Gepast omgaan met vermoeden, informatie of vaststellingen van seksueel misbruik binnen voorzieningen VAPH Een verkenning van de juridische aspecten

Transcriptie

1 Gepast omgaan met vermoeden, informatie of vaststellingen van seksueel misbruik binnen voorzieningen VAPH Een verkenning van de juridische aspecten Aanleiding tot deze tekst is de Kenniskring rond seksueel grensoverschrijdend gedrag die binnen het SEN werd opgestart. Uit een eerste gesprek bleek de nood te bestaan om rond de juridische aspecten aangaande melding van seksueel misbruik stil te staan. Deze tekst pretendeert niet om sluitende juridische adviezen te verstrekken, maar hoopt een aantal begrippen, procedures, do s en don ts te verwoorden waarrond natuurlijk nog gesprek en discussie mogelijk is. Als we over beroepsgeheim, meldplicht, spreekrecht, spreekplicht, discretie en dergelijke binnen de hulpverlening spreken, dan kunnen we niet omheen prof. Johan Put, werkzaam aan de faculteit rechtsgeleerdheid van de KUL. Deze specialist in de materie schreef oa. een leidraad voor verantwoordelijken Praktische handvatten ten behoeve van vrijwilligers in de welzijnszorg (februari 2009). Hoewel de tekst gaat over vrijwilligers, wordt heel wat duidelijk gemaakt over de beroepskracht en hoe die met beroepsgeheim en dergelijke moet omgaan. Daarnaast heb ik ook de aanbevelingen van de Commissie Seksueel Misbruik geraadpleegd en gebruik ik nog andere teksten waarnaar gepast verwezen wordt.(zie literatuurlijst) DEEL I ENKELE CENTRALE BEGRIPPEN Discretieplicht Discretieplicht vormt de verplichting om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens vrij te geven aan anderen dan diegenen die gerechtigd zijn er kennis van te nemen (Van der Straete, Put, 2005, p. 82). Vertrouwelijke informatie kan dus meegedeeld worden aan collega s en oversten. Het grootste verschil met het beroepsgeheim is dat discretieplicht in de eerste plaats is ingesteld in het belang van de organisatie waarvoor de vrijwilliger werkt. De essentie van discretieplicht is dat je de informatie niet ten persoonlijke titel krijgt. Dit betekent dat als je persoonlijke aangelegenheden te weten komt, dit in naam is van de dienst waarvoor je werkt en dus buiten elke vertrouwensrelatie om (Van der Straete, Put, 2005, p ). Op de schending van de discretieplicht staan geen strafsancties. Beroepsgeheim Art 458 van het Strafwetboek Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij in rechte geroepen worden om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht de geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met een geldboete van honderd euro tot vijfhonderd euro. Pagina 1 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

2 Achtergrondinformatie Het strafrechtelijk gesanctioneerd beroepsgeheim heeft twee belangen: een maatschappelijk en een individueel belang. Het individuele belang speelt in de relatie tussen de hulp- of dienstverlener en diegene die zich tot hem wendt. Een patiënt, cliënt of eender welke persoon die zich tot een hulp- of dienstverlener wendt en wordt genoodzaakt om deze in vertrouwen te nemen, moet er kunnen van uitgaan dat deze informatie geheim blijft. In het kader van een goede doelmatige en geloofwaardige gezondheids- en welzijnszorg is het noodzakelijk dat de hele gemeenschap erop kan vertrouwen dat hulpverleners uit alle sectoren de hun toevertrouwde informatie bewaren. Dit is het maatschappelijk belang. (Van der Straete, Put, 2005, p ) Wat valt onder het beroepsgeheim? De term toevertrouwen mag niet letterlijk worden genomen. De geheimhoudingsplicht slaat immers niet alleen op hetgeen uitdrukkelijk werd meegedeeld, maar op alle vertrouwelijke informatie die de vrijwilliger heeft vernomen. Het gaat dus ook om informatie die de vrijwilliger zelf vaststelt, verneemt van anderen of uit het dossier haalt. Ook informatie uit een gesprek met familieleden of anderen uit de leefomgeving hoort hierbij (Van der Straete, Put, 2005, p ). Schending van het beroepsgeheim Er is sprake van schending van het beroepsgeheim, wanneer de informatie opzettelijk bekend gemaakt wordt aan één of meerdere derden. Onder bekendmaken wordt het meedelen van een geheim aan één of meerdere personen verstaan. De manier waarop dit gebeurt speelt geen rol. Het kan gaan om een mondelinge mededeling, via brief, , iemand laten meekijken, bevestigend knikken. Hier wordt om het even welke vorm van verspreiding bedoeld (Van der Straete, Put, 2005, p ). Het bekend maken moet ook opzettelijk gebeuren, dus bijvoorbeeld niet door nalatigheid of onzorgvuldigheid. Voorbeeld Een vrijwillige medewerker van slachtofferhulp heeft notities gemaakt over gesprekken die ze had. Er wordt ingebroken en deze notities zijn verdwenen. In een dergelijke situatie is er geen sprake van opzettelijk bekend maken. Uitzonderingen die het doorbreken van het beroepsgeheim mogelijk maken Het beroepsgeheim geldt in principe tegenover iedereen. Toch zijn er een aantal uitzonderingen die het mogelijk maken om het beroepsgeheim te doorbreken. In sommige gevallen mag je het beroepsgeheim doorbreken. Dan spreken we van spreekrecht. Soms moet je het beroepsgeheim doorbeken, dan spreken we van spreekplicht. Je zal merken dat voorbeelden die aangehaald worden eventueel onder meerdere bepalingen kunnen vallen. Hier wordt aangegeven wat wettelijk mogelijk is. Hoe je hier dan effectief mee omgaat, hangt sterk samen met de visie die je hierop als organisatie hebt. Zo kan het perfect mogelijk zijn dat je met vrijwilligers afspraken maakt dat ze bepaalde situaties toch moeten melden aan een professionele medewerker, terwijl dit wettelijk geen verplichting maar een mogelijkheid is. Voorbeeld Een gevangene vertelt tegen een vrijwilliger dat hij van plan is een gevangenisbewaker neer te steken. Als we ervan uitgaan dat het om een reële dreiging gaat, kan je hier in principe Pagina 2 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

3 spreken van een noodtoestand. Dit betekent dat je als vrijwilliger zelf kunt oordelen of je het beroepsgeheim zal doorbreken.of er voor kiest om dit in het gesprek met de gevangene zelf op te nemen. Maar als organisatie kan je wel afspraken maken met vrijwilligers, hoe in deze situatie te reageren. Hier heb je ook steeds een bepaalde dubbelzinnigheid, vooral in combinatie met schuldig verzuim. In een noodsituatie kan je zelf oordelen of je al dan niet het beroepsgeheim doorbreekt. Aan de andere kant kan achteraf geoordeeld worden dat je strafbaar bent voor schuldig verzuim. In deze situaties moet men het beroepsgeheim doorbreken : Schuldig hulpverzuim (art. 422 bis van het Strafwetboek) Op iedere burger rust een hulpverleningsplicht. Dit is de plicht om aan iemand die in groot actueel en dreigend gevaar verkeert hulp te verlenen. Doet men dit niet, dan spreekt men van schuldig verzuim. Dit is opgenomen in artikel 422 bis Sw. Het gaat dus om een misdrijf. Het geldt zowel voor feiten die je zelf hebt vastgesteld, als voor feiten die je beschreven zijn door iemand die je hulp inroept. Om te beoordelen of je deze plicht vervuld hebt geldt niet het resultaat maar wel de inspanning. Je moet ook niet noodzakelijk zelf ingrijpen. Het kan ook zijn dat je de hulp van iemand anders inroept. Het moet niet noodzakelijk gaan om doodsgevaar. Een gevaar voor een ernstige aanslag op de gezondheid, de integriteit, de vrijheid of de eerbaarheid van de menselijke persoon volstaan (Van der Straete, Put, 2005, p. 147). Om hierover te oordelen zal de rechter de vergelijking maken met wat ieder ander persoon met dezelfde capaciteiten zou doen. Dit betekent dat er hogere verwachtingen kunnen gelden ten aanzien van hulpverleners. Voorbeelden Een vrijwilliger van de thuisoppas hoort van een bejaarde dat hij ernstig mishandeld wordt door een volwassen zoon. Een patiënt vertelt dat hij zijn medicatie niet neemt. De vrijwilliger weet dat het om levensnoodzakelijke medicatie gaat. Een man belt naar teleonthaal en zegt dat hij twee flessen drank en een doos medicatie zal nemen om op die manier zelfmoord te plegen. Hij zegt zijn telefoonnummer en haakt in met de melding dat de hulpverlener zelf maar moet beslissen wat hij er zal mee doen. Een kind op een vakantiekamp zegt ernstig mishandeld te worden thuis. Elke vorm van seksueel misbruik van een kind moet ontegensprekelijk beschouwd worden als groot gevaar. Zij die kennis hebben van pedofiele handelingen gepleegd op een minderjarige hebben zeker de verplichting om te reageren en op de meest geschikte wijze tussen te komen. Dit betekent niet noodzakelijk dat aangifte moet worden gedaan bij gerechtelijke instanties. Het verlenen van bijstand kan verschillende vormen aannemen: naar de minderjarige luisteren en het nodige doen om hem in contact te brengen met een gespecialiseerde dienst die de opvang overneemt, kan onder omstandigheden een passende vorm van hulpbetoon betekenen. Er is geen aangifteplicht en het inschakelen van derden houdt niet noodzakelijk in dat men een aangifte indient bij gerechtelijke instanties. Pagina 3 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

4 In deze situaties mag men het beroepsgeheim doorbreken: De noodtoestand Een door de rechtspraak erkende uitzondering is de noodtoestand. Wanneer een daadwerkelijk ernstig gevaar dreigt, kan dit het strafbaar karakter van het beroepsgeheim opheffen. Dit wil dus zeggen dat door de noodtoestand het strafbaar karakter van het bekendmaken van een toevertrouwd geheim verdwijnt en er dus geen sprake is van een misdrijf. Het gaat duidelijk om een acute situatie en niet om iets dat zich in het verleden heeft afgespeeld en niet om een toekomstig gevaar. De noodtoestand geldt wanneer er een hoger belang moet gevrijwaard worden. De bescherming van de fysieke en seksuele integriteit wordt als een hoger belang beschouwd dan de schending van het beroepsgeheim. Of het om een noodtoestand gaat, moet je als hulpverlener zelf inschatten. Deze inschatting kan enkel op basis van een uitspraak van een rechter al dan niet bevestigd worden (Van der Straete, Put, 2005, p. 160). De algemene aangifteplicht (art 30 van het Wetboek van Strafvordering) Wanneer je rechtstreeks getuige bent geweest van een aanslag tegen de openbare veiligheid, iemands leven of iemands eigendom moet je de procureur des Konings op de hoogte brengen van hetzij de plaats waar het misdrijf heeft plaats gevonden, hetzij de plaats waar de verdachte kan worden gevonden (Van der Straete, Put, 2005, p. 141). Met rechtstreeks getuige wordt bedoeld dat je het misdrijf effectief zelf gezien hebt. Voorbeelden Je ziet een persoon die je begeleidt een handtas stelen van een bejaarde vrouw of iemand neersteken. Een extremere situatie kan zijn dat je iemand ziet een aanslag plegen. Het gaat hier in de eerste plaats om een morele plicht. Tenzij er sprake is van schuldig verzuim, kan je bij niet naleving geen straf krijgen. Vermits er hierop geen sancties staan, kunnen we stellen dat het beroepsgeheim boven de aangifteplicht staat. Daarom zetten we dit onder kan en niet onder moet het beroepsgeheim doorbreken, ondanks het feit dat er plicht staat. Aangifterecht in geval van mishandeling en seksueel misbruik ten aanzien van minderjarigen Artikel 458 bis Sw geeft het recht om geheimen kenbaar te maken in geval van welbepaalde misdrijven ten aanzien van minderjarigen. Het gaat om de volgende misdrijven: orging aan minderjarigen en aan onbekwamen. Als bijkomende voorwaarde wordt vermeld dat je door het slachtoffer in vertrouwen werd genomen of de feiten zelf hebt vastgesteld, dat er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de psychische en fysieke integriteit en dat je het slachtoffer zelf of met de hulp van Pagina 4 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

5 anderen niet kan beschermen. Je kan dan aangifte doen bij de procureur des Konings. Dit moet niet; je kan ook hulp zoeken binnen het bestaande hulpverleningscircuit. Aangifte van strafbare feiten waarvan de cliënt slachtoffer is Omdat het beroepsgeheim de bescherming van de cliënt tot doel heeft, mogen feiten waarvan de cliënt het slachtoffer is wel worden aangegeven. (Van der Straete, Put, 2005, p.162) Verdediging voor een rechter Wanneer een door het beroepsgeheim gebonden hulpverlener zich voor een rechter moet verdedigen, mag hij het geheim doorbreken. (Van der Straete, Put, 2005, p. 163) Getuigenis (art. 458 van het Strafwetboek) Wanneer je moet getuigen voor een rechter of parlementaire onderzoekscommissie heb je het recht, maar niet de plicht, om de informatie die je verkreeg, bekend te maken aan de rechter. Dit kan ook een onderzoeksrechter zijn. Een verklaring aan de politie valt hier niet onder. Wanneer je wordt opgeroepen om te getuigen moet je hier wel op ingaan, maar je hebt dus het recht om aan de rechter te zeggen dat je niet kan antwoorden op de vraag omdat de informatie valt onder het beroepsgeheim. Samenwerking Hieronder bespreken we een aantal mogelijkheden, die ervoor kunnen zorgen dat samenwerking tussen hulpverleners toch kan. Toch zijn er een aantal strikte voorwaarden aan verbonden. Gedeeld beroepsgeheim Door de evoluties in hulpverlening en dienstverlening is het soms noodzakelijk om informatie te delen met andere hulpverleners. Wanneer dit gebeurt met personen die zelf gehouden zijn aan het beroepsgeheim kunnen we eventueel spreken van een gedeeld beroepsgeheim, mits een aantal voorwaarden vervuld zijn. Het beroepsgeheim blijft een verantwoordelijkheid van iedere hulpverlener afzonderlijk. Hoewel het begrip niet in artikel 458 Sw. vermeld wordt, kunnen we stellen dat er een aantal bepalingen in de gezondheids- en welzijnswetgeving kunnen beschouwd worden als de toepassing ervan. Maar het begrip gedeeld beroepsgeheim mag zeker geen vrijgeleide zijn om zomaar verkregen informatie vrij te delen. Een aantal voorwaarden dienen gelijktijdig vervuld te zijn: de cliënt is vooraf geïnformeerd; het gaat over de informatie die strikt noodzakelijk is voor de hulpverlening, hierbij spreekt men ook wel van need to know en nice to know ; de informatie wordt doorgegeven in het belang van (de hulpverlening aan) de cliënt, de hulpverleners streven hetzelfde doel na en werken in een gelijkaardige context. Pagina 5 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

6 Voorbeelden Een politieman en een hulpverlener zijn allebei gebonden aan het beroepsgeheim. Maar ze hebben geen gelijkaardige doelstelling en de context waarin men werkt verschilt grondig. Er kan hier dan ook geen sprake zijn van gedeeld beroepsgeheim. Een persoon die maaltijden rondbrengt is gehouden aan de discretieplicht, terwijl een maatschappelijk werker van een CAW gehouden is aan het beroepsgeheim. Tussen deze twee kan er dus geen sprake zijn van gedeeld beroepsgeheim. Gezamenlijk beroepsgeheim Het gezamenlijk beroepsgeheim is van toepassing wanneer we spreken over een bepaalde groep van hulpverleners binnen één organisatie, die werken in een teamverband. Dit werken in teamverband moet voor iedereen die tot het team behoort duidelijk zijn maar ook voor de buitenwereld. Elk van deze teamleden moet gebonden zijn door het beroepsgeheim. Het beroepsgeheim blijft een verantwoordelijkheid van ieder teamlid afzonderlijk. De informatie die kan worden gedeeld niet enkel de strikt noodzakelijke, maar ook die informatie die een meerwaarde kan zijn om tot een juist inzicht van de problematiek te komen. Alle andere voorwaarden, vermeld onder gedeeld beroepsgeheim zijn hier ook van toepassing. Toestemming van de cliënt Je maakt je niet schuldig aan schending van het beroepsgeheim, wanneer de cliënt akkoord gaat met het doorgeven van informatie. Ook hier dienen een aantal voorwaarden gelijktijdig vervuld te zijn. De toestemming moet voorafgaandelijk gebeuren. De toestemming moet specifiek zijn. Dit betekent dat je zo precies mogelijk aangeeft over welke informatie het gaat en wie dan over deze informatie kan beschikken. De cliënt moet de vrijheid hebben om al dan niet zijn toestemming te geven. Het akkoord om informatie door te geven, kan je niet afleiden uit het gedrag van de cliënt of uit het stilzwijgen. Het moet uitdrukkelijk besproken zijn, wat niet wil zeggen dat er ook een schriftelijke toestemming moet zijn. De cliënt moet geïnformeerd zijn over de gevolgen die het doorgeven van deze informatie met zich mee kunnen brengen Pagina 6 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

7 Deel II RECENTE VERANDERINGEN Naar aanleiding van de Kamercommissie voor Seksueel Misbruik, werden maar liefst 70 aanbevelingen geformuleerd in een eindrapport (na te lezen op deredactie.be) De volgens mij (en voor deze kenniskring) meest belangrijke aanbevelingen zijn: verlenging van de verjaringstermijn van 10 jaar (na meerderjarigheid) tot 15 jaar (na meerderjarigheid van 18 jaar) drie wijzigingen in artikel 458bis van het Strafwetboek voor die ertoe strekken: 1 de werkingssfeer van het artikel uit te breiden tot de kennisname van de misdrijven die werden onthuld aan de houder van het geheim, niet alleen door het slachtoffer, maar ook door de dader of een derde; 2 er naast het begrip minderjarige ook het begrip kwetsbaar persoon die het slachtoffer is van seksueel misbruik in op te nemen; 3 het artikel uit te breiden tot de potentiële slachtoffers; 4 de verwijzing naar artikel 422bis onder te brengen in een tweede lid, teneinde te preciseren dat wie geen gebruik maakt van zijn informatieverstrekkingsrecht terwijl is voldaan aan de voorwaarden voor die afwijking van de inachtneming van het beroepsgeheim, zich schuldig kan maken aan niet-bijstand aan een in gevaar verkerend persoon. ( Eindrapport Kamercommissie Seksueel Misbruik 31 maart 2011) In gewone taal betekent dit dat de verjaringstermijn dus de termijn dat een klacht kan worden ingediend verlengd is geworden met 5 jaar (van 1015 jaar). Voor feiten op minderjarigen begint deze termijn pas te lopen vanaf de leeftijd van 18 jaar. Er komt geen meldplicht voor hulpverleners die seksueel misbruik vaststellen, maar het bestaande meldrecht wordt uitgebreid. Iedereen die een beroepsgeheim heeft kan seksueel misbruik van minderjarigen én van meerderjarige kwetsbare personen in de toekomst melden aan het gerecht, ongeacht van wie hij het verneemt. Momenteel kan dit meldrecht alleen maar als de hulpverlener het misbruik verneemt van een minderjarig slachtoffer of het bij hem vaststelt. (Gazet Van Antwerpen -5 april 2011) Dit wordt dus op drie vlakken uitgebreid: tot misbruik van "meerderjarige personen die kwetsbaar zijn"; tot verhalen over "potentiële slachtoffers" die de hulpverlener verneemt; tot om het even wie die het misbruik meldt: ook daders en zelfs derden die het melden. Melden moét ook in de toekomst echter niet. Hét addertje onder het gras is evenwel de bepaling in art 422 bis dat u, samen met de andere wetsartikels hieronder kan nalezen. Art Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft Pagina 7 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

8 met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd [euro] tot vijfhonderd [euro]. Art. 458bis. Eenieder, die uit hoofde van zijn staat of beroep houder is van geheimen en hierdoor kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven in de artikelen 372 tot 377, 392 tot 394, 396 tot 405ter, 409, 423, 425 en 426, gepleegd op een minderjarige of op een persoon die kwetsbaar is ten gevolge van zijn leeftijd, zwangerschap, een ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid kan, onverminderd de verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter kennis brengen van de procureur des Konings, hetzij wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of psychische integriteit van de minderjarige of de bedoelde kwetsbare persoon en hij deze integriteit niet zelf of met hulp van anderen kan beschermen, hetzij wanneer er aanwijzingen zijn van een gewichtig en reëel gevaar dat andere minderjarigen of bedoelde kwetsbare personen het slachtoffer worden van de in voormelde artikelen bedoelde misdrijven en hij deze integriteit niet zelf of met hulp van anderen kan beschermen. Art. 422bis. Met gevangenisstraf van acht dagen tot (een jaar) en met geldboete van vijftig [euro] tot vijfhonderd [euro] of met een van die straffen alleen wordt gestraft hij die verzuimt hulp te verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door degenen die zijn hulp inroepen. Voor het misdrijf is vereist dat de verzuimer kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen. Heeft de verzuimer niet persoonlijk het gevaar vastgesteld waarin de hulpbehoevende verkeerde, dan kan hij niet worden gestraft, indien hij op grond van de omstandigheden waarin hij werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was of dat er gevaar aan verbonden was. (De straf bedoeld in het eerste lid wordt op twee jaar gebracht indien de persoon die in groot gevaar verkeert, minderjarig is.) Opmerking 1: De versie van Art 458bis zoals hierboven vermeld treedt in werking vanaf (Wet van , BS ). Opmerking 2: Vanaf wordt bovenstaande versie van Art 458bis uitgebreid voor misdrijven van huiselijk geweld (Wet van , BS ) Pagina 8 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

9 DEEL III PRAKTIJK Uiteraard is het belangrijk om eerst na te gaan wat de geldende afspraken zijn binnen de voorziening. Welke procedures en regels staan in het kwaliteitshandboek. Daarnaast zijn er regels en wetten die antwoord geven op al heel wat vragen. Ik vond veel info terug bij het VAPH. Hieronder mijn bewerkte versie: Leeftijd en seksualiteit: Volgens het burgerlijk wetboek is de persoon die de volle leeftijd van 18 jaar nog niet heeft bereikt, minderjarig. De leeftijd van 18 jaar is ook de grens van de strafrechtelijke meerderjarigheid. Wanneer seksuele gedragingen die omschreven zijn in de strafwet gesteld worden ten aanzien van minderjarigen, zijn ze nochtans niet altijd strafbaar. Men gaat ervan uit dat iedere persoon vanaf een bepaalde leeftijd een geldige toestemming kan geven voor het stellen of ondergaan van seksuele handelingen. Deze minimale leeftijd (= seksuele meerderjarigheid ) ligt in principe op 16 jaar. Dit betekent dat een minderjarige jonger dan 16 jaar nooit geldig kan toestemmen met seksuele handelingen, zodat de persoon die seksuele handelingen stelt ten aanzien van een <16 jarige, steeds strafbaar is. Seksuele handelingen zijn ook verboden tussen minderjarigen onderling. In sommige gevallen blijft de leeftijd vanaf wanneer men een geldige toestemming kan geven nochtans op de meerderjarigheid (18 jaar) liggen. Voorbeelden: seksuele handelingen in familiale context, tegen betaling seksuele handelingen verrichten of verkrijgen,... Leeftijd en strafrecht: Strafrechtelijk OGG kan zowel door meerderjarigen als door minderjarigen gesteld worden, en zowel meerderjarigen als minderjarigen kunnen er het slachtoffer van zijn. Wat het daderschap betreft is het onderscheid tussen meerderjarigen en minderjarigen van belang omdat het strafrecht enkel van toepassing is op meerderjarigen. Minderjarigen die strafbare feiten plegen vallen onder het jeugdbeschermingsrecht. Een uitzondering op de regel dat minderjarigen niet onder het strafrecht vallen, is de uithandengeving. Het gevolg hiervan is dat de minderjarige berecht wordt zoals een volwassen dader en dus tot een strafsanctie veroordeeld kan worden. Ook de leeftijd van het slachtoffer is van belang. Enerzijds zijn bepaalde feiten maar een misdrijf (en dus strafbaar) wanneer ze gepleegd worden ten aanzien van een persoon die jonger is dan een bepaalde leeftijd. Anderzijds is de jonge leeftijd van het slachtoffer bij een heel aantal misdrijven een verzwarende omstandigheid, die maakt dat de dader zwaarder gestraft kan worden. (bvb. voor aanranding van de eerbaarheid en verkrachting, voor de misdrijven die verband houden met ontucht en prostitutie, voor openbare zedenschennis,...) De hier gemelde regels i.v.m. de leeftijd gelden ook voor verlengde minderjarigen. De gelijkstelling met een persoon beneden de 15 jaar geldt immers enkel op burgerrechterlijk vlak m.b.t. zijn persoon en goederen. Handicap en strafrecht: verlengde minderjarigheid en geestesstoornis: Verlengde minderjarigheid: een persoon die verlengd minderjarig is verklaard, wordt gelijkgesteld met een minderjarige beneden de 15 jaar. Die gelijkstelling is er enkel m.b.t. zijn persoon en goederen, en enkel in het burgerlijk recht. Dit betekent dat op strafrechtelijk gebied de werkelijke leeftijd van de verlengd minderjarige in aanmerking Pagina 9 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

10 wordt genomen, zodat hij vanaf de leeftijd van 18 jaar strafrechtelijk meerderjarig is en in principe onder het strafrecht valt. Toch kan het feit dat een persoon verlengd minderjarig is gevolgen hebben op strafrechtelijk gebied. Enerzijds zal het feit dat het slachtoffer verlengd minderjarig is bij bepaalde misdrijven een verzwarende omstandigheid uitmaken, zodat de straf voor de dader zwaarder zal zijn. Anderzijds kan het feit dat de dader van een misdrijf verlengd minderjarig is tot gevolg hebben dat hij strafrechtelijk niet zal bestraft worden, maar ev. wel aan een vervangingsmaatregel de internering - onderworpen zal worden. Dit betekent ook dat wat gezegd is i.v.m. leeftijd en seksualiteit eveneens voor verlengd minderjarigen geldt: de leeftijdsgrenzen die in het strafrecht zijn vastgelegd op het vlak van seksualiteit zijn op dezelfde wijze op hen van toepassing. Er wordt rekening gehouden met hun werkelijke leeftijd. Voor verlengd minderjarigen is er i.v.m. seksualiteit dus geen probleem wat hun leeftijd betreft. Er rijst echter wel een probleem op vlak van de geldige toestemming. Om seksueel misbruik uit te sluiten, is een geldige toestemming vereist. Het is uiteraard niet uitgesloten dat een persoon met een handicap in staat is tot wilsuiting i.v.m. seksuele handelingen. Voor verlengd minderjarigen is dit echter niet vanzelfsprekend. Van geestesgestoorden wordt gezegd dat zij schuldonbekwaam of ontoerekeningsvatbaar zijn, omdat zij het besef om zich de volle draagwijdte van hun gedragingen te realiseren volledig of gedeeltelijk missen. Zij worden daarom aan het gewone strafrecht onttrokken. Wat doen als seksueel grensoverschrijdend gedrag is vastgesteld? -Bovenal moet het misbruik gestopt worden. Daartoe zijn wellicht geëigende afspraken geldend naar afzondering van de dader en beveiliging van het slachtoffer. -Verder is het van belang te weten dat seksuele misdrijven geen klachtmisdrijven zijn. Dit wil zoveel zeggen dat iedereen die op de hoogte wordt gesteld van een misdrijf van seksuele aard (of zelfs bij een vermoeden van-), aangifte kan (zelfs moet als er sprake is van noodsituatie) doen bij de politie of bij de onderzoeksrechter. Weinig mensen weten dat dit inderdaad rechtstreeks kan bij de onderzoeksrechter. Weet ook dat bij de politie aangifte doen, in principe zou moeten leiden tot een proces-verbaal dat aan de procureur des Konings moet worden overgemaakt, maar dat in praktijk ofwel de politie dat pv niet opmaakt, niet doorgeeft, of dat de zaak geseponeerd kan worden. Natuurlijk kan of de onderzoeksrechter zelf, of door aanduiding door de procureur des Konings, een onderzoek opgestart worden. Waarbij het verloop door veel factoren beïnvloed kan worden en een geëigend parcours afgelegd. Ten aanzien van kinderen is het (vermoeden van) weten van seksueel misbruik of van andere vormen van misbehandeling (verwaarlozing, geweld..) reden om een (al dan niet anonieme) melding te maken bij het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling. Ook Child Focus werpt zich meer en meer als centraal meldpunt op. Pagina 10 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt

11 DEEL IV Omgaan met seksualiteitsbeleving wat zijn hier de regels? Hulpverleners worden in de praktijk geconfronteerd met vragen en verzoeken aangaande seksualiteit. Het is niet altijd even duidelijk wat toegelaten is, wat hoort/niet hoort, wat strafbaar is. In mijn zoektocht hieromtrent is het VAPH andermaal een goede informatiebaken gebleken. Hieronder opnieuw een bewerkte tekst. Seksuele voorlichting geven is niet strafbaar. Informeren over de mogelijkheid tot bezoek aan een prostituee is niet strafbaar. Een prostituee naar de voorziening brengen is wel strafbaar. Een gebruiker naar een prostituee brengen kan wel. Helpen uit-en aankleden voor en na bezoek van een prostituee mag wel. Een telefonische afspraak maken met een prostituee mag niet tenzij de gebruiker de vaardigheid niet heeft om dat zelf te doen. Telefoonnummers publiceren in een brochure van de voorziening mag niet. Een voorziening kan wel individueel telefoonnummers van seksuele dienstverlening doorgeven aan een cliënt. Een voorlopig bewindvoerder mag in principe geen geld weigeren voor een bezoek aan een prostituee. Niet commerciële dienstverlening is niet strafbaar: assistentie bij masturberen voor mensen met een fysieke handicap is niet strafbaar indien beide partijen hierin toestemmen. De instemming moet voor elke seksuele daad opnieuw gegeven worden. Binnen een voorziening moeten hierover afspraken gemaakt worden. Bij al deze vormen van seksuele dienstverlening is het belangrijk dat ook hier voldaan wordt aan het principe van informed consent of geïnformeerde toestemming. Tenslotte is de v.z.w. SENSOA hét Vlaams expertisecentrum inzake seksuele gezondheid, in een internationaal perspectief. Het is tevens een verzamelplaats van feiten en cijfers, weetjes, artikels, literatuur, folders enz. Literatuur Van der Straete I. en Put J Beroepsgeheim en hulpverlening. die keure, Brugge, 267p. Eindrapport Kamercommissie Seksueel Misbruik (op internet te vinden) Praktische handvatten ten behoeve van vrijwilligers in de welzijnszorg leidraad verantwoordelijken - (Februari 2009) Wim Wouters, Katrien Herbots, Johan Put Onderzoeksrapport STUDIE INZAKE PREVALENTIE, INCIDENTIE, MELDING EN REGISTRATIE VAN GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG TEN AANZIEN VAN PERSONEN MET EEN HANDICAP In opdracht van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap Maart 2008 (S. Opdebeeck, H. Sykora, L. Vermeire) Pagina 11 van 11 Kenniskring SEN Pierre De Smedt