Universiteit Gent. Faculteit Rechtsgeleerdheid

Transcriptie

1 Universiteit Gent Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar Verbod op koppelverkoop in verzekeringen Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master in de Rechten Ingediend door: Liesbet Debaveye Promotor: Prof. Kris Bernauw Commissaris: Dhr. Jean Rogge

2 WOORD VOORAF In eerste instantie wil ik hierbij mijn promotor, Professor Kris Bernauw, bedanken voor zijn begeleiding bij het schrijven van mijn Masterproef. Bedankt voor Uw snelle reacties op mijn vragen, Uw nuttige tips en het geduldig wachten op het eindresultaat. Verder dank ik ook Dhr. Pieter Callens (Adviseur intellectuele eigendomsrechten en handelspraktijken bij het kabinet van Minister van ondernemen en vereenvoudiging, Vincent Van Quickenborne) voor het interview, waarbij mij een unieke blik achter de schermen bij de wetgever werd gegund. Dankzij dit gesprek heb ik mij een beter beeld kunnen vormen van de achtergrond waartegen de wet Marktpraktijken is ontstaan. Bedankt ook aan Dhr. Bruno Andries (Hoofd Juridisch Adviseur bij de Federale Overheidsdienst Economie afdeling Controle en Bemiddeling/ Economische Inspectie), voor het nazicht van de uiteenzetting over de praktische toepassingen van koppelverkoop. Daarnaast mag ik ook Mevr. Anne- Catherine Verhaege (Hoofd documentatiedienst van Assuralia) en Mevr. Sandra van Duvel (Juridisch medewerker bij de Federatie voor Verzekerings- en Financiële Tussenpersonen) niet vergeten te bedanken voor het doorsturen van informatie. Tenslotte wil ik ook graag mijn ouders en partner bedanken, omdat zij mij de mogelijkheid hebben gegeven om mijn studies te volbrengen en mij altijd hebben gesteund. 2

3 INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF... 2 INLEIDING... 8 Hoofdstuk I Toepasselijke wettelijke bepalingen AFDELING I: DE WET VAN 14 JULI 1991 BETREFFENDE DE HANDELSPRAKTIJKEN EN DE VOORLICHTING EN DE BESCHERMING VAN DE CONSUMENT TOEPASSINGSGEBIED A. Producten B. Diensten C. Verkoper D. Consument HET PRINCIPIËLE VERBOD OP GEZAMENLIJK AANBOD A. Het begrip gezamenlijk aanbod B. Het principiële verbod op gezamenlijk aanbod UITZONDERINGEN A. Gezamenlijk aanbod aan een totale prijs B. Gezamenlijk aanbod tegen directe of onmiddellijke premies C. Gezamenlijk aanbod tegen uitgestelde voordelen SANCTIES DE NIEUWE WET MARKTPRAKTIJKEN AFDELING II: DE WET VAN 4 AUGUSTUS 1992 OP HET HYPOTHECAIR KREDIET TOEPASSINGSGEBIED RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE HET GEZAMENLIJK AANBOD A. Het algemene beginsel: het verbod op gezamenlijk aanbod B. Hypothecair krediet en aangehechte contracten C. Hypothecair krediet en toegevoegde contracten D. Hypothecair krediet en effecten EVOLUTIE IN DE RECHTSPRAAK INZAKE HET HYPOTHECAIR KREDIET A. Verboden wegens schending van art. 54 WHPC en art. 6, 2 WHK

4 B. Toegelaten indien het voordeel volgt uit individuele onderhandelingen DE VERHOUDING TUSSEN DE WMPC EN DE WHK AFDELING III: DE WET VAN 12 JUNI 1991 OP HET CONSUMENTENKREDIET TOEPASSINGSGEBIED A. Consument B. Kredietgever en kredietbemiddelaar C. Kredietovereenkomst D. Toepassingsgebied ratione loci E. Uitsluitingen RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE HET GEZAMENLIJK AANBOD NIEUWE WIJZIGING VAN DE WET OP HET CONSUMENTENKREDIET AFDELING IV: DE WET VAN 25 JUNI 1992 OP DE LANDVERZEKERINGSOVEREENKOMST TOEPASSINGSGEBIED RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE HET GEZAMENLIJK AANBOD A. Combinatiepolissen B. Eenjarigheid van verzekeringsovereenkomsten C. Risico op dubbele dekkingen AFDELING V: DE WET VAN 24 MAART 2003 TOT INSTELLING VAN EEN BASIS- BANKDIENST TOEPASSINGSGEBIED RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE HET GEZAMENLIJK AANBOD Hoofdstuk II De wet verzekeringsbemiddeling en distributie van verzekeringen AFDELING I: TOEPASSINGSGEBIED RELEVANTE BEPALINGEN VERZEKERINGSTUSSENPERSONEN.68 A. De klassieke verzekeringstussenpersoon B. Klantenaanbrengers of verzekeringstussenpersonen 69 AFDELING II: VOORWAARDEN VOOR INSCHRIJVING IN HET REGISTER 71 AFDELING III: SANCTIES BIJ MISKENNING VAN DE INSCHRIJVINGSPLICHT 72 AFDELING IV: BESLUIT 72 4

5 Hoofdstuk III Soorten Koppelingen AFDELING I: HET BEGRIP BANCASSURANCE AFDELING II: VERBODEN OF TOEGELATEN KOPPELINGEN? KOPPELINGEN VAN EEN GOED OF DIENST MET EEN VERZEKERING.. 76 A. Hypothecair krediet gekoppeld aan een schuldsaldoverzekering/ brandverzekering/ borgtochtverzekering B. Hypothecair krediet aan een voordelige rentevoet gekoppeld aan een schuldsaldoverzekering/ brandverzekering/ borgtochtverzekering C. Hypothecair krediet aan een voordelige rentevoet gekoppeld aan loondomiciliëring/ opening van een zicht- of spaarrekening D. Hypothecair krediet met reconstitutie van kapitaal gekoppeld aan een levensverzekering E. Bankrekening gekoppeld aan een ongevallenverzekering (= de zgn. rekeningverzekering) F. Bankrekening gekoppeld aan een hospitalisatieverzekering G. Bankrekening gekoppeld aan een verzekering met een voordeel H. Huur van een kluis gekoppeld aan een diefstalverzekering I. Betaalkaart gekoppeld aan een verzekering J. Betaalkaart/ aankoop wagen gekoppeld aan een rechtsbijstandsverzekering K. Pensioenverzekering gekoppeld aan een zichtrekening L. Reisbijstandsverzekering gekoppeld aan diensten voor autopechverhelping M. BA- autoverzekering gekoppeld aan een programma voor home- banking 90 N. Autolening aan een voordelige rentevoet gekoppeld aan een BAautoverzekering O. Annulatieverzekering gekoppeld aan een reis 92 P. Gratis omnium- verzekering gekoppeld aan de aankoop van een wagen KOPPELINGEN VAN TWEE OF MEER VERZEKERINGEN A. BA- autoverzekering gekoppeld aan een verzekering eigen schade (= de Omnium verzekering) B. BA- autoverzekering gekoppeld aan een rechtsbijstandsverzekering C. Brandverzekering gekoppeld aan aanvullende verzekeringen D. Family Packs

6 3. CONCLUSIE Hoofdstuk IV Argumenten pro en contra het verbod op koppelverkoop AFDELING I: ARGUMENTEN VAN DE VOORSTANDERS VAN HET VERBOD ARGUMENTEN PRO IN HET ALGEMEEN SPECIFIEKE ARGUMENTEN M.B.T. VERZEKERINGEN AFDELING II: ARGUMENTEN VAN DE TEGENSTANDERS VAN HET VERBOD REACTIES OP HET ARGUMENT VAN DE CONSUMENTENBESCHERMING REACTIES OP HET ARGUMENT VAN DE ONEERLIJKE CONCURRENTIE REACTIES OP DE SPECIFIEKE ARGUMENTEN M.B.T. VERZEKERINGEN Hoofdstuk V Uitspraken van de Europese instanties inzake het Belgische verbod op koppelverkoop AFDELING I: GEMOTIVEERD ADVIES VAN DE EUROPESE COMMISSIE VAN 1 AUGUSTUS AFDELING II: HET ARREST VAN HET HOF VAN JUSTITIE VAN 12 MEI AFDELING III: HET ARREST VAN HET HOF VAN JUSTITIE VAN 23 APRIL JURIDISCHE ACHTERGROND VAN HET ARREST: DE RICHTLIJN ONEERLIJKE HANDELSPRAKTIJKEN FEITEN DIE AANLEIDING HEBBEN GEGEVEN TOT HET ARREST CONCLUSIE VAN DE ADVOCAAT- GENERAAL A. Conclusie inzake de verenigbaarheid van artikel 54 WHPC met de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken B. Conclusie inzake de verenigbaarheid van artikel 54 WHPC met artikel 49 EG- Verdrag DE UITSPRAAK VAN HET HOF VAN JUSTITIE Hoofdstuk VI De nieuwe wet Marktpraktijken AFDELING I: HET WETSONTWERP

7 AFDELING II: DE NIEUWE WET MARKTPRAKTIJKEN DE NIEUWE BEPALINGEN INZAKE HET GEZAMENLIJK AANBOD KRITISCHE EVALUATIE VAN DE NIEUWE BEPALINGEN ER IS LEVEN NA DE DOOD VAN HET ALGEMENE VERBOD OP GEZAMENLIJK AANBOD VRAGEN OVER DE VERENIGBAARHEID VAN ANDERE ARTIKELS UIT DE WMPC MET HET EUROPESE RECHT Hoofdstuk VII Koppelverkoop in het buitenland AFDELING I: NEDERLAND DE WET BEPERKING CADEAUSTELSEL VERENIGBAARHEID VAN DE WET BEPERKING CADEAUSTELSEL MET HET VRIJ VERKEER VAN GOEDEREN DE INTREKKING VAN DE WET BEPERKING CADEAUSTELSEL AFDELING II: VERENIGD KONINKRIJK AFDELING III: CONCLUSIE BESLUIT BIJLAGEN BIBLIOGRAFIE

8 INLEIDING 1. We kennen het allemaal, je wil ingaan op een interessant aanbod, maar dan blijkt dat je dit goed of dienst niet kan verkrijgen zonder de aankoop van een ander goed of dienst. Dat is de problematiek van het gezamenlijk aanbod of koppelverkoop. Vroeger was deze praktijk in België, behoudens enkele uitzondering, algemeen verboden. In april van dit jaar is de wetgeving in dit kader gewijzigd, onder invloed van een arrest van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen. Vandaag geldt in België alleen nog een verbod op gezamenlijk aanbod voor financiële diensten. In deze verhandeling zal het verbod op koppelverkoop bij verzekeringen worden besproken. In het eerste hoofdstuk zal aandacht worden besteed aan de wetten die van toepassing zijn op het gezamenlijk aanbod bij verzekeringen. Eerst wordt de oude wetgeving besproken, zodat de aangehaalde rechtsleer en rechtspraak die dateert van voor de wetswijziging, in zijn context kan worden gesplaatst. Vervolgens wordt reeds kort ingegaan op de nieuwe wet Marktpraktijken. Deze wet zal in hoofdstuk zes verder worden toegelicht. Ook de bijzondere wetten op het Hypothecair krediet, het Consumentenkrediet, de Landverzekeringsovereenkomst en de Basis- bankdienst, komen in dit eerste hoofdstuk aan bod. Er wordt van elke wet afzonderlijk een overzicht gegeven van het toepassingsgebied en de relevante bepalingen inzake het gezamenlijk aanbod. Er worden ook verschillende voorbeelden uit rechtspraak en rechtsleer aangehaald. In de praktijk komt het vaak voor dat verkopers (niet- verzekeraars) samen met hun eigen goederen of diensten verzekeringen verkopen. Deze tussenpersonen zijn onderworpen aan de verplichtingen uit de wet Verzekeringsbemiddeling. In het tweede hoofdstuk wordt deze wet besproken. Aangezien de law in the books lang niet altijd gelijk is aan de law in practice, wordt in het derde hoofdstuk van deze bijdrage een overzicht gegeven van de meest voorkomende koppelingen met verzekeringen in de praktijk. In dit onderdeel wordt een poging ondernomen om na te gaan of deze aanbiedingen in overeenstemming zijn met het Belgische verbod op gezamenlijk aanbod bij financiële diensten. 8

9 Tot kort voor de afschaffing van het algemene verbod op koppelverkoop, werd er hevig gediscussieerd tussen voor en tegenstanders van het verbod op koppelverkoop. In het vierde hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van deze argumenten. Ook de motivaties inzake verbod op koppelverkoop bij verzekeringen komen aan bod, maar hierover bestaat in het algemeen minder discussie. Het vijfde en het zesde hoofdstuk zijn van groot belang. In eerste instantie wordt stilgestaan bij het recente arrest van het Hof van Justitie, als gevolg waarvan het principiële verbod op gezamenlijk aanbod uit het Belgisch recht is geschrapt. Vervolgens wordt de nieuwe regeling uit de wet Marktpraktijken toegelicht. Een kritische evaluatie van de nieuwe wet mag niet ontbreken. Tot slot wordt in het zevende en laatste hoofdstuk van deze bijdrage een kleine blik over de landsgrenzen geworpen. Koppelverkoop is immers een verkoopstechniek die overal ter wereld wordt toegepast. Het kan dus leerzaam zijn om eens te kijken naar de regeling in andere landen. Ik beperk mij hierbij tot de bespreking van de toepasselijke bepalingen in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Uit rechtsvergelijkend oogpunt is het nationale recht van deze twee landen interessant, omwille van de (in het geval van Nederland) oude gelijkenissen en de huidige verschillen. Met deze bijdrage hoop ik de geïnteresseerde lezer iets bij te brengen over een onderwerp dat onlangs grondig werd gewijzigd en daarom zeer actueel is. Over bepaalde wijzigingen is bij mijn weten zelfs nog geen rechtsleer verschenen. 9

10 Hoofdstuk I Toepasselijke wettelijke bepalingen 2. Op de problematiek van het gezamenlijk aanbod, ook wel koppelverkoop genoemd 1, zijn meerdere wettelijke bepalingen van toepassing. Vooraleer verder kan worden ingegaan op het fenomeen koppelverkoop bij verzekeringen, dient eerst het wettelijk kader van het gezamenlijk aanbod in het algemeen te worden herhaald. De verschillende wetten zullen hierna besproken worden, waarbij eerst kort hun toepassingsgebied zal worden uiteengezet en vervolgens hun bepalingen inzake het gezamenlijk aanbod. AFDELING I: DE WET VAN 14 JULI 1991 BETREFFENDE DE HANDELSPRAKTIJKEN EN DE VOORLICHTING EN DE BESCHERMING VAN DE CONSUMENT 3. Een eerste wet die van cruciaal belang zal zijn in deze verhandeling, is de wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en de bescherming van de consument (hierna WHPC) TOEPASSINGSGEBIED 4. In eerste instantie zal moeten worden nagegaan of de bepalingen van de WHPC wel van toepassing zijn op verzekeringen. Aangezien de verschillende hoofdstukken en afdelingen van de WHPC vaak een ander toepassingsgebied hebben, is het onmogelijk om het toepassingsgebied van de WHPC in haar geheel te bepalen. Hierna zal dan ook kort aandacht worden besteed aan de invulling van enkele begrippen die van belang zijn om het toepassingsgebied van de verschillende afdelingen van deze wet te bepalen. 1 In deze bijdrage zullen de beide termen door elkaar gebruikt worden. 2 Wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken, de voorlichting en bescherming van de consument, B.S. 29 augustus

11 A. Producten 5. Artikel 1, 1 bepaalt dat producten alle lichamelijke roerende zaken zijn. Onroerende goederen en onlichamelijke roerende zaken vallen bijgevolg in de regel niet onder de bepalingen van de WHPC. 3 In dit kader moet echter worden herhaald dat de toepassingsgebieden van de verschillende afdelingen van de WHPC van elkaar kunnen verschillen. Zo zullen de regels inzake reclame (art /2 WHPC), alsook de regels inzake de oneerlijke handelspraktijken (art. 94/3-94/11 WHPC) en de regels inzake onrechtmatige bedingen (art WHPC) wel van toepassing zijn op onroerende goederen en onlichamelijke roerende zaken. Het begrip product wordt in deze afdelingen immers omschreven als lichamelijke roerende zaken, onroerende goederen, rechten en verplichtingen (art. 93, 2 en art. 31, 2, 2 WHPC). 6. Volgens Artikel 1, voorlaatste alinea is de wet niet van toepassing op effecten en andere financiële instrumenten 4 bedoeld in de wetgeving betreffende de financiële transacties en de financiële markten. Ook hier dient te worden opgemerkt dat deze uitsluiting niet absoluut is. Artikel 1 in fine bepaalt immers dat onder de voorwaarden en rekening houdend met de aanpassingen die Hij bepaalt, de Koning evenwel sommige bepalingen van deze wet van toepassing kan verklaren op voornoemde effecten en andere financiële instrumenten of op categorieën daarvan. Ondertussen heeft de Koning van deze bevoegdheid gebruik gemaakt 5, zodat sommige bepalingen uit de WHPC zijnde de algemene informatieplicht (art. 30), de onrechtmatige bedingen (art ), de afgedwongen aankopen (art. 76), de onwettige verkooppraktijken (art ), de oneerlijke handelspraktijken (art. 94/3 en 94/4 e.v.), de vordering tot staken (art ), de strafsancties (art ) en de waarschuwingsprocedure (art )- ook van toepassing zijn op effecten en financiële instrumenten. 6 3 R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, Voor de invulling van het begrip financiële instrumenten dient te worden verwezen naar de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten, B.S. 4 september In artikel 2, 1 van deze wet is een opsomming van de door de wetgever bedoelde financiële instrumenten terug te vinden. 5 K.B. van 5 december 2000 waarbij sommige bepalingen van de wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument, van toepassing worden verklaard op financiële instrumenten, effecten en waarden, B.S. 3 januari R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 5. 11

12 B. Diensten 7. Artikel 1, 2 WHPC bepaalt dat diensten alle prestaties zijn die een handelsdaad uitmaken of een ambachtsactiviteit bedoeld in de wet op het ambachtsregister 7. Voor de invulling van het begrip handelsdaden dient te worden verwezen naar de artikelen 2 en 3 van het Wetboek van Koophandel (hierna W. Kh.). Uit de rechtsleer blijkt dat zowel de objectieve als de subjectieve daden van koophandel kunnen worden beschouwd als diensten in de zin van de WHPC. 8 Ook de financiële diensten vallen onder het toepassingsgebied van de WHPC. 9 Artikel 77, 1, 4 WHPC bevat een definitie van het begrip financiële diensten, namelijk: iedere dienst van bancaire aard of op het gebied van kredietverstrekking, verzekering, individuele pensioenen, beleggingen en betalingen. Uit het voorgaande moet geconcludeerd worden dat de diensten uit de financiële sector, alsook uit de verzekeringssector onder het toepassingsgebied van de WHPC vallen. 8. De wetgever maakt een bijkomend onderscheid tussen homogene en niet- homogene diensten. Artikel 1, 3 WHPC definieert homogene diensten als alle diensten waarvan de eigenschappen en de modaliteiten identiek of gelijkaardig zijn, ongeacht onder meer het ogenblik, de plaats van de uitvoering, de dienstverstrekker of de persoon voor wie ze bestemd zijn. Dit onderscheid is van belang voor de regels m.b.t. prijsaanduiding (art. 2-6 WHPC), aangezien deze regels enkel van toepassing zijn op homogene diensten. 10 Volgens de rechtspraak zijn verzekeringscontracten evenwel geen homogene diensten, voor zover de klant de keuze heeft tussen combinaties van verschillende verzekeringen en de prijzen kunnen verschillen In dit kader moet worden vermeld dat de wet van 18 maart 1965 op het ambachtsregister ondertussen werd opgeheven door de wet van 16 januari 2003 tot oprichting van de Kruispuntbank van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen, B.S. 5 februari In artikel 2, 5 van deze wet is een definitie terug te vinden van het begrip ambachtsonderneming. 8 J. STUYCK, Het op de markt brengen van bancassurfinance- producten: de handelspraktijkenwet in M. TISON, Bancassurfinance, Brussel, Bruylant, 2000, 234; R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 5. 9 R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, Hoewel de WHPC dit niet met zoveel woorden bepaalt, wordt dit principe in de rechtsleer algemeen aanvaard; zie: R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, Voorz. Kh. Hasselt 10 december 1993, Nieuwsbrief Handelspraktijken 1994, nr.57,

13 9. Opdat een bepaalde daad als een handelsdaad zou kunnen worden beschouwd, is het vereist dat er sprake is van winstoogmerk. 12 Voor de kwalificatie als dienst in de zin van artikel 1, 2 WHPC is winstoogmerk echter niet vereist. Dit principe blijkt reeds uit de bewoording van artikel 1, 6, c) WHPC, waarin wordt vermeld dat: de persoon die in het kader van een commerciële, een financiële of een industriële activiteit, met of zonder winstoogmerk, producten of diensten te koop aanbiedt of verkoopt, als een verkoper moet worden beschouwd. In haar arrest van 13 september 2002 heeft het Hof van Cassatie dit principe bevestigd, door te bepalen dat niet vereist is dat diegene die een dienst te koop aanbiedt of verkoopt handelt met winstoogmerk, opdat hij als verkoper in de zin van artikel 1, 6, a) WHPC zou kunnen aangezien worden, maar dat de aard zelf van de activiteit of de gestelde handeling ter zake determinerend is. 13 Het Hof gaat in dit arrest zelfs nog verder door te stellen dat diegene die een dienst te koop aanbiedt of verkoopt die op zichzelf een handelsdaad uitmaakt in de zin van de artikelen 2 en 3 van het Wetboek van Koophandel, als verkoper kan aangezien worden ongeacht of er een tegenprestatie verschuldigd is door diegene aan wie de dienst ten goede komt. Zelfs wanneer een dienst gratis zou worden verstrekt, is volgens het Hof een kwalificatie als dienst in de zin van artikel 1, 2 WHPC dus niet uitgesloten. 10. De activiteiten van beoefenaren van vrije beroepen vallen in principe niet onder het toepassingsgebied van de WHPC, zodat hun prestaties niet kunnen worden gekwalificeerd als diensten in de zin van artikel 1, 2 WHPC. Uitzonderlijk kunnen de beoefenaren van de vrije beroepen toch als een verkoper in de zin van de WHPC worden beschouwd, met name wanneer zij producten verkopen. 14 Voor zover de beoefenaren van de vrije beroepen niet onderworpen zijn aan de bepalingen van de WHPC, vallen hun activiteiten in sommige gevallen onder een specifieke wet Cass. 19 januari 1973, R.W , Cass. 13 september 2002,, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 2002, R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, Wet van 2 augustus 2002 betreffende de misleidende en vergelijkende reclame, de onrechtmatige bedingen en de op afstand gesloten overeenkomsten inzake de vrije beroepen, B.S. 20 november

14 C. Verkoper 11. Artikel 1, 6 WHPC onderscheidt drie soorten verkopers. Het gaat hierbij telkens om personen die producten of diensten verkopen of te koop aanbieden. 1. De hoofdcategorie: Artikel 1, 6, a) WHPC 12. Artikel 1, 6, a) WHPC bepaalt dat als verkoper wordt omschreven: elke handelaar of ambachtsman en elke natuurlijke persoon of rechtspersoon, die producten of diensten te koop aanbieden of verkopen in het kader van een beroepsactiviteit of met het oog op de verwezenlijking van hun statutair doel. Overeenkomstig artikel 1 W. Kh. is een persoon handelaar wanneer hij daden van koophandel stelt (zoals opgesomd in de artikelen 2 en 3 W. Kh) en daarvan, hoofdzakelijk of aanvullend, zijn gewoon beroep maakt. Opdat een daad als een daad van koophandel kan worden gedefinieerd, is het vereist dat er winst wordt nagestreefd (supra nr. 9). De wetgever maakt hier geen onderscheid tussen natuurlijke personen en rechtspersonen. Er weze opgemerkt dat artikel 1, 6, a) WHPC spreekt over het te koop aanbieden of verkopen in het kader van een beroepsactiviteit of ter verwezenlijking van een statutair doel. De vereiste dat de verkoop of de tekoopaanbieding moet gebeuren in het kader van een beroepsactiviteit, impliceert dat er een zekere organisatie moet zijn die erop gericht is regelmatig tot verkoop over te gaan. 16 Een particulier die louter occasioneel bepaalde producten of diensten te koop aanbiedt, kan bijgevolg niet als een verkoper worden beschouwd. Uit artikel 2, laatste lid W. Kh. vloeit voort dat alle daden die door een handelaar worden gesteld, behoudens tegenbewijs, vermoed worden commercieel te zijn. Aangezien de financiële diensten onder het toepassingsgebied van de WHPC vallen (zie supra nr.7 ), zijn de banken en de verzekeringsmaatschappijen verkopers in de zin van de WHPC. 2. De overheidsbedrijven: Artikel 1, 6, b) WHPC 13. Overeenkomstig artikel 1, 6, b) WHPC moeten ook als verkoper worden beschouwd: de overheidsinstellingen of de rechtspersonen waarin de overheid een overwegend aandeel heeft, 16 R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 9. 14

15 die een commerciële, financiële of industriële activiteit aan de dag leggen en die producten of diensten te koop aanbieden of verkopen. Er zijn dus twee cumulatieve voorwaarden waaraan moet worden voldaan. Bij het beantwoorden van de vraag of er sprake is van een commerciële activiteit moet gekeken worden naar de daadwerkelijk uitgeoefende activiteit en niet naar de wettelijke opdracht De restcategorie: Artikel 1, 6, c) WHPC 14. Tot slot bepaalt artikel 1, 6, c) WHPC dat eveneens als verkoper moeten worden beschouwd: de personen die, hetzij in eigen naam, hetzij in naam of voor rekening van een al dan niet met rechtspersoonlijkheid beklede derde, met of zonder winstoogmerk, een commerciële, financiële of industriële activiteit uitoefenen en die producten of diensten te koop aanbieden of verkopen. Voor de toepassing van deze bepaling is het irrelevant of de verkoop van de producten of diensten met of zonder winstoogmerk plaatsvindt, alsook of de verkoop gebeurt in eigen naam, dan wel in naam van en /of voor rekening van een andere persoon. Bijgevolg kunnen op grond van deze bepaling ook tussenpersonen als verkoper worden beschouwd. D. Consument 15. Artikel 1, 7 WHPC omschrijft een consument als ieder natuurlijke persoon of rechtspersoon die, uitsluitend voor niet- beroepsmatige doeleinden, op de markt gebrachte producten of diensten verwerft of gebruikt. Om te bepalen of een persoon al dan niet als een consument kan worden beschouwd, moet dus worden nagegaan voor welke doeleinden de producten of diensten werden aangeworven. Verkrijgt een handelaar een product uitsluitend voor niet- beroepsmatige doeleinden, dan moet hij als consument in de zin van de WHPC worden beschouwd. Gebruikt hij het product daarentegen geheel of gedeeltelijk voor professionele doeleinden, dan kan hij niet als consument in de zin van de WHPC worden beschouwd R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007,

16 Artikel 1, 7 WHPC maakt eveneens geen onderscheid tussen natuurlijke personen en rechtspersonen. In dit kader dient wel te worden opgemerkt dat niet alle bepalingen van de WHPC van toepassing zijn op rechtspersonen. Zo wordt het begrip consument bij de regels inzake reclame en oneerlijke handelspraktijken anders gedefinieerd, zodat deze bepalingen enkel nog van toepassing zijn op natuurlijke personen. (art. 93, 1 WHPC). 2. HET PRINCIPIËLE VERBOD OP GEZAMENLIJK AANBOD A. Het begrip gezamenlijk aanbod 16. Artikel 54, eerste lid WHPC bepaalt dat er sprake is van gezamenlijk aanbod wanneer de al dan niet kosteloze verkrijging van producten, diensten, alle andere voordelen, of titels waarmee men die kan verwerven, gebonden is aan de verkrijging van andere zelfs gelijke producten of diensten. 17. Om te kunnen spreken van een gezamenlijk aanbod moeten een aantal voorwaarden vervuld zijn. 19 Ten eerste moet er sprake zijn van minstens twee aanbiedingen, waarvan één hoofdaanbod en één nevenaanbod. Daarnaast is vereist dat er een verplichte band bestaat tussen deze twee aanbiedingen. Een aantal rechtsgeleerden verbinden aan het gezamenlijk aanbod nog een derde voorwaarde, nl. dat de consument een voordeel moet kunnen halen uit het gezamenlijk aanbod, in vergelijking met de afzonderlijke verkrijging van de twee bestanddelen. Deze stelling wordt echter in talrijke rechtspraak en rechtsleer tegengesproken. 1. Het bestaan van twee of meer aanbiedingen, waarvan de ene een hoofdaanbod en de andere(n) een nevenaanbod 18. De consument is in de eerste plaats geïnteresseerd in het hoofdaanbod. Het nevenaanbod hangt samen met de aankoop van het product waarop het hoofdaanbod betrekking heeft en 19 H. KEULERS, A. MOTTET HAUGAARD, A. CATTEAU, C. DEKONINCK, L. DIERCKX en O. SANTANTONIO, Verzekeringen en handelspraktijken, Mechelen, Kluwer, 2009,

17 bevat meestal een voordeel voor de consument, waartoe deze ertoe wordt aangezet om de beide aangeboden producten of diensten te kopen In dit kader moet het arrest van het Hof van Beroep te Brussel van 20 oktober 1993 worden vermeld. 21 Het betrof hier een geschil tussen de toenmalige Generale Bank en de Federatie van Verzekeringsmakelaars. De Generale Bank had een aanbod verspreid waarbij het bekomen van een gunstige rentevoet voor hypothecaire leningen, gekoppeld werd aan het verplicht afsluiten van een schuldsaldo- en brandverzekering door bemiddeling van de bank. Voor het Hof had de bank geargumenteerd dat er geen sprake kon zijn van een gezamenlijk aanbod, vermits dat een dubbel aanbod aan de consument veronderstelt (nl. een hoofdaanbod en een nevenaanbod), waarbij het tweede kan beschouwd worden als premie of lokaas voor het eerste. In casu was volgens de bank het voordeel voor de consument gekoppeld aan het hoofdaanbod (de goedkopere hypothecaire lening) en niet aan het nevenaanbod (de schuldsaldo en brandverzekering). Het Hof heeft deze zienswijze niet gevolgd en oordeelde dat het al dan niet bestaan van een gezamenlijk aanbod niet afhankelijk kan zijn van de subjectieve invulling van het begrip door deze die het aanbod doet. Het is m.a.w. niet aan diegene die het aanbod doet om te bepalen wat het hoofdaanbod en wat het subsidiair aanbod vormt. Het is volgens het Hof immers mogelijk dat naar de consument toe, bij een dubbel aanbod, het ene als hoofdaanbod en het andere als nevenaanbod overkomt, terwijl in werkelijkheid, gelet op de strategie en het doel dat wordt nagestreefd, diegene die het aanbod doet dit net omgekeerd had bedoeld. 20. Er dient op gewezen te worden dat het begrip aanbod in de zin van artikel 54 WHPC een andere invulling heeft dan het begrip aanbod in het Burgerlijk Wetboek. Het begrip aanbod in de zin van het Burgerlijk Wetboek moet worden begrepen als een vast en duidelijk voorstel, dat enkel nog aanvaard dient te worden opdat de overeenkomst zou ontstaan. 22 Voor de toepassing van artikel 54 WHPC is daarentegen een publicitair aanbod vereist. Dit blijkt uit het arrest van het Hof van Cassatie van 20 oktober 1989, waarin het Hof heeft bepaald dat een gezamenlijk aanbod bestaat uit een tot de verbruikers door middel van 20 F. LONGFILS, L offre conjointe de produits ou de services. Les pratiques du commerce sous la direction de A. De Caluwé, Brussel, Larcier, 2008, Brussel 20 oktober 1993, T. Verz. 1994, R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007,

18 reclame gerichte oproep die aan de verkrijging van producten of diensten de al dan niet kosteloze verkrijging verbindt van producten, diensten of titels waarmee producten, diensten of andere voordelen kunnen worden verkregen. 23 Er moet m.a.w. reclame worden gemaakt om de consument te overtuigen, vooraleer kan gesproken worden van een aanbod in de zin van artikel 54 WHPC. Met reclame bedoelt men hier elke aankondiging die de bevordering van een product of een dienst beoogt, waarbij het niet noodzakelijk is dat het aanbod een precieze omschrijving van voorwerp en prijs bevat. 24 Zo wordt een brochure aanzien als reclame. Een gepersonaliseerde brief aan een bestaande klant wordt daarentegen doorgaans niet als reclame beschouwd In het vonnis van 4 december 1996 heeft de Voorzitter van de Rechtbank van Koophandel te Brussel bepaald dat een onderscheid moet worden gemaakt tussen een aanbod aan bestaande klanten en een aanbod aan potentiële klanten. Indien het aanbod wordt gedaan aan bestaande klanten, zou er volgens de rechtbank geen sprake zijn van een gezamenlijk aanbod Het bestaan van een obligatoire band tussen het hoofdaanbod en het nevenaanbod 22. De rechtspraak heeft reeds verschillende keren bevestigd dat er pas sprake kan zijn van een gezamenlijk aanbod, wanneer het hoofdaanbod en het bijkomend aanbod op een zodanige wijze aan elkaar gekoppeld zijn, dat het bijkomend aanbod slechts kan worden aanvaard wanneer ook het hoofdaanbod wordt aanvaard. 27 De consument moet m.a.w. eerst instemmen met het hoofdaanbod om te kunnen genieten van het (voordelig) nevenaanbod. Indien beide elementen van het aanbod afzonderlijk en aan dezelfde voorwaarden bij dezelfde verkoper kunnen verkregen worden, is er geen gezamenlijk aanbod Cass. 20 oktober 1989, Arr. Cass , R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, H. KEULERS et al., Verzekeringen en handelspraktijken, Mechelen, Kluwer, 2009, Voorz. Kh. Brussel 4 december 1996, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1996, Luik 16 november 1993, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1993, 236; Brussel 26 oktober 1999, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1999, J. STUYCK, Handelspraktijken in Beginselen van het Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2004,

19 Inzake het gezamenlijk aanbod is het irrelevant dat de consument niet verplicht is om beide elementen uit het aanbod terzelfdertijd te aanvaarden. De wet sanctioneert immers de gezamenlijke aanbieding op zich en niet de (wijze van) aanvaarding. 29 Er is geen gezamenlijk aanbod indien aan een persoon een dienst wordt aangeboden tegen een verminderde prijs, wanneer die persoon reeds eerder een overeenkomst met die verkoper heeft gesloten waarmee hij een hoofdaanbod heeft aanvaard. 30 In de rechtsleer wordt hierbij het voorbeeld gegeven van een bijstandsverzekering die tegen een verminderde prijs wordt aangeboden aan alle verzekeringnemers die reeds over een polis B.A. auto beschikken. 31 Het zou hier immers gaan om een geïsoleerd aanbod dat niet samenhangt met de verkrijging van een ander aanbod. Er is uiteraard ook geen sprake van een verboden gezamenlijk aanbod wanneer het obligatoir verband tussen het hoofdaanbod en het nevenaanbod wettelijk aan de aanbieder is opgelegd. 32 Hierbij kan gedacht worden de mutualiteiten. 23. Wanneer het voordeel na onderhandelingen aan de consument wordt toegekend, kan dit ook niet als een gezamenlijk aanbod worden gekwalificeerd. Het Hof van Beroep te Brussel formuleerde dit principe in haar arrest van 23 maart 1999 als volgt: art. 54 WHPC strekt er enkel toe te verbieden dat de verkrijging van goederen of diensten wordt gebonden aan de verkrijging van andere goederen of diensten. Het staat er niet aan in de weg dat partijen, als resultaat van onderhandelingen, evenwichtig bedongen verbintenissen tot afname van meerdere goederen of diensten, waarbij zij overigens de afzonderlijke prijs van elk product of dienst kennen, met elkaar laten interfereren. Artikel 54 verbiedt dus niet elke binding van de afname van goederen of diensten, maar enkel deze die vervat is in een tot de consument gerichte aanbieding die aan elke onderhandeling voorafgaat. 33 Het principe van de onderhandelingsvrijheid werd later door het Hof van Cassatie bevestigd in het arrest van 30 maart Hierin heeft het Hof bepaald dat het verbod op gezamenlijk aanbod geen afbreuk doet aan de vrijheid van onderhandelen tussen partijen. Er is geen sprake van de 29 Gent 8 november 2001, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 2001, Luik 3 maart 1989, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1989, H. KEULERS et al., Verzekeringen en handelspraktijken, Mechelen, Kluwer, 2009, F. LONGFILS, L offre conjointe de produits ou de services. Les pratiques du commerce sous la direction de A. De Caluwé, Brussel, Larcier, 2008, Brussel 23 maart 1999, T.B.B.R. 2001, afl. 4, Cass. 30 maart 2001, Bank Fin. R. 2001,

20 binding bedoeld in artikel 54 WHPC wanneer een aanbod niet kenbaar is voor de consumenten, doelgroep van het aanbod, en afhankelijk is van persoonsgebonden toestanden, waarover partijen onderhandelen. Het voordeel dat voortkomt uit onderhandelingen of uit vrijgevigheid van de verkoper is dus niet onderworpen aan artikel 54 WHPC. 3. Het bestaan van een voordeel uit het gezamenlijk aanbod voor de consument 24. Sommige auteurs vereisen dat de consument een voordeel moet kunnen halen uit het gezamenlijk aanbod, in vergelijking met de afzonderlijke verkrijging van de twee bestanddelen van dat aanbod. 35 Volgens Fleur Longfils blijkt deze voorwaarde uit de bewoording van artikel 54, eerste lid WHPC. De wetgever spreekt hier over de kosteloze verkrijging van producten, diensten en alle andere voordelen. Hieruit zou blijken dat de aanbiedingen van producten en diensten ook een voordeel moeten bevatten om onder het toepassingsgebied van artikel 54 WHPC te kunnen vallen Er is echter talrijke rechtspraak 37 en rechtsleer 38 te vinden waaruit duidelijk blijkt dat een voordeel niet vereist is om te kunnen spreken van een gezamenlijk aanbod. Zo oordeelde het Hof van Beroep te Brussel in haar arrest van 20 oktober 1993 dat de tekst van artikel 54 WHPC niet toelaat om te besluiten dat er enkel sprake kan zijn van een gezamenlijk aanbod wanneer een hoofdaanbod gepaard gaat met een subsidiair aanbod waaruit de consument een voordeel put. Dit laatste zal willicht meestal het geval zijn, maar dit hoeft zeker niet noodzakelijk zo te zijn. Overeenkomstig de ondubbelzinnige tekst van art. 54 WHPC is er gezamenlijk aanbod, telkens wanneer de consument niet de vrije keuze gelaten wordt om de aangeboden goederen en diensten samen dan wel afzonderlijk te verwerven F. LONGFILS, L offre conjointe de produits ou de services. Les pratiques du commerce sous la direction de A. De Caluwé, Brussel, Larcier, 2008, 63 ; H. KEULERS et al., Verzekeringen en handelspraktijken, Mechelen, Kluwer, 2009, F. LONGFILS, L offre conjointe de produits ou de services. Les pratiques du commerce sous la direction de A. De Caluwé, Brussel, Larcier, 2008, Brussel 20 oktober 1993, T. Verz. 1994, 33 ; Cass. 4 september 1997, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1997, 300 ; Brussel 26 oktober 1999, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1999, 344 ; Voorz. Kh. Antwerpen 12 augustus 2004, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 2004, J. STUYCK, Handelspraktijken in Beginselen van het Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2004, 391 ; R. STEENNOT m.m.v. S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, Brussel 20 oktober 1993, T. Verz. 1994,