Werkstuk Levensbeschouwing Joden

Transcriptie

1 Werkstuk Levensbeschouwing Joden Werkstuk door een scholier 3802 woorden 20 maart keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inleiding Ons werkstuk gaat over de situatie in het Midden-Oosten. We bespreken de situatie door de jaren heen en met name de rol van Israël daarin. Onze hoofdvraag is dan ook: 'Kunnen de joden in een eigen staat leven?' Eerst zullen wij bekijken wat er is gebeurd, voordat Israël als staat werd gesticht, vervolgens bespreken we de jodenhaat en tenslotte vertellen we over de ontwikkelingen van Israël vanaf het ontstaan tot nu. We hopen dat u er van zult genieten! Hoofvraag : Kunnen de joden leven in een eigen staat? Deelvragen: *Hoe is de situatie in het Midden-Oosten ontstaan? *Hoe zijn de relaties onderling verlopen? *Welke invloed hadden de verdragen en oorlogen daarop? *Waar komt de Jodenhaat vandaan? Kunnen de Joden in een eigen staat leven? Het osmaanse of ottomaanse rijk was een groot rijk bestaande uit, onder andere, de Balkan en het Midden-Oosten. Het werd overheerst door de Turken. Islam was de staatsgodsdienst. Dit rijk heeft zich kunnen handhaven van 1300 tot Het was altijd een erg sterk rijk, totdat de economische problemen niet meer te verdragen waren en ook de militaire aanvallen van andere landen hen te veel werd. Na de Eerste Wereldoorlog ging het dan ook definitief ten onder. Alleen het Turkije van nu bleef nog in stand. Hoessein, nu koning van Saoedi-Arabië, toen sjarief van Mekka, hielp de Engelsen met een leger tegen de Turken. In ruil hiervoor zouden de Engelsen Hoessein helpen met één groot Arabisch rijk, waarvan Hoessein koning zou worden. De Engelsen kwamen die belofte echter niet na. Ze sloten één van de eerste verdragen met betrekking tot het Midden-Oosten in Dat was de Sykes-Picot-overeenkomst. Het was een geheime overeenkomst tussen Engeland en Frankrijk over de verdeling van Turkse bezettingen in het Midden-Oosten. In 1917 deed de Engelse minister van buitenlandse zaken, Balfour, de Joden een belofte. Hij beloofde de Joden een 'nationaal tehuis' in Palestina. De niet-joden mochten ook geen schade ondervinden. Wat er bedoel werd met 'nationaal tehuis' is niet echt duidelijk. Vermoedelijk moest het voor de Arabieren niet te schokkend overkomen. De arabieren waren hier niet blij mee. De zionistische beweging kocht grond van grootgrondbezitters zodat kleine boertjes zonder grond kwamen te zitten. Pagina 1 van 8

2 De Sykes-Picot-overeenkomst was voor de Arabieren onbekend. Echter, in 1920 kwamen de Arabieren er wel achter, dit was tijdens de Conferentie van San Remo in De Engelsen en de Fransen werden het helemaal eens over de verdeling van het Arabische rijk. Engeland kreeg Palestina en Irak. Syrië en Libanon waren voor Frankrijk. Deze ontdekking leidde tot opstanden en verzet. De Engelsen en Fransen probeerden in een goed daglicht te komen, wat niet lukte. De Arabieren waren niet blij met deze ontdekking en al helemaal niet met de Engelsen en Fransen die het Midden-Oosten even kwamen besturen. Toch voerde Engeland een paar belangrijke veranderingen in. In 1922 werd Trans-Jordanie van Palestina gescheiden. Nu is dat Jordanië. Dat was voor de Joden, zij konden dan in de rest van Palestina wonen. Maar de Palestijnse bleven gewoon in Palestina wonen. Na de Tweede Wereldoorlog lukte het de Engelsen en Fransen dus ook niet om op hun positie te blijven. Deze hele geschiedenis leidde ook tot een saamhorigheidsgevoel onder de Arabieren. In 1945 werd dan ook de Arabische Liga opgericht. Het doel van de Arabische Liga was onafhankelijkheid en eenheid van alle Arabische landen. De onafhankelijkheid is gelukt, maar de eenheid is een droom gebleven. De eenheid was eigenlijk best mogelijk, omdat de Arabieren zich steeds meer bewust werden van hun eigen cultuur en godsdienst. De grote haat voor Israël, die in 1948 in midden in het Midden-Oosten is gesticht, en de VS. was ook een deel van het saamhorigheidsgevoel, oftewel Arabisch nationalisme. Aan de andere kant, werden doordat de eigen cultuur en opvattingen steeds duidelijker werden, ook de verschillen steeds duidelijker. Toch is het idool Nasser gelukt om met Egypte en Syrië een eenheid te vormen, Verenigde Arabische Republiek (1958) Dit heeft echter maar drie jaar geduu0rd. Syrië voelde zich verdrukt door Egypte. Ook hier weer speelden de vele verschillen tussen de Arabische landen een rol. Toch bleef het saamhorigheidsgevoel in het Midden-Oosten stand. De eenheid is nooit werkelijkheid geworden. De grootste oorzaken waren de politiek, de economie en de godsdienst. Er zijn in het Midden- Oosten progressieve landen en conservatieve landen. De landen Syrië en Irak met Assad en Saddam Hoessein aan het hoofd zijn progressief. Zij willen van hun land moderne staten maken en doen alsof ze dienaren zijn van het volk. Maar eigenlijk zijn ze gewoon dictators. In de andere landen is dat meestal ook het geval, maar daar doen de leiders niet of ze democratisch zijn. De haat tussen de progressieve landen onderling en tussen de conservatieve landen en de progressieve landen is erg heftig. Dit komt omdat de leiders vaak schatrijk zijn en erg begerig. De hebzucht van de landen en de angst om minder macht te krijgen is dus een oorzaak. In de Arabische landen is een groot verschil tussen arm en rijk. In de meeste landen zijn de meeste mensen erg arm en een kleine groep schatrijk. Dit is ook het geval tussen de landen onderling. Dan is er nog het probleem op godsdienstig gebied. Er zijn gematigde en orthodoxen moslims. In het westen is dat probleem vaak kleiner, maar bij de Islam is dat een veel belangrijker probleem. Het westen houdt zich altijd erg bezig met de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. Dat heeft twee oorzaken. Namelijk de speciale band tussen Israël en het westen en met de oliereserves in het Midden- Oosten die noodzakelijk zijn om de Westerse economie draaiende te houden. De Verenigde Staten hadden aan de sjah, dat was de vorst van Iran, een goede bondgenoot. De Verenigde Staten leverde hem wapens en zo kon hij goed functioneren als politieagent in de Perzische Golf.. Het ging goed met Iran onder zijn bewind. Alleen onderdrukte hij alle tegenstand meedogenloos. In 1978 werd een opstand op touw gezet en in 1979 verloor hij de macht en kwam de streng islamitische Khomeiny aan de macht. Hij haatte de Pagina 2 van 8

3 Amerikanen. Hij riep alle minderheden op om zich bij hem aan te sluiten, zo werd hij een machtig man. Ook wilde hij de Islam weer in zijn waarde herstellen. Door die revolutie was er in Iran een erg chaotische situatie ontstaan. Dit en de macht en populariteit van Khomeiny waren de oorzak van de Eerste Golfoorlog. Saddam Hoessein, die dus progressief was en op rijkdom en macht uit was, vond dit een goede gelegenheid om Iran in te vallen. De landen die bang waren voor de macht van Khomeiny sloten zich bij Saddam Hoessein aan. Ook het Westen waren sloten zich daar bij aan, zij leverden wapens aan Saddam Hoessein. Het Westen was hier dus eigenlijk ook voor een deel uit eigenbelang bezig, want Khomeiny was een bedreiging voor hen. Ondanks de steun van andere landen lukte het Saddam Hoessein niet om de oorlog te winnen. Desondanks was zijn positie in het Midden-Oosten niet verzwakt. In 1989 stierf Khomeiny. Rafsjani volgde hem op. Door de Eerste Golfoorlog had Irak een groot verlies geleden. Om dit verlies weer te boven te komen, viel Saddam Hoessein Koeweit binnen. Koeweit was een erg rijk staatje. Saddam Hoessein dacht dat hij geen last zou hebben van de Amerikanen, omdat die hem in de Eerste Golfoorlog ook al gesteund hadden. Ook verwachtte hij geen tegenstand van andere landen in het Midden-Oosten, omdat die landen het rijke Koeweit zat waren. Dit viel vies tegen. De Amerikanen verzetten zich wel en ook de Arabische landen bevielen het niet wat Saddam Hoessein deed. President Bush kreeg een coalitie bijeen van 28 landen om Irak aan te vallen. Ook kreeg hij dit erdoor bij de Veiligheidsraad. In 1991 barstte operatie Desert Storm uit. Het betekende een nederlaag voor Saddam Hoessein. De buitenlandse troepen trokken zich zo snel mogelijk terug, in de veronderstelling dat Saddam Hoesseins laatste dagen waren geteld. Daarin hadden de Westerse landen zich vergist. Saddam Hoessein hield zich, dankzij zijn elitetroepen stand. De opstanden in Irak door minderheidsgroepen werden met geweld en zonder tegenstand uit het buitenland onderdrukt. De Tweede Golfoorlog ging voornamelijk om olie en niet om mensen en principes. Doordat het Westen en de VS niet ingegrepen hebben zit de VS nu met een probleem omtrent Saddam Hoessein. De VS verdenkt Saddam Hoessein ervan dat hij geheime en verboden wapens produceert. De VS wil daar nu onderzoek naar gaan doen, maar wordt steeds weer verhinderd. Waar komt de Jodenhaat vandaan? Een duidelijke oorzaak van de haat tegen het Joodse volk is helaas niet te vinden. Wel kan ik zeggen dat er belangrijke factoren meespeelden, die zeker grote invloed hadden op het ontstaan en het groeien van de jodenhaat. Om maar te beginnen bij het begin: Israël het uitverkoren volk van God. Israël was een volk met haar eigen geloof, overtuigingen en gebruiken. Net als ieder volk, maar toch een beetje anders. Het feit dat joden en moslims beiden er heilig van overtuigd zijn het enige juiste geloof te volgen, brengt al de nodige problemen met zich mee. Net als de joden beschouwden de moslims mensen met een andere overtuiging als heidenen. Het verschil met de joden is alleen dat de moslims de plicht hebben een heilige oorlog te voeren tegen de ongelovigen. Als een oorlog dus heilig wordt verklaard, is het volgens de moslims geen verkeerde oorlog, maar zelfs hun plicht. Tussen de Joden en de christen is het fout gegaan met de kruisiging van Jezus Christus. De christenen verweten de Joden dat ze Jezus Christus hebben gekruisigd. (terwijl Jezus zelf Jood was) Toch is dat standpunt tegenwoordig al bijna helemaal verworpen. Tussen de Joden en de christenen heeft eigenlijk Pagina 3 van 8

4 een soort opleving plaats gevonden. De relaties tussen deze twee zijn nu betrekkelijk goed. Dit komt natuurlijk ook, omdat ook in de Bijbel het Joodse volk het volk van God is en een belangrijke rol speelt. Ook Jezus Christus was immers een Jood. Het Joodse volk is dus altijd al een vreemd volk geweest in de ogen van haar omgeving. Ze was een volk met onbekende gewoonten en gebruiken. Voor de omliggende volken kan dit beangstigend werken. Een makkelijke manier om deze angst te laten verdwijnen is gewoon datgene wat de angst veroorzaakt wegstrepen of in dit geval onderdrukken en vervolgen. Bovendien waren de Joden altijd in minderheid wat ze een makkelijke prooi en tevens zondebok maakt. Ook waren de Joden vaak hoogopgeleid en rijk. Het vaak armere gewone volk zag dat dit vreemde volk veel verdiende en werd jaloers. Een vreemd geld wat hun geld voor de neus wegkaapte kon natuurlijk niet. Ze werden verdacht van allemaal smerige zaakjes om aan geld te komen. Maar de echte oorzaak was natuurlijk dat de Joden gewoon hard werkte en een goede opleiding hadden gevolgd. Joden leefden verspreid over de hele wereld ook in Europa. Ook hier was de angst voor hen, en jaloezie tegenover hun rijkdom. Deze angst werd verdrongen op verschillende manieren. Hier een paar voorbeelden: - In 1215 besliste de paus dat alle Joden een uiterlijk herkenningsteken moesten dragen. In de vorm van bijvoorbeeld een gele lap, of iets anders op de kleding. Een ander voorbeeld is de Jodenhoed. - Rond 1350 brak de pest uit in als gevolg hiervan nam de Jodenvervolging sterk toe. Men gaf hen de schuld, ook hier waren zij weer de zondebok. Een nieuw tijdperk brak aan toen de Franse Revolutie `vrijheid, gelijkheid, broederschap' bracht. Al ging het niet overal even snel, de gelijkheid van de Joden ten opzichte van de `gewone' burgers groeide. Maar toch was de Jodenhaat niet verdwenen. Naast de al bekende ontstond er een nieuwe rassenleer: het antisemitisme. Bovendien kwam het nationalisme overal opzetten. Extreem-nationalisme maakte de acceptatie van minderheidsgroepen onmogelijk. Sommige Joden probeerden zich aan te passen door hun nationaliteit op de achtergrond te stellen (assimilatie) In 1894 was er een antisemitische uitbarsting in Frankrijk. De Joodse kapitein Dreyfus werd beschuldigd van hoogverraad. Hij was onschuldig, maar was Jood. Al had hij zich wel geassimileerd met de samenleving. Hierdoor kwam men tot de conclusie dat assimilatie zeker geen oplossing was. Er waren ook Joden die in verzet kwamen tegen het antisemitisme. Het zionisme ontstond. Het zionisme streefde naar een eigen staat voor alle Joden. De Joden droomden van een terugkeer naar Palestina. De Joden kwamen oorspronkelijk uit Palestina en wilden daar graag naar terug. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam, maakt hij gretig gebruik van de oplevende Jodenhaat in Europa. Veel Joden hadden dat door en de immigratie naar Palestina nam toe. In Palestina was een burgeroorlog tussen de Arabieren en de Joden. In 1937 stelden de Engelsen een splitsing voor. Dat was het Plan Peel. De joden stemden er mee in, maar de Arabieren wezen het af. De haat voor de Joden groeide steeds harder en de Arabieren werden steeds meer pro-duits. Om dit te voorkomen voerden de Engelsen het Plan Peel niet in. Er werd ook een maximum gesteld voor het aantal Joden dat nog mocht emigreren. Dat was erg pijnlijk voor de Joden, omdat zij nu in Europa moest nemen, waar Hitler steeds meer macht. Hij maakte Pagina 4 van 8

5 van de Joden een zondebok en liet miljoenen joden vermoorden. Toen de Tweede Wereldoorlog was afgelopen hadden de meeste Joden hun buik vol van alle vervolgingen. Zij leefden verspreid over heel de wereld en wilden nu wel eens een eigen staat. In 1948 werd dan ook de staat Israël midden tussen de Arabische landen gesticht. Daar kwamen ze vandaan en daar lagen hun wortels. De Arabische landen waren helemaal niet blij met deze vreemde eend in de bijt. De Palestijnen werden verdreven uit Palestina en hadden nu een veel kleiner gebied om in te leven. Engeland kon de situatie nu niet meer aan en droeg Palestina over aan de VN. Toen de Engelsen echt weg waren werd de staat Israël uitgeroepen. De staat werd erkend door een groot aantal landen. Onmiddellijk werd Israël aangevallen door verschillende Arabische volken. De ondergang was nabij, maar toch hield Israël, wonder boven wonder stand. Israël werd een stuk groter dan de bedoeling van de VN was geweest. De Israëli 's hadden sterk opgetreden in de Onafhankelijkheidsoorlog. Omdat het westen Israël steunde, zagen de Arabieren Israël als een gevolg van hun ondergang tegenover het westen. De haat groeide en groeide. De spanningen namen toe. In 1951 sloot Egypte het Suezkanaal af, waardoor de havenplaats Eilat in Israël onbereikbaar was geworden. De spanningen liepen tussen Egypte en Israël liepen in de daaropvolgende vijf jaar steeds hoger op. Mede door de voortdurende aanvallen van Arabische landen op Israël. In 156 brak de oorlog rond het Suezkanaal uit. Israël veroverde de Sinai, als reactie op de Egyptische versterking aan de ingang van de Golf van Aqaba. In 1957 trok Israël zich weer terug, onder druk van de VN. In 1965 riep Nasser de Arabische liga bijeen en moedigde de Palestijnen aan om voortaan hun eigen belangen te behartigen. De PLO (Palestijnse bevrijdings organisatie) werd opgericht met Yasser Arafat als leider. De PLO werd lid van de Arabische Liga en de andere Arabische landen stonden achter hen. Als het op daden aankwam waren zij echter voorzichtiger. Ze waren bang dat de PLO een bedreiging zo vormen voor henzelf. In 1970 waren de verzetsgroepen zo machtig geworden, dat koning hoessein van Jordanië eenstaatsgreep vreesde. In 1970 en 1971 stuurde hij het leger op hen af om hen te verjagen. De PLO werd dus ook wel gebruikt door de Arabische Liga. In 1967 vielen Egypte, Jordanië en Syrië Israël aan. Israël won de zesdaagse oorlog verpletterend. Israël werd een stuk groter en had veel gebieden veroverd: de Sinai en de Gazastrook van Egypte. de Westbank en Oost-Jeruzalem van Jordanië de Golanhoogte van Syrië De haat en de drang tot verwoesting jegens de Israëli's werd alleen nog maar heftiger. Op de Joodse feestdag Jom Kippoer vielen Egypte en Syrië, gesteund door de Arabische Liga onverwacht Israël binnen. Zij wilden de in 1967 veroverde gebieden terug. Deze oorlog wordt de Jom Kippoer-oorlog genoemd. Ondanks de verrassing van de plotselinge aanval, hield Israël toch stand. Al was het wel een schok voor heel Israël. In 1973 gingen de Arabische landen over op een olieboycot van de landen die Israël tot nu toe gesteund hadden. Deze maatregel trof ook de VS en Nederland. Dit leidde tot de oliecrisis. In Nederland werden autoloze zondagen ingesteld. Het buitenland was en is gevoelig voor dit oliewapen en ging nu veel kritischer tegen Israël aankijken. Israël werd internationaal politiek geïsoleerd. Pagina 5 van 8

6 In 1977 bezocht de Egyptische president Sadat Israël en sprak de Knesseth (het Israëlische parlement) toe. Dit was de eerste stap op weg naar de vrede met Israël. Het jaar daarna werden dankzij de bemiddeling van president Carter van Amerika de Camp David-akkoorden gesloten. De Israëlische regering onder Begin heeft deze akkoorden uitgevoerd met betrekking tot Egypte. In 1982 werd de Sinai ontruimd en aan Egypte teruggegeven. De Palestijnen werden echter niet tegemoet gekomen. De Palestijnen wilden zelfbestuur op de Gaza-strook en op de westelijke jordaanoever, hier werd echter geen begin mee gemaakt. De PLO was het hier niet me eens en verzette zich steeds meer. Omdat de dreiging zo sterk werd vielen zij in 1982 Libanon binnen. Met de actie 'vrede voor Galilea' probeerden zij de PLO uit het zuiden van Libanon weg te drijven. Zo zou de bedreiging in het noorden van Israël minder worden. Bij deze aanval zijn er veel burger slachtoffers gevallen. Uiteindelijk na een paar manden strijd, moesten de PLO eenheden zich terugtrekken. Arafat verklaarde dat hij alle VN-resoluties zou aan-vaarden. De andere PLO-ers zagen dit als erkenning van de Israëlische staat en waren het daar absoluut niet mee eens. Later werd die erkenning toch weer ingetrokken. De oppositie in Israël groeide. Steeds meer Israëli waren voor 'Vrede nu' Deze bewegingen kregen steeds meer aanhang. Mensen waren de oorlog zat en wilden nu eindelijk dat het ophield. Syrië heeft erg veel invloed op Libanon. Uiteindelijk stuurden zij de terroristen en de haat aan. De PLO verzette zich door aanslagen te plegen. De PLO werd gezien als terreurbeweging, dus daar werd hard tegen opgetreden. Eind 1987 was er een opstand in de bezette gebieden. Het was de intifadah. De intifadah was geweldloos en straten werden geblokkeerd. Israël wist niet goed hoe ze hier mee om moest gaan. Er werd hard opgetreden ook tegen kinderen en bejaarden. De PLO veranderde van karakter. Ze gingen niet meer met geweld te werk, maar met niet-geweldadige opstanden. Toch lukte dit niet altijd, want er waren nog altijd mensen die wel met geweld verder wilden gaan. De PLO leed dus onder een zekere verdeeldheid. Maar ook in Israël was er een verdeeldheid, er waren en zijn nu nog steeds mensen die echt vrede willen. Ook zijn er mensen die kosten wat het kost toch al het grondgebied willen behouden. Onder het bewind van Yitzhak Rabin kwam er vaart in het vredesproces. In 1993 ondertekende Israël en de PLO een akkoord. Israël en de PLO erkennen elkaar nu. De Palestijnen hebben nu zelfbestuur op de Gazastrook en in het gebied rond Jericho op de Westbank. Echter, de tegenstanders bleven zich met geweld verzetten. Op 4 november 1995 werd Yithzak Rabin vermoord tijdens een vredesdemonstratie door rechts-orthodoxe jood. Iemand van zijn eigen volk dus. Dat betekende meteen het einde van het vredesproces. Netanyahu volgde hem op. Door hem blijft de vrede nog ver weg, want hij laat zich meer regeren door angst en bezit dan door de wens om vrede. Kunnen de Joden in een eigen staat leven? slotconclusie. Deze vraag is, ook nu nog, moeilijk te beantwoorden. Toch is 't het proberen waard. Wij denken dat de Joden er zeker recht op hebben, na al die jaren verdrukking, vervolging en haat. Ook zijn wij van mening dat Palestina de enige plaats is waar dat mogelijk is, omdat daar hun wortels liggen. Toch zullen ze zich iets aan moeten passen, omdat er ook nog niet-joden in dat gebied wonen. Geweld is in ieder geval geen oplossing. Onder Rabin ging het de goede kant op, het leek echt of de vrede nu echt zou komen. Nu Pagina 6 van 8

7 Netanyahu aan de macht is gaat het een stuk minder goed, omdat hij alleen naar de belangen van de orthodoxe joden luistert. Deze Joden willen alleen hun land terug wat ze vroeger hadden. Dat is niet meer mogelijk nu. Daarom zal er overlegd moeten worden. Alleen dan zullen de joden hun eigen staat kunnen behouden. Anders zal de ondergang niet ondenkbaar zijn. Wij denken dat de vrede met Netanyahu niet te realiseren valt, er moet dus een andere premier komen. Een andere premier die vóór vrede is. Alleen dan zullen de joden vredig in Israël blijven wonen. Mark Twain was een romanticus, in 1899 schreef hij: "Volgens de statistieken vormen de joden slechts 1 procent van de wereldbevolking. Dus zou je van de joden nauwelijks iets behoren te merken, gezien hungeringe aantal. En toch hoor je altijd en overal weer van hen. Hun positie is prominenter dan die van ieder ander volk en hun commerciële verrichtingen zijn veel en veel groter dan hun aantal doet vermoeden. Hun bijdragen aan de wereldliteratuur, de wetenschap, de kunst, de muziek m het bankwezen en de filosofie staan in geen enkele verhouding tot hun kleine aantal. Zij hebben zich op grandioze wijze weten te handhaven, vaak met de handen vastgebonden op de rug. Zij zouden er met recht trots op mogen zijn. De Egyptenaren, de Babyloniers en de Perzen kwamen naar voren, vervulden de planeet met hun invloed, maar kwijnden daarna weer weg in de absolute vergetelheid. De Grieken en Romeinen volgden en lieten op een geweldige manier van zich horen. Maar ook zij verdwenen. Andere volken traden naar voren en lieten hun licht schijnen, maar steeds weer doofde hun vlam en staan zij in de schemering of zijn zij geheel verdwenen. De Joden zijn van al deze volken getuige geweest, zij hebben zich gehandhaafd en zijn nog steeds degenen, die zij altijd zijn geweest. Zij vertonen geen enkel teken van verval, veroudering of verzwakking, geen vermindering van inzet, energie, intelligentie en wilskracht. Alle dingen zijn onsterfelijk, uitgezonderd het Joodse volk. Alle andere machten gaan voorbij, maar de Joden zijn blijven bestaan. Wat is toch het geheim van hun onsterfelijkheid? '' Bronvermelding Het Jodendom, ontstaan, ontwikkeling, verspreiding, invloeden Fernando Joannes, 1982 Het Palestijns Verzet ontstaan en ontwikkeling van de PLO en Israël 's invasie in Libanon Ghassan Kanafani reeks, no.6., 1979 Jodendom, een gelede levensbeschouwing Ab Caransa Veranderend zionisme Redactie: Hans de Bruijn Palestijns labyrint, achtergronden van de volksopstand M. van Leeuwen, Pagina 7 van 8

8 Memo, geschiedenis voor de bovenbouw Eindredactie: Hans Ulrich en Joop Heij, 1995 Palestijnen PALESTINA! Oscar van Alphen, 1982 De Bijbel "Het Boek" en de NBG -vertaling Pagina 8 van 8