Wierdijk. Tussen de oude en de nieuwe dijk kwam de brede Oosterhaven tot stand. Het steegje tussen Breedstraat 95 en 97, dat doorloopt tot aan de Oosterhavenstraat, draagt geen officiële naam maar heet in de volksmond Houtkoperssteek of Bloksteiger. Aan de Breedstraat staan van oudsher zowel diepe als brede huizen (afb. 2). Nummer 95 betreft een diep pand met aan de Breedstraat een topgevel en de zijmuur langs de steeg. Op de minuutkaart van 1832 staat er achter het huis een uitbouw, die vermoedelijk een keuken en een schuurtje bevatte. De uitbouw stond aan de steeg, aan de noordzijde ruimte latend voor een plaatsje. Voor1832 woonde in het huisje Aaltje Reinderhoff, van beroep arbeider. Zijn naam staat echter doorgestreept, zodat er net voor 1832 een nieuwe eigenaar moet zijn gekomen. Bouwvergunningen In de geïllustreerde monumentenbeschrijving uit 1955 schatte Herma van den Berg het pandje in als achttiende-eeuws op basis van waarnemingen aan het exterieur. 2 Zij vermeldde dat de voorgevel gepleisterd was. 1 Gerard Brandt, Historie der vermaerde zee- en koop-stadt Enkhuisen [ ], Enkhuizen 1666, H.M. van den Berg, De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel VIII, De provincie NoordHolland, Tweede stuk: Westfriesland, Tessel en Wieringen, s-gravenhage 1955, p

4 Afb. 2 (boven). Opmetingstekening uit najaar Collectie Oud Enkhuizen. Afb. 3 (midden). Bestaande toestand in Westfries Archief, Hoorn. Afb. 4 (onder). Gewijzigde toestand in Westfries Archief, Hoorn. 2

5 Afb. 5. Zuidgevel aan de steeg. Bestaande toestand Westfries Archief, Hoorn. Afb. 6. Bestaande achtergevel in Westfries Archief, Hoorn. Op een tekening uit 1943 staat de gevel afgebeeld (afb. 2). Beneden zat links een venster en rechts de deur. De ankers in de geveltop waren oud, die beneden, die van de strijkbalk van de zoldering tegen de voorgevel, lijken negentiende-eeuws. Vermoedelijk zijn deze ankers hergebruikt in de huidige gevel. In november 1963 kreeg het pand een nieuwe voorgevel. 3 De reden voor het vervangen was de slechte staat voorgevel staat op punt van instorting, zodat vervanging absolute noodzaak is. De vergunning bepaalde dat het metselwerk aangepast moest zijn aan de omgeving. Voor het venster beneden kwamen er twee tegen elkaar aan in de plaats (afb. 10). In onderging het pand een grondige restauratie, uitgevoerd door de firma Ramkema & Dangermond. 4 De toenmalige eigenaar P.P. Bakker was wetenschappelijk medewerker aan het Zuiderzeemuseum en werd later bestuurslid van de vereniging Oud Enkhuizen. Hij voerde in het interieur enkele aanpassingen aan overeenkomstig de zeventiende-eeuwse opzet. Het halletje achter de voordeur met zijkamer verdween en er kwam een voorhuis met vensters in de tussenwand (afb. 13). Daarachter liet hij de achterkamer met haard in stand. Aan de achterzijde van het huis bevond zich de keuken. De lange steektrap maakte plaats voor een meer gedraaide trap in het voorhuis, die herinnert aan de vroegere spiltrap. Tegen de achtergevel stond het gemak. De tekening suggereert dat er hier nog sprake van een tonnetje was en dat de woning nog niet op het riool aangesloten was. Bij deze verbouwing wilde Bakker het raam in de zijgevel vergroten, maar deze wijziging ging uiteindelijk niet door (afb. 9). Op het dak verrees aan weerszijden een dakkapel (afb. 9). Later is in de tegenovergestelde dakvlakken nog een veel grotere dakkapel aangebracht. Beschrijving Gevels De voorgevel, een aangepaste replica van een eerdere, bestaat uit een begane grond en een bakstenen geveltop met schouders aan weerszijden, en tussentrap in de schuine toplijn en een bekronende trap met toppilaster (afb. 10). De schuine zijde van de gevel heeft onder de tussentrap drie vlechtingen, daarboven één. De gevel is opnieuw gemetseld in kruisverband. Afgaande op tekeningen van de vroegere gevel, betreft het een redelijk nauwkeurige replica, waarbij alleen aan de voorzijde het venster werd verdubbeld (afb. 2, 3). De zijgevel vertoont gele baksteen met hier en daar oranje vlammen, gemetseld in kruisverband. Voorin bevindt zich een schuifvenster, verder naar achteren een venstertje in de vorm van een liggende ovaal, dat is omgeven door een rollaag. Achter beschikt het huis nog over de oorspronkelijke tuitgevel, bestaande uit gele baksteen in een (halfsteens) strekkenverband en met aan weerszijden van de schuine zijden zes vlechtingen in rode baksteen (afb. 12). Dergelijke gevels kwamen in Enkhuizen doorgaans tot stand in de eerste helft van de zeventiende eeuw. Tegenwoordig zitten er beneden een deur met bovenlicht en een ruim schuifvenster. Op de tekening van de 3 Westfries Archief, Hoorn (WA), 1325_BD, Gemeente Enkhuizen, bouwvergunningen , 5766, Breedstraat 95, , vernieuwen voorgevel. 4 WA, 1325_BD, 5767, Breedstraat 95, , verandering woning. 3

6 Afb. 7. Plattegrond bestaande toestand in Voorgevel links. Westfries Archief, Hoorn. Afb. 8. Voorgevel uit Foto auteurs. 4

7 Afb. 9. Lengtedoorsneden volgens de bestaande toestand in Westfries Archief, Hoorn. Afb. 10. De zuidelijke zijgevel in 1972 met dakkapellen en niet uitgevoerde vergroting van het venster. Westfries Archief, Hoorn. 5

8 Afb. 11. Zuidgevel. Foto auteurs. Afb. 12. Achtergevel. Foto auteurs. Afb. 13. Het voorhuis gezien naar achteren. Foto auteurs. 6

9 Afb. 14. Eerste gebint van voren, gezien naar achteren. Foto auteurs Afb. 15. De achterkamer met rechts raveling van de vroegere haard. Foto auteurs. achtergevel van de situatie in 1972, zat er links een simpele houten deur zonder bovenlicht, in het midden een veel kleiner venster en sloot er rechts een houten gemak op het huis aan (afb. 6). Houtskelet De zolderbalken van het huis Het huis bevat nog vrijwel alle oorspronkelijke zolderbalken. Tegen de voorgevel zit een strijkbalk en daartussen staan zeven eiken gebinten, zoals ook te zien is op de tekeningen uit 1972 (afb. 11). Aan de noordzijde zijn nog vrijwel alle muurstijlen te zien en zijn in de meeste gevallen het sleutelstuk en het korbeel nog aanwezig, al kunnen sommoge van de korbelen bij de restauratie van zijn aangebracht. De sleutelstukken hebben aan de voorzijde een klassiek profiel en opzij gesneden roosjes (afb. 13, 14, 18). Aan de zuidzijde, waar het huis aan een smalle steef grenst, zijn de meeste stijlen verdwenen of uit het zicht. Alleen het eerste gebint vanaf de voorgevel is aan deze zijde nog geheel compleet. Tussen het vierde en het zesde gebint van voren bevindt zich aan de noordzijde een raveelbalk met aan weerszijden van de kreupele balk van het vijfde gebint een gesneden accoladeboog, rijk voorzien van gesneden roosjes (afb. 15, 16, 17). Het vierde gebint van voren vertoont aan de zuidzijde in afwijking van de andere gebinten een console in de vorm van een gesneden voluut, mogelijk ter vervanging van het hier verdwenen korbeel (afb. 19). De kapconstructie vertoont een lichte sporenkap zonder ondersteunende constructie op ene lage borst- 7

10 Afb. 16. De raveelbalk tussen het vierde en het zesde gebinvan voren. In het midden de kreupele balk van het vijfde gebint. Foto auteurs. Afb. 17. Detail raveelbalk met accoladeboog en roosjes. Foto auteurs. Afb. 18. Een na achterste gebint in de keuken, gezien naar voren. Foto auteurs. 8

11 Afb. 19. De console in de achterkamer. Foto auteurs. wering (afb. 20). Aan de noordzijde loopt, onderbroken door de latere dakkapel, de houten bak van de zakgoot tussen nummer 95 en nummer 93. Conclusie De voorgevel van het huis is een replica van de oorspronkelijke voorgevel uit de eerste helft van de zeventiende eeuw. De tuitgevel aan de achterzijde stamt eveneens nog uit die tijd. Van de gebinten bleven aan de noordzijde, waar zich ook de raveling van de haard bevindt, vrijwel alle onderdelen bewaard. Het pand bezit een eenvoudige sporenkap, aan weerszijde onderbroken door een brede dakkapel. Afb. 20. De sporenkap gezien naar voren. Foto auteurs. 9

12 10