Programma 5: Natte Wad

Transcriptie

1 Programma 5: Natte Wad Iedere zes uur verandert het natte wad van gezicht. Het ene moment staat het wad onder water, even later valt het droog en komen wadplaten en prielen tevoorschijn. Juist het natte wad maakt de Waddenzee uniek in de wereld. De vogelrijkdom is verbluffend, de hoeveelheden vis en schelpdieren leken onuitputtelijk. Toch gaat het niet goed met het natte wad: bodemberoerende visserij, afsluitingen en vervuiling hebben het ingrijpend beïnvloed. Met het verdwijnen van de ecosysteembouwers zoals mosselbanken, zeegrasvelden en sabbelaria-riffen verdween het fundament onder het waddensysteem. Dat deze fundamenten in ere hersteld moeten worden, staat buiten kijf. De vraag is hoe. Weliswaar herstelt het natte wad zich momenteel: maar langzaam, heel langzaam. De vogelstand heeft hiervan te lijden. Met behulp van het Waddenfonds zoeken natuurbescherming en wetenschap met elkaar naar kansrijke oplossingen. Het natte wad beslaat het gebied onder de hoogwaterlijn. Daar ligt enerzijds het droogvallende wad van wadplaten en prielen, anderzijds treffen we er de geulen en slenken, die niet droogvallen. Juist het natte wad maakt het waddengebied uniek in de wereld. De wadplaten, prielen en geulen bruisen van het leven. De voedselketen begint bij de vloedstroom, die twee keer per dag slib- en planktonrijk water aanvoert. Een groot deel van dat slib bezinkt, en maakt dat de wadbodem vol leven zit. Als het om voedsel gaat, hangt alles in het waddengebied met elkaar samen. In de wadplaten leven miljoenen mosselen, kokkels, nonnetjes en strandgapers die vooral leven van het plankton in het water. Op de wadplaten huizen miljarden eencellige kiezelwieren, waar weer alikruiken, wadslakjes en wadpieren van leven. Dankzij de voedselrijkdom vormt de Waddenzee de kinderkamer voor veel vissoorten. Schollen bijvoorbeeld, die in de Noordzee worden geboren, trekken als ze nog jong zijn naar de Waddenzee om op te

2 groeien. De schollen vormen weer een welkome voedselbron voor de zeehonden in de Waddenzee. Door het voedsel vormt het natte wad op wereldschaal een onmisbare schakel voor de vele trekvogels die de Waddenzee gebruiken als rust- en foerageergebied tijdens hun trek. Toestand van het natte wad Met het natte wad is het niet best gesteld. De overbevissing en de bodemberoerende visserij hebben ongewild het ecosysteem van de Waddenzee sterk beïnvloed. Het volledig wegvissen van de mosselbanken op de wadplaten in de 80-er jaren is nog steeds niet volledig hersteld. Het karakteristieke bodemleven is beschadigd. De ecosysteembouwers van het wad, zoals schelpdierbanken, zeegrasvelden, sabbelariariffen (onder laagwaterlijn) en kokerwormriffen, zijn voor een deel verdwenen. De schelpdieretende wadvogels, zoals de scholekster en de kanoet, zijn de dupe van de afname van systeembouwers. Monitoringsreeksen vanaf 1970 schetsen geen florissant beeld. Zo daalde het aantal kanoetstrandlopers met tachtig procent, is de populatie eidereenden gehalveerd en verdween in het westelijke waddengebied 98 procent van de nonnetjes. De kinderkamerfunctie voor vissen is achteruitgegaan en op het ogenblik bijna nihil voor onder meer de schol. Ook al is de mechanische kokkelvisserij aan banden gelegd, toch is van rust nog geen sprake. Hoewel de volledige Waddenzee is aangewezen als natuurreservaat, wordt slechts 2,5 procent ervan met rust gelaten. De rest wordt intensief bevist. Daarnaast is het Waddensysteem door indijkingen onvolledig geworden: diep het land in stekende slikken ontbreken daardoor evenals estuariene overgangen. Daardoor is het systeem minder goed in staat om de effecten van veranderingen op te vangen. Het ontbreekt het waddengebied aan voldoende veerkracht. De natuurlijke balans en dynamiek zijn zoek door de vele aanslagen die het systeem te verduren heeft gekregen. Langs de kust zijn dijken opgeworpen, vaarroutes worden regelmatig uitgebaggerd en concentraties aan slib, nutriënten en gifstoffen, zoals het geslachtsveranderende TBT, zijn sterk gestegen. Door al deze ingrepen blijft er te weinig speelruimte over voor een gezond, natuurlijk en dynamisch waddensysteem. Dat baart zorgen voor de beproeving die zich nog maar net begint te manifesteren: de klimaatverandering. De gevolgen zijn nog ongewis. Een veranderend klimaat betekent niet alleen zeespiegelstijging, en een mogelijk verlies van wadplaten en kwelders, maar

3 ook warmere winters, en extreme neerslag en aanvoer van zoetwater, waardoor soorten zich niet langer kunnen handhaven. Op de natte wad ontbreekt een verantwoordelijke natuurbeheerder. De overheid heeft het natte wad decennialang aan haar lot overgelaten. Wat mist is een probleemeigenaar die zich verantwoordelijk voelt voor de natuurwaarden in het gebied. Een instantie die bij problemen aan de bel trekt, initiatieven neemt, lobbyt en zorgt voor draagvlak en herstelmaatregelen. De conclusie van de commissie Meijer de door het kabinet ingestelde Adviesgroep Waddenzeebeleid spreekt boekdelen. Beleid en beheer van de Waddenzee zijn in een impasse geraakt, zo constateert de commissie. Gelukkig is niet alles kommer en kwel op het natte wad. In tegenstelling tot de vogels die schelpen eten, gaat het goed met wormeneters zoals de zilverplevier. Zij profiteren juist van de veranderde omstandigheden. Ook de zeehonden doen het een stuk beter dan in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, toen de vervuiling met PCB s tot een enorme terugval in de populatie leidde. Nu de mechanische kokkelvisserij is stopgezet, begint het kokkelbestand zich langzaam te herstellen. Een hoopvolle ontwikkeling. Doelen Programma Natte Wad De natuurorganisaties stellen zich ten doel om in 2028, als de looptijd van het Waddenfonds eindigt, een substantiële verbetering van het natte wadsysteem te hebben gerealiseerd. Dat komt neer op: 1. Beëindigen van de bodemverstoring, onder meer door innovatieve duurzame visserijtechnieken en het sluiten van gebieden voor de visserij. 2. Realiseren van grootschalige experimenteel herstel van schelpdierbanken en zeegrasvelden. 3. Het zorgen voor optimale milieucondities. 4. Meer rust en minder verstoring door het onder terreinbeheer brengen van het natuurdeel van het natte wad bij natuurorganisaties. 5. Meer inzicht krijgen in de processen op het natte wad. Herstelmaatregelen De natuurorganisaties dringen aan op een krachtig herstel van de natuurwaarden en de veerkracht van het natte wad. De Nederlandse natuurbescherming grijpt het Waddenfonds aan om een transitie op gang te brengen naar een duurzaam waddengebied. Acht natuurorganisaties slaan hiervoor de handen ineen. Eind 2005

4 presenteerden ze het waddenherstelplan Het Tij Gekeerd, een strategische visie voor investeringen in het waddengebied. In het voorjaar van 2007 verscheen het vervolg. Onder de titel Het Tij Geleerd ontwikkelden de natuurorganisaties samen met veertien onderzoeksinstellingen een samenhangend programma voor natuurherstel en kennisontwikkeling. Natte Wad is één van de programma s. De permanente samenwerking tussen natuurbescherming en wetenschap zorgt voor verdieping van de kennis van het waddenecosysteem, en maakt dat keuzes voor herstelmaatregelen gefundeerd worden gemaakt. Onderstaande herstelmaatregelen zijn het resultaat van uitvoerig onderzoek en overleg door deskundigen. Investeringen uit het Waddenfonds zijn nodig om de maatregelen van de grond te krijgen. Voor het Waddenfonds kiezen de natuurorganisaties bij voorkeur voor het herstellen van grote, robuuste systemen, die zichzelf in stand houden. Juist het natte wad biedt hiervoor grote kansen, zoals het herstel van ecosysteembouwers. 1. Terugdringen van de bodemverstoring Op de platen en in de geulen moet de natuur zich weer ongestoord kunnen ontwikkelen. Herstel vraagt in de eerste plaats om rust, en dat betekent hoofdzakelijk: het afschaffen van de grootschalige bodemberoerende visserij. Het stoppen van de mechanische kokkelvisserij was een noodzakelijke stap, maar niet de laatste. Ook de mosselkweek en -zaadwinning en de garnalenvisserij moeten duurzaam worden. Visserij is enkel mogelijk als ze de natuur niet verstoort. Vissers zien in dat de huidige visserijtechnieken niet meer passen in deze tijd. Nieuwe innovatieve technieken bieden kansen voor verduurzaming van de visserij. Natuur krijgt overal op het natte wad voorrang. Onderzoek en experimenten moeten uitwijzen waar welke vormen van visserij nog mogelijk zijn. Dat zal ook het sluiten van gebieden voor de visserij betekenen. Tegelijk kan kleinschalige visserij worden ontwikkeld vanuit vroegere vissersdorpen rond het wad, zodanig dat het bijdraagt aan de economie van de waddenregio. 2. Herstel van ecosysteembouwers Enkel rust is niet afdoende voor het herstel van mosselbanken en zeegrasvelden. Herstel van de ecosysteembouwers vraagt een duw in de rug. Eenmalige ingrepen, zoals het planten van zeegras en het aanleggen van mosselbanken, kunnen het proces op gang brengen of versnellen. De natuurorganisaties willen met behulp van het Waddenfonds grootschalige experimenten opzetten. Het herstel van de ecosysteembouwers gaat binnen het programma Het Tij Geleerd gepaard met een

5 uitvoerig onderzoeksprogramma. Blijkt een ingreep succesvol, dan kan verdere opschaling plaatsvinden. De natuurbescherming heeft de milieucondities niet altijd in eigen hand. Het terugdringen van tal van gifstoffen vraagt een Europese aanpak. De bijdrage die de natuurbescherming levert, is het vroegtijdig aan de bel trekken, het aankaarten van de problematiek bij de (inter-)nationale politiek en het bijdragen aan onderzoeken. 4. Natuurbeheer door natuurorganisaties Dat het huidige beheer van het natte wad tekortschiet, komt mede door het ontbreken van een heldere beheerder. Anders dan op de eilanden of de kwelders voelt niemand zich probleemeigenaar voor de open Waddenzee. Er worden te weinig initiatieven genomen om tot herstel te komen. Het eiland Griend, dat wel door een natuurorganisatie wordt beheerd, laat het verschil zien. Er vindt beheer plaats, herstelmaatregelen zijn genomen en de vogelwachters voorkomen verstoring. Van Richel, een niet door natuurorganisaties beheerde zandplaat ten oosten van Vlieland, heeft echter nog bijna niemand gehoord, terwijl daar veel verstoring plaatsvindt. De natuurorganisaties pleiten ervoor om zo spoedig mogelijk het beheer van het natuurdeel van het natte wad onder te brengen bij de terreinbeherende organisaties. Deze organisaties voeren de herstelprojecten van ecosysteembouwers uit, zorgen voor toezicht, en treden op als gastheer voor eventuele bezoekers. 5. Onderzoek en monitoring Natuurlijk is het niet zo dat we alles al weten van het natte wad. Toch willen de natuurorganisaties zo snel mogelijk aan de slag om de aantasting van het natte wad door menselijk handelen te herstellen. Om dit zo zorgvuldig mogelijk te doen wordt voor elk plan voorzien in een uitgebreide 0-meting, en monitoring. Daarbij zal via het samenwerkingsverband van Het Tij Geleerd de best beschikbare kennis ingezet worden, om het herstel zo zorgvuldig en wetenschappelijk verantwoord mogelijk uit te kunnen voeren. Projecten Programma Natte Wad Voor het Programma Natte Wad dienen de acht natuurorganisaties onderstaande projecten in bij het Waddenfonds. Het eerste project Bouwen aan de Waddenwildernis beoogt om in een deel van het wad onder Schiermonnikoog twee strategieën voor

6 natuurherstel op het natte wad uit te werken en te testen. De ene lijn geeft ruim baan aan natuurlijke ontwikkeling en onderzoekt of menselijk medegebruik aangepast zou moeten worden indien en voor zover dat de belangrijkste natuurlijke processen negatief beïnvloedt. De andere lijn gaat uit van de noodzaak van actieve ingrepen en beoogt mogelijk effectieve ingrepen nader uit te werken en te brengen tot uitvoeringsexpermenten. Het andere project Een wenkend perspectief op een rijk wad is een voorstel om te komen tot natuurgrenzen die gebaseerd zijn op een heldere analyse van het ecologische functioneren van de Waddenzee in al haar potentiële ecologische rijkdom en biodiversiteit. Deze natuurgrenzen bevatten duidelijke indicatoren en ijkmomenten om te komen tot een integrale afweging van verstorende effecten op het ecosysteem. Om het pad voor de komende jaren uit te stippelen, werken op het ogenblik natuurbescherming en wetenschap samen binnen het project Het Tij Geleerd. Voor het Programma Natte Wad is een deskundigenteam in het leven geroepen. Natuurbeschermers en onderzoekers formuleren daarin samen onderzoeksvragen, zoeken naar processen en projecten die het meest kansrijk en sturend zijn en zorgen dat de juiste meetgegevens op tafel komen. De projecten die hieruit volgen en die investeringen vergen, worden de komende jaren bij het Waddenfonds ingediend.