Kennisdocument BIM bij Berkvens

Transcriptie

1 Kennisdocument BIM bij Berkvens BIM bij Berkvens: een case over deuren BERKVENS Maart 2015 Interviews met Frank Houben, Programmamanager BIM Opgesteld door: Edwin Vlems

2 Inhoud 1 WAT IS BIM? WAT KUN JE MET BIM? BIM IN OPKOMST BIM IN DE PRAKTIJK BIM MET KLEINE STAPJES WAAROM BIM-MEN MET BERKVENS? BIM: SOFTWARE EN OBJECTEN OBJECTENBIBLIOTHEEK BIM, REVIT EN FAMILIES BIM NU EN IN DE TOEKOMST OPEN BIM WELKE KANT GAAT BIM OP? Inleiding In dit kennisdocument BIM bij Berkvens delen wij onze visie en onze aanpak op het gebied van BIM graag met u. Dat er nog altijd veel vragen zijn rondom BIM is waarschijnlijk geen nieuws voor u. In dit document geven we antwoorden en oplossingen. We leggen u uit wat BIM is, hoe BIM er op dit moment uitziet en wat Berkvens voor u kan betekenen. Graag denken wij met u mee in oplossingen, zodat we de informatie die alle partijen nodig hebben en gebruiken in het hele BIM-proces, kunnen blijven verrijken. Mocht u met ons van gedachten willen wisselen of uw specifieke vraagstuk met ons willen bespreken dan kan dat. Graag zelfs! U kunt contact opnemen met Frank Houben, Programmamanager BIM. fhouben@berkvens.nl / tel: Of kijk op voor het laatste nieuws en de objectenbibliotheek. 1

3 Kennisdocument BIM bij Berkvens BIM bij Berkvens: een case over deuren Ik kan geen programma's leiden waar ik inhoudelijk niets van af weet, dus ik heb me flink in BIM verdiept. Frank Houben is de Programmamanager BIM bij deurenfabrikant Berkvens, en weet inderdaad veel van BIM merk ik. En deuren zijn ideaal om een onderwerp dat af en toe best ingewikkeld wordt uit te leggen, zo merk ik ook. In een uitgebreid interview heeft hij me alles geleerd over BIM en die kennis deel ik hier, opgesplitst in vier onderdelen: 1 Wat is BIM? 2 BIM in de praktijk (van Berkvens) 3 Software en objecten 4 BIM nu en in de toekomst 1 Wat is BIM? "Er zijn nog altijd meer vragen dan antwoorden over BIM. Maar werkwijzen beginnen zich gelukkig steeds meer af te tekenen." BIM staat voor Building Information Modelling blijkbaar, en de volgende definitie dekt grotendeels de lading: BIM is een methodiek waarbij men zorg draagt dat alle relevante informatie gedurende de hele levenscyclus van het bouwwerk wordt opgeslagen, gebruikt en beheerd, ondersteund door een digitaal (3D) gebouwmodel. Alle partijen die bij het bouwproces betrokken zijn, werken met dezelfde informatie en zien dus van elkaar wat er gebeurt. De informatie is dan ook continu beschikbaar en altijd actueel. [debimspecialist] Volgens Frank denken veel mensen dat het alleen om 3D-modelleren gaat: Het gaat niet alleen om het 3D-model van het gebouw, maar veel meer nog om de samenwerking tussen partijen. Kennis delen, openheid en dergelijke zijn veel belangrijker in BIM-land. Het gaat vooral om het proces om het model heen. Het loopt zelfs door tot en met de ontmanteling van het gebouw, bijvoorbeeld zodat je kunt zien hoeveel staal er in zit. En BIM heeft veel voordelen: Alle partijen werken met dezelfde informatie, en zien dus wat er gebeurt. Als wij een deur in de software verplaatsen, verplaatst de sparing mee. Dit is belangrijke informatie voor de wandenbouwer. De informatie hangt in de cloud en iedere ketenpartner kan erbij. Wij hebben bijvoorbeeld een deurenmodel in het 3D-model gebracht en de wandenbouwer een wandenmodel, en die moeten op elkaar worden aangesloten. Het is vooral de werkmethodiek die het complex maakt: wie doet wat wanneer. En dat is wat zich nog verder moet ontwikkelen. 2

4 1.1 Wat kun je met BIM? BIM kost wat inspanningen, maar het levert ook heel veel op. Bij deze een overzichtje van de mogelijkheden: Visualisaties (animaties, impressies): Dat is die 3D-tekening waar iedereen bij BIM aan denkt. Clash controle (detecteren van ontwerpfouten, digitale prototyping): Met BIM kun je heel veel fouten al van tevoren voorkomen, bijvoorbeeld een tillift die door een kozijn moet en dan natuurlijk wel door het midden van het kozijn. Of denk aan leidingen die door een deur gaan, en zo 'clashen'. Als je dat in het werk moet herstellen houdt het de bouw op en heb je faalkosten, met 'clash control' kun je veel van dit soort fouten voorkomen. 4D (integratie met constructieplanning): BIM is niet alleen 3D, maar ook met tijd en planning te combineren, dan wordt het 4D. Je kunt dan zelfs een animatie van het bouwproces in de tijd maken. Maar qua 4D zijn we nog niet zo ver. 5D (ook kosten): Als je er kosten aan hangt ben je met 5D bezig. Maar met die transparantie hebben veel partijen moeite: Ja maar dan gaan mensen shoppen naar de goedkoopste. Je moet dan van je eigen kracht uitgaan vind ik en niet bang zijn om informatie beschikbaar te stellen. Wat wij bij Berkvens willen zijn is 'integraal de goedkoopste', in onze missie komt dat ook terug. En hoe vertaalt zich dat naar de praktijk? Het moet op de bouwplaats feilloos lopen, we willen de goedkoopste zijn in de totaaloplossing inclusief logistiek, montage en kennis. BIM is daar een belangrijk puzzelstuk in. Dat het inzicht dat we geven in de kosten van die deur kan betekenen dat we op het eerste gezicht iets duurder lijken, het zij zo. Zolang we in de praktijk maar blijven bewijzen, dat de klant integraal gezien met Berkvens het beste af is. Analyse (brandveiligheid, energieprestatie, duurzaamheid etc.): Met BIM kun je ook snel een analyse doen, of het ontwerp bijvoorbeeld aan voorwaarden uit het bouwbesluit voldoet. Gebouwenonderhoud/-beheer: Een BIM-model is ook goed te gebruiken door gebouwbeheerders zodra het pand is opgeleverd: Wanneer zijn de W- of E-installaties aan onderhoud toe, hoeveel m 2 schilderwerk heb ik uit te besteden of welke type slot moet ik bijbestellen? Consistente 2D/3D tekeningen: Het voordeel van een centraal model in de cloud is dat de ervan afgeleide tekeningen actueel en consistent zijn, er gaan niet allerlei versies rond. Hoeveelhedenextractie: Het is voor jou als leverancier belangrijk om hoeveelheden te weten natuurlijk, hoeveel deuren zitten er in het gebouw per type bijvoorbeeld. Je kunt alle informatie uit het model onttrekken, bijvoorbeeld om offertes te maken. Een hoop voordelen dus. Maar volgens Frank is het idee achter BIM helemaal niet zo nieuw. 3

5 1.2 BIM in opkomst BIM is echt de laatste tijd in zwang geraakt. Maar eigenlijk is het niets nieuws onder de zon. Toen ik ruim 20 jaar geleden mijn opleiding als werktuigbouwkundige volgde, werkte ik al met CADtekeningen waar je standaard tekeningen van onderdelen in importeerde. De mogelijkheden waren er toen dus al, maar de bouw loopt van nature niet voorop in nieuwe ontwikkelingen. Het is jaren goed gegaan, maar door de crisis zijn we na gaan denken over lean samenwerking in de keten. En BIM is een vorm van samenwerking, een goed hulpmiddel in elk geval. Is BIM in alle bouwdisciplines al bekend? Als je algemeen kijkt naar BIM is de ruwbouw verder dan de afbouw. Het zijn vooral installateurs, constructeurs, leidingwerkers etc. omdat de faalkosten daar het hoogst zijn vanwege alle 'clashes'. Een deur is op het eerste gezicht misschien minder spannend, maar ook in de afbouw liggen er voor BIM een hoop kansen. Samengevat zou je kunnen zeggen dat BIM veel meer is dan wat mensen denken: BIM is inderdaad méér dan een 3D-pakketje kopen en iemand op cursus sturen. 2 BIM in de praktijk Hoe gaat Berkvens in de praktijk met BIM om? We zijn alle BIM-projecten met open vizier ingegaan: samen aan de gang gaan en leren. Ook hier gaat het om continu verbeteren. We hebben op dit moment een stuk of 10 grotere BIM-projecten lopen, het loopt nog zeker geen storm. Maar we kunnen zo wel stap voor stap ervaring opdoen. Kun je een voorbeeld noemen? Een mooi voorbeeld van een BIM-project waar we in meedoen is het Providentia-project in Sterksel dat we met aannemer Huybregts Relou doen. Dat is een aannemer die serieus wil investeren in BIM en in dit project de daad bij het woord voegt, samen met al haar co-makers. Een betere manier om BIM handen en voeten te geven bestaat er volgens Frank niet. Onderstaande afbeeldingen geven een indruk van het project in BIM. 4

6 2.1 BIM met kleine stapjes Berkvens heeft vooral goed over BIM nagedacht: "We merken dat leveranciers gewoon snel wat modelletjes online zetten, maar wij hebben eerst gekeken wat BIM kan opleveren en ons ervan verzekerd dat onze input beantwoordt aan de vraag van architecten, modelleurs en aannemers. Want die vraag verschilt enorm hebben we inmiddels ontdekt, verschillende partijen hebben verschillende wensen. En hoe hebben jullie het tot nu toe gecommuniceerd? We hebben het organisatorisch best wel goed op orde vind ik, maar we hebben het nog veel te weinig gedeeld. Mensen weten nog onvoldoende wat wij weten of kunnen of doen. We hebben best veel partners opgezocht om over onze visie te sparren: hoe ziet men BIM, wat verwacht men van een deurenfabrikant. De inzichten die dit opgeleverd heeft, hebben de BIMWijzer, zoals we die momenteel op onze site hebben staan (bim.berkvens.nl), voor een groot deel gevormd. Berkvens zet vol in op BIM blijkbaar: Vroeger kregen we bij wijze van spreken een schoenendoos met tekeningen en bestekken erin onder het motto 'zoek het maar uit', maar BIM is eigenlijk een digitale variant van deze schoenendoos: Hier, maak maar een offerte. Echter door goede afspraken te maken over de werkwijze en de informatie-overdracht, biedt BIM de mogelijkheid om te voorkomen dat werk over de schutting wordt gegooid. En waar staan jullie BIM-bestanden? Naast de BIMWijzer staan we inmiddels ook op portalen van derden zoals BIMregister of SBRCURnet. Het gaat daarbij om doorverwijzingen naar de site met onze BIMWijzer, het zijn geen kopieën van onze bestanden. Dat is belangrijk omdat anders bij updates van onze bestanden het onderhoud onbeheersbaar dreigt te worden. 5

7 2.2 Waarom BIM-men met Berkvens? Berkvens heeft een 11-tal redenen geformuleerd voor partijen om samen met Berkvens te BIM-men, zie het plaatje voor het overzicht. Hieronder worden enkele redenen toegelicht: Gemak: Je krijgt kant en klare, correcte 3D-modellen, bijv. met de juiste sparingsmaat. Informatie: Het model bevat alle gekoppelde productkenmerken, gedurende het bouwproces te verrijken. Lean (hergebruik van informatie in de keten): De gekoppelde informatie wordt in het vervolgproces hergebruikt, bijv. voor de aansturing van machines. Keuze: wil je bijvoorbeeld de deur wall based of vrij plaatsbaar in het systeem? Wall based betekent dat de sparing automatisch wordt berekend aan de hand van de deurafmetingen. Bij 'vrij plaatsbaar' moet je met de hand de sparing modelleren, met het risico op een eventuele 'clash'. Het is wel de bedoeling dat BIM ook echt het handwerk vermindert: Wat we niet willen is Hollywood-BIM, BIM voor de schijn: je vraagt de klant informatie in te geven over welke deur hij of zij wil, maar gaat vervolgens al die informatie uitprinten en met de hand in je systeem invoeren. Terwijl je het eigenlijk integraal door moet laten lopen, je laat de voordelen anders liggen en slaat dan de plank voor wat betreft BIM volledig mis. 6

8 3. BIM: Software en objecten Er zijn verschillende standaarden en bestandstypes in BIM, hoe gaat Berkvens daarmee om? We gaan uiteindelijk voor Open BIM oftewel uitwisseling van informatie via.ifc-bestanden. We willen namelijk niet afhankelijk zijn van de software die bij onze klant gebruikt wordt. Onze klanten werken immers met verschillende pakketten: veel partijen vooral aannemers- werken met Revit, terwijl anderen weer werken met pakketten als bijvoorbeeld ArchiCAD. En hoe gaan jullie daarmee om? Wij willen dus uiteindelijk gaan werken volgens Open BIM, maar in eerste instantie richten we ons voornamelijk op Revit gebruikers. We hebben op onze site een BIM-wijzer (bim.berkvens.nl) met een bibliotheek bestaande uit Revit objecten van onze producten. Zodra een architect of modelleur een deurmodel wil hebben kan deze eenvoudig gedownload worden; Zelf modelleren is dus niet meer nodig. In onze BIM-wijzer staat verder nog interessante informatie voor de gebruikers van onze objecten zoals handige instructiefilmpjes en antwoorden op de meest gestelde vragen. En hoe houden jullie de bestanden klein voor de verschillende marktpartijen? Onze deuren zijn zogenaamde geparametriseerde objecten : voor alle verschillende afmetingen gebruiken we maar één model. Als we voor elke afmeting een apart model moeten maken krijgen we veel te veel objecten. De bestanden zelf houden we beperkt door ze slim te modelleren, bijvoorbeeld door overbodig detail zoals afrondingen weg te laten. En hoe kom je tegemoet aan vragen uit de praktijk van niet-revit gebruikers? Af en toe vragen mensen of we de modellen ook in ArchiCAD kunnen importeren. Dat kan dan weer via de open standaard.ifc. Maar.ifc is op vlak van parametrisering nog niet zo ver, oftewel kun je een deur niet van afmeting veranderen. Als een ArchiCAD gebruiker nu vraagt om een deurmodel van ons, exporteren we de afmetingen die hij of zij wil uit Revit naar een.ifc-bestand, en dat kunnen ze dan weer in ArchiCAD importeren. In de praktijk werkt dat goed. 3.1 Objectenbibliotheek Gebruikers kunnen dus terecht op jullie site voor het downloaden van objecten van jullie producten? Klopt, we bieden onze objecten aan via de BIMWijzer op onze eigen site en niet via bibliotheken van derden. De gebruiker is daarmee verzekerd van de meest up-to-date bestanden. Dat geldt overigens ook voor gebruikers die via externe portalen als BIMRegister of SBRCUR doorverwezen worden naar onze bibliotheek. Overigens, niet alle producten hebben we als BIM-object beschikbaar. We hebben de regel aangehouden. Afhankelijk van de vraag naar ontbrekende objecten, wordt de bibliotheek in de loop der tijd verder uitgebreid 7

9 Hoe is de bibliotheek ontvangen in de markt? Over het algemeen goed. Er wordt driftig gedownload en al vele bestanden hebben inmiddels hun weg gevonden in diverse mooie projecten. Wel zien we dat m.n. architecten zich nog niet altijd willen binden aan een leverancier door toepassing van leverancier specifieke modellen. Daar proeven we dan de behoefte aan generieke objecten, waar nog geen leverancier aan gekoppeld is. Maar tot nu toe is er nog geen breed toegepaste open source objectenbibliotheek voor deuren. En in de praktijk is dat vaak ook geen probleem: Bij de bouwvorm 'design and build' wordt de architect door de aannemer ingeschakeld (en niet zoals gebruikelijk door de opdrachtgever) en die heeft vaak al een voorkeur voor een deurenleverancier. Dan ligt het voor de hand dat de architect gebruik maakt van onze bibliotheek. Hoe gaan jullie om met de Revit-standaard? Mensen kunnen modellen bij ons downloaden en importeren in Revit. Zodra een modelleur precies in Revit heeft ingevuld wat hij wil hebben qua bijvoorbeeld brandwerendheid, kan hij een.rfa bestand opslaan en naar ons sturen. Ze kunnen ook alles wat met deuren te maken heeft exporteren als.ifc en naar ons sturen, in onze BIMWijzer staat precies hoe ze dat moeten doen. En aan de hand van een.ifc-bestand kunnen wij een controle doen op de kwaliteit en vervolgens een offerte uitbrengen. Gaat dat helemaal automatisch? Nee, nu moeten we veel nog met de hand doen, maar straks willen we het.ifc-bestand rechtstreeks in ons ERP-systeem importeren zodat de opdrachten meteen in de fabriek eruit rollen. 3.2 BIM, Revit en families Mensen die in een programma als Revit werken met jullie deurmodellen hebben natuurlijk enorm veel mogelijkheden om uit te kiezen. Hoe ga je om met die veelheid? In Revit worden alle modellen van onderdelen als deuren ingedeeld in zogenaamde families. Dat is een verwarrende term, want een family in Revit is geen familie met opa en oma en mama en papa, maar een soort basisfamilielid dat je op veel manieren kunt aanpassen. Een familie kan bij ons bijvoorbeeld de enkeldeur zijn, of een dubbeldeur. Voor de beheersbaarheid zou je een 'superfamilie' willen maar dan wordt het bestand te groot, je moet daar een logische indeling van maken. En hoe werken die families samen in een BIM-model? Dat gebeurt met nesting, je kunt een deur nesten in een kozijn, en bijvoorbeeld hang- en sluitwerk nesten in de deur. Het nesten helpt het modulair werken, daardoor heb je minder deurfamilies nodig zeg maar. De family 'enkeldeur' kun je weer aanpassen door er bijvoorbeeld een deur met glasopening van te maken, of de afmetingen aan te passen. 8

10 4 BIM nu en in de toekomst Wat zijn de verdere plannen van Berkvens op het gebied van BIM? Wij zijn op BIM-vlak op zoek naar de samenwerking met de klant, om samen in de praktijk handen en voeten te geven aan BIM. Soms worden we gevraagd, maar vaak zijn we pro-actief en dat wordt over het algemeen zeer gewaardeerd. Iedereen is het wiel opnieuw aan het uitvinden en dan vindt men het fijn als er een partij is die daar al stappen in heeft gezet. Onze visie op BIM is ook onderdeel van de visie van Berkvens op werkmethodiek (zie afbeelding). Hoe integreren jullie BIM dan in jullie aanpak? Dat hangt samen met de LOD, wat staat voor level of development, oftewel het detail van het ontwerp. LOD100 is het laagste niveau -oftewel structuurontwerp- en het loopt door tot het meest gedetailleerde niveau LOD500, waarin voor sommige bouwdelen bijvoorbeeld ook de schroeven en bouten ingetekend zijn. 4.1 Open BIM De BIM visie van Berkvens is gebaseerd op OpenBIM: Projectdeelnemers zijn vrij in hun keuze voor software, uitwisseling van informatie vindt plaats via het bestandsformaat IFC (of via native bestandsformaat, wanneer partijen over dezelfde software beschikken). 9

11 1. Selectie uit objectenbibliotheek Berkvens stelt een groot deel van haar productassortiment beschikbaar in de vorm van BIM-objecten, onderdeel uitmakend van onze BIM-bibliotheek. Het betreft voornamelijk complete elementen (combinaties deur + kozijn + hang- & sluitwerk) als totaaloplossingen voor de binnendeursparing. De objecten zijn beschikbaar in native format, oftewel het formaat van de CAD-applicatie, zoals in gebruik bij architecten, modelleurs en aannemers. De bibliotheek wordt stapsgewijs opgebouwd, in eerste instantie voor Revit-gebruikers. De gebruiker selecteert in de bibliotheek de van toepassing zijnde objecten en plaatst deze in het eigen project (1). 2. Objectinformatie verrijken Vervolgens wordt gedurende het ontwerpproces de objectinformatie verrijkt door het vullen van de parameters (2). Daar waar de behoefte bestaat, kan hierbij uiteraard een beroep gedaan worden op de productexpertise van onze specialisten. 3. IFC-bestand exporteren Het model is compleet zodra de informatie op LOD350-niveau is gebracht, zowel voor wat betreft geometrie als locaties als parameterwaardes. Daarmee is het model klaar om een IFC2x3 export te maken, die vervolgens naar Berkvens gestuurd wordt (3). 4. Terugkoppeling Op basis van dit IFC-bestand, toetst Berkvens de objectinformatie op juist- en compleetheid en vindt engineering van de producten plaats. Als de toetsing daar aanleiding toe geeft, volgt terugkoppeling vanuit Berkvens, op basis waarvan de gebruiker aanpassingen doorvoert in het ontwerpmodel (4). Hiermee bevat de bron altijd de actuele informatie, waardoor een juiste afstemming op andere bouwdelen geborgd is. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de sparingafmetingen in de wand. 5 en 6: Productie en oplevering Berkvens zet vervolgens de informatie uit de IFC-export om in een formaat dat geschikt is voor de uitvoering (LOD400). Hierdoor wordt het product geproduceerd en uiteindelijk opgeleverd (5 resp. 6), dat correspondeert met het product zoals gespecificeerd in het BIM. We spreken dan ook over een as-built situatie. 7. Koppelen van informatie as-built Door relevante informatie te koppelen (denk hierbij aan garantietermijnen, onderhoudsinstructies, producteigenschappen ed.) bevat het BIM-object informatie waarop een beroep gedaan kan worden in de gebruiksfase van het bouwwerk (LOD500). De wijze van koppelen van deze informatie aan het as-built model is op dit moment nog volop in onderzoek (7). In deze visie vormt BIM bij uitstek een middel om lean samen te werken: Elk gegeven, bijvoorbeeld deurbreedte, wordt slechts één keer in het proces vastgelegd en vervolgens in het verdere traject hergebruikt. Naast een hogere efficiency resulteert dit in een lagere foutkans en kortere doorlooptijd. Daarnaast is helder wie verantwoordelijk is voor wat. 10

12 4.1 Welke kant gaat BIM op? Frank ziet een aantal ontwikkelingen die van invloed zijn op BIM: Er is een tendens dat aannemers de werkvoorbereiding steeds meer bij hun co-makers willen onderbrengen: De aannemer is steeds meer een regisseur aan het worden. En dat is voor ons een kans, anders zijn we alleen maar een plankenleverancier als het ware. Wij mogen het uitzoekwerk doen, en daarmee onze expertise inbrengen. De leverancier krijgt BIM aangeleverd om daar de benodigde informatie uit te halen en aan toe te voegen: Je krijgt toegang tot een model van de aannemer waar je informatie aan toe mag voegen of uit mag halen. Steeds meer modulaire oplossingen: Er zijn steeds meer modulaire oplossingen: veel aannemers werken tegenwoordig met een basiswoning, referentiewoning of conceptwoning die ze maar één keer hoeven te engineeren maar wel met ingebouwde flexibiliteit. Ook hier weer het streven naar gestandaardiseerde modulaire oplossingen, om niet telkens het wiel opnieuw uit te vinden. En BIM is daar een handig instrument voor. De aannemer wil expertise bij de leverancier houden: Dat heeft te maken met de eerder genoemde ontwikkeling dat de aannemer steeds meer regisseur wil worden. BIM biedt kansen om eerder in beeld te zijn: We willen veel eerder in het bouwproces aan tafel zitten. Zonder BIM wordt je vaak te laat ingeschakeld, bijvoorbeeld als het kozijn er al staat. Wij willen in de ontwerpfase al aan tafel zitten, zodat we onze expertise in kunnen zetten op bijvoorbeeld het gebied van geluidwerendheid of brandwerendheid. Dit alles om faalkosten later te voorkomen, daarvoor biedt BIM echt kansen. Frank vat het geheel samen in de volgende punten als het gaat om de toekomst van BIM: Samenwerking gaat veranderen Processen en werkwijzen gaan veranderen Taken en verantwoordelijkheden gaan veranderen Hulpmiddelen (software) gaan veranderen En wat betekent het voor Berkvens? Ook wij moeten veranderen. We moeten straks de werkvoorbereider bijvoorbeeld ook met de BIM-software laten werken, dus niet alleen de CADmodelleur. En we moeten de software goed integreren met ons eigen ERP-systeem. Wat we zien is dat BIM-projecten ons nu nog veel handmatig werk opleveren, maar uiteindelijk moeten we op een hoger efficiencyniveau terechtkomen. De modellen die we delen met anderen bevatten bijvoorbeeld informatie die ons eigen ERP nodig heeft om het juiste product te kunnen maken. Als je er zo mee werkt ben je pas efficiënt bezig. BIM is dus méér dan 3D-modelleren zou je samenvattend kunnen zeggen: BIM is een andere vorm van samenwerken inderdaad. Een transparante vorm, en dat is even wennen. Maar alle signalen zijn positief. Ik ben ervan overtuigd dat BIM de bouw uiteindelijk enorm vooruit gaat helpen 11