Groningers nuchter? Dat is gewoon niet waar!

Transcriptie

1 pagina 24 woensdag 6 maart 2019 Groningers nuchter? Dat is gewoon niet waar! De vervallen toren van de Nederlands Hervormde kerk in Zuidwolde was het eerste bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken. FOTO ARCHIEF DVHN Gerdt van Hofslot Leegstand, vergrijzing en aardbevingen. Directeur Peter Breukink van de jubilerende Stichting Oude Groninger Kerken wordt met veel uitdagingen geconfronteerd. De Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) werd een halve eeuw geleden opgericht, in 1969, op initiatief van de Groningse Provinciale Kerkvergadering. De kerk had het destijds (ook) moeilijk. De plattelandsbevolking kromp, steeds minder mensen gingen ter kerke. Gemeenten kwamen in zwaar weer terecht, ook doordat de inkomsten afnamen. Godshuizen stonden leeg en verkommerden. De vervallen toren van de Nederlands Hervormde kerk in Zuidwolde was het eerste bezit van de nieuwe stichting, die zich het lot van de kerken aantrok. Restauratie van het gevaarte kostte omgerekend naar de huidige maatstaven euro. 1/5

2 Een halve eeuw later bezit de organisatie 91 kerken, 58 kerkhoven, vijf pastoriën, acht losstaande torens en twee synagogen, terwijl meer dan vijfhonderd vrijwilligers waken over het erfgoed en meehelpen bij de organisatie van manifestaties. Daarmee is de SOGK de grootste stichting die zich in ons land bezighoudt met het beheer van kerkelijk erfgoed. Soortgelijke organisaties bestaan ook in andere provincies, maar ze zijn kleiner, weet Breukink.,,Neem Friesland. Daar is het probleem veel groter dan hier, er zijn meer kerken. Maar, zeggen wij hier altijd een beetje pesterig: Friesland heeft de kwantiteit, Groningen de kwaliteit. Breukink kwam in 1987 als 37-jarige naar Groningen om directeur van de stichting te worden.,,ik heb in Utrecht de lerarenopleiding gedaan, voor geschiedenis en Engels. Maar ik wist al vroeg dat ik niet in het onderwijs wilde, ik kom uit een ondernemersfamilie. Ik was destijds in Zutphen betrokken bij de synagoge en zo als het ware de wereld van de oude kerken ingerold. Destijds werd er al met respect over Groningen gesproken; daar waren prachtige kerken. Hij vindt dat zijn organisatie tegenwoordig in Groningen een belangrijke rol speelt.,,wij hebben echt een maatschappelijk probleem getackeld. Wat eerst een kwestie was voor de kerk, is in al die jaren iets geworden van de gemeenschap: het behoud van de kerk is een ding geworden van de lokale gemeenschap. Je moet het ook doen voor de mensen, niet omdat het je hobby is. Mensen vinden het in stand houden van kerkgebouwen belangrijk voor hun dorpen. Maar de laatste fase is dat je daar ook naar binnen gaat, dat je iets doet met die kerken wanneer ze leeg komen te staan. Dat laatste hebben wij tussen de oren gekregen. Dat is, denk ik, onze belangrijkste verdienste. Als je de eerste statuten van onze vereniging bekijkt, zie je ook dat het wekken van belangstelling voor kerken het eerste punt was. Pas daarna kwam de instandhouding. Dat was aardig visionair. Katholieke kerken hebben ze overigens niet, zegt Breukink. We hebben wel de zorg voor katholieke kerken, we zijn bouwinspecteur voor het bisdom Groningen. Maar wij gaan voor gebruik. En dat gaat soms heel ver, soms wordt een kerk helemaal herbestemd. Dat is voor ons bijna dagelijkse kost. Zij zien het als een heilig gebouw, als het huis van God, zeg maar. Dat is het hoofdgebruik en dat willen zij zo houden. Dan is het voor ons lastig om iets met zo n kerk te doen. Er gaan steeds minder mensen naar de kerk. Toch koesteren dorpen hun kerken. Hoe kan dat? 2/5

3 In frequentie is het wel wat teruggelopen, maar ik denk toch dat zo n veertig procent van onze gebouwen nog kerkelijk gebruik heeft. Een groot deel van de kerken in Groningen wordt nog als zodanig gebruikt, ook al is dat soms maar eenmaal per maand. Je kunt niet zeggen dat de banden helemaal zijn losgeknipt, dat is niet zo. Hoe de situatie over twintig jaar zal zijn? Breukink maakt zich geen zorgen. Er komt steeds meer aandacht voor zingeving en spiritualiteit, denkt hij. De stichting kan dat faciliteren, kerkgebouwen kunnen een rol spelen.,,als je in zo n oude kerk komt, dan gebeurt er iets. Mensen ervaren dat nog altijd als bijzonder. Het is een unieke beleving. Je moet op zo n onwikkeling inspelen. Als je zegt: de kerk is alleen voor de zondagse eredienst, ja, dan zijn we gauw klaar. Hij noemt als voorbeeld de kerk van t Zandt. Die wordt zondags opengesteld. Er zit een kleine Poolse gemeenschap die daarvan dankbaar gebruikmaakt. Die mensen vinden het heel fijn dat ze daar zondag even kunnen binnenlopen. Hij geeft een ander voorbeeld.,,de grote katholieke kerk in Hilversum. Dat was hét centrum voor de herdenking van de MH17. Voor de nabestaanden en ook voor de Hilversumse gemeenschap. En die hebben gezegd: wij moeten altijd een kerk open hebben. Die moet beschikbaar zijn voor dit soort momenten van rouw, maar ook van feest. Mensen vinden het nog steeds heel belangrijk dat je kunt rouwen en trouwen vanuit een kerk. Waarom is een kerk na eeuwen nog zo geschikt voor dit soort activiteiten? Breukink denkt na. Het is blijkbaar de vorm. Die heeft de eeuwen getrotseerd. Dat zie je in de kerk van Nieuw Scheemda, die is gebouwd in de zeventiende eeuw. Maar hij heeft de vorm van een middeleeuwse kerk, met gotische ramen. Deze vorm, deze kwaliteit en de herinnering die je erin vastlegt, heeft blijkbaar de juiste balans en heeft zo de eeuwen doorstaan. Maar het is niet iets van alleen vroeger, het is ook van deze tijd: inkering, jezelf even terugtrekken. De kwaliteit van de Groninger kerken zit hem trouwens niet alleen in de stenen. Het gaat ook om het landschap, de ruimte en de lucht, zelfs de wind. Al deze kwaliteiten vindt men nu ook belangrijk. Anders waren wij natuurlijk allang weggeweest. 3/5

4 Al die fraaie en indrukwekkende gebouwen in een leeg gebied dat wordt bewoond door de als zeer nuchter bekendstaande Groningers... Groningers nuchter? De SOGK-directeur veert op.,,dat is gewoon niet waar! Ik heb Groningers leren kennen als mensen die hun emoties vlak achter de ogen hebben, ook al zeggen we dat niet. Ik heb een paar keer meegemaakt wat er met de mensen gebeurt als Ede Staal wordt opgezet. Dan vliegen de tranen in de ogen. Hoezo nuchter? Kerken in Groningen hebben eeuwenlang stormen en oorlogen getrotseerd. Nu worden ze blootgesteld aan aardbevingen. We hebben in zestig kerken aardbevingsschade hersteld. De schade hebben we nu aardig in de vingers. Maar nu zitten we met de versterking. Hoe los je dat op? Hoe kun je een eeuwenoud gebouw versterken, zodanig dat je het niet vernielt en het de ziel kwijtraakt? Moet je ze grondig aanpakken, of voor vijftien jaar sluiten? Dat is heel lastig, het is echt een punt waar we nog niet uit zijn. Neem de kerk in Overschild. Dat is niet de allermooiste van Groningen. Maar moet je hem dan maar slopen en weer opnieuw opbouwen? Nee, zeggen wij. We gaan hem niet slopen. Het is ook een principiële kwestie. Jullie hebben veel vrijwilligers, maar die worden wel steeds ouder. Breukink heeft als schrikbeeld de situatie van Zweden, waar in sommige dorpjes nog maar een of twee oudjes zijn die op de kerk passen.,,we zijn hier nog niet zover, er komen nog steeds nieuwe vrijwilligers. Maar we moeten waken voor onverschilligheid. Velen denken: de SOGK is enorm succesvol, die redt zichzelf wel. Maar het probleem van de leegstaande kerken is niet opgelost. Dat wordt alleen groter. Er zal altijd betrokkenheid van de maatschappelijke omgeving nodig zijn. Op den duur redden we het niet meer en wordt het probleem te groot. 4/5

5 ,,We zeiden een paar jaar geleden: we kunnen voor 75 kerken zorgen. Nu zitten we al op 91. Waar ligt de grens? Wanneer moeten we nee verkopen? Bij honderd of 125? Het gaat niet alleen om het gebouw, maar ook om het hergebruik, de zorg voor de vrijwilligers en de gevolgen van de aardbevingen, aldus Breukink. Nu krijgt de stichting elk jaar een ton van de provincie. Breukink rekent voor dat het onderhoud van een kerk gemiddeld zo n euro per jaar kost.,,met een ton doe je dus niet veel. De overheid zal uiteindelijk wel iets structureels moeten doen. Op een gegeven moment haalt de tijd ons in. Over geld gesproken: naar verluidt bent u een uitstekend fondsenwerver. Ja, ik ben er goed in. Het is elke keer weer fantastisch hoe mensen reageren. Je belt, maakt een afspraak en gaat praten. Mensen moeten je wel vertrouwen. We krijgen ook vaak nalatenschappen. Eén die me helder bijstaat, is die van een Gronings echtpaar dat in Maastricht woonde. Ze kwamen bij de notaris met een nummer van ons blad en vertelden hem met tranen in de ogen dat ze ons een flink bedrag wilden nalaten. De man zei toen, in onvervalst Limburgs: de Oude Groninger Kerken, nog nooit van gehoord...,,het Groningengevoel speelt hierbij een belangrijke rol. En ook al zijn mensen niet kerkelijk en hebben ze niets met de kerk, toch willen ze een bijdrage leveren. De basis is trots op de provincie, het land en de ruimte. En de kerken spelen in dat landschap een belangrijke rol. Het zijn bakens, het is de stoffering van een gebied. 5/5