Evaluatie Beleid Schuldhulpverlening. Gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel

Transcriptie

1 Evaluatie Beleid Schuldhulpverlening Gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel

2 Colofon Beleidsevaluatie Schuldhulpverlening Gemeente Achtkarspelen Gemeente Tytsjerksteradiel Projectleiding Jitske Algra MSc Onderzoekers Jitske Algra MSc Lotte Piekema MSc Maaike van Dijk Eindredactie Annet Kasimier Uitgave Partoer, consultants en onderzoekers Leeuwarden, 19 maart 2019

3 Inhoud Inleiding 5 2 Desk research beleidsplannen Vergelijking beleidsplan Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel Amargi en Vroegsignalering 13 3 Data analyse Inkomenscijfers Ervaring met rondkomen Inzicht in schulden in Achtkarspelen Inzicht in schulden in Tytsjerksteradiel 20 4 Groepsgesprekken Werkwijze hulpverlening in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel Doelstellingen beleidsplannen 25 5 Conclusies & aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen & discussie 34 6 Literatuurlijst 35 Bijlage 1: Verantwoording en betrokkenen groepsgesprekken 36 3

4 Klantverhaal schulddienstverlening gemeente Achtkarspelen Toeleiding naar hulp en het traject Meneer lag in het ziekenhuis toen het besef kwam dat het qua schulden zo niet langer door kon gaan. Meneer heeft daarna zelf contact gezocht met de gemeente en zich gemeld. Na de telefonische aanmelding heeft meneer het toegestuurde formulier zo volledig mogelijk ingevuld en opgestuurd naar de gemeente, waarna er een afspraak volgde voor de intake. De exacte tijd kan meneer niet aangeven, maar voor zijn gevoel is alles heel snel gegaan. Na het intakegesprek was het budgetbeheer snel geregeld en opgestart. Juist, omdat dit zo snel gebeurde, gaf dit direct rust. De schuldregeling zelf heeft iets langer geduurd, omdat er een schuldeiser in eerste instantie niet wilde meewerken. Uiteindelijk heeft deze schuldeiser ook meegewerkt. Meneer heeft de ervaring dat alles vanuit de gemeente goed werd aangestuurd. Het team SDV heeft de schuldhulpverlening uitgevoerd, deze hebben ook het dorpenteam aangestuurd en die hebben op hun beurt een aantal dingen, eenmalig, geregeld. Grootte van de problematiek Op het moment dat meneer contact zocht met de gemeente waren de schulden behoorlijk opgelopen. Meneer en mevrouw waren ervan overtuigd dat ze het zelf konden oplossen. Er zat natuurlijk ook een deel schaamte bij. Maar vooral het zelf willen en kunnen oplossen van de schulden was een belangrijke reden waarom er niet eerder hulp is gezocht. Samenwerking Er werd nauw samengewerkt met de consulent van schulddienstverlening en tot op de dag van vandaag is alles goed geregeld. Meneer geef expliciet aan dat hij het menselijke aspect in het contact met de consulent als zeer prettig ervaart. Voor meneer is het geen enkel probleem, dat het traject bij de gemeente loopt. Integendeel, dit geeft hem juist een goed gevoel. Nazorg Na het schuldentraject wilde meneer in budgetbeheer blijven. De echtgenote van meneer is overleden en hij heeft niet alleen zijn vrouw beloofd in het budgetbeheer traject te blijven, maar ook om het feit dat hij zich er heel goed bij voelt. Resultaat van de hulpverlening Het traject van hulpverlening en het oplossen van de schulden heeft meneer een bewuster leven gebracht. Hij heeft er wel degelijk van geleerd. Het leven is volgens meneer plezieriger geworden. Omdat meneer in de AOW zit, zullen de inkomsten niet worden vergroot. Gesprek geleid en verwerkt door een medewerker van de gemeente Achtkarspelen. 4

5 Inleiding De gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel hebben in februari 2019 een evaluatie van de beleidsplannen schuldhulpverlening laten uitvoeren. Aanleiding voor deze beleidsevaluatie is het voornemen van beide gemeenten om ten aanzien van schuldhulpverlening met elkaar nieuw beleid te ontwikkelen. Genoemd in de coalitie akkoorden Meiinoar Trochpakke en Duorsum oparbeidzje. Centraal in deze evaluatie staat het verzoek om inzicht in: Realisatie van de doelstellingen zoals beschreven in de beleidsplannen; De ervaringen van betrokkenen; De overeenkomsten en verschillen in de werkwijze van beide gemeenten; De visie van betrokkenen op een gezamenlijke werkwijze. Aan de hand van deze evaluatie krijgen de gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel een overzichtelijke stand van zaken rondom de schuldhulpverlening in beide gemeenten. In deze evaluatie is rekening gehouden met de eigen aanpak van beide gemeenten. De wens van beide gemeenten is om in de toekomst meer samen te gaan werken. Deze evaluatie geeft een basis om te bepalen hoe zij tot een passende gezamenlijke aanpak kunnen komen. Deze rapportage is in concept door de gemeente Achtkarspelen en de gemeente Tytsjerksteradiel gelezen waarna de rapportage definitief is opgeleverd. Onderzoeksmethode De volgende vragen zijn geformuleerd: 1. Hoe ziet de werkwijze rondom schuldhulpverlening eruit in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel en wat zijn de overeenkomsten en verschillen? 2. In hoeverre zijn de doelstellingen, zoals beschreven in de beleidsplannen van de gemeente Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel, behaald? 3. Hoe wordt de werkwijze rondom schuldhulpverlening in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel ervaren door betrokkenen? 4. Wat zijn volgens betrokkenen succesfactoren en verbeterpunten voor de werkwijze rondom schuldhulpverlening in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel? 5. Hoe kan een gezamenlijke werkwijze op het gebied van schuldhulpverlening er volgens betrokkenen uitzien? Deskresearch De deskresearch bestond uit verschillende onderdelen. Zo zijn de beleidsplannen van beide gemeenten geanalyseerd en is er data over inkomen (CBS) en schulden (GGD) in de gemeenten geanalyseerd. Naar aanleiding van de deskresearch is aanvullende informatie door gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel aangeleverd. Het gaat om: Aantal klanten in bestand Schulddienstverlening 2017 en 2018 Aantal klanten in bestand Kredietbank Nederland (NVVK Jaarrapportage) 2017 en 2018 Met behulp van de deskresearch is naar een antwoord gezocht op de vragen 1 en 2. Groepsgesprekken Naar aanleiding van de deskresearch is er een interviewguide opgesteld voor het voeren van groepsgesprekken. Er hebben twee groepsgesprekken plaatsgevonden. Met behulp van de groepsgesprekken is naar een antwoord gezocht op de vragen 4 en 5. In de korte looptijd van het onderzoek is het niet gelukt om een groepsgesprek met (voormalig) klanten te organiseren. Naast de korte looptijd van het onderzoek speelt schaamte waarschijnlijk een rol 5

6 in de reden waarom het de gemeenten niet gelukt is om respondenten te werven voor het groepsgesprek. Hierdoor is het niet mogelijk om een antwoord op vraag 3 te geven. Beide gemeenten hebben zelf één gesprek met een (voormalig) klant gevoerd over de ervaringen met schuldhulpverlening. Deze ervaringen zijn als kleuring/duiding opgenomen in kaders in dit rapport. Leeswijzer Dit rapport begint met de deskresearch naar beide beleidsplannen. In ditzelfde hoofdstuk wordt er ook kort een omschrijving van de pilot Amargi en Vroegsignalering gegeven. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 3 een analyse gemaakt over de beschikbare data inkomen, schulden en het aandeel inwoners dat moeite heeft gehad met rondkomen. Hoofdstuk 4 geeft een beschrijving van beide groepsgesprekken. In hoofdstuk 5 volgt de conclusie met aanbevelingen/discussie. 6

7 2 Desk research beleidsplannen Dit hoofdstuk bevat de deskresearch van de beleidsplannen Schuldhulpverlening van de gemeente Achtkarspelen en de gemeente Tytsjerksteradiel. Het hoofdstuk is zo vormgegeven dat er per onderwerp gekeken is wat er in het beleidsplan over wordt gezegd. Het beleidsplan van de gemeente Achtkarspelen geldt tot en met 2017 ook voor de gemeente Kollumerland c.a.. In verband met de bestuurlijke samenvoeging met de gemeenten Dongeradeel en Ferwerderadiel heeft de gemeente Kollumerland c.a., de dienstverleningsovereenkomst per opgezegd. In het beleidsplan wordt aangegeven dat met de ontvlechting reeds een aanvang is gemaakt. De deskresearch bevat een overzicht van de overeenkomsten en verschillen op de belangrijkste onderwerpen in de beleidsplannen. Het gaat om: Definitie Toeleiding Beleidskader(s) Traject schuldhulpverlening Visie Uitvoering hulpverlening Doelstellingen Inzet medewerkers, (keten-)partners en Doelgroep methoden/instrumenten Uitgangspunten overeenkomsten Pilots Uitgangspunten verschillen Wat valt op De gemeente Achtkarspelen spreekt van schulddienstverlening, echter in het beleidsplan worden de termen schulddienstverlening en schuldhulpverlening beiden gebruikt 1. De gemeente Tytsjerksteradiel spreekt van schuldhulpverlening. De gemeente Achtkarspelen gaat expliciet in op de mogelijkheden rondom het moratorium, oftewel de afkoelingsperiode van maximaal 6 maanden waarin de schuldeisers geen gebruik kunnen maken van hun bevoegdheden om verhaal te halen op de goederen van de schuldenaar. De gemeente Tytsjerksteradiel noemt het moratorium niet in haar beleid. 2 De gemeente Achtkarspelen heeft schulddienstverlening in eigen huis, de gemeente Tytsjerksteradiel besteedt de schuldhulphulpverlening uit aan Kredietbank Nederland. 1 Partoer houdt in de rapportage hetzelfde gebruik van terminologie aan als de gemeente Achtkarspelen. Dit betekent dat de termen schulddienstverlening en schuldhulpverlening beiden worden gebruikt. 2 Noot van de gemeente Tytsjerksteradiel: het beleid is geschreven voordat het besluit breed moratorium ging gelden, namelijk vanaf april

8 2.1 Vergelijking beleidsplan Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel Hieronder is per onderdeel beschreven, soms letterlijk geciteerd wat er in de beleidsplannen is genoemd. Wat? Gemeente Achtkarspelen Gemeente Tytsjerksteradiel Definitie Integrale schuldhulpverlening is het actief ondersteunen van een inwoner bij het vinden van een oplossing voor zijn/haar financiële problemen, maar ook bij het vinden van een oplossing voor de eventuele oorzaken hiervan of voor omstandigheden die verhinderen dat de financiële problemen kunnen worden opgelost. Integrale schuldhulpverlening is het actief ondersteunen van een inwoner bij het vinden van een oplossing voor zijn/haar financiële problemen, maar ook bij het vinden van een oplossing voor de eventuele oorzaken hiervan of voor omstandigheden die verhinderen dat de financiële problemen kunnen worden opgelost. De schuldhulpverlening uit drie componenten: 1. Preventie 2. Materiële schuldhulpverlening (financiële hulp) 3. Immateriële schuldhulpverlening (hulp gericht aan het oplossen/wegnemen van oorzaken of omstandigheden die Beleidkader(s) Visie 8 Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (WGS) Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) Participatiewet (PW) Wet Maatschappelijke ondersteuning 2015 (WMO 2015) Jeugdwet Overige landelijke regels; een regeling ter voorkoming van energieafsluiting gedurende de wintermaanden, NVVK (Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren) vastgestelde gedragscodes voor uitvoerders schuldhulpverlening en NVVK opgestelde convenanten. Gemeentelijke kaders; coalitieakkoord, sociale agenda, diverse beleidsplannen, afspraken met organisaties over signalering achterstanden, overige gemeentelijke regelgeving. In het coalitieakkoord In sosjaal en belutsen mienskip en Mei Inoar ien is armoedebestrijding als een speerpunt benoemd en is het armoedebeleid opnieuw opgezet. Sinds is het armoedebeleid Iedereen van waarde van kracht. Met de uitvoering van schulddienstverlening wil de gemeente Achtkarspelen participatie bevorderen en maatschappelijke kosten beperken. Met schulddienstverlening wordt noodzakelijke ondersteuning op het gebied van preventie, schuldenregelingen en nazorg geboden om het voor de klant maximaal haalbare aan financiële zelfredzaamheid te bereiken. de financiële problemen veroorzaken/laten voorbestaan). Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (WGS) Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) Participatiewet (PW) Wet Maatschappelijke ondersteuning 2015 (WMO 2015) Jeugdwet Overige landelijke regels; een regeling ter voorkoming van energieafsluiting gedurende de wintermaanden, NVVK (Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren) vastgestelde gedragscodes voor uitvoerders schuldhulpverlening en NVVK opgestelde convenanten. In het coalitieakkoord Fan âld tinken nei nij dwaan (2014) is niets specifieks opgenomen over de schuldhulpverlening. Het beleidsplan schuldhulpverlening staat in (nauw) verband met de PW en de minimaregelingen, daarom wordt voor dit beleidsplan ook uitgegaan van het kader het beleid in stand te houden en qua bezuinigingen uit de wind te houden. De gemeente Tytsjerksteradiel zal daar waar mogelijk het ontstaan van problematische schulden zoveel mogelijk zien te voorkomen. Schulden vormen een belemmering voor de deelname aan de maatschappij en daarom wordt aan inwoners van onze gemeente, binnen het gestelde (wettelijke) kader, ondersteuning geboden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Hierbij staat de zelfredzaamheid van de burger centraal. De gemeente biedt de kans om de schuldsituatie te voorkomen, c.q. op te lossen, maar de burger blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject.

9 Doelstellingen Doelgroep 1. De participatie van onze inwoners vergroten. 2. Het ontstaan van schulden voorkomen. 3. Een langdurig resultaat bereiken. 4. De aanpak op het terrein van de Participatiewet en de WMO versterken. 5. Het voorkomen van maatschappelijke kosten die voortvloeien uit schuldensituaties Beleidsdoelstelling: Minder inwoners moeten een beroep hoeven doen op schulddienstverlening en budgetbeheer wordt meer door vrijwilligers overgenomen. Schulddienstverlening is voor iedere inwoner van de gemeente Achtkarspelen: ongeacht de hoogte van het inkomen met een vraag op het gebied van financiën/schulden van wie redelijkerwijs is te voorzien dat zij niet kunnen doorgaan met het betalen van de schulden of die verkeren in een toestand dat zij zijn opgehouden te betalen. Achtkarspelen kiest voor een brede toegankelijkheid van de schulddienstverlening aan natuurlijke personen. De schuldenaar moet in ieder geval ingezetene zijn die rechtmatig verblijf houdt in Nederland. Er mogen geen groepen op voorhand worden uitgesloten. Zelfstandigen met een nog functionerende onderneming worden: o voor schuldensituaties, vanwege de specialistische problematiek, doorverwezen naar Zuidweg & Partners. o waar het mogelijk is voorafgaand aangemeld bij de Friese Zaak. o in sommige situaties doorverwezen naar Bureau Zelfstandigen Fryslân wanneer door middel van het Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen 2004 een oplossing kan worden bereikt. Een zelfstandige met uitsluitend privéschulden of een zelfstandige die zijn onderneming heeft beëindigd, kan eveneens in aanmerking komen voor gemeentelijke minnelijke schuldhulpverlening. 1. De participatie van onze inwoners vergroten. 2. Het ontstaan van schulden voorkomen. 3. Een langdurig resultaat bereiken. 4. De aanpak op het terrein van het sociaal domein versterken. (Het succes op de terreinen van armoedebestrijding, participatie (reintegratie en zorg) wordt versterkt door succesvol beleid op schuldhulpverlening). In beginsel is iedere inwoner van onze gemeente doelgroep voor schuldbemiddeling. Daarin zijn ook ondernemers en exondernemers begrepen. Er wordt geen inkomens- of vermogensgrens gehanteerd. Bijzondere doelgroepen zijn gezinnen met inwonende kinderen en (ex) zelfstandigen. De gemeente maakt altijd een individuele afweging van de bijzondere situatie. Weigeringsgronden zijn: Indien een persoon al eerder gebruik heeft gemaakt van schuldhulpverlening. o Recidivisten waarbij de oorzaak van het mislukken van het traject niet is weggenomen. Indien een persoon fraude heeft gepleegd die financiële benadeling van een bestuursorgaan tot gevolg heeft en die persoon in verband daarmee onherroepelijk strafrechtelijk is veroordeeld of indien een onherroepelijke bestuurlijke sanctie is opgelegd die beoogt leed toe te voegen. Bewoners van de Blijenhof 3. Het verblijf in de Blijenhof is vaak te kort om een schuldhulpverleningstraject op te kunnen starten waarbij er wel een afweging wordt gemaakt van de individuele omstandigheden. 3 Crisisopvang voor volwassenen en gezinnen: Die minimaal 18 jaar (bij uitzondering 16) zijn of waarvan de ouder/voogd minimaal 18 jaar is; Waarbij geen sprake is van een actuele drugs- of alcoholverslaving; Waarbij geen sprake is van actuele zware psychiatrische problemen; Die geen intensieve en/of langdurige lichamelijke of verpleegkundige hulp nodig hebben; Die samen met in- en externe begeleiders actief meewerken aan de begeleiding en vervolgoplossingen. Bron: 9

10 Uitgangpunten Overeenkomsten Uitgangpunten Verschillen Dak- en thuislozen zonder inschrijving in de BRP kunnen zich wenden tot de centrumgemeente Leeuwarden. Dak- en thuislozen met een puntadres kunnen zich tot de gemeente, waarin dat adres ligt, wenden. Extra aandacht voor groepen die niet meteen als risicogroep worden herkend, bijvoorbeeld laaggeletterden, licht verstandelijk beperkten en statushouders. Aan personen die fraude hebben gepleegd of eerder gebruik hebben gemaakt van schuldhulpverlening mag schuldhulpverlening geweigerd worden. Staat bij doelgroep genoemd maar is meer een uitgangspunt: Bij gezinnen met inwonende kinderen is er sprake van extra kwetsbaarheid. Voorkomen moet worden dat een dergelijk gezin op straat komt te staan. Het oplossen van de financieel-technische kant en het realiseren van gedragsverandering (ter voorkoming van nieuwe schulden), staan centraal. Schuldhulpverlening moet klantgericht, helder en eindig zijn. Afspraken worden vastgelegd in een schuldhulpverleningsplan. Klanten, die afspraken niet nakomen, krijgen eerst een schriftelijke waarschuwing, de tweede keer wordt het traject afgesloten. Echter, ook hier geldt maatwerk. Een aanpak volgens het 1huishouden1plan principe is het uitgangspunt. Samenwerking en doorverwijzing tussen verschillende hulpverleningsorganisaties waarbij één regisseur is. Schulddienstverlening is eenmalig. Schulddienstverlening is laagdrempelig en wordt zo vroeg mogelijk opgepakt. Bewoners kunnen ongeacht de hoogte van hun inkomen een beroep doen op schulddienstverlening. (Arbeids)participatie wordt bevorderd. Er wordt inzet van de burger verwacht om zoveel mogelijk inkomsten te genereren. Is (arbeids)participatie een gepasseerd station, de klant is meer gebaat bij rust en stabiliteit dan kan er op een later, gepaster moment toeleiding naar de arbeidsmarkt plaatsvinden. Degene met een (problematische) schuldsituatie, is primair zelf daarvoor verantwoordelijk en moet zich hier bewust van zijn. Er wordt een schuldenregeling gestart mits een klant of zijn schuldenpakket regelbaar is. Wachttijd van melding tot intakegesprek is niet langer dan 4 weken, in crisissituaties niet langer dan 3 dagen. (Crisissituatie: Het oplossen van de financieel-technische kant en het realiseren van gedragsverandering (ter voorkoming van nieuwe schulden), staan centraal. Schuldhulpverlening moet klantgericht, helder en eindig zijn. Afspraken worden vastgelegd in een schuldhulpverleningsplan. Klanten die afspraken niet nakomen krijgen eerst een schriftelijke waarschuwing, de tweede keer wordt het traject afgesloten. Echter, ook hier geldt maatwerk. Een aanpak volgens het 1huishouden1plan principe is het uitgangspunt. Samenwerking en doorverwijzing tussen verschillende hulpverleningsorganisaties waarbij één regisseur is. Een inwoner van de gemeente Tytsjerksteradiel, die in financiële problemen terecht is gekomen (dan wel dreigt te geraken), kan ondersteuning aanvragen. De toegang tot schuldhulpverlening is via meerdere wegen mogelijk, bijv. middels doorgeleiding via KEaRN, dorpenteams, jeugdteams, woningcorporatie, enz. Inwoners, die financiële problemen hebben, krijgen ondersteuning waar nodig, waarbij zo veel als mogelijk maatwerk wordt toegepast. Eventuele achterliggende problematiek die leidt tot het ontstaan van financiële problemen, wordt aangepakt in samenwerking met de netwerkpartners (bijv. KBNL, Zuidweg & Partners, dorpenteams, enz. De schuldenaar is en blijft de probleemeigenaar, en wordt geacht gemotiveerd aan de slag te gaan in een schuldhulpverleningstraject. 10

11 Toeleiding Traject Schuldhulpverlening Uitvoering hulpverlening een gedwongen woningontruiming, energieafsluiting of overheveling van de zorgverzekering naar de bronheffing.). Schuldensituatie bij een gezin met kinderen wordt een verwijzing naar het Jeugd- en dorpenteam gedaan. Er bestaan regionale afspraken ter voorkoming van afsluiting energie en huisuitzettingen. Daarnaast bestaan er convenanten tussen NVVK en grote schuldeisers. Iedere inwoner van Achtkarspelen die hulp nodig heeft bij financiële problemen kan met zijn vraag bij het Team Schulddienstverlening terecht. Per individuele hulpvraag wordt een traject op maat aangeboden. De eigen verantwoordelijkheid staat hierbij voorop. De ingang tot schulddienstverlening voor de inwoners van de gemeente Achtkarspelen is bij voorkeur via het Jeugd- en dorpenteam. Het is ook mogelijk dat het signaal vanuit een andere bron wordt aangeleverd, maar ook dan wordt het Jeugd- en dorpenteam ingeschakeld. De dienstverlening behelst, afhankelijk van de zwaarte van het geval, het geven van informatie en advies, het in samenwerking met het Jeugd- en de dorpenteam inzetten van vrijwilligers (via Humanitas, KEaRN of SUSKA2), het inzetten van preventief budgetbeheer (in verschillende gradaties), het stabiliseren van de schulden en het realiseren van een moratorium, het eventueel overdragen naar professionele bewindvoering, het uitvoeren van een schuldbemiddelingstraject, het overdragen naar het wettelijk schuldsaneringstraject (WSNP) en het bieden van nazorg. In het beleidsplan staat genoemd dat het feit dat een gekwalificeerde medewerker van een dergelijk team achter de voordeur komt, betekent dat veel meer een integrale hulpvraag tot stand komt en ook andere geconstateerde problemen kunnen worden opgepakt. Hierdoor wordt een meer duurzame oplossing voor de problemen bij de persoon of binnen het gezin bereikt. Het schulddienstverleningstraject bestaat uit 2 fasen. Fase 1 is mogelijk als de schuldenaar zich tijdig meldt en de schulden niet problematisch zijn. Is het niet mogelijk om gebruik te maken van een regeling, een advies of betalingsregeling dan geldt fase 2; een minnelijke schuldregeling bewerkstelligen. Uitvoering schuldhulpverlening wordt door een Team Schulddienstverlening, als lid aangesloten bij de NVVK, gedaan. Het team Schulddienstverlening voert op het gebied van preventie de volgende activiteiten uit: Informatie en advies Preventief budgetbeheer Pro-actieve benadering Er vindt afstemming plaats tussen de verschillende partners van het aanbod van hulp- en dienstverlening, waarbij de eigen mogelijkheden (eigen netwerk) en vrijwilligers zoveel mogelijk worden betrokken. Dienstverlening vindt plaats op een locatie binnen de gemeente, ofwel op een werklocatie ofwel bij mensen thuis. De toegang tot de schuldhulpverlening is via meerdere wegen mogelijk, bijvoorbeeld via doorgeleiding KEaRN, dorpenteams, jeugdteams, woningcorporatie. De gemeente Tytsjerksteradiel biedt een breed toegankelijke, integrale schuldhulpverlening die de noodzakelijke ondersteuning biedt op het gebied van preventie, schuldbemiddeling en nazorg om het voor de cliënt maximaal haalbare aan (financiële) zelfredzaamheid te bereiken. Dit wordt lokaal/dicht bij de burger ingezet. Hierbij kan de gemeente regie voeren op het proces maar krijgt de klant zodra het mogelijk is (een deel van) de regie terug. De klant blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van een traject. Er wordt zoveel als mogelijk maatwerk toegepast, eventuele achterliggende problematiek wordt opgepakt door netwerkpartners. Voor cliënten met meervoudige problematiek wordt in samenwerking een 1huishouden1plan gemaakt. De schuldhulpverlening wordt uitgevoerd door KBNL en Zuidweg & Partners. Beiden werken volgens vaststaande procedures en bieden maatwerk middels verschillende producten. Zij zijn aangesloten bij de NVVK (Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren). De gemeente creëert een vangnet voor schuldenaren die (nog) niet toegelaten kunnen worden tot het normale schuldhulpverlenings- 11

12 Afspraken schuldeisers traject en voor schuldenaren bij wie dit traject tussentijds is Nazorg beëindigd. Aan deze groepen kunnen producten als budgetbeheer, Het team Schulddienstverlening voert op het gebied van budget, coaching, cursussen, dan wel informatie en schulddienstverlening de volgende activiteiten uit: adviesgesprekken worden aangeboden. Begeleiden bij het Wsnp traject, opstellen verzoekschrift aan rechtbank om toelating klant Budgetbeheer Betalingsregeling Schuldbemiddeling Budgetcoaching Inzet Vroegsignalering door: Schulden voorkomen: Medewerkers Jeugd- en dorpenteam Aansluiten bij bestaande convenanten van de woningcorporatie, Consulenten Participatiewet en WMO zorgverzekeraar en energieleverancier. (keten-) Deelname aan het Jeugd- en dorpenteam door SDV consulent. Pingloket partners Humanitas (thuisadministratie) Een langdurig resultaat bereiken: en KEaRN (vrijwilligers) Er wordt onderzocht of vrijwilligers van KEaRN of ervaringsdeskundigen kunnen worden ingezet. methoden/ SUSKA (ondersteuning bij het aanvragen van regelingen en instrumenten invullen van formulieren) Schuldhulpverlening: Voor inwoners: Kredietbank Nederland Schulddienstverlening: Voor ondernemers: Zuidweg & Partners Schulddienstverlening consulent Saneringskrediet/nieuwe lening: Kredietbank Nederland Schuldenproblematiek bij ondernemers: Zuidweg & Partners De Friese Zaak Bureau Zelfstandigen Fryslân Pilot(s) X Beheer naar vermogen van Kredietbank Nederland. 12

13 2.2 Amargi en Vroegsignalering Het voorkomen van problematische schulden is een belangrijk onderwerp in de coalitieakkoorden van gemeente Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel. In de loop van 2017 is de gemeente Achtkarspelen gestart met de pilot Preventie van schulden: Amargi en Vroegsignalering 4. De resultaten van deze pilot hebben er toe geleid dat de pilot verder wordt geprofessionaliseerd en ook wordt uitgerold in de gemeente Tytsjerksteradiel. De officiële aftrap van Amargi in Tytsjerksteradiel heeft plaatsgevonden op 21 september Vroegsignalering wordt uitgevoerd op ad hoc basis, het streven is dat dit in juni 2019 een professioneel karakter heeft. Amargi Doel van Amargi is dat er zo gauw als mogelijk signalen van geldzorgen bespreekbaar worden gemaakt met de mensen die het betreft en een samenwerking met een vrijwilliger wordt aangeboden. Er hoeft in deze gevallen nog geen sprake te zijn van betalingsachterstanden. Coördinatie en matching wordt gedaan door KEaRN. Werving van vrijwilligers voor Amargi gebeurt via bestaande vrijwilligersorganisaties, CJIB/de Friesland, de krant, Vrijwilligers- Centrale en KEaRN. Er zijn nu (heel 2018 tot 1 maart 2019) 18 vrijwilligers (bron: KEaRN). Nog bij coördinator Amargi: 5 Niet problematische schuld: 25 Gekoppeld aan vrijwilliger: 20 Succesvol uitgestroomd: 5 Aanmeldingen bij Amargi: 40 Gekoppeld aan vrijwilliger: 3 Problematische schuld: 8 In schuldhulp: 3 Aanmelding niet doorgezet: 2 Nog niet in schuldhulp: 3 Figuur 1. Aantal aanmeldingen bij Amargi heel 2018 tot 1 maart Bron: KEaRN, bewerking Partoer. Vroegsignalering Om vroegsignalering mogelijk te maken wordt er gebruik gemaakt van een regiesysteem, dat behulpzaam is bij het in een pril stadium voorkomen, dat huishoudens in financiële problemen geraken. Maandelijks geven convenantpartners (woningbouwcorporaties, zorgverzekeraars, water- en energieleveranciers, e.d.) achterstandssignalen door in RIS Vroeg Eropaf. Deze signalen worden door de afdeling schulddienstverlening gematched. De te bezoeken adressen worden vervolgens via het regiesysteem aan de betreffende dorpenteammedewerker van beide gemeenten doorgegeven. Deze zal de ondernomen activiteiten en het resultaat registreren in het regiesysteem. Een signaal is alleen zichtbaar voor de betreffende convenantpartner, de betrokken dorpenteammedewerker en de afdeling Schulddienstverlening. Afhankelijk van het resultaat en de omstandigheden zal de dorpenteammedewerker de inwoner doorverwijzen naar de juiste collega s. 4 Zie PROJECTPLAN Preventie van schulden: Amargi en Vroegsignalering, gemeente Achtkarspelen en gemeente Tytsjerksteradiel. 13

14 14

15 Data analyse Om een beeld te krijgen van de situatie van zowel de gemeente Achtkarspelen als Tytsjerksteradiel is er een analyse gemaakt over de beschikbare data. Allereerst komen de inkomenscijfers van de gemeenten aan bod. Deze worden gevolgd door het aandeel inwoners dat moeite heeft gehad met rondkomen in de afgelopen 12 maanden. Als laatste wordt ingezoomd op de cijfers over schulden. 3.1 Inkomenscijfers Het inkomen heeft invloed op de mate waarin schulden kunnen ontstaan. Een laag inkomen hoeft niet te betekenen dat er schulden zijn en een hoog inkomen is niet direct een garantie voor het niet hebben van schulden. Het risico op schulden is echter wel hoger naarmate het inkomen lager is. Het gemiddeld inkomen Om een vergelijking tussen inkomens te maken, wordt gebruik gemaakt van het gemiddeld gestandaardiseerd huishoudinkomen. Dit is het besteedbaar inkomen gecorrigeerd voor grootte en samenstelling van het huishouden. Besteedbaar betekent dat het is verminderd met betaalde inkomensoverdracht (subsidie of uitkeringen), inkomensverzekeringen, ziektekostenverzekeringen en belasting op het inkomen en vermogen. Het gemiddelde gestandaardiseerde inkomen is de afgelopen jaren iets toegenomen, zowel in Achtkarspelen als in Tytsjerksteradiel. In Achtkarspelen was het in en in In Tytsjerksteradiel is het toegenomen van naar In Achtkarspelen is het gemiddelde inkomen lager dan provinciaal en landelijk. In Tytsjerksteradiel is het gemiddeld inkomen hoger dan in Fryslân, maar iets lager dan in Nederland Nederland Achtkarspelen Fryslân Tytsjerksteradiel Figuur 2. Ontwikkeling van het gemiddeld gestandaardiseerd inkomen in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel en vergelijking met het gemiddeld gestandaardiseerd inkomen in Fryslân en Nederland in Bron: CBS, bewerking Partoer. 15

16 Inkomensverdeling Inkomensongelijkheid wordt vaak ingedeeld in de verdeling van het laag, midden en hoog inkomen. Laag inkomen is in 2017 een huishouden met een inkomen tot Een midden inkomen loopt van tot en een hoog inkomen is een huishoudinkomen vanaf De verdeling in Nederland is 40 procent laag inkomen, 40 procent midden inkomen en 20 procent hoog inkomen. In Achtkarspelen ligt het aandeel lage inkomens met 48 procent iets hoger. In Tytsjerksteradiel ligt het iets lager en is het aandeel huishoudens met een midden inkomen iets hoger. Zowel in Achtkarspelen als in Tytsjerksteradiel is het aandeel huishoudens met een hoog inkomen lager, waarbij Tytsjerksteradiel met 15 procent hoger ligt dan Achtkarspelen (11 procent). Achtkarspelen 48% 41% 11% Tytsjerksteradiel 37% 47% 15% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Laag inkomen Midden inkomen Hoog inkomen Figuur 3. Inkomensverdeling in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel in De verdeling in Nederland is 40% laag inkomen, 40% midden inkomen en 20% laag inkomen. Bron: CBS, bewerking Partoer. De ongelijkheid is in beide gemeentes ook lager dan in Nederland. Inkomensongelijkheid gaat vaak samen met een hoger aandeel hoge inkomens. Inkomensongelijkheid wordt aangegeven met een Gini-coëfficiënt. De Gini-coëfficiënt loopt van nul tot een, waarbij nul volledige gelijkheid is en een volledige ongelijkheid. In Nederland is de Gini-coëfficiënt 0,28, in Achtkarspelen 0,22 en in Tytsjerksteradiel 0,23. Armoede De kans op armoede en schulden wordt groter naarmate huishoudens een langere tijd een laag inkomen hebben. Er wordt daarom gekeken naar het aantal huishoudens dat onder een bepaalde inkomensgrens leeft. Van 2011 tot 2013 is er sprake van een stijging in het aandeel huishoudens dat langer dan een jaar onder de lage inkomensgrens leeft. Een lage inkomensgrens is een bedrag dat voor alle typen huishoudens een gelijke koopkracht vertegenwoordigt. Dit is geënt op het bijstandsniveau van een alleenstaande. In 2017 is dit 982,79. In 2013 tot 2017 neemt het aantal huishoudens met een lage inkomensgrens weer iets af, maar blijft boven het niveau van In Friesland en Nederland is het aandeel hoger, waarbij het aandeel in Tytsjerksteradiel het laagst ligt. 16

17 8,2% 8,5% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Nederland Achtkarspelen Fryslân Tytsjerksteradiel Figuur 4. Ontwikkeling van het aandeel huishoudens onder de lage inkomensgrens in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel en een vergelijking met Fryslân en Nederland in 2017; geënt op de bijstandsuitkering van een alleenstaande. Bron: CBS, bewerking Partoer. Voor een aantal gemeentelijke regelingen geldt een inkomensgrens van 110% van het sociaal minimum. Dit ligt in Achtkarspelen (11,1%) en Tytsjerksteradiel (8,4%) ook lager dan in Friesland (11,6%) en Nederland (11,1%). 3.2 Ervaring met rondkomen Inwoners kunnen moeite hebben met rondkomen wanneer het inkomen ontoereikend is. In Friesland geeft 16 procent aan afgelopen 12 maanden moeite te hebben gehad met rondkomen (GGD; 2016). Laag- en middelbaar opgeleiden hebben meer moeite met rondkomen dan hoog opgeleiden. In Achtkarspelen geeft 17,4 procent van de inwoners aan dat ze afgelopen 12 maanden moeite hebben gehad met rondkomen. In Tytsjerksteradiel ligt dit met 13,3 procent een stuk lager. De kans op schulden wordt groter naarmate inwoners langer moeite hebben met rondkomen. Het risico op schulden is daarmee in Achtkarspelen iets hoger dan in Tytsjerksteradiel. 17

18 3.3 Inzicht in schulden in Achtkarspelen Het aantal informatie-, advies- en hulpvragen schommelt in gemeente Achtkarspelen. Het aantal aanvragen neemt echter toe. Over het algemeen worden de aanvragen ook toegekend. In 2016 lag het aantal toegekende aanvragen op 68 en in 2018 ligt het aantal toegekende aanvragen op Toegekende aanvragen Advies- of hulpvraag Figuur 5. Aantal advies- en hulpvragen in Achtkarspelen. Bron: NVVK, bewerking Partoer. Schuldeisers De schulden lijken wel ingewikkelder te worden dan voorheen. Het aantal schuldeisers per schuldenaar neemt namelijk toe. In 2016 waren er gemiddeld 25 schuldeisers per schuldenaar en in 2018 is dit toegenomen tot 32. De vijf belangrijkste schuldeisers in 2018 zijn de Belastingdienst, De Friesland, Stichting Woningbouw Achtkarspelen (SWA), de gemeente Achtkarspelen en het Noordelijke Belastingkantoor. Diensten en producten Budgetbeheerrekening is een van de meest ingezette producten. Budgetbeheer is het beheersbaar maken van de financiële situatie en het voorkomen van nieuwe financiële problemen. Bij budgetbeheer wordt ervoor gezorgd dat betalingen tijdig worden gedaan en dat er geen betalingsachterstanden ontstaan. Budgetbeheerrekening is in 2018 ten opzichte van 2017 iets afgenomen. Het aantal stabilisatieovereenkomsten is sinds 2016 toegenomen. Tijdens een stabilisatieproces worden de inkomsten in evenwicht gebracht en gehouden. De inkomsten moeten in deze periode worden gemaximaliseerd en de uitgaven geminimaliseerd. Een regeling voor de Wet Schuldsanering Natuurlijk Persoon (WSNP) kan pas plaatsvinden als er via een minnelijk traject (een overeenkomst met schuldeisers) geen oplossing heeft plaatsgevonden. De WSNP verloopt via de rechtbank. Het gaat over problematische schulden die niet binnen een redelijk termijn zelf kunnen worden opgelost. In 2017 lag het aantal WSNP regelingen op 29 en in 2018 is dit iets gedaald naar

19 Budgetbeheerrekening Stabilisatieevereenkomst WSNP Figuur 6. Belangrijke diensten en producten die zijn afgegeven. Bron: NVVK, bewerking Partoer. Oplossen schulden Na een stabilisatiefase kan er een regeling worden getroffen voor het oplossen van de schulden. In 2017 is er sprake van een sterke toename van het aantal regelingen 5. Dit wordt veroorzaakt door het hoge aantal betalingsregelingen dat in dat jaar is uitgevoerd. In 2018 zijn uiteindelijk 89 inwoners schuldenvrij of hebben een finale kwijting gekregen. In 2017 lag dit op 56 inwoners Figuur 7. Aantal afgegeven schuldenregelingen. Bron: NVVK, bewerking Partoer. Korte omschrijving doelgroep Over het algemeen zijn het iets meer alleenstaande ouders die in de financiële problemen komen. Een groot deel (60%) ontvangt een uitkering en ontvangt het minimumloon of lager. Bij iets meer dan de helft (54%) wordt verwacht dat ze laaggeletterd zijn en bij 45 procent is waarschijnlijk sprake van een Licht Verstandelijke Beperking (LVB). 5 Volgens de gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel zijn 71 regelingen in 2017 voor inwoners van Achtkarspelen. Overige schuldenregelingen zouden voor Kollumerland c.a. zijn. Dit is echter niet te herleiden uit de bij Partoer aangeleverde cijfers. 19

20 3.4 Inzicht in schulden in Tytsjerksteradiel Beheer financiën Er kunnen een aantal trajecten worden ingezet om ervoor te zorgen dat de financiële situatie beheersbaar wordt en er geen (nieuwe) schulden ontstaan. Bij budgetbeheer komt het inkomen van een inwoner op een speciale rekening waar eerst de vaste lasten van worden betaald. Daarnaast worden alle rekeningen die bij een inwoner binnenkomen doorgestuurd en worden deze rekeningen ook voor een inwoner betaald van diezelfde rekening. Bij beheer vaste lasten worden enkel en alleen de vaste lasten voor een inwoner betaald. Budgethulp is ongeveer gelijk aan budgetbeheer, alleen wordt een inwoner meer betrokken, zodat er meer inzicht ontstaat in het uitgavenpatroon. Zowel budgetbeheer als beheer vaste lasten blijven redelijk gelijk door de jaren heen (meetmoment december). Budgethulp neemt iets af. Budgetcoaching kan naast budgetbeheer worden gegeven. Met budgetcoaching wordt geprobeerd om een inwoner te leren om zelf orde in de financiële situatie te krijgen en meer inzicht te geven in de geldstromen en het uitgiftepatroon. Op deze manier wordt geprobeerd om financiële problemen in de toekomst te voorkomen Budgetbeheer Beheer vaste lasten Budgethulp Budgetcoaching Figuur 8. Lopende trajecten in december van het desbetreffende jaar. Bron: Kredietbank Nederland, bewerking Partoer. Schuldregelingen Het aantal schuldregelingen in Tytsjerksteradiel is in de afgelopen drie jaar toegenomen. In januari 2016 zijn er 13 schuldregelingen getroffen en in december 2018 is dit toegenomen tot

21 jan-16 mrt-16 mei-16 jul-16 sep-16 nov-16 jan-17 mrt-17 mei-17 jul-17 sep-17 nov-17 jan-18 mrt-18 mei-18 jul-18 sep-18 nov Figuur 9. Ontwikkeling van het aantal schuldregelingen per maand in Tytsjerksteradiel. Bron: Kredietbank Nederland, bewerking Partoer. In 2018 is 82 procent van de schuldregelingen geslaagd en 18 procent is niet geslaagd. Uiteindelijk zijn er 13 inwoners waar de schuldeisers niet akkoord gaan met een minnelijke regeling. Voor deze 13 inwoners wordt een traject WSNP ingezet. 18% 82% Traject geslaagd Traject niet geslaagd Figuur 10. Aandeel geslaagde/niet geslaagde schuldregelingen. Bron: Kredietbank, bewerking Partoer. Korte omschrijving doelgroep Over het algemeen zijn er meer alleenstaanden die ondersteuning zoeken bij schulden; in de meeste gevallen zonder kinderen. Daarnaast is het aandeel mannen (67%) hoger dan het aandeel vrouwen (33%). De meesten hebben een minimumloon of lager. 21

22 Klantverhaal schuldhulpverlening gemeente Tytsjerksteradiel Toeleiding naar hulp en het traject Nadat er betalingsproblemen ontstonden bij de betaling van de huur is meneer via een signaal vanuit de woningcorporatie in gesprek gekomen met schuldhulpverlening van KBNL. Hierbij werd duidelijk dat de administratie niet op orde was en er geen goed overzicht kon worden gemaakt van de feitelijke situatie. Meneer is door schuldhulpverlening gewezen op de vrijwilligers van KEaRN die helpen bij thuisadministraties en schuldproblematiek. Met de hulp van een van deze vrijwilligers is in eerste instantie geholpen met het verkrijgen van overzicht en ordenen van de thuisadministratie. Vervolgens is opnieuw een startgesprek gevoerd met de medewerker van KBNL en is een traject opgestart. Grootte van de problematiek Met behulp van de vrijwilligers schuldhulpverlening is er voor meneer overzicht ontstaan in de problematiek. Een eerdere verslaving heeft ervoor gezorgd dat meneer werkloos is geraakt. Daarnaast heeft zijn relatie niet standgehouden. Meneer geeft nu zelf aan dat hij in die periode niet goed wist waar hij mee bezig was, en dat hij meerdere rekeningen niet meer betaalde. Ondertussen bleef hij wel, veelal op afbetaling, goederen aanschaffen. KBNL heeft met de verschillende schuldeisers een regeling kunnen treffen. Meneer is, onder begeleiding van KBNL, een schuldregeling aangegaan en kon daardoor o.a. blijven wonen in de betreffende huurwoning. Samenwerking Met hulp van de medewerker van KBNL en de vrijwilligers van KEaRN is ook het contact met het dorpenteam gelegd. Via deze weg is hard gewerkt aan re-integratie. In eerste instantie heeft meneer zelf vrijwilligerswerk gedaan, maar inmiddels is hij weer aan het werk. In die periode was er regelmatig afstemming tussen KBNL en de betreffende consulent van het dorpenteam. Het traject van coaching en budgetbeheer is op die manier vormgegeven. Nazorg In samenspraak met KBNL heeft meneer, nadat de schuldregeling was afgelopen, opnieuw samengewerkt met de betreffende vrijwilligers in het kader van nazorg. Hierbij waren de vrijwilligers een stok achter de deur, een vraagbaak voor meneer om op tijd de rekeningen te betalen en de thuisadministratie te ordenen. Resultaat van de hulpverlening De schulden van meneer waren met een regeling met de schuldeisers op te lossen. Er is voorkomen dat meneer in een uitzichtloze situatie zou komen. Uiteindelijk heeft meneer zelf de stappen gezet om weer betaald werk te doen. Meneer is blij met de inzet op meerdere fronten in het kader van schuldhulpverlening, al vond hij het niet leuk om in die periode niet geheel zelf de touwtjes in handen te hebben. Met het werk dat meneer nu doet, en de oplossing voor de schulden is zijn situatie nu wel weer stabiel. Hij heeft geen betalingsachterstanden meer, en probeert nu ook wat geld te sparen. Gesprek geleid en verwerkt door een medewerker van de gemeente Tytsjerksteradiel. 22

23 4 Groepsgesprekken Er heeft eerst één groepsgesprek in Achtkarspelen en daarna één groepsgesprek in Tytsjerksteradiel plaatsgevonden. 4.1 Werkwijze hulpverlening in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel Definitie van schuldhulpverlening Volgens betrokkenen in Achtkarspelen is er een verschil in schuldhulpverlening (hierna: SHV) en schulddienstverlening (hierna: SDV). SHV leidt mensen toe naar de SDV. Het verschil is dat de dienst mensen kan ontslaan zonder schulden en verder kan zonder zaken uit het verleden, maar de SHV leidt toe en lost schulden niet op. Het gaat ook om stabiliteit van uitgaven en niet alleen om het oplossen van schulden. KEaRN zit in de preventie; zij willen mensen zelfredzaamheid bieden. In dit geval gaat het om betalingsachterstanden en nog niet om schulden. KEaRN begeleidt en ondersteunt mensen één jaar. Volgens betrokkenen in Tytsjerksteradiel is SHV, ondersteuning bij de weg naar opheffing van schulden en het zorgen voor stabiliteit in leven en inkomen. Als een klant weer perspectief heeft krijgen klanten weer moed om verder te gaan, het gaat om gedragsverandering en dat is maatwerk. SHV moet ervoor zorgen dat klanten niet weer voor dezelfde situatie komen te staan, het tegengaan van recidive, het voorkomen van schulden. Soms moet er eerst orde op zaken worden gesteld, voordat er ruimte voor hulpverlening is. Bijvoorbeeld het gezamenlijk openen en ordenen van de post. Schulden komen nooit alleen! Toeleiding klanten In de gemeente Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel komen klanten bij KEaRN binnen via het gebiedsteam (hierna GT), het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB), De Friesland, werkgevers en de woningbouwcorporatie. Er is altijd toestemming van de betrokkene zelf. Als er meer problemen spelen worden klanten doorverwezen naar het GT. De AVG maakt het een en ander nog wel problematisch. Bij het GT Achtkarspelen komen klanten zelf en soms via een ander persoon die zich zorgen maakt om de persoon in kwestie. Klanten van Zuidweg & Partners (ondernemers en ex-ondernemers) hebben vaak hele hoge schulden en kloppen dan zelf aan bij Zuidweg & Partners (hierna Z&P). Soms komen klanten via het GT of worden ze terugverwezen naar het GT. Bij het GT Tytsjerksteradiel komen klanten via het netwerk van contactpersonen in de dorpen. De meeste aanmeldingen komen via het centrale aanmeldpunt en dan volgt er een huisbezoek. Klanten komen ook op het spreekuur, er is dan altijd even overleg met KBNL, omdat zij het budgetbeheer doen. Alle betrokkenen zijn het erover eens dat mensen heel laat om hulp vragen, ze proberen eerst zaken zelf op te lossen. Wij komen voor de ene vraag op huisbezoek maar zien hierbij ook dat er bijvoorbeeld veel ongeopende post ligt. Zo kunnen wij sneller aan vroegsignalering doen. Type klant Alle betrokkenen in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel zijn het erover eens dat alle type klanten voor SHV/SDV aankloppen. Wat volgens alle betrokkenen opvalt, is dat er steeds meer jongeren (tot 25/30 jaar) met schulden aankloppen. Er wordt veel en gemakkelijk geleased en dure telefoons gekocht door deze groep, het lenen gaat erg gemakkelijk. Dit zorgt volgens alle betrokkenen snel voor hoge schulden, tot in ieder geval zo n ,-. 23

24 Volgens betrokkenen in Tytsjerksteradiel is er veel jeugd die verdovende middelen gebruikt en geld nodig heeft voor deze verslaving. Ouders komen soms ten einde raad bij het dorpenteam. De verslaving is dan het ene probleem, de schuld is het andere. De hulpverlening is maatwerk, eerst zorgen dat de jongere ook geholpen wíl worden. Je mag hen laten weten dat ze mogen struikelen, maar dat er dan wel opvang is, dat ze niet losgelaten worden. Volgens betrokkenen is er een grote groep (ex-)ondernemers die door het UWV worden aangemoedigd om maar te gaan ondernemen. Echter, niet iedereen die handig is, is ook geschikt om ondernemer te zijn. Bij (ex-)ondernemers ziet men vaak dat schulden een uiting zijn van andere problemen, zoals verslaving. Er is steeds meer aandacht om ook die problematiek aan te pakken. Verder is er, volgens een aantal betrokkenen, nog te weinig aandacht voor klanten met een betalingsachterstand in vaste lasten. Preventie bij deze groep klanten is erg belangrijk en dit is nu nog een ondergeschoven kindje. Vormen van hulpverlening & doorverwijzing Schulddienstverlening in Achtkarspelen: schulddienstverleners pakken de schuldhulpverlening zelf op, er komt een vraag binnen en binnen twee weken is er een afspraak. De SDVer zorgt dat de papierwinkel op orde komt, soms duurt het (heel) lang om dit voor elkaar te krijgen. Het budget moet namelijk eerst goed in beeld zijn en daarin zoeken SDV-ers de samenwerking met andere partijen. Volgens betrokkenen krijgt de SDV-er eigenlijk altijd 95% van het totale budget/probleem boven tafel. Vervolgens wordt er een berekening gemaakt van wat iemand kan afdragen aan de schuldeisers. Er wordt dan ook een rentestop aangevraagd. Als de regeling eenmaal loopt is een klant binnen 36 maanden van de schuld af. Tegelijkertijd loopt het budgetbeheer door om de schulden niet te laten oplopen. Via het beheer verlopen ook de meeste contacten met de klant. Na 36 maanden is er met de klant overleg over wat de klant wil. Bijvoorbeeld het budgetbeheer aanhouden of niet, dit is echter allemaal vrijwillig. Wanneer via KEaRN, Amargi wordt ingezet, wordt er direct een vrijwilliger bij de klant gezocht. Volgens betrokkenen is het vraagafhankelijk, maar als het kan, dan gaat er meteen een vrijwilliger mee bij de intake. Dit in tegenstelling van wat, volgens betrokkenen, Humanitas doet. Humanitas hanteert een dubbele intake; eerst met Humanitas zelf en vervolgens met de vrijwilliger. Volgens de betrokkenen kost dit, onnodige, extra tijd. Betrokkenen in Achtkarspelen geven aan dat klanten in Tytsjerksteradiel na een traject nog een vrijwilliger krijgen toegewezen. Volgens deze betrokkenen gaat het met die klanten goed. Het is goed om mensen te blijven zien na het traject. Het zou mooi zijn als het bij een betalingsachterstand blijft en niet uitloopt op schuld. Schuldhulpverlening in Tytsjerksteradiel: vanuit KBNL is er een traject van maximaal zeven maanden om de gehele papierwinkel in kaart te brengen, tegelijkertijd of iets later in de periode van zeven maanden kan ook het budgetbeheer starten. Bij de crisisopvang in Burgum worden er wel Budget Advies Gesprekken gevoerd, maar wordt er geen product geleverd in verband met de relatief korte verblijfsduur in de crisisopvang. Volgens betrokkenen in Tytsjerksteradiel worden klanten snel doorverwezen naar KBNL, er is binnen drie weken na het eerste contact een afspraak gemaakt. Volgens betrokkenen is dit ook nodig, want als een klant hulp wil dan moet er ook meteen worden doorgepakt. Vanuit het GT wordt er incidenteel rechtstreeks gemeld aan Z&P. Echter deze klanten komen in de meeste gevallen rechtstreeks, uit zichzelf, bij Z&P. Ervaring van betrokkenen is dat een ondernemer het (de hulp/organisatie) zelf uitzoekt en gaat daarbij liever niet naar een gemeente. De klant moet namelijk ook voor andere zaken bij die gemeente zijn en dan voelt het vaak niet goed om hier ook heen te gaan voor schuldhulpverlening. 24

25 Klanten van Z&P worden volgens betrokkenen bij onderliggende problematiek bijvoorbeeld doorverwezen naar Verslavingszorg Noord Nederland (VNN), maar niet naar het GT. Volgens betrokkenen is het belangrijk om het GT bij de hulpverlening te betrekken. Er is vaak sprake van gedragsverandering op lange termijn. Het is dan volgens betrokkenen van belang dat er gemakkelijk iemand een vinger aan de pols houdt en ambulante hulp aanbiedt in het verlengde van een partij als KBNL en Z&P. Volgens betrokkenen wordt er in Achtkarspelen vanuit Amargi doorverwezen naar het GT en visa versa. Daarnaast kan de woningcorporatie een melding doen bij een betalingsachterstand van twee maanden van huurders. Ook andere schuldeisers mogen een melding doen, ontstaat er een match dan kan het GT op bezoek gaan bij deze klant. Dit mag zonder overleg of vooraankondiging bij de klant. Ervaring van de verschillende betrokkenen is dat er wel eens misbruik wordt gemaakt van deze mogelijkheid. Er wordt dan door een partij een melding van betalingsachterstand gedaan op de dag dat er door de klant een betaling moet worden gedaan. 4.2 Doelstellingen beleidsplannen In beide gemeenten is gevraagd naar hoe er wordt gewerkt aan de verschillende doelstellingen zoals beschreven in de beleidsplannen. Beide gemeenten hebben vier doelstellingen die (qua strekking) overeenkomen. De gemeente Achtkarspelen heeft als extra doelstelling het voorkomen van maatschappelijke kosten die uit schuldsituaties voortvloeien. Het ontstaan van schulden voorkomen Preventie Het echt voorkomen van schulden wordt volgens betrokkenen in Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel slechts gedaan door bijvoorbeeld een cursus Geld Telt of voorlichting op scholen. KEaRN maakt kinderen op basisscholen en het voortgezet onderwijs bekend met het omgaan met geld. In het beleidsplan van Tytsjerksteradiel staat genoemd dat KBNL lespakketten aanbieden aan de scholen in de gemeente. Tijdens het groepsgesprek in Tytsjerksteradiel was het bij de betrokkenen niet bekend of dit ook wordt gedaan. Door betrokkenen wordt vermoedt dat dit op dit moment, of de afgelopen jaren, niet wordt uitgevoerd. In het project over geld dat KEaRN op basisscholen uitvoert, worden ouders én kinderen betrokken. Organisaties moeten maatschappelijke verantwoordelijkheid pakken om samen te werken, zodat we kunnen voorkomen dat er schulden ontstaan. Vroegsignalering Volgens alle betrokkenen moet er meer worden gedaan aan informatievoorziening voor wat betreft vroegsignalering. Denk hierbij, volgens betrokkenen!, bijvoorbeeld aan een Geldgids 6 zoals verkrijgbaar is in de gemeente Achtkarspelen. Er moet ook extra aandacht zijn voor laaggeletterdheid, omdat dit een grote rol speelt bij schuldenproblematiek, aldus de betrokkenen. Bij het voorkomen van schulden zit echter ook een groot deel eigen verantwoordelijkheid, de gemeente kan informatie verstrekken en meer kan er eigenlijk niet worden gedaan, volgens de betrokkenen. Betrokkenen in de gemeente Tytsjerksteradiel geven aan dat men druk bezig is met vroegsignalering door werkgevers, woningbouwcorporaties en energieleveranciers. Wetgeving is hierin een struikelblok, het is nu nog lastig om de woningcorporatie mee te krijgen in het doorgeven van een betalingsachterstand. 6 Zie: 25