Het Nijmeegs verleden verbeeld. Kansen en aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek

Transcriptie

1 Het Nijmeegs verleden verbeeld Kansen en aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek

2

3 Het Nijmeegs verleden verbeeld Kansen en aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek Datum: januari 2011 Colofon Gemeente Nijmegen Afdeling Onderzoek en Statistiek contactpersoon: Klaas Pruijsen tel.: (024) e mailadres: onderzoek.statistiek@nijmegen.nl Verkrijgbaar Open Huis, Stadswinkel Mariënburg PS Nijmegen tel: (024) of via (onderdeel wonen & leven > onderzoek en cijfers)

4

5 Inhoudsopgave Conclusies 1 2 Achtergrond onderzoek 5 3 Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven Bezoekgedrag thema historie Achterliggende motieven Historie ter plaatse uitleggen? 14 4 Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid Nijmeegse geschiedenis: belang Nijmeegse geschiedenis: associaties Huidige zichtbaarheid Nijmeegse historie Kansen voor profileren 36 5 Bijlage: vragenlijst 46

6

7 Conclusies Nijmegen, oudste stad van Nederland, ziet mogelijkheden haar cultuurgeschiedenis beter onder de aandacht te brengen bij verschillende doelgroepen. Het project Het verleden verbeeld (hierna VVB) gaat bij publiek via een breed programma van activiteiten de Nijmeegse geschiedenis beter voelbaar en ervaarbaar maken. Speerpunten zijn hierbij de Romeinse tijd, de middeleeuwen, Vrede van Nijmegen en Tweede Wereldoorlog. Het voor u liggend onderzoeksrapport richt zich op kansen en aanknopingspunten voor VVB. Bij leden van het Nijmeegse Digitale Stadspanel (3.500 personen) hebben we gevraagd naar wezenlijke interesse in het Nijmeegse verleden. Zou dit (niet altijd rechtstreeks zichtbare) verleden een pull factor zou kunnen zijn om de stad of specifieke activiteiten te bezoeken? Wat zijn daarbij hun wensen, beelden en passies? Ruim 900 panelleden werkten hier aan mee, vaak vanuit een grote betrokkenheid. We gaan er van uit dat er zo een voor Nederland redelijk algemeen geldend beeld ontstaat van wensen en gedrag. Door onderzoek te doen in de eerste fase van het project, en na enige jaren een vervolgmeting te verrichten, kunnen beelden bij doelgroepen en de effectiviteit en dynamiek van de projectinzet in beeld worden gebracht. Kansen en aanknopingspunten Uit het publieksonderzoek komen diverse kansen en aanknopingspunten naar voren in relatie tot het verbeelden van het Nijmeegse verleden. We gaan er van uit dat dit beeld van wensen en gedrag ook van toepassing is op doelgroepen buiten Nijmegen: 1. Er is veel interesse in historische dagtrips, waarbij vooral stadscentra, gebouwen, wandelroutes en musea worden bezocht. 2. Achter het bezoekgedrag zitten vaak heel eigen motieven. 3. Veel Nijmeegse stadspanelleden zien daarbij kansen voor hun stad, ondanks de afwezigheid van een sterk historisch decor. 4. De Nijmeegse geschiedenis roept veel bij hen op, de historie is (voor deze groep) zeker al zichtbaar en voelbaar. 5. Gesuggereerd is om een historische profilering te richten op een combinatie van meerdere themaʹs en episodes, met elk zijn eigen doelgroep. 6. Profileren van de Romeinse tijd (in samenhang met oudste stad ) en de middeleeuwen (vooral laten zien in gebouw en structuur) krijgen de meeste aandacht. 7. Er blijkt een duidelijke voorkeur te bestaan voor het toepassen van reconstructie en herbouw. 8. Opvallend is dat het panel goed op de hoogte is van voorbeelden van het verbeelden van het verleden elders, wat leidt tot vele interessante suggesties. 9. Veel mensen zien zowel kansen voor het grote als het kleine historische verhaal: voor de bijzonderheden/highlights én voor het leven van alledag, van de kleine en de grote man. Nijmeegse historie interessant, en zeker al zichtbaar en voelbaar Ondanks het vaak afwezige historisch decor in Nijmegen is er voor het panel zeker het een en ander concreet herkenbaar, zichtbaar of voelbaar in de stad. Het panel vindt de Nijmeegse geschiedenis in de eerste plaats interessant vanwege de lange historie als oudste stad van Nederland met 2000 jaar historie, een tot de verbeelding Conclusies 1

8 sprekende bakermat van Nederland, in aanraking geweest met vele culturen met (soms) een prominente rol in Nederland en Europa. Daarnaast noemt men verschillende belangwekkende episoden of gebeurtenissen, waaronder de Romeinse en middeleeuwse wortels, de rol in 80 jarige oorlog en ook de 20e eeuw: denk aan de wonden van of de krakersrellen en links activisme. En ook bepaalde (lokale) bijzonderheden maken de Nijmeegse geschiedenis interessant, bijvoorbeeld iconen als Valkhof en singels of het uitzicht vanaf de stuwwal. Maar ook dat Romeinen en keizers hier rondwandelden en de Lange Hezelstraat als oudste winkelstraat van ons land. De Romeinse tijd, welliswaar voor sommige panelleden weinig herkenbaar, is het meest zichtbaar in het Valkhof(park), Museum Het Valkhof, het Casino(opgravingen) en het Kops Plateau. De middeleeuwen zijn volgens panelleden het meest zichtbaar in het Valkhof(park), Gebroeders van Limburg(festival), het oude stratenpatroon in het stadscentrum en in de St. Stevenskerk/toren. De Vrede van Nijmegen is voor het panel niet of nauwelijks zichtbaar. Enige mate genoemd zijn het Stadhuis (wandtapijten/gobelins) en Museum Het Valkhof (schilderijen). De Tweede Wereldoorlog laat zich vooral zien in de (vaak lelijk gevonden) wederopbouw van de binnenstad/benedenstad, op Plein 1944, in diverse monumenten (o.a. schommelmonument) en in de Waalbrug. Wat zijn publiekswensen en achterliggende motieven? Beweegredenen voor erfgoedtoerisme hebben bij het panel vaak te maken met: het in een ʺlive settingʺ zoeken naar de oorspronkelijke identiteit en ziel van de stad, op zoek naar verschillende stijlen en tijdsperiodes en visueel aantrekkelijke architectuur en stedenbouw. Het gaat ook om sfeer proeven in de buitenlucht, in gezellige kleine straatjes (ook met kinderen). Daarbij is het stadscentrum ook een sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen. Velen hechten eraan de eigen tijd te kunnen indelen, in een niet verplichtende, verrassende setting. Historische gebouwen spreken enerzijds de verbeelding aan, de romantiek, dat gebouwen symbool staan voor de geschiedenis. Panelleden vinden de toegankelijkheid voor publiek belangrijk, en zien ook graag dat panden historisch zijn ingericht. Ook is er veel belangstelling voor bouwstijlen en bouwtechnieken. Thematische wandelroutes, bijvoorbeeld historische stadswandelingen, maken het voor veel mensen mogelijk zich in eigen tempo te verplaatsen in eerdere generaties. Ook met kinderen, mits de route voldoende afwisselend is opgezet. Musea worden bezocht vanwege het overbrengen van de stadsgeschiedenis in een totaalbeeld, met afbeeldingen die het leven en werken in het verleden laten zien. De kans wordt gegrepen om highlights, topstukken en authentieke voorwerpen te zien. Maar men zoekt ook nieuwe context, nieuwe invalshoeken. En museumbezoek vormt vaak een rustpunt in een drukke stad en soms ook een slechtweerscenario. Panel pleit voor reconstructie en herbouw in Nijmegen Hoe zou Nijmegen haar geschiedenis het best zichtbaar of voelbaar kunnen maken? Panelleden spreken een voorkeur uit voor reconstructie en herbouw. De Romeinse tijd en middeleeuwen 2 Conclusies

9 worden daarbij vooral kansrijk geacht. De Romeinse tijd omdat deze aansluit bij het unieke en onderscheidende thema de ʺoudste stad van Nederlandʺ. Bovendien zijn er veel (nieuwe) zichtbare sporen en een collectie in museum het Valkhof. En de middeleeuwen omdat deze het meest zichtbaar zijn in gebouwen en structuren en tot de verbeelding spreken, ook voor jeugd. Voor beide thema s ziet men goede mogelijkheden tot reconstrueren. De Vrede van Nijmegen vindt men een onderbelicht deel van de Nederlandse geschiedenis, dat Europees is te vermarkten. En degenen die de Tweede Wereldoorlog kansrijk vinden noemen vooral de grote invloed op uiterlijk en ontwikkeling van het stadscentrum van het vergissingbombardement. Dit thema kent nog altijd een sterke emotionele lading. Naast reconstructie en herbouw noemt het panel meer traditionele middelen als restauratie en evenementenaanbod: belangrijke onderdelen uit de stadsgeschiedenis met behulp van reconstructies of herbouw zichtbaar maken; historische gebouwen restaureren; er informatie over geven; evenementen organiseren rond historische gebeurtenissen; op straat oude beelden laten zien; thematische wandel/fietsroutes aanbieden. Interessante suggesties zijn daarnaast het aanbieden van transparante overlays waarmee het heden in beeld en informatie vergeleken kan worden met het verleden. Daarbij kan men denken aan de smartphone App APS. Of het ontwikkelen van een virtuele tour door de middeleeuwen, waarbij geluiden en geuren daadwerkelijk zijn te ervaren. Opvallend is dat participanten in het onderzoek goed op de hoogte zijn van voorbeelden van het verbeelden van het verleden elders. Zij doen vele suggesties op het gebied van reconstrueren, uitleggen, rondleiden, hergebruik en herdenken. Conclusies 3

10

11 2 Achtergrond onderzoek Opdracht Nijmegen ziet mogelijkheden haar cultuurgeschiedenis beter onder de aandacht te brengen bij verschillende doelgroepen. De gedachte is dat de lokale historie interessant is, of is te maken, voor allerlei doelgroepen. Via het project Het verleden verbeeld (hierna VVB) zet de stad zich sinds 2008 extra in om het verleden van Nijmegen breed over het voetlicht te brengen. Dat betekent dat in de komende jaren naast het Romeinse verleden tal van andere herinneringen aan de Nijmeegse historie beter ervaarbaar worden gemaakt voor inwoners en bezoekers. In het gemeentelijk onderzoeksprogramma 2010 is in dit verband onderzoeksruimte opgenomen om kansen en aanknopingspunten in beeld te brengen. Het gaat om een bijdrage aan de inhoudelijke oplading van het project VVB. Opdrachtgever is de gemeentelijk projectleider mevr. Maike Woldring, projectbureau, directie Grondgebied. Meer over het project Het verleden verbeeld Een gaaf authentiek historisch stadsbeeld, zoals aanwezig in Maastricht, Delft of Leiden, is in onze stad niet aanwezig. Je kunt de geschiedenis van Nijmegen niet zomaar van haar aflezen. VVB ziet Nijmegen als een geschiedenisboek, kiest belangrijke historische momenten als focuspunten, zal deze op strategische plekken in de stad tastbaar en fysiek tot uitdrukking brengen en ze extra aanzetten door middel van evenementen, exposities etc. Eén centraal punt, het ʺHuis van de geschiedenisʺ in de Mariënburgkapel, heeft inmiddels een rol als publiekscentrum als plek voor informatie en verdieping. VVB maakt het historische beeld van Nijmegen bij het publiek zichtbaar en voelbaar aan de hand van deze historische thema s: 1. Romeinse tijd; 2. Middeleeuwen; 3. Vrede van Nijmegen; 4. Tweede Wereldoorlog. Mogelijke programmaonderdelen zijn reconstructies, opgravingen, wandelroutes of bepaalde evenementen. De beoogde doorlooptijd is Doel onderzoek / probleemstelling VVB wil het historisch bewustzijn van doelgroepen verhogen, (mede) door hen een programma aan te bieden. Een belangrijke vraag daarbij is of men wezenlijk interesse heeft in het Nijmeegse verleden, ook als dit niet rechtstreeks zichtbaar is in een historisch decor. Zodanig dat dit een pullfactor zou kunnen zijn of worden in de zin van de stad bezoeken. De opdrachtgever verwoordde het aldus: Wat willen we onderzoeken onder doelgroepen? 1. Welk beeld hebben ze bij de geschiedenis van Nijmegen? Welke episode spreekt hen het meeste aan? Waar zien ze de geschiedenis terug in de stad? 2. Wat maakt geschiedenis voor hen leuk? Wat heeft dit onderwerp voor rol in hun leven? Indien geen, wanneer zou geschiedenis hen wel raken? 3. Wat is de meerwaarde van bezoek aan een stad die geschiedenis uitstraalt 4. Wat heeft Nijmegen nodigt om mensen een gevoel te geven dat ze in een oude stad leven, wonen, werken 5. Welke steden kunnen voorbeeld zijn voor het zichtbaar maken van geschiedenis op straat? Wat voor middelen werden daar ingezet? Achtergrond onderzoek 5

12 Doel van dit onderzoek is enerzijds inhoudelijke oplading van het project en anderzijds een globale toetsing van uitgangspunten. Belangrijke aanknopingspunten voor het formuleren van de onderzoeksvragen zijn (relevante) doelstellingen die aan het project zijn verbonden: (potentiële) bezoekers en inwoners bewust maken van de geschiedenis van Nijmegen en hen verleiden (activiteiten in) Nijmegen te bezoeken vanwege het historisch karakter. meer inhoud en bekendheid als het gaat om Nijmegen oudste stad van Nederland (imago, vestigingsklimaat). Door onderzoek te doen in de eerste fase van het project, en na enige jaren een vervolgmeting te doen komen beelden bij doelgroepen en de effectiviteit en dynamiek van de projectinzet in beeld. Centrale vraag en onderzoeksthema s Centrale vraagstelling: hebben (potentiële) bezoekers en/of inwoners van Nijmegen wezenlijk interesse in het Nijmeegse verleden, ook als dit niet rechtstreeks zichtbaar is in een historisch decor? Zodanig dat dit een pullfactor zou kunnen zijn om de stad of specifieke activiteiten te bezoeken? Wat zijn daarbij hun wensen, beelden en passies? Vanuit de centrale vraag onderscheiden we vier onderzoeksthema s, die te maken hebben met kennis en bekendheid, gevoel en betekenis en met kansen en profilering: 1. kennis van de geschiedenis van Nijmegen, toegespitst op de episoden Romeinse tijd, de middeleeuwen, de Vrede van Nijmegen en de Tweede Wereldoorlog; 2. gevoel bij geschiedenis: prefereert men bijvoorbeeld historische reconstructies of juist wat abstractere verbeelding, welke steden of evenementen zijn aansprekend? 3. aanknopingspunten in de persoonlijke beleving om de genoemde 4 speerpunt episoden zichtbaar en voelbaar te maken; 4. potentie: vinden (potentiële) bezoekers en inwoners van Nijmegen onze stad kansrijk om zich met het stadsverleden te profileren? Onderzoeksopzet Relevante onderzoeksgroepen zijn mogelijke bezoekers van buiten de stad, en daarnaast ook de eigen populatie. Voor het verzamelen van de benodigde gegevens bij genoemde doelgroepen kiezen we, in overleg met de opdrachtgever, voor een opiniepanelonderzoek onder Nijmegenaren (niet volledig representatief). Steekproefonderzoek onder overige Nederlanders (representatief) laten we dus buiten beschouwing. Dit vanwege kostenoverwegingen. De vragenlijst is in de bijlage opgenomen. Nijmeegs stadspanel Het stadspanel bestaat uit ca Nijmegenaren die betrokken zijn bij de stad. Er is sprake van een goede spreiding naar stadsdeel en leeftijd (18+). Daarentegen zitten in het panel relatief veel middelbaar en hoogopgeleide personen. Het stadspanel is niet volledig representatief voor alle Nijmegenaren, maar waardevol omdat het om betrokken respondenten gaat. De 912 Nijmeegse panelleden die meewerkten toonden in hun beantwoording vaak een grote betrokkenheid. We gaan er van uit dat er zo een voor Nederland redelijk universeel beeld ontstaat van wensen en gedrag. Er is voor gekozen om (potentiële) bezoekers (van buiten Nijmegen of bijvoorbeeld uit de Duitse grensstreek) niet in het onderzoek te betrekken. Dit in een afweging van (hoge) onderzoekskosten en (naar verwachting) relatief geringe meeropbrengsten. 6 Achtergrond onderzoek

13 3 Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven Samenvatting De eerste kansen en aanknopingspunten voor VVB vanuit publieksonderzoek vinden we in het feitelijk bezoekgedrag en vooral ook in de achterliggende beweegredenen van mensen. Waarom kiest men bepaalde activiteiten tijdens een historisch stadsbezoek? Veel interesse historische uitstapjes, vaak combinatie in dagprogramma Veel panelleden bezoeken geregeld steden of dorpen (mede) vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis. Bijvoorbeeld tijdens een vakantie of een stedentrip. Vaak vormt men zich eerst een algemeen beeld door rond te wandelen, de binnenstad of bepaalde historische gebouwen te bezoeken. Daarna wordt verdieping gezocht in bijvoorbeeld een expositie. Vaak wordt een combinatie van activiteiten, een dagprogramma gemaakt. Het wordt aantrekkelijk gevonden als de geschiedenis ter plaatse aanschouwelijk is gemaakt, hoewel een meerderheid in principe geen prijs stelt op lokale uitleg. Voor hen is de aanwezigheid van erfgoed voldoende of men verdiept zich van tevoren in de materie. Vooral stadscentra, gebouwen, wandelroutes en musea In het bezoekgedrag blijken vier zaken dominant: bezoek aan (delen van) het historisch stadscentrum, bezoek aan historische gebouwen (bijvoorbeeld stadhuis of stadswallen), het lopen van thematische wandelroutes en bezoek aan (historische) musea. 3.2 Bezoekgedrag thema historie Achtergronden van bezoek aan steden of historische bezoekdoelen zijn relevante aanknopingspunten voor het verbeelden van het verleden. Veel panelleden bezoeken geregeld steden of dorpen (mede) vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis. Bijvoorbeeld tijdens een vakantie of een stedentrip. Meer dan de helft (56%) zelfs meerdere keren per jaar. Maar er is ook een duidelijk groep van niet bezoekers (13%). Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven 7

14 Antwoordmogelijkheid Aantal Percentage meerdere keren per jaar % ongeveer 1x per jaar % minder dan 1x per jaar 37 4% nee, niet of nauwelijks % weet niet 6 1% Figuur 1: Mate van bezoek van steden of dorpen vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis We concluderen dat een grote groep (panelleden) zeer regelmatig historisch getinte uitstapjes maakt. De meeste panelleden bezoeken daarbij het liefst (delen van) het historisch stadscentrum (55% geeft dit aan), historische gebouwen (bijvoorbeeld stadhuis of stadswallen; 48%), thematische wandelroutes (bijvoorbeeld historische stadswandeling; 19%) en (historische) musea (17%). Ter relativering: de vragenlijst is wellicht vooral ingevuld door mensen die dit thema aanspreekt. Feit blijft dat er een grote doelgroep voor historische steden en uitstapjes is. 8 Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven

15 Antwoordmogelijkheid Aantal Percentage (delen van) het historisch stadscentrum % historische gebouwen % (historisch) museum % expositie of tentoonstelling 73 12% oude stadsparken 75 12% thematische wandelroute % rondleiding met gids, bijvoorbeeld van het Gilde 36 6% evenementen, bijvoorbeeld ridderspelen of herdenkingen 53 8% geen specifiek zaken, het historisch karakter is meer een sfeervolle achtergrond bij winkelen of wandelen 53 8% Anders 13 2% Figuur 2: Wat bezoekt men in steden of dorpen vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis 3.3 Achterliggende motieven Motieven bij belangrijkste bezoekdoelen Naast het feitelijk bezoekgedrag zijn we vooral ook geïnteresseerd in de achterliggende beweegredenen van mensen. Waarom kiest men bepaalde onderdelen tijdens het stadsbezoek? Respondenten konden bijvoorbeeld aangeven wat hen prikkelt, waarom de interesse er is. Uit de antwoorden zijn meerdere motieven te herleiden. Naast algemene gronden worden in deze paragraaf de achterliggende drijfveren bij de vier meestgenoemde bezoekdoelen benoemd: Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven 9

16 o o o o (delen van) het historisch stadscentrum; historische gebouwen (bijvoorbeeld stadhuis of stadswallen); thematische wandelroute, bijvoorbeeld historische stadswandeling; (historisch) museum. Algemene motieven Veel mensen vormen zich eerst een algemeen beeld door rond te wandelen en de binnenstad of bepaalde historische gebouwen te bezoeken. Daarna zoeken ze verdieping in bijvoorbeeld een expositie. Vaak wordt een combinatie van activiteiten, een dagprogramma gemaakt. Het wordt aantrekkelijk gevonden als de geschiedenis ter plaatse aanschouwelijk is gemaakt. Bijvoorbeeld door aan de hand van nieuwbouw de link naar het verleden te laten zien, of te verbeelden wat oude volken bezighield. De volgende opsomming vat dit soort algemene motieven samen: laat door middel van nieuwbouw de link naar het verleden zijn. Maak de geschiedenis ter plaatse aanschouwelijk; beroepsmatige interesse (historicus, architect, stedebouwkundige, sociaal geograaf); mensen vormen zich eerst een algemeen beeld door rond te wandelen, binnenstad te bezoeken, historische gebouw. Daarna bezoeken zij een expositie; ook combinatie van activiteiten, vaak wordt een dagprogramma gemaakt; verbeelden wat oude volken bezighield. Ter aanvulling en illustratie de volgende citaten van deelnemers aan het onderzoek: het oude te zien maakt mij gelukkig Eerst wil ik een goed beeld van de stad hebben; daarom wandelen we eerst rond in de bijzondere straten en bekijken we de historische gebouwen. Daarna (we maken er een lange dag van) bezoeken we minstens een bijzonder gebouw/bijzondere tentoonstelling Vaak combineren wij een bezoek aan een tijdelijke tentoonstelling met een bezoek aan de historische binnenstad. Daarbij bezoeken we indien de tijd dat toelaat zeker ook historische gebouwen, zoals kerken e.d. Op deze manier zijn we verzekerd van een leuke, afwisselende dag. Om een stukje verleden en de identiteit van een stad te ʺproevenʺ vind ik het leuk om oude gevels en straten te bezoeken. En vind het zeker leuk om dit ook in het heden geplaatst te zien. Niet alles hoeft authentiek en bewaard te blijven. Ook nieuwe stadsontwikkelingen (passen) naast het oude. Zoals de nieuwe bebouwing achter de Gelderlander, het gebied rondom de Marikenstraat en de Lux. Verrassend vind ik ook altijd de oude gevelstenen of muurmozaïeken die bewaard zijn gebleven. het gaat dan vooral om de beleving, zo veel al mogelijk is, van een soort van historische sensatie, het proberen in te leven in voorbije tijden en daar een herkenning voor het heden dan wel vertaalslag voor het nu van te maken. Motieven bezoek aan (delen van) historisch stadscentrum Ruim de helft van de panelleden geeft aan het liefst in een stad het historisch centrum te bezoeken. Beweegredenen hebben vaak te maken met het in een ʺlive settingʺ zoeken naar de oorspronkelijke identiteit en ziel van de stad, op zoek naar verschillende stijlen en tijdsperiodes en visueel aantrekkelijke architectuur en stedenbouw. Het gaat ook om sfeer proeven in de 10 Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven

17 buitenlucht, in gezellige kleine straatjes (ook met kinderen). Daarbij is het stadscentrum tevens een sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen. Velen hechten er aan de eigen tijd te kunnen indelen, in een niet verplichtende, verrassende setting. De belangrijkste motieven: oorspronkelijke identiteit en ziel van de stad; sfeer proeven, kleine straatjes, buitenlucht, knus, gezellig, rust; verleden eenvoudig zichtbaar, mits geen of weinig moderne verstoringen, oppervlakkig voelbare geschiedenis; ʺlive settingʺ; stadsontwikkeling mag zichtbaar zijn in de vorm van moderne toevoegingen; sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen, combinatie met commercie; op zoek naar verschillende stijlen en tijdsperiodeʹs; Bourgondische kant, bijvoorbeeld lokale gerechten of dranken; thuis voelen, verbonden aan de Nederlandse of Europese identiteit; visueel aantrekkelijk, architectuur en stedebouw; eigentijds indelen, vrijheid, zwerven, gratis, niet verplichtend; ook met kinderen; me laten verrassen. Ter aanvulling en illustratie nog enige citaten van deelnemers aan het onderzoek: Het historisch karakter is meer dan alleen een sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen: het decor prikkelt om ook even stil te staan bij alles dat vooraf is gegaan en de betrekkelijkheid van het heden. Het zet je aan het denken over de toekomst. Het is voor mij kortweg inspirerend. Ik wil mijn weg vinden in de stad door me verbinden met wat de stad kenmerkt, de geschiedenis proeven. De Bourgondische kant van historische centra vind ik leuk... dus bijvoorbeeld lokaal bier uit een kroes ipv een glas en lokale gerechten Als echt stadsmens voel ik me thuis in een historisch centrum. Het heeft bepaalde aantrekkingskracht die moeilijk te verwoorden is. Ik heb gewoon een band met oude gebouwen en oude straatjes. Verder wandelen wij het liefst met open vizier door een gehele stad. Daarbij kijken we meestal wel al van te voren naar een kaart, zodat wij meer inzicht krijgen in de bouw van het (oude) centrum. Hier richten wij ons dan op. Vaak zijn wij een weekend weg en delen wij een oud stadcentrum (vorig jaar bijvoorbeeld Gent België) door tweeën, zodat we geen haast hebben en spontaan een gebouw kunnen bekijken, dit kan dan zijn musea, ontmoetingsplaats, atelier, etc. Weinig dwingend, lekker rustig en verder een optie om gewoon te shoppen In het stadscentrum komt de oorspronkelijke identiteit van een stad naar voren. Er zijn allerlei aanknopingspunten om te weten te komen hoe een stad werkelijk was. Motieven bezoek aan historische gebouwen Bij historische gebouwen kunnen we bijvoorbeeld denken aan een stadhuis, maar ook aan stadswallen. Drijfveren bij bezoekers hier zijn enerzijds dat de verbeelding wordt aangesproken, de romantiek, dat gebouwen symbool staan voor de geschiedenis. Men vindt de toegankelijkheid voor publiek belangrijk, en ziet ook graag dat panden historisch zijn ingericht. Anderzijds is er veel belangstelling voor bouwstijlen, ornamenten, bouwtechnieken en bijzonder vakmanschap Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven 11

18 als metselwerk. Een bijzondere plaats neemt het bezoek aan kerken in, de religieuze bouwkunst met een ʺgewijde stilteʺ en imposante hoogtes. De meest genoemde bezoekmotieven: verbeelding wordt aangesproken, romantiek, bewondering, maakt gelukkig; laagdrempelig, geen toegangskosten, niet tijdgebonden; bouwstijlen, ornamenten, bouwtechnieken, vakmanschap metselwerk; toegankelijkheid voor publiek belangrijk; ook graag historisch ingericht; uitstraling is aantrekkelijk, aantrekkelijker dan moderne gebouwen; vertellen een verhaal, symbool voor geschiedenis, ʺhistorische sensatieʺ, tastbare geschiedenis; foto objecten; Kerken, religieuze bouwkunst, ʺgewijde stilteʺ en imposante hoogtes. Ook hier enige citaten van deelnemers aan het onderzoek: Oude gebouwen (kerken, stadhuizen e.d.) vormen de versteende ʺtijdgeestʺ, de manier van denken en de aandacht en liefde die de stadsbewoners toen hadden voor hun publieke domein. Je leert relativeren wat wij nu belangrijk vinden, er is een onderstroom van blijvende waarden. Godshuizen spreken van de eeuwigheid. plekken waar erediensten werden gehouden liggen altijd op bijzondere punten in het landschap, op berg, bij rivier, of waar aardstraling is. Het zijn voor mij plaatsen om er stil te worden. Het zijn vaak de gebouwen die direct de historische identiteit van een stad vertegenwoordigen. De architectuur is de concrete beleving van een stad en bijzondere aspecten daarvan moeten eigenlijk geregeld toegankelijk zijn voor publiek. Een torendag is daar een mooi voorbeeld van. Speciaal de interieurs vertellen, mits ze authentiek (gerestaureerd of herbouwd) zijn over het verleden van de stad of zijn ze de plek waar historische verdragen zijn gesloten. Stukje romantiek, met name de middeleeuwen en kastelen vind ik leuk. Ik heb er al zo veel gezien en je vergelijkt de verschillende stijlen. Motieven gebruik thematische wandelroute Thematische wandelroutes, bijvoorbeeld historische stadswandelingen, maken het voor veel mensen mogelijk zich in eigen tempo letterlijk en figuurlijk te verplaatsen in eerdere generaties. Ook met kinderen, mits de route voldoende afwisselend is opgezet. Soms is het wandelen een doel op zich. Mensen waarderen dat enerzijds gemakkelijk overzicht kan worden verkregen, en anderzijds dat er efficiënt en snel allerlei onverwachte informatie op ze af komt. Of zoals werd gezegd: beweging en vermaak vinden elkaar. Ook hier een impressie van dit soort motieven: eigen tempo; beweging en vermaak vinden elkaar, actief; ook met kinderen mits afwisselend; verplaatsen in eerdere generaties, hoe voelde onze voorvaderen zich hier?; het wandelen op zich als doel; nieuw, fris, efficiënt en snel, veel informatie, onverwacht; maakt zichtbaar wat je op het eerste oog niet ziet; je krijgt makkelijk overzicht. 12 Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven

19 Ter aanvulling en illustratie wederom een citaat van een deelnemer aan het onderzoek: Historische stadswandelingen om op deze manier in een beperkte tijd een goed totaal beeld van een stad te krijgen met zijn mooie plekjes, historische gebouwen en artistieke straatjes Motieven bezoek aan (historisch) museum Tenslotte enige achtergronden bij de vermelde (bezoek)redenen aan musea. In eerste instantie heeft men belangstelling voor de overdracht van stadsgeschiedenis, met afbeeldingen die het leven en werken in het verleden laten zien. Niet fragmentarisch maar een totaalbeeld. De kans wordt gegrepen om highlights, topstukken en authentieke voorwerpen te zien. Maar men zoekt ook nieuwe context, nieuwe invalshoeken. En museumbezoek vormt vaak een adempauze, een rustpunt in een drukke stad en soms ook een slechtweerscenario. Bezoekmotieven zijn: geeft nieuwe context; niet fragmentarisch maar een totaalbeeld; stadsgeschiedenis overgebracht, hoe leefden de bewoners; soms persoonlijke relaties (bijvoorbeeld werk voorouders); slechtweerscenario; highlights, topstukken, kunst, authentieke voorwerpen; adempauze, rustpunt in drukke stad; uitleg bij vondsten, historische achtergrond; afbeeldingen die het leven en werken in het verleden laten zien; interactiviteit: leuk voor kinderen, multimedia. Ook hier kort een paar citaten: Een museum geeft achtergrondinformatie waardoor je kennis kunt maken met het onbekende. Dit verrijkt je eigen referentiekader. Je leert erdoor de wereld beter begrijpen. Ik ben gek op musea! Ik heb niets met hedendaagse cultuur/kunst, wat ze tegenwoordig kunst noemen kan ieder kind van 3 jaar maken Een museum plaatst éen en ander in een context. Een oud gebouw met een klein bordje met uitleg is leuk, maar zeer fragmentarisch. Een museum geeft een totaalbeeld, waarin de afzonderlijke puzzelstukken (gebouwen., parken,evenementen) een plek krijgen Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven 13

20 3.4 Historie ter plaatse uitleggen? Aan het panel is gevraagd of men het belangrijk vindt dat de historie van een stad ter plaatse wordt uitgelegd, bijvoorbeeld door exposities, tentoonstellingen of een lokale gids. % totaal % reden aantal antwoorden Nee, want 60% de aanwezigheid van erfgoed is voldoende 25% 153 verdiept zichzelf vantevoren 30% 182 gebruikt liever eigen informatie (reisgids, route, kaart, internet) 1% 9 informatieborden afdoende 1% 8 overig 2% 13 Ja, want 38% uitleg vergroot het inzicht, begrip informatieniveau (ratio) 12% 75 geeft boeiende extra laag, meer diepgang, leuker (emotie) 9% 57 gemak, geen gelegenheid tot voorbereiding 3% 18 uitleg ter plaatse beklijfd beter 3% 17 interactie mogelijk, mogelijkheid vragen stellen 2% 12 goede aansluiting bij bezoek met kinderen 1% 7 kennis wordt zo vastgelegd 1% 4 overig 7% 43 Weet niet 3% 18 Figuur 3: Historie ter plaatse uitleggen? Opvallend is dat een meerderheid (60%) in principe geen prijs stelt op lokale uitleg. Voor hen is de aanwezigheid van erfgoed voldoende of men verdiept zich vantevoren in de materie. Citaten van mensen die uitleg niet belangrijk vinden: Ik wil er zelf over nadenken, lezen en van andere later hun mening horen. Ik vrees dat een gids o.i.d. hooguit de doelgroep oudere dagjesmensen aanspreekt en niet de jongeren van nu (waaronder ik zelf). Dan is een hap en stap arrangement dat je via de VVV aanbiedt in samenwerking met restaurateurs, audioguide en GPS systeem leuker. Ik hoef niet zo de diepte in. Wel is het leuk om bv. via bordjes op de huizen/gebouwen heel kort iets te lezen. Dan kun je als het interessant is altijd kiezen om er meer over te lezen/bekijken. Bijna 4 van de 10 panelleden heeft wel belangstelling voor lokale uitleg (38%). Zij noemen daarvoor rationele argumenten, zoals dat uitleg het inzicht, begrip en informatieniveau vergroot. Ook zijn er meer emotionele achtergronden. Men zoekt ter plaatse een boeiende extra laag en meer diepgang. Citaten van mensen die uitleg wel belangrijk vinden: Veel is niet zichtbaar. Het bewustworden komt na het zien van sporen van het verleden. Voor Nijmegen geldt: De pretentie de oudste stad van Nederland te zijn schept verplichtingen. Noblesse oblige Achtergronden en bijzondere anekdotes zijn steeds een mooie aankleding van een bezoek 14 Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven

21 Op historische sites doet een informatiebord vaak voldoende. Mogelijk is het interessant om met locatiegebonden ICT diensten (mobiele telefoons) informatie op een andere manier te geven. Alleen erfgoed is niet genoeg, het moet levend worden De geschiedenis is de ziel van de stad. Als ik in het buitenland kan ik mij niet van te voren verdiepen in elke stad De historie heeft een context en omgeving en gebouwen hebben een verhaal te vertellen. Zonder historisch besef leeft het minder Uit ervaring weet ik dat ik zonder gids grote stukken van het historisch erfgoed in Nijmegen of ʹs Hertogenbosch niet eens had gezien Dat geeft de stad meer inhoud en kleur ( ) dat geeft meer waarde aan je bezoek Je bereikt hiermee een grotere groep mensen. Zien, horen, ruiken en voelen tegelijk neemt mensen mee in een andere wereld, een beleving Door extra uitleg van achtergronden gaat geschiedenis meer leven en mis je geen details waar je zonder uitleg aan voorbij zou gaan Dat ondersteunt de beeldvorming in je hoofd Door uitleg komt het meer tot leven, bijvoorbeeld een beschrijving bij een wandeling zoals bij de GPS tocht in de stad Nijmegen. Ook bordjes met KORTE tekst op bepaalde plaatsen in de stad zoals ze er nu zijn voldoen goed Je wordt een onderdeel van de stad als je er meer kennis van hebt. Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven 15

22 4 Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid Samenvatting Andere aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek voor VVB vinden we in de houding van mensen t.a.v. de Nijmeegse geschiedenis. Welke betekenis en belang hecht men hieraan? Welke associaties zijn er, en hoe is het gesteld met de huidige zichtbaarheid van de Nijmeegse historie? Welke periode of gebeurtenis vindt men het meest kansrijk voor Nijmegen, welke middelen zou je in kunnen zetten? Kent men inspirerende voorbeelden van elders? Nijmeegse geschiedenis roept veel op Feit is dat een grote meerderheid (88%) van betrokken Nijmegenaren de stad een interessante geschiedenis toedicht. Vooral vanwege de bijzonder lange historie van Nijmegen of bepaalde episoden en gebeurtenissen. Associaties bij de Romeinse tijd zijn er met bepaalde thema s (bijvoorbeeld het ontstaan van Nijmegen), locaties (Hunnerberg, Kops Plateau), gevoelens, identiteit en ook verbeelding (bijvoorbeeld van het dagelijks leven). Ook ten aanzien van de middeleeuwen zijn er associaties rond specifieke locaties (bijvoorbeeld Valkhof en Waalkade) en komen er bepaalde gevoelens bij het publiek naar boven (dat men zich er bijvoorbeeld geen voorstelling van kan maken). Daarnaast denkt men ook aan een aantal gebouwen (o.a. Cellenbroedershuys, Stratenmakerstoren), thema s (o.a. epidemieën als de pest) en historische figuren (denk aan Catharina van Bourbon). Associaties bij de Vrede van Nijmegen zijn bijvoorbeeld Nijmegen op de wereldkaart. Wat de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen vooral oproept zijn allerlei gebeurtenissen (bijvoorbeeld het vergissingbombardement), gevoelens en emoties (persoonlijke geschiedenissen, verlies en trauma) en ook bepaalde locaties. Historie zeker al zichtbaar en voelbaar Ondanks het vaak afwezige historisch decor in Nijmegen is er zeker het een en ander concreet herkenbaar, zichtbaar of voelbaar in de stad. Zo worden bijvoorbeeld allerlei locaties, reconstructies, gebouwen, exposities en routes genoemd. Figuur 7 geeft een impressie van de zichtbaarheid van respectievelijk de Romeinse tijd (denk aan Valkhofpark en Museum Het Valkhof), de middeleeuwen (Valkhof en Gebroeders van Limburgfestival veel genoemd), de Vrede van Nijmegen (niet of nauwelijks zichtbaar) en de Tweede Wereldoorlog ( lelijke wederopbouw, effecten op binnenstad/benedenstad) in onze stad. Combineer profilering gericht op meerdere themaʹs en episodes Bijna 9 van de 10 panelleden (86%) zien kansen voor de stad door middel van een project als VVB. Zij geven aan dat de gekozen tijdsperioden in feite complementair zijn. En dat zo verschillende doelgroepen kunnen worden aangesproken. De Romeinse tijd en middeleeuwen worden daarbij vooral kansrijk geacht. Vooral omdat de Romeinse tijd kenmerkend is voor de ʺoudste stadʺ, dit thema uniek en onderscheidend is voor Nederland. Bovendien zijn er veel (nieuwe) zichtbare sporen en een collectie in museum het Valkhof. En de middeleeuwen omdat deze het meest zichtbaar zijn in gebouwen en structuren en tot de 16 Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

23 verbeelding spreken, ook voor jeugd. Voor beide thema s ziet men goede mogelijkheden tot reconstrueren. Ook t.a.v. het profileren door middel van Vrede van Nijmegen en Tweede Wereldoorlog zijn er achtergronden en argumenten benoemd. Zo vind men de Vrede van Nijmegen een onderbelicht deel van de Nederlandse geschiedenis, dat Europees is te vermarkten En degenen die de Tweede Wereldoorlog kansrijk vinden noemen vooral de grote invloed op uiterlijk en ontwikkeling van het stadscentrum van het vergissingbombardement. Dit thema kent nog altijd een sterke emotionele lading. Al met al: o combineer profilering gericht op meerdere themaʹs en episodes; o elke periode of episode heeft zijn eigen doelgroep; o profileren Romeinse tijd in samenhang met oudste stad ; o middeleeuwen vooral laten zien in gebouw en structuur. De kleine groep (2%) die van mening is dat Nijmegen zich niet met haar verleden moet profileren heeft soms principiële bezwaren of ziet onvoldoende basis. Veel van hen pleiten voor het profileren door middel van heden of toekomst i.p.v. met het verleden. Voorkeur voor reconstructie en herbouw Hoe zou Nijmegen haar geschiedenis het best zichtbaar of voelbaar kunnen maken? Panelleden spreken een voorkeur uit voor reconstructie en herbouw van belangrijke onderdelen uit de stadsgeschiedenis. Ook noemen ze meer traditionele middelen als restauratie en evenementenaanbod en het op straat laten zien van oude beelden. Er zijn ook verschillende voorbeelden van het verbeelden van het verleden elders gegeven, suggesties rond verbeelden, reconstrueren, uitleggen, rondleiden, hergebruik en herdenken. 4.2 Nijmeegse geschiedenis: belang Na bezoekgedrag en achterliggende motieven te hebben geanalyseerd kiezen we een tweede invalshoek. Ziet men Nijmegen als een stad met een interessante geschiedenis? Waarom (niet)? Middels deze vragen proberen we inzicht te krijgen in meningen en overtuigingen van (in Nijmegen woonachtige) panelleden. Om zo opnieuw aanknopingspunten voor het verbeelden van het verleden in beeld te krijgen. Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid 17

24 Antwoordmogelijkheid Aantal Percentage Ja, stad met een interessante geschiedenis % Nee, geen stad met een interessante geschiedenis 11 2% Anders 36 5% Weet niet 40 6% Figuur 4: Ziet men Nijmegen als een stad met een interessante geschiedenis? Of er bij doelgroepen buiten Nijmegen voldoende interesse is weten we niet. Maar feit is dat een grote meerderheid (88%) van betrokken Nijmegenaren de stad een interessante geschiedenis toedicht. De argumentatie hierachter is hieronder gerubriceerd aan de hand van drie invalshoeken: 1. de bijzonder lange historie van Nijmegen; 2. bepaalde episoden en gebeurtenissen; 3. de aanwezigheid van lokale bijzonderheden. Interessante geschiedenis vanwege de lange historie: oudste stad van Nederland; 2000 jaar historie; verborgen schatten en verhalen; Romeinse nederzettingen; overblijfselen uit vele perioden; rijk en veelzijdig verleden; bakermat van Nederland; hele oude elementen aanwezig; Keizerstad; tot de verbeelding sprekend; in aanraking met vele culturen; prominente rol in Nederland en Europa. 18 Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

25 Interessante geschiedenis vanwege de genoemde episoden of gebeurtenissen: bombardement; wonden van ; bezetting door Fransen en Spanjaarden; ook 20e eeuw: denk aan krakersrellen; Indische banden; frontstad, oorlogsverleden; Romeinse en middeleeuwse wortels; links activisme; rol in 80 jarige oorlog. Interessante geschiedenis vanwege de bepaalde bijzonderheden: politiek interessant (o.a. vrede van Nijmegen); unieke culturele, religieuze en maatschappelijke ontwikkelingen; Romeinen en keizers rondgewandeld; voor elk wat wils; het ontbreken van sporen; gedachten en emoties op; Lange Hezelstraat oudste winkelstraat; iconen als Valkhof, kantoren en singels; uitzicht vanaf de stuwwal; waarom geen hoofdstad? veel bodemvondsten; zichtbare geschiedenis van Romeinen tot WOII; ruïne van Valkhof; verhalen voor stad en mensen. De volgende figuren geven een impressie van de gegeven redenen en argumenten waarom men Nijmegen een interessante geschiedenis toedicht. Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid 19

26 Figuur 5: Interessante geschiedenis vanwege de lange historie, bepaalde episoden of bijzonderheden 20 Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

27 Ter aanvulling en illustratie nog enige citaten van deelnemers aan het onderzoek: Vanaf de Romeinen tot nu...wauw Nijmegen is door de eeuwen heen vaak toneel geweest van belangwekkende zaken voor Nederland (Bijv. Bataafse opstand, keizerstad, Market Garden) en zelfs Europese zaken (Vrede van Nijmegen) Mijn straat is deel geweest van Romeins aquaduct. Leuk! Een stad met een ouderdom van 200 eeuwen en mijn voorouders kwamen in 1700 in deze stad Oudste stad van Nederland. Romeins verleden. Jammer dat bombardement zo veel kapot heeft gemaakt, Ik zou zo graag zien hoe het er voor die tijd uitzag! Nu kan dat alleen nog op de zwart witfotoʹs uit die tijd Omdat er heel veel stromingen bij elkaar komen, Romeinen, Karolingers, Bataven, Duitsers, Germanen, Engelsen etc. Alleen al de duur van die geschiedenis (meer dan 2000 jaar) de stad interessant maakt. Die lange duur zorgt er ook voor dat er verschillende interessante perioden zijn in de Nijmeegse geschiedenis Oudste stad van het land, Romeinse tijd, Karel de Grote, Valkhofburcht, Vrede van Nijmegen, Tweede Wereldoorlog... Er is zoveel gebeurd hier dat grote invloed had of model staat voor wat elders in ons land speelt en speelde Al voor Christus hebben hier mensen aan de rivier een veilige plek gevonden Omdat er helaas veel verloren is gegaan en afgebroken in tijden dat vooruit zien belangrijker was dan terug blikken, en de vele onduidelijkheden en hiaten in de historie. Delahaye is daar zo duidelijk over Als er een stad in Nederland is waarbij je maar een schop in de aarde hoeft te steken om de oude cultuur boven te krijgen dan is het Nijmegen wel Zeer interessante geschiedenis. Ik verdiep mij er al in vanaf het einde van mijn studietijd. En van niet Nijmegenaren hoor ik altijd hetzelfde. Wij zijn niet voor niets de oudste stad van Nederland. Nu nog genoeg laten zien! De 2% van het panel die aangeeft van mening te zijn dat Nijmegen geen interessante geschiedenis kent noemt daarvoor 3 argumenten: 1. in vergelijking met grote steden, bijvoorbeeld Amsterdam of Rome, is Nijmegen te klein en saai; 2. er is weinig in de stad terug te vinden, nauwelijks (nog) iets te zien; 3. men is er zich niet bewust van, leeft in het heden. Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid 21

28 De volgende figuur geeft hierbij enige achtergronden. Figuur 6: Achtergronden bij het standpunt dat Nijmegen geen interessante geschiedenis kent Ter aanvulling en illustratie nog enige citaten van de kleine groep deelnemers aan het onderzoek die niet overtuigd zijn van een interessante Nijmeegse geschiedenis: Grote delen van het centrum zijn niet historisch. Eigenlijk zou dit herbouwd moeten worden zoals voor WO2 Er is te weinig te zien. Er wordt een boel ophef gemaakt over een paar dingen ( ). Nijmegen is een mooie stad met veel geschiedenis (oudste stad van Nederland) maar dit komt niet genoeg naar voren in het stadsaanzicht vind ik. Het is moeilijk echt die oude geschiedenis terug te vinden op zich wel interessant passend in NL geschiedenis, maar niet unique zoals de stad zich nu presenteert; mis de relativering hierin 4.3 Nijmeegse geschiedenis: associaties Nu we inzicht hebben in meningen en overtuigingen van panelleden over belang en interesse rond de Nijmeegse geschiedenis gaan we verder door naar bepaalde associaties te vragen. Om zo verdergaande aanknopingspunten voor het verbeelden van het verleden in beeld te krijgen. VVB maakt zoals gezegd het historische beeld van Nijmegen bij het publiek zichtbaar en voelbaar aan de hand van deze historische thema s: 1. Romeinse tijd; 2. middeleeuwen; 3. Vrede van Nijmegen; 4. Tweede Wereldoorlog. Wat roepen deze perioden op? Kan men er bijvoorbeeld belangrijke verhalen, personen, gebouwen of locaties bij noemen? Associaties bij de Romeinse tijd in Nijmegen Allerlei thema s en locaties, bepaalde gevoelens, zaken die met identiteit (van mens en stad) en ook met verbeelding te maken hebben kwamen naar voren. 22 Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

29 Qua thematiek is veel gerefereerd aan de oorsprong van Nijmegen, het fundament, de ondergrond, het feit dat het om de oudste stad van ons land gaat. Daarnaast wordt de Romeinse tijd als de bakermat van cultuur, de basis van de beschaving gezien. Mensen zien de vertaling daarvan in een evenement als het Romeinenfestival, in archeologische vondsten en Romeinse artefacten. Zo is genoemd dat in de directe omgeving van onze stad nog altijd kastanjebomen groeien die zijn te herleiden tot vestiging van het legerkamp 2000 jaar geleden. Locaties als Hunnerberg, Kops Plateau, Valkhof(museum) en het oude museum Kam worden genoemd. Gevoelens van nieuwsgierigheid, van kansen zijn ook naar voren gekomen. ʺZe zijn hier geweest, maar dat is te weinig zichtbaarʺ. Verrassend is ook dat identiteit kennelijk een rol speelt. Dan gaat het om gevoel, om trots, om mijn straat. Ik woon op Romeinse grond. Maar ook om het verschil van boven en beneden de rivieren dat is terug te voeren op de Limes, de grens van toen. Associaties rond verbeelding zijn er bijvoorbeeld rond het dagelijks leven van toen, het leger als leefgemeenschap, Romeinen tegen Bataven en verbondenheid met steden als Xanten en Keulen. Associaties bij Romeinse thema s: oorsprong, het begin; fundament, ondergrond; oudste stad; bakermat van cultuur; basis van de beschaving; evenement: Romeinenfestival; archeologische vondsten; Romeinse artefacten: kastanjebomen, waterwerken, techniek; oude routes, nieuwe routes; 10e legioen, legerkamp. Associaties m.b.t. Romeinse locaties: Hunnerberg; Kops Plateau; Valkhof; museum het Valkhof; het oude museum Kam. Associaties Romeinse tijd m.b.t. gevoelens: nieuwsgierigheid; ze zijn hier geweest!; kans, te weinig zichtbaar. Associaties Romeinse tijd m.b.t. identiteit: gevoel; mijn straat; ik woon op Romeinse grond; trots; frontier, grens; verschil boven en beneden de rivieren. Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid 23

30 Romeinse associaties m.b.t. verbeelding: dagelijks leven toen; het leger als leefgemeenschap; overheersing; Romeinen tegen Bataven; Valkhof; verbondenheid met steden als Xanten en Keulen. Ter illustratie nog enige citaten over associaties bij de Romeinse tijd in Nijmegen: Nijmegen is de noordelijke grens van het Romeinse Rijk, aan de overkant van de rivier heerst een andere beschaving of invloedssfeer. Oudheid, lang bestaan van Nijmegen; onze oorsprong; belangrijk fundament. Fantastisch hoe de Romeinen en Bataven vier eeuwen lang een bloeiend conglomeraat van handels en havenstad, garnizoensstad, boeren en burgersamenleving op deze plek draaiend hebben weten te houden. Het begin van Nijmegen als stad, waar tweeduizend jaar later nog altijd sporen van zijn terug te vinden in het moderne Nijmegen. Dat eeuwen geleden de Romeinen naar hun legerplaats marcheerden via de Hertogstraat, maakt een op het oog gewone winkelstraat toch een beetje meer bijzonder. aan het frontier van het rijk Ik woon op Romeinse grond in Nijm.Oost. De ondergrond van het huis waar ik woon. Er moeten uitingen van grote luxe geweest zijn. Hoe zouden de ʺkleine mensenʺ gedacht hebben? bikkel bij NEC wedstrijden De Romeinse tijd spreekt mij het meest aan, ik verbeeld me te zien hoe e.e.a. toeging in die tijd Claudius Civilis stond ooit tandenknarsend op het valkhof De legerkampen op de Hunerberg en op het Kops Plateau vanaf 19 voor Chr. en de Romeinse stad Ulpia Noviomagus in Nijmegen west met het enorme grafveld daaromheen. Hoe je dit terugziet in de natuur; de bomen en de watergangen die ze hebben aangelegd in de buurt van Berg en Dal (ooit een wandeling gehad waarin een gids daar zeer boeiend over vertelde). Als ik wandel op het kopse plateau, dan zie ik in de natuurlijke omgeving een leegte wat enorm tot de verbeelding spreekt. Ik zie in mijn gedachten de tenten van de Romeinen en probeer mij voor te stellen hoe men toen leefde, zich gedroeg, en hoe het eruit zag. Het is een spannende omgeving, juist omdat het een appel doet op je belevingswereld. De bezoeken aan Museum Kam met de kinderen. Het Kops Plateau. Tentoonstelling over de Bataven. De opgravingen. 24 Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

31 Ik mis nog steeds een duidelijke stadswandeling langs alle Romeinse delen van de stad. Als deze er al is, zou er meer promotie voor moeten worden gemaakt en duidelijker moeten worden aangegeven met borden. Mʹn vader (Nijmegenaar, net als ikzelf), die mij daar vroeger altijd over heeft verteld en ons oude Romeinse bouwwerken e.d. liet zien. dat het blijkbaar een goeie plek was om je te vestigen Vraag: hoe heeft die kleine nederzetting aan de Waalkade er precies uit gezien? Keek er een Romein(s soldaat) op dezelfde manier over de Waal naar het noorden als ik op een zonnige zaterdag? Was die brug over de Waal er echt, en zo ja, hoe zag die er dan uit? Er is niets authentieks meer te zien in Nijmegen. Maakt geen deel meer uit van de stadshistorie. Alles wat nu (her )bouwd zou worden, zou onzin zijn. Associaties bij de middeleeuwen in Nijmegen Ook ten aanzien van de middeleeuwen zijn er associaties rond specifieke locaties en komen er bepaalde gevoelens naar boven. Daarnaast denkt men ook aan een aantal gebouwen, thema s en historische figuren. Locaties als Valkhof, het herbouwde deel rond de Sint Stevenskerk en de Grote Markt, de Benedenstad en Waalkade (laden en lossen van handelsschepen) roepen het beeld op van Nijmegen als relatief kleine vestingplaats. Ook worden gebouwen als Cellenbroedershuys, Stratenmakerstoren, Belvedère op Valkhof, Sint Stevenskerk, Latijnse school en Commanderie van Sint Jan genoemd. Of meer algemene termen als stadsmuren, stadsparken, kloosters of kerken. De ontwikkeling van Karolingische palts naar Valkhofburcht is ook een interessante associatie. Opvallende gevoelens zijn de positieve beelden van een mooie tijd van verdieping en herbeleving versus een donkere periode van smerige steden, armoede en onrust. Vaak is aangegeven dat er geen eenduidig beeld is voor Nijmegen, dat men zich geen voorstelling kan maken. Voor sommigen springt de periode van de middeleeuwen er niet uit, is Nijmegen niet bijzonder vergeleken met andere steden Historische figuren die naar boven komen zijn onder meer Karel de Grote, Mariken van Nimwegen en Moenen, Katharina van Kleef, Catharina van Bourbon (begraven in Sint Stevenskerk), de Gebroeders van Limburg (getijdenboek). Interessante thema s rond de middeleeuwen zijn epidemieën als de pest, de tactische ligging aan de Waal, de veilige ommuurde vestingstad, het Katholieke geloof en de betekenis van Nijmegen als Rijksstad. Andere thema s zijn de invloed van hertogen en graven van Gelre op Nijmegen en een verondersteld gat in de stadshistorie (periode ). Associaties m.b.t. middeleeuwse locaties: Valkhof, grootste burcht in Nederlandse geschiedenis; herbouwde deel rond Sint Stevenskerk; Benedenstad; Grote Markt; (slag om de) Mookerheide; Waalkade: laden en lossen van handelsschepen; Nijmegen als relatief kleine vestingplaats. Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid 25