Samenvatting Geschiedenis De Verlichting Historische Context

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis De Verlichting Historische Context Samenvatting door Femke 2708 woorden 21 april keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 1.Verlichte ideeën over de ideale samenleving De wetenschappelijke Revolutie en het empirisme. Geleerden waren in de middeleeuwen geestelijk. Zij deden onderzoek op gebied van godsdienst. Vanaf renaissance niet alleen meer godsdiensten bestuderen, en niet meer onderwerpen aan de kerk. Ze gingen proeven doen. Gevolg: wetenschappelijke revolutie Kenmerken wetenschappelijke revolutie: Een nieuwe manier van onderzoeken Grote veranderingen in het leven van mensen (gas, stroom etc.) Met geweld gepaard gaand verzet van de kerk en aanvankelijk ook van de overheid en sommige bevolkingsgroepen. Elk onderwerp werd gebaseerd op empirisme. Voorbeelden: Vesalius: legde de basis voor de moderne westerse geneeskunde. -> systematische anatomische ontleding van het menselijke lichaam. Verzet tegen wetenschappelijke revolutie, vooral van de katholieke kerk. Kerk verloor grip op wetenschap en belangrijke kerkelijke opvattingen werden door onderzoeksresultaten soms ondermijnd. Bekendste slachtoffers: Galileo Galilei en Giordano Bruno. Bruno: aanhanger van Copernicus: aarde beweegt om de zon. Lutheranisme. Vanaf eind 16 e eeuw gaan regeringen de wetenschappelijke revolutie steunen. Onderzoekers gingen met elkaar samenwerken in wetenschappelijke verenigingen. Ze kregen steun van regeringen, omdat die het nut van de wetenschap gingen inzien. Newton stelde de leer van zwaartekracht op.van Leeuwenhoek ontwierp microscopen. Het aantal mensen dat iets niet meer als waar aannam groeide. Ze gingen uit van hun verstand. Verlichting en rationalisme Pagina 1 van 9

2 Het rationalisme: de samenleving moest net zoals de natuur op een redelijke manier worden onderzocht. Met de toegenomen kennis zouden de problemen in de samenleving kunnen worden opgelost. En dat leidde tot optimisme en de vooruitgangsgedachte. De belangrijkste ideeën van de verlichters: sociale verhoudingen Vrijheid Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van drukpers, vrijheid om te geloven of niet te geloven wat je wilt, vrijheid om handel te drijven met wie je wilt. Gelijkheid gelijke kansen voor iedereen en gelijkheid in de rechtspraak godsdienst Religieuze tolerantie -> verdraagzaamheid Scheiding tussen Kerk en staat De Kerk houdt zich bezig met godsdienstige zaken, de staat met bestuur en rechtspraak. economie Ieder individu moest de vrijheid hebben zijn eigenbelang na te streven. Eigenbelang van individuen levert welvaart op voor iedereen. Iedere staat moet zijn economisch beleid baseren op vrije markteconomie, vrijhandel en zo weinig mogelijk ingrijpen van de overheid. politiek volkssoevereiniteit Degenen die de macht uitoefenen, ontlenen hun macht aan het volk en zijn daarom verantwoording schuldig aan dat volk. sociaal contract Vorst en volk of burgers onderling spraken af dat de overheid via wetgeving de rechten van de burgers moet waarborgen. scheiding der machten (Montesquieu) De drie machten van de overheid (wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende) mogen niet in handen van dezelfde persoon zijn. Pagina 2 van 9

3 Verschil in gedachten: Verschillen in denken over taken van vrouwen Verschillen in denken over afschaffing slavernij God is wel of niet de schepper van de wereld. Agnosten (nietwetenden). Politiek & godsdienstig gebied: evenwicht zoeken tussen rede en traditie en radicale stromingen, die geheel braken met de traditie in hun tijd. Locke: representatieve democratie. Rousseau: Democratie, maar pessimistische vooruitzichten. Voltaire: geen democratie. Verbreiding van de verlichting Boeken, tijdschriften, bibliotheken > encyclopedie: kritiek op eigen tijd en kennis. Salons en koffiehuizen Toneel Ontduiken van censuur Kritiek niet direct uiten, maar schrijven in fictieve personages of volkeren, terwijl de situatie in eigen land bedoeld werd. Dubbelzinnige formuleringen Boeken illegaal of in het buitenland uitgeven 2. Het absolutisme gaat in de Europese politiek de toon aangeven Ancien regime: het oude bewind. Absolute macht van Franse koningen en ongekende pracht en praal aan het hof. Vorsten gaan hun macht uitbreiden Droit divin: absolute vorst is door God aangesteld om zijn onderdanen te besturen, daarom is hij alleen aan God verantwoording verschuldigd. Uitbreiding op politiek gebied Edelen ondergeschikt aan vorsten mbv de steden. Centralisatiebeleid Vorsten hadden een eigen ambtenarenapparaat, deel van de adel kreeg nieuwe functies. Uitbreiding op economisch gebied Belastingheffing en andere economische zaken regelden de vorsten.: eigen economie versterken en ook inkomen van de staat Mercantilisme: staat heeft grote invloed door eigen handel en nijverheid subsidies en voorrechten te verlenen en invoerrechten heffen op buitenlandse producten. Uitbreiding op militair gebied Geweldsmonopolie Huurlegers Pagina 3 van 9

4 Uitbreiding op godsdienstig gebied 1 godsdienst (godsdienstoorlogen voorkomen) Absolutisme Engeland en de republiek als uitzonderingen Engeland: Magna Carta -> koning kan geen belasting opleggen zonder toestemming. Begin van een grondwet. 17 e eeuw: burgeroorlog tussen aanhangers van koning en parlement. Parlement won. Bill of Rights: uitbreiding rechten parlement. Grondwetten vastgelegd. Republiek: Trouw aan Filips 2 opgezegd. 1588: Republiek der Verenigde Nederlanden. Verlicht absolutisme en verlichte despoten Veel verlichte denkbeelden in strijd met absolutisme: conflicten tussen vorsten en verlichters. Sommige vorsten gingen ideeën van de Verlichting uitvoeren. Frederik de Grote schafte de pijnbank af, voerde een beperkte persvrijheid in, gaf christelijke minderheden meer vrijheid en schafte de horigheid af op zijn eigen grondbezit. Hij bleef een absoluut vorst. Catharina de Grote richtte een Academie van Wetenschappen op en breidde het onderwijs uit. In het bestuur bleef ze almachtig. Democratie en scheiding van de machten (Montesquieu) werden niet gewaardeerd. Ze wilden alle macht in handen houden. 3. De Franse Revolutie Indirecte oorzaken van de Franse Revolutie Geestelijkheid en adel hadden het veel beter De geestelijkheid (Eerste Stand) en de adel (Tweede Stand) hadden het veel beter dan de gegoede burgers en gegoede boeren (Derde Stand) en de rest van de bevolking. Ontevredenheid onder andere bevolkingsgroepen Boeren wilden meer grond en eerlijker belastingen; en niet meer allerlei werk doen voor hun heer. Werklieden vonden dat zij te lang en te hard moesten werken onder ongezonde en onveilige omstandigheden, en voor een te laag loon. Rijke burgers waren het er niet mee eens dat alleen de edelen de belangrijke functies kregen. Ook vonden ze het niet eerlijk dat zij wel belasting moesten betalen en edelen en geestelijken niet. Ze wilden vrijheid van meningsuiting en drukpersvrijheid. Het land werd slecht bestuurd Hoge functies konden worden gekocht bij de koning en de rechtspraak was oneerlijk. De regering had grote schulden. De koning deed er weinig aan om de toestand te verbeteren. Het verloop van de Franse revolutie De Derde Stand komt in verzet Pagina 4 van 9

5 De koning wilde de edelen meer belasting laten betalen. Volgens de edelen moest de Staten Generaal (een vergadering van de drie standen) om toestemming worden gevraagd. De koning riep toen in 1789 de Staten Generaal bijeen. Omdat in de Staten Generaal per stand werd gestemd, kon de adel met steun van de geestelijkheid winnen. Deze gang van zaken was voor de Derde Stand de aanleiding om in verzet te komen. De Derde Stand riep zich uit tot de Nationale Vergadering (parlement) en ging apart vergaderen. De Nationale Vergadering besloot dat Frankrijk een grondwet moest krijgen. In de grondwet moest komen te staan dat de koning minder macht zou hebben. Ook moesten er de rechten en plichten van alle inwoners in worden opgenomen. De derde stand kreeg snel steun van de meeste lage geestelijken en enkele edelen. De reactie van de koning leidt tot de bestorming van de Bastille en de eerste revolutie De koning was woedend en verbood de Nationale Vergadering bijeen te komen. De Derde Stand trok zich daar niets van aan. De koning trok zijn besluit in, maar liet wel troepen naar de rand van Parijs komen. Hij besloot de soldaten weg te sturen omdat de Parijse bevolking bang was voor de soldaten en de Bastille bestormden. Het bleek te laat. Boeren begonnen landgoederen van edelen te plunderen. In Parijs kozen de burgers de zijde van de Nationale Vergadering. De Nationale Vergadering verhuisde van Versailles naar Parijs. Uit angst voor nieuwe problemen keurde de koning besluiten van de Vergadering goed. Dit werd deels de Franse grondwet: afschaffing van de voorrechten van edelen en geestelijken; openstelling van alle ambten in de regering, in de Kerk en in het leger voor iedereen toestemming aan rijke burgers en rijke boeren om grond te kopen die van de Kerk was afgenomen sterke beperking van de macht van de koning invoering van een scheiding van de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekende macht invoering van een beperkt kiesrecht dat de macht vooral in handen van gegoede burgers legde. Tweede revolutie: Frankrijk wordt een republiek en de radicalen verslaan hun vijanden. In het Franse parlement kwamen de jacobijnen en girondijnen tegenover elkaar te staan. Ze hadden beide verschillende ideeen: de jacobijnen de koning niet alleen afzetten, maar ook doden; ze wilden stemrecht voor iedereen, verhoging van de lonen en verlaging van de prijzen. De Girondijnen vonden dat er met de grondwet van 1791 en het afzetten van de koning genoeg was veranderd. De Jacobijnen / radicalen kregen steun van de armen onder de Parijse bevolking en werden de baas. Zij begonnen met de Terreur (olv Robespierre), waarbij zij hun tegenstanders terechtstelden. Na een opstand werden de radicale leiders afgezet en zelf onthoofd. - Het Directoire, een periode van onrust en chaos De Girondijnen wisten na de terreur de macht weer in handen te krijgen. De bourgeoisie tijdens het Directoire volde niets voor democratische ideeën. Het Directoire kreeg te maken met moeilijk op te lossen problemen: hongersnood, oorlogen en geweld. Napoleon wordt de nieuwe heerser van Frankrijk. Napoleon veroverde in de periode een groot deel van Europa. Napoleon voerde in de veroverde landen een nieuwe wetgeving in, de Code Napoleon. Daarbij verbreidde hij ook ideeën van de Verlichting: Iedereen was gelijk voor de wet. Niemand mocht gevangen worden genomen zonder dat er een rechtszaak op volgde. En je moest je in het openbaar kunnen verdedigen. Pagina 5 van 9

6 4. De invloed van de Verlichting op de politieke cultuur tussen 1815 en 1848 Restauratie na de val van Napoleon Het conservatisme heeft aanvankelijk de overhand Conservatisme: het streven veranderingen uiterst langzaam en voorzichtig door te voeren en daarbij alles wat van waarde is behouden. De macht moest niet in handen zijn van het parlement, maar van de vorst. Het kiesrecht mocht niet uitgebreid worden. De overheid moest de arbeiders in bescherming nemen door als een goede vader voor hen te zorgen (paternalisme). Het Congres van Wenen Na de overwinning begonnen de Europese mogendheden in 1814 te overleggen over de toekomst van Europa. Het Congres ging uit van twee beginselen: de legitimiteit van de vorsten (het wettige recht van vorsten op hun rijk); het nastreven van een nieuw Europees machtsevenwicht door de macht van Frankrijk in te perken en die van andere Europese mogendheden te vergroten. Dat leidde tot het herstel van oude en de vorming van nieuwe staten: Door Napoleon bezette gebieden werden weer losgemaakt van Frankrijk. De vorstenhuizen keerden er terug, bijvoorbeeld in Spanje en in een aantal Italiaanse staten. In Nederland keerde het Huis van Oranje terug: de zoon van stadhouder Willem V werd koning Willem l. In Frankrijk werden de Bourbons, de dynastie die Frankrijk sinds 1589 had geregeerd, in hun koningschap hersteld. Een familielid van de onthoofde koning Lodewijk XVI werd koning. Aan de Franse noordgrens werden de zuidelijke en de noordelijke Nederlanden (Belgie en Nederland) samengevoegd tot eéń staat, het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Deze staat werd bovendien in een personele unie verenigd met het groothertogdom Luxemburg. Dat hield in dat de Nederlandse koning Willem I tevens groothertog van Luxemburg werd. Andere besluiten in het kader van het machtsevenwicht waren: - De overwinnaars Rusland, Pruisen en Oostenrijk kregen gebiedsuitbreiding; overwinnaar Engeland mocht een aantal veroverde kolonie n houden, bijvoorbeeld de Nederlandse kolonie n Guyana, Ceylon (Sri Lanka)en de Kaapkolonie. - In Duitsland werd de Duitse Bond opgericht, een politiek bondgenootschap van alle Duitse staatjes, inclusief Pagina 6 van 9

7 Duitstalig Oostenrijk (tot 1866). De Duitse Bond kreeg in 1834 een economische aanvulling: het Tolverbond, dat de tolgrenzen tussen de vorstendommen ophief. Daardoor kon de onderlinge handel zich ontwikkelen: Aanvankelijk was een aantal vorstendommen niet bij het Tolverbond aangesloten, maar uiteindelijk bleef alleen Oostenrijk er buiten (door de tegenwerking van Oostenrijks grote concurrent Pruisen). De Heilige alliantie en de Grote alliantie Op voorstel van de Russische tsaar Alexander I werd in 1815 de Heilige Alliantie opgericht, een verbond waar de meeste Europese vorsten zich bij aansloten. Uitgaande van de gedachte dat christelijke vorsten hun macht en gezag ontlenen aan God, gaven de vorsten zichzelf het recht om op te treden tegen nationalistische en liberale onrust. Tevens wilden zij de onderlinge vrede handhaven. De kern van de Heilige Alliantie werd gevormd door de Grote Alliantie van de vier grote overwinnaars van Napoleon (Oostenrijk, Rusland, Pruisen, Engeland). In 1818 werd ook Frankrijk in de Grote Alliantie opgenomen. Europa werd gezien als een 'concert van staten', die in harmonie moesten samenwerken. Europese crises werden in ministersconferenties besproken en door internationale samenwerking in bedwang gehouden. Het liberalisme Kenmerken: Het liberalisme wil vrijheid voor het individu op alle gebieden (economisch, politiek, godsdienstig). Op economisch gebied was het liberalisme een reactie op het mercantilisme (overheidsbemoeiing) in de 17e en 18e eeuw. Het liberalisme wilde vrijheid van handel, productie en arbeid. Op politiek terrein was het voornaamste liberale principe volkssoevereiniteit. In de praktijk wilden de liberalen een grondwet, een parlement en uitbreiding van het kiesrecht. De staat moest zo weinig mogelijk ingrijpen in het leven van de burgers en zich daarom beperken tot drie taken: de burgers beschermen tegen buitenlandse vijanden, de binnenlandse rechtsorde handhaven, openbare werken uitvoeren. Dit wordt wel de nachtwakersstaat genoemd. De liberalen waren voor: vrijheid van godsdienst en dus voor scheiding van Kerk en staat, vrijheid van meningsuiting en drukpers en dus voor afschaffing van de censuur, vrijheid voor wetenschap en kunst, afschaffing van de slavernij. Meningsverschillen onder liberalen over staatstaken Sommigen waren voor sociale wetgeving, anderen juist niet. De negatieve gevolgen van de industriële revolutie werden steeds duidelijker. Meningsverschillen over kiesrecht Conservatieve en radicale liberalen verschilden van mening over de mate waarin en de snelheid waarmee het kiesrecht moest worden uitgebreid. De conservatieve liberalen wilden geen sterke uitbreiding. Veel radicale liberalen wilden algemeen kiesrecht voor mannen. Het socialisme Pagina 7 van 9

8 Socialisme: het ideaal dat de gemeenschap alle of tenminste de belangrijkste productiemiddelen bezit en beheert, en dat de opbrengst van de productie zodanig wordt verdeeld, dat ieder een redelijk aandeel ontvangt. Marxisme Het marxisme, bedacht door de Duitser Karl Marx, werd het belangrijkst. Want alle socialistische en communistische partijen hebben marxistische beginselen in hun programma verwerkt (socialisten), of het marxisme als uitgangspunt genomen (communisten). De uitgangspunten van het marxisme zijn: De economische verhoudingen bepalen de samenleving. Iedere samenleving bestaat in hoofdzaak uit twee klassen: de rijke bovenlaag, de kapitalisten, en de onderdrukte benedenlaag, de proletariers. Veranderingen in de economische verhoudingen leiden tot klassenstrijd. De onderdrukte klasse zal die strijd winnen en door een revolutie een nieuwe samenleving tot stand brengen. Het Nationalisme Nationalisme: het gevoel van saamhorigheid van een groep mensen die samen een staat vormen of willen vormen. Factoren die het ontstaan van nationalisme bevorderden - De Franse overheersing onder Napoleon In die tijd waren veel Europeanen zich sterk bewust geworden dat ze tot een volk behoorden met een eigen taal, een eigen geschiedenis en gemeenschappelijke belangen. Het Congres van Wenen Op dit Congres was Europa ingedeeld volgens het criterium van legitimiteit. Veel volken voelden zich daardoor onderdrukt door vreemde overheersers of waren verdeeld over verschillende staten. Turkse overheersing op de Balkan In het Turkse (islamitische) rijk waren de eigen talen en de (christelijke) godsdienst van groot belang voor het nationalisme van Grieken, Albanezen, Roemenen en Slavische volken. Oorzaken Belgische opstand 1830: Directe oorzaak was de liberale Julirevolutie in Frankrijk. Liberalen in het Zuiden en andere tegenstanders van het beleid van Willem I lieten zich inspireren door het snelle succes van de revolutie in Frankrijk. Indirecte oorzaken waren: - In het Zuiden had het liberalisme veel meer aanhang; de liberalen wilden dat het parlement meer macht zou krijgen. - Onvrede over het beleid van Willem, omdat dit het Zuiden benadeelde (Noorderlingen op belangrijke maatschappelijke posten, meebetalen aan de staatsschuld van het Noorden, conflict met de katholieke Kerk, Nederlands als officiële taal) Pagina 8 van 9

9 - Een economische crisis in de industrie in het Zuiden (die een stijging van de werkloosheid en grote armoede onder de arbeiders tot gevolg had). 1848: Revoluties in Europa De socialisten: In Frankrijk maakte de Voorlopige Regering meer werk van de liberale dan van de socialistische wensen (voedsel en werk). Een opstand van arbeiders in juni 1848 werd bloedig neergeslagen door het leger. Marx en Engels zagen onvrede van het industrieproletariaat als grootste drijfveer van de revolutie. In 1848 dreef niet de industrialisatie, maar de ontstane armoede in sommige landen als gevolg van werkloosheid en voedselproblemen na een slechte oogst de arbeiders tot actie. Opstanden werden telkens neergeslagen. - De liberalen: Na aanvankelijke successen van liberale revolutionairen lukte het in de loop van 1848 en 1949 de conservatieve regeringen die successen weer ongedaan te maken. De liberalen waren het onderling niet eens over de doelen: algemeen mannenkiesrecht of alleen uitbreiding ervan, in hoeverre uitbreiding van de bevoegdheden van het parlement en beperking van de macht van het staatshoofd? De nationalisten: Regeringen wilden geen grondgebied afstaan voor volken die een natiestaat wilden vormen. Frankrijk veranderde van een constitutionele monarchie in een republiek. Pagina 9 van 9