LES L 1 LES L. En ik wijs jullie een nog uitnemender weg. (1 Kor. 12: 31) Welk teken toont U ons dat U deze dingen doet? (Joh.

Transcriptie

1 LES L 1 LES L 50.1 Inleiding Wij naderen het einde van de cursus. Over een aantal moeilijke onderwerpen moet nog het een en ander gezegd worden. Zorgt u er dus voor dat u de voorgaande lessen volledig beheerst voor u aan les begint. In deze les willen wij werkwoorden op -mi behandelen. Deze werkwoorden behoren tot de zogenaamde athematische praesentia (KGG 49). Deze werkwoorden hebben een afwijkende vervoeging. Vaak komen maar een paar vormen o.t.t. van een werkwoord voor in het Nieuwe Testament. Wij laten u dan alleen die vormen zien. Wij beginnen met het werkwoord deiknumi- ik toon. Vaak staat bij dit werkwoord in een 3de naamval degene aan wie wordt getoond Voorbeelden uit het N.T. kai e*ti kaq * u&perbolhn o&don u&min deiknumi tiv shmeion deiknuei" h&min o&ti tauta poiei";... kai deiknusin au*tw/ pasa" ta" basileia" tou kosmou kai thn doxan au*twn a*po tote h*rxato o& *Ihsou" deiknuein toi" maqhtai" au*tou e*mprosqen twn podwn tou a*ggelou tou deiknuonto" moi tauta En ik wijs jullie een nog uitnemender weg. (1 Kor. 12: 31) Welk teken toont U ons dat U deze dingen doet? (Joh. 2: 18)... en hij toonde Hem alle koninkrijken van de wereld en hun heerlijkheid. (Matt. 4: 8) Van toen af begon Jezus Zijn discipelen te tonen... (Matt. 16: 21)... voor de voeten van de engel die mij deze dingen toonde. (Op. 22: 8) kaq * u&perbolhn- (bijwoordelijke bepaling) uitermate, hier gebruikt als bepaling bij o&don, deiknumi- 1ste p. ev. o.t.t. v. deiknumi- ik toon deiknuei"- 2de p. ev. o.t.t. v. deiknumi- ik toon deiknusin- 3de p. ev. o.t.t. v. deiknumi- ik toon a*po tote- (bijwoordelijke bepaling) lett. vanaf toen, deiknuein- heel werkwoord o.t.t. v. deiknumi- ik toon deiknuonto"- 2de nv. ev. mnl. dlw. o.t.t. v. deiknumi- ik toon

2 LES L 2 Wij vervolgen met het werkwoord tiqhmi- ik plaats, ik stel, ik leg. kai thn yuchn mou tiqhmi u&per twn probatwn pas a*nqrwpo" prwton ton kalon oi*non tiqhsin... ou*de kaiousin lucnon kai tiqeasin au*ton u&po ton modion... e&kasto" u&mwn par * e&autw/ tiqetw to mh tiqenai proskomma tw/ a*delfw/... En Ik stel Mijn leven voor de schapen. (Joh. 10: 15) Iedereen zet eerst de goede wijn voor... (Joh. 2: 10) Men steekt geen kaars aan en zet hem onder de korenmaat. (Matt. 5: 15)... elk van jullie moet bij zichzelf (iets) wegleggen... (1 Kor. 16: 2)... het niet plaatsen van een struikelblok voor de broeder... (Rom. 14: 13) tiqhmi- 1ste p. ev. o.t.t. v. tiqhmi- ik plaats tiqhsin- 3de p. ev. o.t.t. v. tiqhmi- ik plaats kaiousin- 3de p. mv. o.t.t. v. kaiw- ik steek aan, lucno" (mnl.)- kaars, tiqeasin- 3de p. mv. o.t.t. v. tiqhmi- ik plaats, modio" (mnl.)- korenmaat (een groot vat waar ongeveer 8,75 liter inpaste) N.B. De 3de p. mv. wordt vaak generaliserend gebruikt, vertaal met 'men'. tiqetw- 3de p. ev. geb. wijs o.t.t. v. tiqhmi- ik plaats tiqenai- heel werkwoord o.t.t. v. tiqhmi- ik plaats, hier zelfstandig gebruikt (let op het lidwoord), proskomma (onz.)- struikelblok

3 LES L 3 kateulogei tiqei" ta" ceira" e*p * au*ta... kai tiqente" ta gonata prosekunoun au*tw/... kaqaper Mwu>sh" e*tiqei kalumma e*pi to proswpon au*tou e*n tai" a*gorai" e*tiqesan tou" a*sqenounta"... Hij zegent (hen), leggende de handen op hen. (Marc. 10: 16)... en vallende op de knieen aanbaden zij Hem. (Marc. 15: 19)... zoals Mozes een bedekking deed voor zijn gezicht... (2 Kor. 3: 13)... op de markten legden zij de zieken... (Marc. 6: 56) kateulogei- 3de p. ev. o.t.t. v. kateulogew- ik zegen, tiqei"- 1ste p. ev. mnl. dlw. o.t.t. v. tiqhmi- ik plaats, au*ta- 4de nv. ev. onz. v. au*to"- hij, N.B. onz. omdat het terugslaat op het meervoud van een onzijdig woord (paidia van to paidion, zie vers 13) tiqente"- 1ste nv. mv. mnl. dlw. o.t.t. v. tiqhmi- ik plaats, gonata- 4de nv. mv. v. gonu (onz.)- knie, tiqhmi ta gonata- ik kniel e*tiqei- 3de p. ev. o.v.t. v. tiqhmi- ik plaats, kalumma- 4de nv. ev. v. kalumma (onz.)- bedekking, sluier a*gorai"- 3de nv. mv. v. a*gora (vrl.)- markt, e*tiqesan- 3de p. mv. o.v.t. v. tiqhmi- ik plaats, a*sqenounta"- 4de nv. mv. mnl. dlw. o.t.t. v. a*sqenew- ik ben ziek, hier zelfstandig gebruikt (let op het lidwoord) Wij vervolgen met vormen van het werkwoord didwmi- ik geef. Van dit werkwoord komen ook vormen van het deelwoord voor. Deze willen wij in het huiswerk behandelen na een uitgebreid overzicht van het gebruik van het deelwoord in het Grieks.

4 LES L 4 Wij geven u nu andere vormen. ka*gw didwmi au*toi" zwhn ai*wnion didw e*k th" sunagwgh" tou satana kai thn dunamin kai e*xousian au*twn tw/ qhriw/ didoasin... kai e*didou toi" maqhtai", oi& de maqhtai toi" o*cloi" En Ik geef hun het eeuwige leven... (Joh. 10: 28)... Ik geef uit de synagoge van de satan... (Op. 3: 9)... en hun macht en gezag geven zij aan het beest. (Op. 17: 13)... en Hij gaf (ze) aan de discipelen, en de discipelen aan de scharen. (Matt. 15: 36) didwmi- 1ste p. ev. o.t.t. v. didwmi- ik geef didw- alleen op deze plaats in het Nieuwe Testament geattesteerd als nevenvorm van didwmi (dus 1ste p. ev. o.t.t.), in sommige handschriften is didw ook vervangen door het gebruikelijke didwmi of de 1ste p. ev. v.t.t. dedwka, sunagwgh"- 2de nv. ev. v. sunagwgh (vrl.)- synagoge, satana- 2de nv. ev. v. satana" (mnl.) - satan qhriw/- 3de nv. ev. v. qhrion (onz.)- beest, didoasin- 3de p. mv. o.t.t. v. didwmi- ik geef e*didou- 3de p. ev. o.v.t. v. didwmi- ik geef

5 LES L 5... oi& Farisaioi eu*qu" meta twn &Hrw/dianwn sumboulion edidoun de Farizeee>n hielden dadelijk met de Herodianen raad... (Marc. 3: 6) &Hrw/dianwn- 2de nv. mv. v. &Hrw/dianoi- Herodianen (politieke volgelingen van de familie van Herodes), sumboulion- 4de nv. ev. v. sumboulion (onz.)- raad, e*didoun- 3de p. mv. o.v.t. v. didwmi- ik geef, N.B. In klassiek Grieks is e*didoun 1ste p. ev. o.v.t. v. didwmi kai edidosan au*tw/ r&apismata ton a*rton h&mwn ton e*piousion didou h&min to kaq * h&meran En zij gaven Hem slagen. (Joh. 19: 3) Geef ons het benodigde brood dagelijks. (Luc. 11: 3) e*didosan- 3de p. mv. o.v.t. v. didwmi- ik geef (dit is de klassiek-griekse vorm voor de 3de p. mv. o.v.t. v. didwmi), r&apismata- 4de nv. mv. v. r&apisma (onz.)- slag (met een stok of met de hand) e*piousion- 4de nv. ev. mnl. (bij a*rton) v. e*piousio"- (bijv. nmw.) nodig voor het bestaan (de betekenis van dit woord is niet helemaal duidelijk, waarschijnlijk komt het van e*pi + ou*sia), didou- 2de p. ev. geb. wijs o.t.t. v. didwmi- ik geef, to kaq * h&meran- (bijw. bep.) dagelijks

6 LES L 6 didote kai doqhsetai u&min makarion e*stin mallon didonai h* lambanein Geeft en jullie zal gegeven worden. (Luc. 6: 38) Het is zaliger te geven dan te ontvangen. (Hand. 20: 35) didote- 2de p. mv. geb. wijs o.t.t. v. didwmi- ik geef, doqhsetai- 3de p. ev. o.t.t. lijdende vorm v. didwmi- ik geef : 'het zal gegeven worden' mallon- maakt makarion tot een vergelijkende trap: meer zalig = zaliger, lambanein- heel werkwoord o.t.t. v. lambanw- ik neem Wij vervolgen met vormen van het werkwoord fhmi- ik zeg. touto de fhmi... Dit zeg ik... (1 Kor. 7: 29) fhmi- 1ste p. ev. o.t.t. v. fhmi- ik zeg o& de fhsin kai kaqw" fasin tine"... Hij echter zegt... (Matt. 13: 29)... en zoals sommigen zeggen... (Rom. 3: 8) fhsin- 3de p. ev. o.t.t. v. fhmi- ik zeg fasin- 3de p. mv. o.t.t. v. fhmi- ik zeg e*fh au*tw/ o& *Ihsou":... Jezus zeide tot hem:... (Matt. 4: 7) e*fh- 3de p. ev. o.v.t. v. fhmi- ik zeg Ook twee werkwoorden op -mai behoren tot de athematische praesentia: keimai en kaqhmai. Eerst volgen vormen van het werkwoord keimai- lett. ik lig; ik ben gesteld.... o&ti ei*" a*pologian tou eu*aggeliou keimai dat ik ter verdediging van het evangelie ben gesteld... (Fil. 1: 16) a*pologian- 4de nv. ev. v. a*pologia (vrl.)- verdediging, keimai- 1ste p. ev. o.t.t. v. keimai- ik ben gesteld

7 LES L 7 h*dh de h& a*xinh pro" thn r&izan twn dendrwn keitai Reeds ligt de bijl aan de wortel van de bomen. (Matt. 3: 10) a*xinh (vrl.)- bijl, r&izan- 4de nv. ev. v. r&iza (vrl.)- wortel, dendrwn- 2de nv. mv. v. dendron (onz.)- boom, keitai- 3de p. ev. o.t.t. v. keimai- ik lig, ik ben gesteld... o&ti ei*" touto keimeqa... dat wij daartoe gesteld zijn. (1 Thess. 3: 3) ei*" touto- lett. naar dat; daartoe, keimeqa- 1ste p. mv. o.t.t. v. keimai- ik lig, ik ben gesteld... o&pou e*keito to swma tou *Ihsou... waar het lichaam van Jezus gelegen had. (Joh. 20: 12) e*keito- 3de p. ev. o.v.t. v. keimai- ik lig, ik ben gesteld Tot slot geven wij u vormen van het werkwoord kaqhmai- ik zit. kaqhmai basilissa... Ik zit als koningin... (Op. 18: 7) kaqhmai- 1ste p. ev. o.t.t. v. kaqhmai- ik zit, basilissa (vrl.)- koningin... o&pou h& gunh kaqhtai w&ste au*ton ei*" ploion e*mbanta kaqhsqai waar de vrouw zit... (Op. 17: 9)... zodat Hij in het schip gegaan zijnde zat... (Matt. 13: 2) kaqhtai- 3de p. ev. o.t.t. v. kaqhmai- ik zit w&ste- zodat, au*ton... kaqhsqai- 4de nv. met heel werkwoord, e*mbanta- 4de nv. ev. mnl. dlw. aor. v. e*mbainw- ik ga in (deze aoristus heet stamaoristus en komt nog aan de orde), kaqhsqaiheel werkwoord o.t.t. v. kaqhmai- ik zit Tot zover de athematische praesentia.

8 LES L Het Deelwoord. Wij vervolgen met een uitgebreid overzicht van het gebruik van het deelwoord in het Grieks. Daar het Grieks zeer veel gebruik maakt van deelwoorden, is het van groot belang dat u dit overzicht goed bestudeert. Eerst willen wij u vertellen over de drie gebruikswijzen van het deelwoord: attributief, gesubstantiveerd en praedictief. Voor alle gebruikswijzen geldt dat het deelwoord in geslacht, getal en naamval overeen komt met het woord of de persoon waar het bijhoort. Een deelwoord kan attributief gebruikt worden en fungeert dan als een bijvoeglijk naamwoord bij een zelfstandig naamwoord. Het deelwoord kan dan tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord in staan. Maar vaker komt het erna met herhaling van het lidwoord. Het voordeel van het gebruik van een deelwoord boven een gewoon bijvoeglijk naamwoord is dat bij een deelwoord weer andere bepalingen aan kunnen sluiten. Een deelwoord kan een lijdend voorwerp bij zich hebben of een bijwoordelijke bepaling. Bekijkt u het volgende voorbeeld maar eens. tw/ de qew/ cari" tw/ didonti h&min to niko" dia tou kuriou h^mwn *Ihsou Cristou Maar eer aan God Die ons geeft de overwinning door onze Heere Jezus Christus. (1 Kor. 15: 57) didonti- 3de nv. ev. mnl. (hoort bij qew/) dlw. o.t.t. v. didwmiik geef, niko" (onz.)- overwinning Door de herhaling van het lidwoord tw/ wordt aangegeven dat didonti bij qew/ hoort en dat het deelwoord attributief is gebruikt. Bij het deelwoord horen een lijdend voorwerp (to niko"), een meewerkend voorwerp (h&min) en een bijwoordelijke bepaling (dia... Cristou). Het deelwoord is dan ook het best te vertalen door een betrekkelijke bijzin: God Die... Het gebruik van het deelwoord biedt de mogelijkheid aan te geven wat gegeven wordt, aan wie en op welke manier. Dit was met een bijvoeglijk naamwoord onmogelijk geweest. U ziet tevens dat het deelwoord de schrijver de mogelijkheid geeft aan te geven dat het geven niet is afgesloten (deelwoord van de o.t.t.). Het deelwoord kan ook gesubstantiveerd worden gebruikt. Het deelwoord krijgt dan een lidwoord bij zich en gaat fungeren als zelfstandig naamwoord. Meestal kan het ook zo vertaald worden: tou" a*sqenounta"- de zieken (lett. de ziek zijnden). Wij geven u weer een voorbeeld: kai ei*don... tou" nikwnta" e*k tou qhriou... En ik zag... de overwinnaars over het beest... ei*don- 1ste p. ev. aor. v. o&raw- ik zie (deze vorm komt nog aan de orde), nikwnta"- 4de nv. mv. mnl. dlw. o.t.t. v. nikaw- ik overwin Het derde gebruik van het deelwoord is praedikatief. Wanneer een deelwoord niet door een lidwoord duidelijk met een zelfstandig naamwoord is verbonden, moet het deelwoord vertaald worden als een begeleidende bijzin bij het zelfstandig naam-

9 LES L 9 woord. Het deelwoord geeft dan vaak een nevenhandeling aan. De tijd van het deelwoord bepaalt of de nevenhandeling voortijdig, gelijktijdig of natijdig is (respectievelijk deelwoord aor./v.t.t., o.t.t. en o.t.t.t.). Aan de hand hiervan kiest u het voegwoord dat de bijzin moet inleiden, bijvoorbeeld 'nadat' of 'terwijl'. Wij geven u enkele voorbeelden ter verduidelijking. kai polloi twn Korinqiwn a*kouonte" e*pisteuon kai e*baptizonto En vele van de Korinthie>rs horende geloofden en werden gedoopt. (Hand. 18: 8) Korinqiwn- 2de nv. mv. v. Korinqio" (mnl.)- Korinthie>r, a*kouonte"- 1ste nv. mv. mnl. (hoort bij polloi) dlw. o.t.t. v. a*kouw- ik hoor Het deelwoord van de o.t.t. geeft een gelijktijdige handeling aan. Het horen leidt direct tot geloof. Tevens geeft een o.t.t. aan dat de handeling niet afgerond is. Ze horen dus gedurende een langere periode telkens het evangelie en zo neemt hun geloof toe. Een deelwoord van de aoristus had aangegeven dat ze het evangelie eerst evevn keer hoorden en daarna tot geloof kwamen. kai e*lqonte" ei*" thn oi*kian ei*don ton paidion meta Maria" th" mhtro" au*tou En nadat zij bij het huis gekomen waren, zagen zij het Kindje met Maria, Zijn moeder. (Matt. 2: 11) e*lqonte"- 1ste nv. mv. mnl. dlw. aor. v. e*rcomai- ik ga (deze aoristusvorm komt nog aan de orde), ei*don- 3de p. mv. aor. v. o&raw- ik zie (N.B. Merk op dat deze vorm gelijk is aan de 1ste p. ev. aor. v. o&raw- ik zie) Eerst komen de wijzen aan bij het huis en daarna zien ze het Kind en Zijn moeder. Het deelwoord van de aoristus geeft dus voortijdigheid aan. Tevens geeft het aan dat de handeling is afgerond voor de handeling van de hoofdzin begint.... i*dwmen ei* e*rcetai *Hlia" swswn au*ton... laten wij zien of Elias komt om Hem te redden. (Matt. 27: 49) i*dwmen- 1ste p. mv. aanv. wijs aor. v. o*raw- ik zie, swswn- 1ste nv. ev. mnl. dlw. o.t.t.t. v. sw/zw- ik red Het deelwoord van de o.t.t.t. geeft natijdigheid aan. De handeling van het deelwoord zal plaats vinden na de handeling uitgedrukt in het hoofdwerkwoord. Vaak is het deelwoord o.t.t.t. te vertalen met 'om te...'. Het geeft het doel aan van de hoofdhandeling. Zo moet in het voorbeeld Elias komen om te redden (zijn komst heeft als doel het redden).

10 Wij geven u de gebruikswijzen in een overzicht. LES L 10 gebruikswijze functie vertaling attributief door lidwoord aan znw. gerelateerd als als betrekkelijke bijzin gesubstantiveerd door lidwoord tot znw. gemaakt als zelfstandig praedikatief zonder lidwoord, geeft een nevenhandeling aan als bijzin, voeg- Er is nog een apart gebruik van het deelwoord, nl. in de 'losse tweede naamval' (genitivus absolutus). Een losse tweede naamval is een constructie bestaande uit een zelfstandig naamwoord/ persoonlijk voornaamwoord en een deelwoord, beide in de tweede naamval. De constructie moet vertaald worden als een bijzin, waarin het zelfstandig naamwoord/ persoonlijk voornaamwoord fungeert als onderwerp en het deelwoord als persoonsvorm. De tijd van het deelwoord bepaalt of de handeling in de losse tweede naamval voortijdig, gelijktijdig of natijdig is. Soms bevat de constructie ook andere bepalingen die in de bijzin moeten worden vertaald. Wij geven u twee voorbeelden. kai o*nto" tou Petrou katw e*n th/ au*lh/ e*rcetai mia twn paidiskwn tou a*rcierew" kai o*nto" au*tou e*n th/ Bhqania/ e*n th/ oi*kia/ Simwno" tou leprou... Terwijl Petrus beneden in de voorhof is, komt een van de dienaressen van de hogepriester. (Marc. 14: 66) En terwijl Hij in Bethanie> was in het huis van Simon de melaatse... (Marc. 14: 3) o*nto" tou Petroulosse tweede naamval bestaande uit 2de nv. ev. mnl. dlw. o.t.t. v. ei*mi- ik ben en 2de nv. ev. v. Petro"- Petrus, au*lh/- 3de nv. ev. v. au*lh (vrl.)- voorhof, paidiskwn- 2de nv. mv. v. paidiskh (vrl.)- dienares, a*rcierew"- 2de nv. ev. v. a*rciereu" (mnl.)- hogepriester De losse tweede naamval bestaat hier uit een deelwoord en pers. vnw. in de 2de nv., aangevuld met een bijwoordelijke bepaling van plaats, leprou- 2de nv. ev. v. lepro" (mnl.)- melaatse

11 LES L 11 In het huiswerk treft u zinnen aan met deelwoorden. Let u goed op de tijd en gebruikswijze bij het vertalen Huiswerk Vertaal de volgende zinnen. 1. kai e*lqonte" pro" tou" maqhta" ei*don o*clon polun touto e*stin to swma mou to u&per u&mwn didomenon. 3. tauta au*tou lalounto" polloi e*pisteusan ei*" au*ton. 4. ou*k a*nqrwpon a*qetei a*lla ton qeon ton didonta to pneuma au*tou to a&gion ei*" u&ma" 5. ai*teitw para tou didonto" qeou pasin a&plw" kai e*lqonto" au*tou ei*" to i&eron proshlqon au*tw/ didaskonti oi& a*rcierei" e*feron pro" au*ton panta" tou" kakw" e*conta" o& te i&ereu" tou Dio" tou o*nto" pro th" polew"... h*qelen quein. 9. tauta au*tou lalounto" au*toi" i*dou a*rcwn ei&" e*lqwn prosekunei au*tw/ legwn: ti" e*stin o& dou" soi thn e*xousian tauthn; didomenon- 1ste nv. ev. onz. dlw. o.t.t. lijdende vorm v. didwmi- ik geef, lalounto"- 2de nv. ev. mnl. dlw. o.t.t. v. lalew- ik spreek, a*qetew- ik wijs af, ik negeer, ai*teitw- 3de p. ev. geb. wijs o.t.t. v. ai*tew- ik begeer, a*plw"- (bijwoord) lett. eenvoudigweg, mild, e*lqonto"- 2de nv. ev. mnl. dlw. aor. v. e*rcomai- ik kom, proshlqon- 3de p. mv. aor. v. prosercomai- (+ 3de nv.) ik kom tot, didaskonti- 3de nv. ev. mnl. dlw. o.t.t. v. didaskw- ik onderwijs, kakw" e*cw- ik ben ziek, polew"- 2de nv. ev. v. poli"- stad, dou"- 1ste nv. ev. mnl. dlw. aor. v. didwmi- ik geef 50.5 Nieuwe woorden kaq * u&perbolhn deiknumi a*po tote kaiw lucno" (mnl.) modio" (mnl.) kateulogew au*to" gonu (onz.) tiqhmi ta gonata kalumma (onz.) a*sqenew sunagwgh (vrl.) qhrion (onz.) &Hrw/dianoi sumboulion (onz.) r&apisma (onz.) e*piousio", on to kaq & h&meran - uitermate - ik toon - van toen af - ik steek aan - kaars - korenmaat - ik zegen - hij (ook bijvoeglijk: zelf, versterkt het pers. vnw. of znw) - knie - ik kniel - bedekking, sluier - ik ben ziek - synagoge - beest - Herodianen (politieke volgelingen van Herodes) - raad - slag (met een stok of met de hand) - (bijvoeglijk naamwoord) nodig voor het bestaan - (bijwoordelijke bepaling) dagelijks

12 LES L 12 fhmi a*xinh (vrl.) r&iza (vrl.) dendron (onz.) basilissa (vrl.) w&ste e*mbainw niko" (onz.) Korinqio" (mnl.) au*lh (vrl.) lepro" (mnl.) a*qetew a*plw" - ik zeg - bijl - wortel - boom - koningin - zodat - ik ga in - overwinning - Korinthie>r - voorhof - melaatse - ik wijs af, ik negeer - (bijwoord) lett. eenvoudigweg, mild 50.6 En dan nu... lezen!: Wij willen in deze les Joh. 2: 1-10 behandelen: de bruiloft te Kana. Wij geven u zo min mogelijk aanwijzingen. In ieder geval wordt alle stof uit de voorgaande lessen bekend verondersteld! 1. Kai th/ h&mera/ trith/ gamo" e*geneto e*n Kana th" Galilaia", kai h*n h& mhthr tou *Ihsou e*kei. 2. e*klhqh de kai o& *Ihsou" kai oi& maqhtai au*tou ei*" ton gamon. 3. kai u&sterhsanto" oi*nou legei h& mhthr tou *Ihsou pro" au*ton: oi*non ou*k e*cousin. 4. kai legei au*th/ o& *Ihsou": tiv e*moi kai soi, gunai; ou*pw h&kei h& w&ra mou. 5. legei h& mhthr au*tou toi" diakonoi": o& ti a*n legh/ u&min poihsate. 6. h*san de e*kei liqhnai u&driai e&x kata ton kaqarismon twn *Ioudaiwn keimenai, cwrousai a*na metrhta" duo h* trei". 7. legei au*toi" o& *Ihsou": gemisate ta" u&dria" u&dato". kai e*gemisan au*ta" e&w" a*nw. 8. kai legei au*toi": a*ntlhsate nun kai ferete tw/ a*rcitriklinw/: oi& de h*negkan. 9. w&" de e*geusato o* a*rcitriklino" to u&dwr oi*non gegenhmenon kai ou*k h*/dei poqen e*stin, oi& de diakonoi h*/deisan oi& h*ntlhkote" to u&dwr, fwnei ton numfion o& a*rcitriklino". 10. kai legei au*tw/: pa" a*nqrwpo" prwton ton kalon oi*non tiqhsin kai o&tan mequsqwsin ton e*lassw: su tethrhka" ton kalon oi*non e&w" a*rti. gamo" (mnl.)- bruiloft, u&sterhsanto"- 2de nv. ev. mnl. dlw. aor. v. u&sterew, tiv e*moi kai soi, gunai;- lett. wat voor Mij en u, vrouw?, wat heb Ik met u te maken, vrouw?, diakono" (mnl.)- dienaar, o& ti a*n legh/- a*n met de aanv. wijs geeft aan dat de handeling in de toekomst verwacht wordt 'wat Hij jullie maar zal zeggen', poihsate- 2de p. mv. geb. wijs aor. v. poiew, u*dria (vrl.)- watervat, kaqarismo" (mnl.)- reiniging, reiningsvoorschrift, cwrousai- 1ste nv. mv. vrl. dlw. o.t.t. v. cwrew- ik heb plaats voor, vertaal: 'bevattende', a*na- (+ 4de nv.) elk, metrhth" (mnl.)- metreet (inhoudsmaat van bijna 40 liter), gemisate- 2de p. mv. geb. wijs aor. v. gemizw- ik vul, a*ntlhsate- 2de p. mv. geb. wijs aor. v. a*ntlew, a*rcitriklino" (mnl.)- hoofd van de bedienden, ceremoniemeester, gegenhmenon- 4de nv. ev. onz. dlw. v.t.t. v. ginomai, h*/dei- 3de p. ev. v.t. v. oi*da, h*ntlhkote"- 1ste nv. mv. mnl. dlw. v.t.t. v. a*ntlew, mequsqwsin- 3de p. mv. aanv. wijs aor. v. mequw- ik drink veel, e*lassw = e*lassona

13 LES L 13 Vragen: 1. Benoem de volgende vormen (persoon, enkel- of meervoud, wijs, tijd en werkwoord): e*geneto, e*klhqh, h&kei, legh/, keimenai, e*gemisan, ferete, h*negkan, e*geusato, h*/deisan, tethrhka" 2. Geef de naamval van de volgende woorden: h&mera/, Galilaia", oi*non, liqhnai, metrhta", u&dato", a*rcitriklinw/, numfion, e*lassw 3. Waarom staan er zes grote watervaten klaar? Geef het zinsdeel in het Grieks waarin de reden hiervoor wordt uitgelegd. 4. Waar wordt het wonder dat in deze passage gebeurt vermeld? Geef de Griekse woorden. 5. Zoals gebruikelijk is dit een vraag om zelf over na te denken. Hoe reageert Maria op de afwijzing van Jezus in vers 4? 50.7 De Achtergrond van het Nieuwe Testament: Romeinse Jurisprudentie II In het begin, toen Rome nog een onbelangrijke stad was, betroffen de wetten alleen haar burgers (cives) en regelden deze wetten (leges) hun onderling gedrag. Deze wetten waren in de eerste plaats persoonlijk bedoeld, meer dan territoriaal. Een buitenlander (peregrinus) die in Rome vertoefde, bezat geen rechten. Tenzij zijn staat een formeel verdrag met Rome had getekend. Dit soort wetgeving werd burgerrecht (jus civile) genoemd en het ontwikkelde zich deels door de promotie van ongeschreven gewoonten tot het niveau van geschreven wetten en deels door de behoefte naar nieuwe wetgeving omdat Rome steeds rijker werd. Vooral na de eerste Punische oorlog werd Rome een regionale macht die door allerlei peregrini (buitenlanders) werd bezocht. Deze mensen gevoelden allen de noodzaak van wettelijke bescherming in hun omgang met de Romeinen. Daarom, hoewel de reikwijdte van de jus civile zich steeds meer verspreidde, naarmate meer peregrini het Romeinse burgerschap kregen; ontwikkelde zich nu het zogeheten jus gentium ( de wet van de volkeren ). Deze wet regelde aanvankelijk commerciële activiteiten tussen burgers en buitenlanders, maar later werd zij bindend voor alle onderdanen. Uiteindelijk schonk Rome het burgerschap aan allen onder haar macht (vgl. Hand. 22: 25-28). Wetten werden op verschillende manieren bekrachtigd. De jus civile ontstond door wetgeving, de jus gentium door de regels (edicta) van de verschillende magistraten meestal een praetor. De eerste keizers gebruikten het zogeheten senatusconsultum (besluit van de Senaat), maar later keizers omzeilden alle bestaande wetten door de constitutiones principium (decreten van de keizers). Dit alles maakte de verzameling van Romeinse wetten zo ingewikkeld dat geleerde juristen beroepen werden om de wet de interpreteren d.m.v. zogeheten responsa prudentium ( antwoorden van wijze mannen ). Deze antwoorden maakten de situatie nog complexer omdat ze zelf ook rechtsgeldig waren en omdat de verschillende decreten, wetten, antwoorden, enz. meestal niet op dezelfde plek te vinden waren.

14 LES L 14 Verschillende pogingen werden ondernomen om alle wetten te verzamelen en ze te vereenvoudigen. Dit lukte pas goed en wel in de zesde eeuw n.chr. onder de Byzantijnse keizer Justinianus die zijn Codex Constitutionum uitgaf in 529. Alle wetten die niet hierin voorkwamen, waren automatisch verouderd. Deze codex, tezamen met zijn latere digest (samenvatting), instituten en novellen of nieuwe besluiten vormen het Romeinse erfgoed van de wetsgeschiedenis. NOTITIES:

15 LES L 15 Antwoorden: 1. e*geneto - 3de p. ev. o.v.t. v. ginomai (deponens)- ik word e*klhqh - 3de p. ev. aor. lijd. vorm v. kalew- ik roep h&kei - 3de p. ev. o.t.t. v. h&kw- ik kom, ik ben gekomen legh/ - 3de p. ev. aanv. wijs o.t.t. v. legw- ik zeg keimenai - 1ste nv. mv. vrl. dlw. o.t.t. v. keimai- ik ben gesteld e*gemisan - 3de p. mv. aor. v. gemizw- ik vul ferete - 2de p. mv. geb. wijs o.t.t. v. ferw- ik draag, ik breng h*negkan - 3de p. mv. aor. v. ferw- ik draag, ik breng e*geusato - 3de p. ev. aor. v. geuomai- ik proef h*/deisan - 3de p. mv. v.t. v. oi*da- ik weet tethrhka" - 2de p. ev. v.t.t. v. threw- ik bewaak, ik bewaar 2. h&mera/ - 3de nv. ev. Galilaia" - 2de nv. ev. oi*non - 4de nv. ev. liqhnai - 1ste nv. mv. vrl. metrhta" - 4de nv. mv. u&dato" - 2de nv. ev. (u&dwr is een woord van de derde declinatie) a*rcitriklinw/ - 3de nv. ev. numfion - 4de nv. ev. e*lassw - 4de nv. ev. mnl. (u moet oi*non aanvullen: ton e*lassw (= e*lassona) oi*non) 3. Vanwege de reinigingswetten van de Joden (kata ton kaqarismon twn *Ioudaiwn). Zie hierover bijvoorbeeld Marc. 7: 3, Vers 9: to u&dwr oi*non gegenhmenon