DE BODEMGESTEIDHE ID VAN HET TOEKOMSTIGE RECREATIE GEBIED "HET LAGE BERGSE BOS" (Recreatieschap Rottemeren)

Transcriptie

1 Stichting voor Bodemkartering Staringgebouw Wageningen Tel. O837O-6335 \ '! ' Rapport nr. 810 DE BODEMGESTEIDHE ID VAN HET TOEKOMSTIGE RECREATIE GEBIED "HET LAGE BERGSE BOS" (Recreatieschap Rottemeren) door A. Buitenhuis en Ir. G.J.W. Westerveld BIBLIOTHEEK STARINGGEBOUW Wageningen, maart 1969 l 3 N.B. Niets uit dit rapport, het aanhangsel of de bijlagen mag zonder toestemming van de Stichting voor Bodemkartering worden vermenigvuldigd of in andere publikaties worden overgenomen

2 - - INHOUD Lijst van bijlagen en afbeeldingen Biz. k Voorwoord 5 Samenvatting 6 1. Algemeen 7. Beschrijving van het gebied 8.1 Landschap 8. Ontstaanswijze 8..1 De voorkomende sedimenten 8.. De geologische opbouw 8 3. De bodemkaart Legenda en wijze van indeling Soorten onderscheidingen De voorkomende gronden 10 3.b Veengronden Klei-op-veengronden Kleigronden Toevoegingen 1 k. De grondwatertrappenkaart 14 1^.1 Inleiding 1^ k. Beschrijving van de grondwatertrappen 1U 5. De bovenlaagkaart l6 6. De kleidikte- en kalkverloopkaart Inleiding De geschiktheid van de klei als ophogingsmateriaal De veenkaart Inleiding Samenstelling en eigenschappen van de voorkomende veensoorten De bijzondere-lagenkaart Inleiding 0 8. De slappe kleilagen De kleilagen met duidelijke kattekleivlekken en/of rietresten 0 9. De bodemgeschiktheidskaart voor bosbouw en speelen ligweiden 9.1 Inleiding 9. De geschiktheidsbeoordeling 9.3 Beperkingen 9.b Gradaties in de beperkingen De gebruikswaarde der gronden De potentiële gebruikswaarde der gronden k 9.7 De kaarteenheden op de bodemgeschiktheidskaart k

3 - 3 - Biz. 10. Enkele opmerkingen over profielverbetering door middel van ophoging 8 Literatuuropgave 9 Aanhangsel ; Al Profielbeschrijvingen van de kaarteenheden op de bodemkaart A Het grondmonsteronderzoek A3 Verklarende woordenlijst A3 Ak6 AkJ

4 . 1^ _ LIJST VAN BIJLAGEN EN AEBEEIDINGEN Bijlagen 1. Bodemkaart, schaal 1 : Grondwatertrappenkaart, schaal 1 : Bovenlaagkaart, schaal 1 ; Kleidikte- en kalkverloopkaart, schaal 1 : Veenkaart, schaal 1 ; Bijzondere-lagenkaart, schaal 1 : Bodemgeschiktheidskaart voor bosbouw en speelen ligweiden, schaal 1 : Afbeeldingen Blz. 1. Situâtiekaart, schaal 1 ; Globale geologische tijdschaal met de in dit gebied voorkomende afzettingen 8 3. Tijdstijghoogtelijnen en gemiddelde grondwaterstandscurve van een grondwaterstandsbuis (zgn. Stambuis) over de jaren ^ U. De ph's van verschillende veensoorten Specifiek volume van bijna gerijpte, half gerijpte, bijna ongerijpte en geheel ongerijpte klei 0 6. De ph's in verschillende kleilagen 1 7. Beoordelingstabel bij de huidige profielopbouw en grondwaterstand en na ontwatering en verschraling van de toplaag A8. Situatiekaart met de plaatsen van de grondmonsters A46 A9. De grondmonsteranalyses A46

5 VOORWOORD In opdracht van de Provinciale Waterstaat in Zuid-Holland, die als technische dienst van het Recreatieschap Rotteraeren fungeert, werd in de e helft van 1968 een boderakundig onderzoek uitgevoerd in het toekomstige recreatiegebied "Het Lage Bergse Bos" bij Rotterdam - Hillegersberg, dat een onderdeel vormt van het Recreatieschap Rottemeren. Het onderzoek werd verricht door A. Buitenhuis en G. Pleijter, onder leiding van Ir. G.J.W. Westerveld. Ir. C. van Wallenburg en Ir. K.R. baron van landen verleenden medewerking respectievelijk bij het rijpingsonderzoek en de bosbouwkundige interpretatie. DE ADJUNCT-DIRECTEUR, Ir. R.P.H.P. van der Schans.

6 - 6 - SAMENVATTING Het toekomstige recreatiegebied "Het Lage Bergse Bos" maakt deel uit van het Recreatieschap Rottemeren en ligt in de droogmakerij de Boterdorpsche polder (gemeente Bergschenhoek). De gronden bestaan uit veengronden, klei-op-veengronden en kleigronden, die overwegend als grasland worden gebruikt. De afwatering is vrij goed maar de detailontwatering laat veel te wensen over. Vrijwel overal komt het grondwater in de winter ondieper dan 0 cm - mv. Het gebied is zeer slecht ontsloten. Het oorspronkelijke Oppervlakteveen is grotendeels door turfwinning en veenafslag verdwenen, alleen in het zuiden komt nog een kleine oppervlakte niet-afgegraven bovenland voor. De Oude zeeklei die thans aan de oppervlakte ligt is afgezet vanuit een krekenstelsel. Ten gevolge van klink liggen de met kalkrijke klei en zavel opgevulde kreken thans als ruggen in het landschap, waartussen zich lagere, zwaardere en meer humeuze kleigronden bevinden. In het zuidelijke en centrale deel komen oppervlakten voor irïaarin veenvorming is opgetreden. Het veen is gelaagd met kleilenzon, waardoor een sterk wisselende profielopbouw ontstaan is. De veensoort is overwegend zeggeriet- of rietveen; het laatste bevat vrij veel klei. In het kleipakket komen verschillende rijpingsgraden voor,van zeer slap (ongerijpt) tot stevig (gerijpt). Ook het kalkgehalte kan sterk wisselen. In de kalkloze zware kleilagen die veel organische stof, deels als rietresten, bevatten, komt vrij veel pyriet voor, dat na oxydatie vrij zwavelzuur doet ontstaan. Dit heeft een sterk verzurende werking op de klei; de hierdoor ontstane zgn. katteklei vertoont gele vlekken en heeft een lage ph, waardoor plantengroei onmogelijk wordt. In gereduceerde toestand zijn deze gele vlekken nog niet aanwezig, evenmin de lage ph (zgn. potentiële katteklei). Bij het ontwateren en/of ophogen van gronden, dit laatste met specie uit te graven vijvers, enz., dient met de aanwezigheid van deze (potentiële) katteklei rekening te worden gehouden. Indien de klei voldoende kalk bevat treedt de verzuring niet op. Als ophoogmateriaal biedt de kalkhoudende tot kalkrijke klei de meeste en de kalkarme klei de minste mogelijkheden. Indien de klei nog niet voldoende gerijpt is, zal het pakket bij grondwaterstandsverlaging of gebruik als ophoogmateriaal boven het grondwater gaan klinken. Tijdens het onderzoek is veel aandacht besteed aan de profielopbouw tot,50 m - mv., aan de grondwaterstand en aan de aard en de bruikbaarheid der verschillende bodemlagen. De resultaten zijn behalve op de bodemkaart op vijf andere kaartbijlagen weergegeven. Verder zijn de mogelijkheden van de gronden voor loofhout, naaldhout en voor de aanleg van speel- en ligweiden beoordeeld. Hiervoor zijn de gronden beoordeeld bij hun huidige profielopbouw en grondwaterstand (weergegeven op de bodemgeschiktheidskaart, bijlage 7) en na optimale ontwatering. Dit laatste is in een tabel weergegeven. Uit deze beoordelingen blijkt dat de huidige grondwaterstanden overwegend te hoog zijn voor alle drie genoemde boderagebruiksvormen. Voor loofhout vormt daarnaast de chemische armoede van de veengronden en een deel der klei-op-veengronden evenals de bewortelingsdiepte op deze gronden een belemmering. De kalkrijke en kalkhoudende kleigronden en klei-op-veengronden zijn weinig bruikbaar voor naaldhout vanwege een te hoge ph. De geringe draagkracht van vele veengronden, klei-op-veengronden en sommige kleigronden, maakt voor de aanleg van speel- en ligweiden behalve een diepere ontwatering een bezanding (verschraling) van de bovenlaag noodzakelijk.

7 Afb.1 Situatiekaart schaal 1 : Top.kaart schaal 1 ; 5000 blad 37 F

8 AlfiEMEEN Het Lage Bergse Bos ligt binnen de gemeente Bergscherihoek (afb. 1). De totale oppervlakte bedraagt 195 ha. Bij de veldopname zijn kaarten, schaal 1 : 500, gebruikt en is met een dichtheid van 4 boringen per ha geboord tot een diepte van,5 m - maaiveld. De resultaten van het onderzoek zijn weergegeven in dit rapport met aanhangsel en op zeven kaartbijlagen, schaal 1 : Het basismateriaal voor deze kaarten en dat voor de veldopname is beschikbaar gesteld door de opdrachtgever. Gezien de sterk wisselende bodemgesteldheid vooral in vertikale richting, vertonen enkele kaartbijlagen,o.a. de kleidikte- en kalkverloopkaart (bijl. en de veenkaart (bijl. 5) een groot aantal kaarteenheden in vergelijking tot de oppervlakte van het gebied. Dit was noodzakelijk ten einde alle voor de kaartgebruiker van belang zijnde gegevens weer te geven. De rangschikking en codering van de kaarteenheden in de kaartlegenda's is echter zodanig, dat voor bepaalde doeleinden op eenvoudige wijze kaarteenheden kunnen worden samengenomen. Bijv.: alle kalkhoudende-kalkrfjke KLeüagen,die overwegend goed bruikbaar zijn als ophogingsmateriaal, hebben als laatste codeletter een A, de kalkarme lagen een B, enz. Voor het overzichtelijk samenvoegen van kaarteenheden kan van zwart /wit-afdrukken gebruik gemaakt worden. Aangezien het rapport en de kaarten een eenheid vormen, verdient het aanbeveling beide gezamenlijk te raadplegen.

9 Geologische periode Tijdschaal Afzettingen, die in dit gebied zijn aangetroffen Sübatlanticum van 700 j.v.chr. tot heden Jonge zeeklei Subboreaal van 3OO tot 7OO j.v.chr. Oppervlakteveen Atlanticum van 55OO tot 3OO j.v.chr. Oude zeeklei en Atlantisch veen Afb. Globale geologische tijdschaal met de in dit gebied voorkomende afzettingen.

10 . BESCHRIJVING- VAN HET GEBIED.1 Landschap Het onderzochte gebied omvat een gedeelte van de Boterdorpsche polder, één van de vele droogmakerijen in Zuid-Holland. Kenmerkend voor deze droogmakerijen is dat zij aanmerkelijk lager liggen dan de naaste omgeving. Door vervening is een pakket veen van enkele meters dikte verdwenen en ontstonden er plassen die later werden drooggelegd. De Boterdorpsche polder is drooggelegd in In het onderzochte gedeelte bestaat de bodem thans uit veen- en kleigronden, die grotendeels als grasland in gebruik zijn. Alleen op de kleigronden in het noordoostelijk deel treft men wat bouwland aan, terwijl langs de Rotte enkele percelen met tuinbouw onder glas voorkomen. Het hoogteverschil tussen het huidige en het oorspronkelijke maaiveld bedraagt 4 à 5 m. Duidelijk is dit te zien in het uiterste zuiden waar in een kleingedeelte (+ 3 ha) geen vervening heeft plaatsgevonden. Dit zgn. bovenland ligt op + 1 m - NAP, terwijl de droogmakerij op + 5 à 6 m - NAP ligt. In de droogmakerij vertoont het maaiveld bovendien vrjj veel reliëf als gevolg van een onregelmatige klink. De kleigronden zijn minder geklonken dan de veengronden en liggen met name in het zuidwesten als duidelijke ruggen in het terrein. Op sommige plaatsen is wat veen (restveen) blijven zitten. Bebouwing vindt men uitsluitend op het bovenland. Hier heeft in het verleden een molengang gestaan (reeks van molens). Van twee molens is de onderbouw nog aanwezig. De overige zijn verdwenen evenals een groot deel van het bovenland rondom de bebouwing, dat in de dertiger jargn is afgegraven. De afgï»aving is over het algemeen vrij goed via een voldoende aantal hoofdwatergangen en sloten. Veel minder gunstig is de detailontwatering. Drainage ontbreekt en in vrijwel het gehele gebied komt de wirfcergrondwaterstand binnen 0 cm - maaiveld. Vooral de veen- en klei-op-veengronden hebben nogal eens wateroverlast. Enkele kleine gedeelten staan een groot deel van het jaar zelfs dras. De ontsluiting van het gebied is slecht. Geen enkele behoorlijke weg vanaf de Rottekade noch vanaf de Provinciale weg Hillegersberg - Bergschenhoek geeft toegang xot het gebied. Alleen via enkele nauwelijks verharde landbouwpaden zijn de percelen te bereiken.. Ontstaanswijze..1 De_V orkomende_sed3 ;me nten In het gebied komen uitsluitend klei en veen aan de oppervlakte voor. Zand is in enkele boringen aangetroffen op een diepte van 150 à 50 cm... De_g ologi che_o bouw (afb. ) Oorspronkelijk bestond de bodem uit veen met een kleidek. Dit zgn. Oppervlakteveen is gevormd in het Subboreaal, terwijl de klei (Jonge zeeklei) uit het Subatlanticum dateert. Hiervan is alleen in het uiterste zuiden nog een geringe oppervlakte aanwezig. Elders is het veen o.m. voor turfwinning afgegraven en liggen oudere klei- en veenafzettingen (uit het Atlanticum) aan de oppervlakte. Deze kleiafzettingen behoren tot de zgn. Oude zeeklei, die is afgezet vanuit een krekenstelsel. Door verschillen in klink liggen de kreken momenteel als duidelijke ruggen in het landschap. Ze zijn opgevuld met kalkrijle klei die bij toenemende diepte geleidelijk lichter wordt (lichte tot zware klei op zavel). Tussen de kreekruggen is de klei

11 _ 9 - zwaarder en slapper. Ze bevat dan meer org.stof en minder kalk, vooral in het bovenste deel van het pakket. In het zuidelijke en het centrale deel van het gebied komen zelfs gedeelten voor waar vrijwel geen klei is afgezet. Hier trad veenvorming op (Atlantisch veen) en werd alleen bij hoge vloeden slib aangevoerd. In een later stadium heeft dit veen zich uitgebreid in de richting van de kreken, waardoor over korte afstand nogal verschil in profielopbouw voorkomt. Naast volledige veenprofielen treft men er ook veenprofielen aan met kleitussenlagen of met een kleipakket in de ondergrond. De veenvorming heeft plaatsgevonden onder voedselrijke omstandigheden en er is overwegend (eutroof) zeggeriet- of rietveen gevormd. Het rietveen bevat vrij veel klei. Op enkele plaatsen is kleiig bosveen aangetroffen. Naast veenvorming heeft er door de eb- en vloedwerking ook veenafslag plaatsgehad. Een aanwijzing hiervoor is het plaatselijk aanwezige verslagen veen o.a. in het zuidwesten. Dit is zeer fijn verdeeld organisch materiaal vermengd met klei, dat waarschijnlijk onder water is afgezet.

12 DE BODEMKAART, schaal 1 : (bijlage l) 3.1 Legenda en wijze van Indeling De legenda geeft een systematisch overzicht van de onderscheidingen op de boderakaart. De indeling is in hoofdzaak gebaseerd op verschillen in aard en dikte van het moederraateriaal (klei of veen) tot een diepte van,50 m beneden maaiveld. De benaming is hierbij aangepast. Gezien het doel van het onderzoek behoorde de bodemkaart ook gegevens te verstrekken omtrent de diepteligging van het grondwater, de aard van de bovengrond en de samenstelling van het veen en de klei. Om kaarttechnische redenen (te druk kaartbeeld) zijn deze gegevens weergegeven op afzonderlijke kaarten (bijl. t/m 6). 3. Soorten onderscheidingen Op de bodemkaart komen drie soorten onderscheidingen voor, nl. kaarteenheden, toevoegingen en overige onderscheidingen. De kaarteenheden bestaan elk voor ten minste J0 % van hun oppervlakte uit gronden met de in legenda en rapport aangegeven kenmerken. Iedere kaarteenheid is met een afzonderlijke kleur en code aangegeven en afgegrensd met een getrokken lijn, de bodemgrens. Mut de toevoegingen zijn plaatselijk voorkomende kenmerken of bijzonderheden aangegeven,die niet als indelingscriteria zijn gebruikt. Hun begrenzing is voor zover niet samenvallend met die van de kaarteenheden, aangegeven met een onderbroken lijn. De overige onderscheidingen omvatten terreingedeelten (bebouwing, wegen en water) die niet in het onderzoek zijn betrokken. 3.3 De voorkomende gronden Deze zijn onderverdeeld in drie hoofdklassen; Veengronden Klei-op-veengronden Kleigronden. Naar de dikte van het veen- en kleipakket, de aard van de ondergrond en het profielverloop zijn binnen deze gronden in totaal 11 kaarteenheden onderscheiden en 3 toevoegingen gebruikt. De belangrijkste kenmerken en eigenschappen worden in dit hoofdstuk beschreven. De detailinformatie per kaarteenheid, met de profielschetsen, zijn opgenomen in het aanhangsel (hfdst. Al). Dit aanhangsel bevat tevens een verklaring van enkele bodemtechnische termen (hfdst. A3). Voor een verklaring van de in de beschrijving genoemde grondwatertra ppen, kalkklassen en veensoorten wordt verwezen naar de hoofdstukken k, 6 en 7«3A Veengronden Hiertoe behoren alle gronden met meer dan lj-0 cm veen binnen 80 cm - maaiveld. Ze zijn verder onderverdeeld naar de begindiepte van de kleiondergrond. In een groot deel van de veengronden wordt een kleiondergrond of een kleilaag dikker dan U0 cm op wisselende diepte in de ondergrond aangetroffen (zie bijl. 1+ en 6). Binnen kaarteenheid Vk begint de kleiondergrond of kleitussenlaag reeds tussen 40 en 80 cm, zodat het veenpakket hoogstens 80 cm dik is. Dit veen is overwegend geoxydeerd en bevat weinig herkenbare plantenresten. In de overige veengronden is alleen het bovenste deel (1+0 à 60 cm) van het veen geoxydeerd en begint de kleiondergrond of kleitussenlaag tussen 80 en 50 cm (kaarteenheden Vk3, Vk4) of ontbreekt binnen 50 cm - maaiveld (kaarteenheid V).

13 - n - De meest voorkomende veensoorten zijn zeggerietveen en verslagen veen. Verder treft men meestal dunne rietveen- of venige kleilagen aan (zie bijlage 5). De kleiondergrond in de kaarteenheden Vk, Vk3 en Vkk gaat veelal dieper door dan,5 m (bijlage 4). De bovenste 30 à 60 cm bestaat overwegend uit kalkloze, slappe zware rietklei, overgaand in kalkrijk^ matig slappe lichte klei. De kleitussenlagen bestaan overwegend uit kalkloze,slappe zware rietklei. De bovengrond van de veengronden bestaat meestal uit venige klei of kleiig veen. Alleen in de gedeelten met toevoeging a treft men ook bovengronden aan bestaande uit zeer humeuze of hurausrijke lichte klei of zware klei (bijlage 3). De veengronden zijn natte gronden. Het grondwater reikt in natte perioden overwegend tot aan het maaiveld en daalt in de meeste veengronden niet dieper dan J+O à 80 cm (Gt A en B). De doorlatendheid is in sterke mate afhankelijk van de veensoort; verslagen veen is minder goed doorlatend dan zeggerietveen. In profielen bestaande uit verslagen veen zijn doorlatendheden van 0,0 à 0,03 m per etmaal gemeten (slecht doorlatend). In profielen,bestaande uit zeggerietveen lag de doorlatendheid tussen 0,50 à 0,70 m per etmaal (redelijk tot goed). Zowel in het veen als in de rietklei komt vrij veel sulfaat voor. Bij een diepere entwatering en de daarop volgende oxydatie kan dit aanleiding geven tot vorming van vrij zwavelzuur, waardoor de grond sterk zuur wordt. De ph (zuurgraad) kan dalen tot een waarde van 3 à 4, Deze lage waarden zijn op verschillende plaatsen in het gebied na oxydatie gemeten (hfdst. A). 3-5 Klei-op-veengronden Kenmerkend voor deze gronden is het 1*0 tot 80 cm dikke kleidek, dat rust op ten minste 40 cm veen. Onder het veen komt binnen de kaarteenheden KVk3 en KVklt- een kleilaag voor, die beneden 80 cm begint en in alle gevallen tot dieper dan,50 m - maaiveld reikt. Op het bovenland (KV) is binnen deze diepte geen kleiondergrond aangeboord. Met uitzondering van het kleidek hebben de klei-op-veengronden dezelfde profielopbouw als de veengronden. Dit kleidek bestaat uit humeuze!, kalkloze zware klei die vooral in het bovenste deel sterk roestig is. Behalve op het bovenland in het zuidoosten komen er op vele plaatsen gele vlekken in het kleidek voor die een aanwijzing vormen voor sterk zure klei, de zgn. "katteklei". Als gevolg hiervan heeft het kleidek een lage ph (3 à 4). De aard van de 15 à 30 cm dikke bovengrond loopt nogal uiteen: sterk humeuze klei, humusrijke klei, venige klei of kleiig veen (bijlage 3). Over het algemeen hebben de klei-op-veengronden een ondiepe grondwaterstand. Deze reikt overal tot binnen 0 cm - maaiveld in natte perioden en daalt niet dieper dan 40 à 80 cm (Gt A en B), behalve op het bovenland, waar het grondwater tot een diepte van 80 à 10 cm (Gt C) kan zakken. De doorlatendheid van het kleidek is redelijk tot goed en ligt boven 0,5 m per etmaal. 3.6 Kleigronden Deze gronden bestaan uit meer dan 80 cm klei vanaf het maaiveld. De werkelijke dikte varieert van 80 tot meer dan 50 cm. De verdere onderverdeling is hierop gebaseerd, deels in combinatie met een indeling naar profielverloop (homogeen en aflopend). In de gronden met kaarteenheid Khv3 bedraagt de kleidikte 80 à 150 cm en het lutumgehalte 35 à 50 %. Behalve in het gedeelte op het

14 - 1 - bovenland bevat deze klei binnen 80 cm geen kalk en komen er in het bovenste deel op veel plaatsen gele vlekken voor (katteklei). Het onderste deel van het kleipakket is vrij slap en bevat nogal veel rietresten. De veenondergroixl of de veentussenlaag (dikker dan cm) bestaat overwegend uit zeggeveen. De onder deze veentussenlaag voorkomende klei is zwaar en slap en bevat in de bovenste i 0 à 60 cm geen kalk. In de gronden met kaarteenheid Khvl+ is het kleipakket 150 à 50 cm dik en bestaat overwegend uit lichte klei. Alleen in de bovenste 30 à 50 cm bedraagt het lutumgehalte meer dan 35 %. Deze zware klei is kalkarm, naar beneden neemt het kalkgehalte toe maar wordt de klei slapper (half gerijpt tot bijna orberijpt). De veenondergrond reikt veelal dieper dan 50 cm en bestaat overwegend uit zeggerietveen. Binnen de kaarteenheden Kh en Ka bedraagt de kleidikte meer dan 50 cm. De bovenste 30 à 50 cm van dit pakket bestaat uit kalkarme of kalkhoudende,lichte tot zware klei (30 à k5 %). Met de diepte neemt het kalkgehalte toe en wordt de klei lichter, met name binnen kaarteenheid Ka (kreekruggen met aflopende profielen). In deze kreekruggen bestaat de ondergrond uit matig stevige zavel (bijna gerijpt), terwijl de ondergrond binnen de gronden van kaarteenheid Kh uit vrij slappe(half gerijpte tot bijna ongerijpte) kalkrijke lichte klei bestaat. Verreweg het grootste deel van de kleigronden is nat. Het grondwater komt tijdelijk tot aan het maaiveld en daalt niet dieper dan 60 à 10 cm (Gt B en C). Alleen de hoogste delen op de kreekruggen zijn wat droger. Hier stijgt het grondwater zelden tot aan maaiveld en daalt het tot een diepte van l40 à l80 cm (Gt D). De bovengrond is zeer verschillend. Ze kan bestaan uit humeuze, sterk humeuze of humusrijke lichte of zware klei, al dan niet kalkhoudend. In de gronden met toevoeging b, met name in het zuidelijk deel, bestaat de bovengrond zelfs uit moerig materiaal (venige klei of kleiig veen (bijlage 3). Binnen dit gebied zijn de kleigronden de betere gronden, vooral de kaarteenheden Khvlj-, Kh en Ka. In het overgrote deel van deze gronden bestaat het kleipakket vrijwel geheel uit kalkrijk materiaal (bijlage l+),dat redelijk tot goed doorlatend is (O,à 0,5 m per etmaal). Alleen de zwaardere bovengrond is minder goed doorlatend. 3.7 Toevoegingen Een drietal kenmerken is door middel van een toevoeging op de bodemkaart aangegeven. De begrenzing valt voor een groot deel samen met die van de kaarteenheden. Toevoeging a; kleibovengrond of kleitussenlaag dunner dan J+0 cm en beginnend ondieper dan 80 cm. Binnen een deel van de veengronden komt in het bovenste deel van het veenpakket een dunne (10 à 0 cm) humeuze of humusrijke kleilaag voor of bestaat de bovengrond plaatselijk uit deze klei. Als tussenlaag is de klei vrij sterk roestig en plaatselijk zuur (kattekleir vlekken). Toevoeging b: moerige bovengrond of tussenlaag dunner dan k-0 cm en beginnend ondieper dan 80 cm. In de klei-op-veengronden en de kleigronden komen moerige bovengronden voor van kleiig veen of venige klei of treft men plaatselijk een dunne (l0 à 30 cm) moerige tussenlaag in het kleipakket aan. Deze tussenlaag bestaat uit, soms wat irreversibel ingedroogd, veraard veen.

15 Toevoeging c; vergraven tot een diepte van 30 à 10 cm. Vrijwel uitsluitend binnen de kleigronden komen twee terreingedeelten voor waar de profielen tot een diepte van 80 à 10 cm heterogeen van opbouw zijn ten gevolge van diepploegen of ophogen. De gediepploegde percelen liggen in het noordoostelijk deel; het opgehoogde perceel (proefveld) langs de zuidwestgrens van het gebied. De opgehoogde profielen bestaan uit een mengsel van klei en moerig materiaal; in de gediepploegde gronden is de humeuze bovenlaag vermengd met humusarme klei uit de ondergrond.

16 Afb.3 Tijdstijghoogtelijnen en gemiddelde grondwaterstandscurve van een grondwaterstandsbuis (zgn Stambuis) over de jaren (Udaagse opname)

17 4. DE GRONDWAIËRTRAPPENKAAHT, schaal 1 : (bijlage ) 1+.1 Inleiding De grondwaterstand en zijn fluctuatie nemen een belangrijke plaats in onder de factoren, die de waarde van een grond voor diverse vormen van bodemgebruik bepalen. Daarom is tijdens het onderzoek ook aandacht besteed aan de diepteligging en de fluctuatie van het grondwater. Deze zijn op een zgn. grondwatertrappenkaart weergegeven in vier klassen,aangeduid als grondwatertrappen (Gt's). Gemiddeld heeft het grondwater in de Nederlandse gronden een zodanig verloop dat in de winterperiode de hogere en in de zomerperiode de lagere standen optreden (afb. 3). Iedere grondwatertrap nu is gedefinieerd door een traject van gemiddelde hoogste (winter)grondwaterstanden (GHG's) en een traject van gemiddelde laagste (zomer)- grondwaterstanden (GLG's), beide uitgedrukt in cm - maaiveld. In het terrein worden de grondwatertrappen vastgesteld aan de hand van profiel- en veldkenmerken en gecontroleerd aan gemeten grondwaterstanden. Uit langjarige 1-daagse opnamen van een grondwaterstandsbuis kunnen de GHG en de GLG worden berekend (Van Heesen en Westerveld, 1966). Hoewel om kaarttechnische redenen de Gt's zijn weergegeven op een afzonderlijke grondwatertrappenkaart hoort deze informatie eigenlijk op de bodemkaart thuis. Bodemkaart en grondwatertrappenkaart vormen een eenheid en dienen o.a. voor de geschiktheidsbeoordeling van de gronden steeds gezamenlijk te worden geraadpleegd. Ten einde de bruikbaarheid van de grondwatertrappenkaart te vergroten, zijn op deze kaart tevens de grenzen en symbolen van de bodemkaart aangegeven. b. Beschrijving van de grondwatertrappen Gt A: GHG tot_ in_het_maaiveld GLG ondi p r_dan_50 cm_ Deze Gt komt over enkele kleine oppervlakten voor binnen de veen- en de klei-op-veengronden. Deze gedeelten staan periodiek onder water terwijl het grondwater in de. zomer niet dieper dan 30 à 50 cm wegzakt. Deze natte gronden bieden weinig gebruiksmogelijkheden. Gt B: GHG ndieper_dan_0 cm_ GIß tussen_50 en_80 cm_ Grondwatertrap B treft men ook vrijwel uitsluitend aan binnen de veen- en de klei-op-veengronden. De fluctuatie van het grondwater is wat groter dan in de gronden met Gt A. Desondanks zijn het vrij natte gronden die nogal eens dras komen te staan. In droge perioden daalt het grondwater tot 50 à 80 cm - maaiveld. Gt C: GHG ondieper_dan_0 cm_ GLG tus_s n_80 n l 0_k_l30_cm Deze Gt komt hoofdzakelijk voor binnen de kleigronden, die door een wat hogere terreinligging minder nat zijn dan de meeste veen- en klei-op-veengronden. Het grondwater komt nog wel regelmatig binnen 0 cm - maaiveld, maar daalt ook beneden 80 cm, in een groot gedeelte zelfs tot 110 à 130 cm - maaiveld. Door deze sterkere fluctuatie is het waterbergend vermogen groter, hetgeen de gebruiksmogelijkheden vergroot.

18 Gt Dj GHG ond.i per_dan_tó cm_ GIß iu sen_10_à_1p e n 1_80 cm_ Uitgezonderd een kleine oppervlakte van de veengronden (namelijk het gedeelte met restveen) treft men deze Gt alleen aan binnen de kleigronden, vocral in de hoogste delen van de kreekruggen en in een deel van het bovenland. Dit zijn gronden met een redelijk gunstige grondwaterstand waarin wateroverlast vrijwel niet voorkomt. Het grondwater stijgt niet of zelden tot aan het maaiveld en zakt vrij diep weg: tot à 180 cm. In de veengronden en op het bovenland is de situatie wat ongunstiger. Hier komt het grondwater wel tot aan het maaiveld.

19 DE BOVENLAAGKAAKP, schaal 1 : 5 OOO (bijlage 3) De bovenlaagkaart geeft Informatie over de aard en de dikte van de bovenlaag. Deze laag, sterk beinvloed door biologische activiteiten, vormt een gunstig milieu voor de plantenwortels. Bovendien bepaalt ze in sterke mate de draagkracht van de gronden, hetgeen vooral van belang is bij de aanleg van speel- en ligweiden. De aard van de bovenlaag is aangegeven per kaartvlak. Aan de hand van het humusgehalte, het lutumgehalte en het kalkgehalte zijn zes klassen onderscheidens kleiig veen venige klei zeer humeuze en humusrijke kalkarme lichte klei zeer humeuze en humusrijke kalkarme zware klei zeer humeuze kalkhoudende lichte klei zeer humeuze kalkhoudende zware klei. De dikte, aangegeven in dm per boorpunt, bedraagt overwegend 0 à i+0 cm. Alleen in het zuidoosten,waar vrij recent het bovenland is afgegraven, komen dunnere (10 à 0 cm dikke) lagen voor of is van een bovenlaag nauwelijks sprake. Binnen de vergraven gronien is de bovenlaag vermengd met materiaal uit de ondergrond en kan derhalve de aard en de dikte niet aangegeven worden. Over het algemeen is de structuur van de bovenlaag goed, in tegenstelling tot de draagkracht. Naarmate het humusgehalte toeneemt, neemt de draagkracht af. De gronden met een humeuze of humusrijke kleibovenlaag zijn voldoende draagkrachtig. In de overige gedeelten laat deze veel te wensen over, vooral daar waar de bovenlaag 30 à 50 % humus bevat (kleiig veen). In de legenda van de bovenlaagkaart is de draagkracht per kaarteenheid aangegeven in één van de gradaties: goed, matig of slecht.

20 DE KLEIDIKEE- EN KAIKVERLOOPKAART, schaal 1 j 5 OOO (bijlage ij.) 6.1 Inleiding Op deze kaart is per kaartvlak de dikte van het kleipakket weergegeven alsmede het kalkverloop in deze klei. De dikte is aangegeven door in vier klassen zowel de diepte waarop de kleilaag begint, als waarop deze eindigt te vermelden. Rekening houdend met kaarteenheid G (kleilagen dunner dan 40 cm) is het nu mogelijk uit de code de minimale en de maximale dikte van het kleipakket binnen elke kaarteenheid af te lezen. Het kalkverloop in het kleipakket is in drie (diepte)klassen weergegeven. Binnen de klasse A bestaat maximaal 40 cm van het pakket uit kalkarme klei, bij klasse B 40 à 80 cm en bij klasse C meer dan 80 cm. In het kalkarme deel bevat de klei minder dan 1 à % CaCOj, in het kalkhouderxie of kalkrijke deel meer dan %, doorgaans meer dan 5 à 10 %. Die gedeelten, waar een kleibovengrond op of een dunne(l 0 à 0 cm dikkejkleilaag in het bovenliggende veen aanwezig is, zijn aangegeven met toevoeging a. In beide gevallen bestaat deze laag uit humeuze of humusrijke kalkarme klei. Toevoeging b geeft aan waar in de ondergrond een tweede kleilaag dikker dan 40 cm aanwezig is. Meestal begint deze op een diepte van 100 à 00 cm en gaat dieper door dan 5O cm. Met uitzondering van de bovenste 0 à 40 cm bestaat de laag doorgaans uit kalkrijke klei. Met toevoeging c zijn die gedeelten weergegeven waar, ten gevolge van de grondbewerking (ophoging of diepploegen), de bovenste 80 à 10 cm van het kleipakket zijn vermengd met humeus of moerig materiaal. 6. De geschiktheid van de klei als ophogingsmateriaal Bij de inrichting van het gebied zal tijdens het graven van vijvers enz., materiaal vrijkomen waarmee het omliggende terrein wordt opgehoogd. Het veen en een deel van de klei zijn hiervoor niet of minder bruikbaar. Als het veen wordt blootgesteld aan de lucht verteert het en bovendien bezit het een te geringe draagkracht, terwijl de kalkarme klei overwegend vrij zuur is (katteklei) of dit wordt na oxydatie (potentiële katteklei, hfdst. 8). Plantengroei is op deze zure klei vrijwel uitgesloten. De kalkrijke klei daarentegen is goed bruikbaar als ophogingsmateriaal. Binnen de kaarteenheden Kl ka en K15A bestaat vrijwel het gehele profiel uit dit materiaal. Na verwijdering van het veen en de kalkarme klei is ook binnen de kaarteenheden Kl4B, K15B, KI 50, K3A, K4A, K5A, K4B, K5B, $ba, K35A, K55B, K45A en K45B nog een redelijke hoeveelheid bruikbare klei aanwezig. Deze ontbreekt vrijwel of geheel binnen de kaarteenheden K1C, K13B, K13C, Kl4C, K3C, K4C, K34B, K34C en K45C. In deze kleipakketten is slechts een dunne (< 50 cm) kalkhoudende of kalkrijke laag aanwezig,of ze bestaan geheel uit kalkarme klei, o.a. K1C. In de legenda is voor elke kaarteenheid de geschiktheid van het kleipakket als ophogingsmateriaal vermeld.

21 DE VËENKAART, schaal 1 : (bijlage 5) 7.1 Inleiding Op de veenkaart is de dikte en voor een groot deel ook de samenstelling van alle voorkomende veenlagen en venige lagen aangegeven. De dikte is op dezelfde wijze weergegeven als de kleidikte op bijlage Uit de code kan eveneens de minimale en maximale dikte worden afgelezen. Naar de bestanddelen waaruit de lagen zijn opgebouvdzijn de volgende onderscheidingen gemaakt (met lagen dunner dan 10 à 0 cm is geen rekening gehouden): V ; ZV : II ZV : V ZV 5 SL. ZV verslagen veen en/of venige klei zeggerietveen minder dan if-0 cm verslagen veen en/of venige klei op zeggerietveen lj-0 à 80 cm verslagen veen en/of venige klei op zeggerietveen 80 à 150 cm verslagen veen en/of venige klei op zeggerietveen geen of minder dan lj-0 cm veen binnen 50 cm. G : In een gedeelte van de klei-op-veengronden en de kleigronden bestaat de bovengrond uit venige klei of kleiig veen öf, met name in het noordoostelijk deel,is een dunne (10 à 50 cm), soms wat irreversibel ingedroogde veenlaag in het kleipakket aanwezig. Beide zijn aangegeven met toevoeging a. In de gedeelten met toevoeging b komt een tweede veenlaag in de ondergrond voor. In het westen,waar deze laag meestal tussen 180 en 50 cm begint en de onderzijde beneden 50 cm ligt, bestaat ze overwegend uit verslagen veen en soms uit venige rietklei. Elders ligt de begindiepte doorgaans tussen 100 en 150 cm, de onderzijde tussen 00 en 50 cm; de laag bestaat er overwegend uit zeggerietveen. Toevoeging c ten slotte geeft weer die gedeelten aan waar, ten gevolge van de grondbewerking,moerig materiaal is vermengd met klei. 7. Samenstelling en eigenschappen van de voorkomende veensoorten Verslagen veen_ Het verslagen veen is in gereduceerde toestand bruin van kleur en bestaat uit zeer fijn verdeeld organisch materiaal, veelal vermengd met klei. Met name in het zuidoostelijk deel bevat dit materiaal soms maar 0 à 50 % organische stof (venige klei) en is het grauw van kleur. Dit verslagen veen vormt een structuurloze dieptemassa die slecht doorlatend is. Bij metingen zijn waarden gevonden beneden 0,05 m per etmaal. In het zwart tot donkergrijs geoxydeerde gedeelte (boven het grondwater) ligt de doorlatendheid meestal hoger door de aanwezigheid van krimpscheuren. In gereduceerde toestand is het verslagen veen rrinder waterrijk (steviger) dan het nog te bespreken zeggerietveen. Dit blijkt ook uit de gevonden waarde voor het specifiek volume ) dat aanzienlijk lager is dan in het zeggerietveen en 5*0 tot 6,5 bedraagt. Hieruit kan men afleiden dat de klink bij een diepere ontwatering betrekkelijk gering zal zijn (Zuur, 196b). Zeggerietveen Het zeggerietveen, ter plaatse gevormd onder eutrofe omstandigheden, bestaat uit plantenresten waarin zeggesoorten en riet over- ') = het volume in cm5 van 1 gram "grond"

22 1 <D Ho3 3 is P (1) S a) <D 'Ö H P f5 cd o p U i 5? a a> O o cd p Ö w co J- in in r- OJ <- in vo co OJ -4" vo in vo v- rc\ I m ON O r- 0\ Lf\ LT\ VQ m m vo a> o\ vo in MD m o o co in vo m W OJ OJ la VO VO MD VO 0) p O O OJ Ö a> a> > <D fi a) > p M > ä ctf g a> > 1 $ u a) > ä a) a)!> g o? rh W Q > "Ö <u a> o ë <D <D bo fi a) <D > P <D H u bo IH H <D S ö Jh a) a> o ë <u u <u Ö Q) a> > p a> H u CD bo bo <u N >0 u a) a) o ë 0) u 0) bo $ 3 a> «I rh H O n SH O) > a a> Q Q <H <

23 heersen. In gereduceerde toestand is de kleur overwegend bruin en vallen vooral de rietwortels en rietbladen op. Verder komen in het gehele pakket dunne (10 à 0 cm dikke) lagen kleiig rietveen voor, terwijl in het westelijk deel van het gebied op enkele plaatsen het pakket zelfs grotendeels uit kleiig bosveen bestaat. Het zeggerietveen heeft een vrij rulle structuur en is redelijk tot goed doorlatend: 0,5-0,7 m P e r etmaal. Wel dient men er rekening mee te houden dat de aanwezigheid van de dunne lagen kleiig rietveen de doorlatendheid ongunstig beinvloedt. Ook is dit kleiige veen voor irreversibele indroging gevoeliger dan het kleiarme zeggerietveen. Het gereduceerde gedeelte van het zeggerietveen is zeer waterrijk (slap) en heeft een hoog specifiek volume: 7>5 tot 9*5. In dikke pakketten moet men na diepere ontwatering dan ook rekenen op een sterke klink. Ten slotte wordt nog opgemerkt dat zowel in het verslagen veen als in het zeggerietveen vrij veel sulfiden voorkomen, hoofdzakelijk als pyriet (PeS) Na oxydatie (hfdst. 8) kan hieruit zwavelzuur vrijkomen,,met als gevolg een daling van de ph. Dit komt ook tot uiting in de cijfers van het globale ph-onderzoek (afb. ij-). Hierbij dient vermeld, dat de oxydatie onder natuurlijke omstandigheden minder extreem zal zijn dan met waterstofperoxyde in een reageerbuis. Daarom zullen de ph-waarden in het terrein minder sterk dalen dan uit deze proeven blijkt.

24 specifiek volume VO fo 00 LA * CT\ vo lovt- jjr -=t* raoco o o c o c o a \ o O f T N O c o o < M o o o c v J O J O J o o v x ) m ^ «* O O O O O ' - T - O ' - a l r - r - r - T - ^ - O J «-, -, - ^ - rijpingsklassen consistentie van de klei humusgehalte i n % < u - p < u o 5 Ü- S diepte i n c m eenheden op de bijzonderelagenk.(bijl.6) t 0$ C Ö f S 1 1 <1> «rj T J H O ro XI ' monstemr. op de situatiekaart 1 (afb. A9) _4" K\.4" CVJ 0> 4- (f\ r- IA ^ ^ (f\ IA r- t- OJ OJ OJ rl *H 'H t» = = a! > a ï > a a S CÖ 5 «s 5 ci? a af a -P rh -p rh-prh03th =î::: CÖ*- W W W W W W H W r H W W H P = = - P -H - P >rt c t a f. *H p - P 'rt - "rh P < ^ D - "H P = = = = & c a c t i = = C Ö t Ö r ö H c Ö c Ö c Ö C ü n J Q ) H g S B W S S S N E N W < < < < < 8 7 C 15 c o c o a j o o a i L a m o o o o L A L T i O o o o o o m r-r-r-r-r-43-(t\ T\IAIAW(\l f\ A 4 4 T\ fl (T\ o o m o o o o o o o o o o o o m o o o o cooj-qn'}otoivoir\incoolnco-=t-t>-'-(ai>-ri-r-wwrr-r-waï fq r-r- r-oj > i i n o o o o o o o o o L n o o o m o o o o v o o 3 a i a g c o r - 4 r - p v û c o a i i n o i n o \ r - i A O N * 1 OJ t- r- «W ««CU r- r- < < < < 13 S? s t a m OJ A & 0 S S -=1" N"\ O a\ <v ä 0) % O H Jh Q> H (D.H S) «<U a o H U <D CÖ o Ö H & 0) u "*3 H U 0) 60 I <H rh Q) n "-3 'rl <ü bo O H rq S Si rh O > AÎ <1) H H O A w LTi

25 DE BIJZOMDERE-LAGEMKAART, schaal 1 ; (bijlage 6) 8.1 Inleiding Op deze kaart zijn alle slappe kleilagen (half gerijpt tot ongerijpt) dikker dan ko cm en de kleilagen met duidelijke kattekleivlekken en/of rietresten aangegeven. De laatst genoemde lagen bezitten ongunstige eigenschappen,terwijl informatie omtrent de rijping van belang is in verband met de klinkverwachting. Voor de slappe kleilagen is in drie klassen de begindiepte vermeld. De onderzijde ligt meestal beneden 50 cm. De humeuze of venige kleilagen met duidelijke kattekleivlekken en/of rietresten zijn 0 à 80 cm dik. Hiervan is de begindiepte aangegeven in vier klassen door middel van de toevoegingen a t/m d. Ten slotte zijn nog de boorpunten aangegeven (toevoeging e) waar in de bovenste 40 cm van het profiel een dunne (10 à 0 cm dikke) kattekleilaag is aangetroffen. 8. De slappe kleilagen De klei wordt afgezet als een structuurloze weke massa. Onder gereduceerde omstandigheden (beneden het grondwaterniveau) blijft deze toestand ongewijzigd. Na drooglegging (o.a. door grondwaterstandsverlaging)treden echter grote veranderingen op in de klei, ten gevolge van rijping. Het meest opvallende bij deze rijping is het volumeverlies van de klei, die ontstaat door irreversibel vochtverlies. De structuurloze weke massa wordt steviger, er ontstaan scheuren en er worden structuurelementen gevormd. In het veld is de rijping goed te bepalen aan de consistentie van de klei. In totaal zijn vijf rijpingsklassen onderscheiden: 1. zeer slap = geheel ongerijpt. slap = bijna ongerijpt 3. matig slap = half gerijpt k. matig stevig = bijna gerijpt 5. stevig = geheel gerijpt. De aangegeven kleilagen zijn matig tot zeer slap (half gerijpt tot geheel ongerijpt) en hebben een duidelijk hoger specifiek volume dan de gerijpte klei (afb. 5) Aan de hand van het specifiek volume kan men ook de rijpingsklasse van de klei vaststellen. Bovendien kan uit deze cijfers de te verwachten klink na een diepere ontwatering (Zuur, 1964) worden berekend. 8.3 De kleilagen met duidelijke kattekleivlekken en/of rietresten In de klei van dit gebied, met name in de kalkloze tot kalkarme zware klei, die bovendien veel organische stof bevat,voor een deel in de vorm van rietresten, komt vrij veel pyriet (FeS) en soms zelfs zwavelijzer (FeS) voor. Deze sulfiden zijn ontstaan in een sterk reducerend milieu,uit sulfaten die aanwezig zijn in het brakke of zoute zeewater. Als de koolzure kalk ontbreekt vormt zich uit deze sulfiden bij oxydatie het gele bsstechefterrisulfaat en zwavelzuur, die de klei sterk verzurem en de zgn. "katteklei" doet ontstaan. Bij aanwezigheid van voldoende koolzure kalk treedt deze verzuring niet op en ontstaan er andere eindprodukten met name ferrihydroxyden en gips (Bennema, 1953) De op deze kaart aangegeven sterk humeuze of venige,kalkarme en kalkloze kleilagen bestaan voor een deel uit katteklei. Met name in de gedeelten met de toevoegingen a en b,waar de klei niet voortdurend in het grondwater ligt, komen op veel plaatsen duidelijke gele vlekken voor en is de ph laag (3*5 of lager). De gereduceerde klei met vrij veel rietresten, hoofdzakelijk voorkomend in de gedeelten aan^-

26 OJ CT\ CO OJ «- T - 4 VÛ «C~- CO J-J-D- f f\ 4 t- «D~- -d- V > VO p< & <D 1 S cu eu vo * M NA -=) -=f < OOJ r- J- fo IA MDMD 4 m t- m vo t>- -d" _d- > V > * c t E tr~- H 0) p O) H Ph Ö CL) +> W H Q) *P <D H u QJ S ë a) a> o $ 0) a> h0 <D S N VO,Q <M <

27 - 1 - gegeven met de toevoegingen c en d, zal verzuren zodra ze wordt bloot' gesteld aan de lucht door een diepere ontwatering of naar boven wordt gebracht bij grondverzet. Een sterke ph-daling is te verwachten, hetgeen ook is gebleken uit een globaal ph-onderzoek (afb. 6). Hierbij dient te worden opgemerkt dat deze oxydatie,evenals in het veen, onder natuurlijke omstandigheden minder extreem zal zijn dan met waterstofperoxyde in een reageerbuis.

28 kaarteenheden op de: beperkingen en de geschiktheidsklassen bij de huidige profielopbouw en grondwaterstand (actueel) beperkingen en de geschiktheidsklassen na entwatering en verschraling (potentieel) beperkingen ') voor: beperkingen voor: bodemkaart (bijl. 1) Ka (c) Ka (b) Kh (b)(o) bovenlaagkaart (bijl. 3) HIK, HZK +, HZK + VK HX + grondwatertrappenkaart (bijl.) loofhout p/w naaldhout ph P/W Ispeel- en iligweiden dk klassen (bijl.7) 1.4. loofhout p/w naaldhout ph p/w speel- en ligweiden dk klassen l.lf.1 ') Aard_van_de begsrklngen n a wateroverlast a a chemische armoede p/w a profieleigensohappen KhvJ HZK.4..1^.1 die een diepe beworteling verhinderen ph. te hoge ph Ka (b)(o) HUC, HIK +, HZK, HZtf*' dk _ draagkracht Ka (b) VK Kh (b)(o) HUC, HZK, HZK + Qradaties_van_de_beperkingen Kh (b) Kh (b) VK KV ( » geen of nauwelijks» matige Khv4 (b)(o) Khv4 (b) Khv4 (b) Khv3 Khv3 (b) KhvJ (b) HZK VK KV HIK, HZK VK KV : ; i i 3 a sterke 4 a zeer sterke Vk VK KV, K7k3, Km KVk3 (b) KVklj (b) Vk (a) Vk VK KV HIK, HZK VK KV HIK, HZK VK ;! 1 i 1 I 1 I!! 1 ; 5 1 S Vk KV Ka (c) B Kh (b) HZK, iülc B Kh (b) Vk B Kh (b) Khv4 (b) Khv4 (b) KV IEK VK B B B Khv4 (b) Ktor3 (b) Khr3 (b) KV HZK, HZK + VK B B B j.lt.! Vk3 VK D Vk3, Vk4 V, Vk3. Vk4 (a) V, Vk3 (a) KV, KVk3, KVk4 (b) HIK, HZK VK KV HIK C C C B ; h KSk3, KVk4 (b) VK B KVk4 Vk (a) Vk (a) Vk KV HIK VK KV B B B B Vk3 (a) V, Vk3, Vk4 (a) V, Vk3, Vk4 (a) KVk3 (b) Vk V, Vk4 (a) Vk3 HIK VK KV VK KV VK KV B B B A A A A il)..l4-.lt I' '1 i ]'5. (3.3.3 Afb. 7 Beoordelingstabel bij de huidige profielopbouw en grondwaterstand en na ontwatering en versohraling van de toplaag.

29 DE BODEmESCHIKTHEIDSKMRT VOOR BOSBOUW EN SPEEL- EN LIGWEIDEN, schaal 1 : 5 OOO (bijlage 7) 9.1 Inleiding De geschiktheid van de gronden voor bosbouw en voor de aanleg van speel- en ligweiden kan niet zonder raeer van de bodem-, de grondwatertrappen- en de bovenlaagkaart worden afgelezen. De mogelijkheden zijn daarom afzonderlijk op de bodemgeschiktheidskaart weergegeven. Voor de samenstelling van deze kaart is een beoordelingssysteem gevolgd, dat in de volgende paragrafen wordt toegelicht. 9. De geschiktheidsbeoordeling In de tabel (afb. j) zijn alle bodemkaarteenheden,in combinatie met de eenheden van de bovenlaag- en de grondwatertrappenkaart, getoetst op hun geschiktheid voor loofhout en naaldhout en voor de aanleg van speel- en ligweiden. In de kolom "beperkingen" is aangegeven in hoeverre er in deze gronden bodemkundige (waaronder de grondwaterstand) beperkingen bestaan voor de beoordeelde bodemgebruiksvormen. Deze beperkingen bepalen in hoge mate de gebruikswaarde. Ze geven aan in welk opzicht de desbetreffende grond afwijkt van de meest ideale grond voor het aangegeven bodemgebruik en hoe "zwaar" die afwijking is. De beperkingen vestigen dus de aandacht op de bodemkundige knelpunten en geven aanknopingspunten voor eventuele verbeteringsmogelijkheden. Zoals reeds opgemerkt, hebben de beperkingen uitsluitend betrekking op bodemkundige kenmerken en eigenschappen. Voor een bepaalde vorm van bodemgebruik kunnen ook niet-bodemkundige factoren een belangrijke en soms doorslaggevende rol spelen. Bijvoorbeeld de ligging, de afmetingen of de vorm van een bodemeenheid die bodemkundig gezien ruime mogelijkheden voor de aanleg van speel- en ligweiden biedt. Deze niet-bodemkundige beperkingen zijn niet in deze beoordeling betrokken (aangezien ze buiten het gezichtsveld van de bodemkundige onderzoeker liggen). 9.3 Beperkingen Ten aanzien van de beoordeelde vormen van bodemgebruik zijn de volgende beperkingen in de gronden van dit gebied aangetroffen: Wateroverlast _(n]_ Deze beperking geldt voor alle drie vormen van bodemgebruik. Aangegeven is waar en in welke mate wateroverlast kan optreden. Een teveel aan water veroorzaakt zuurstofgebrek en beperkt de diepte van de beworteling, waardoor de groei van bomen en gras stagneert of zelfs onmogelijk wordt. Wateroverlast belemmert verder in sterke mate het gebruik van speel- en ligweiden en beinvloedt de draagkracht in ongunstige zin. De mate van wateroverlast is beoordeeld aan de hand van de grondwatertrap in samenhang met andere bodemkundige eigenschappen, zoals de aard en de doorlatendheid van het bodemmateriaal (klei, veen). Cherrnsche armoede_ (a]_ beperking voor_l ofh Ut Hierbij is nagegaan of er voldoende voedingsstoffen (N.P.K.) in de bodem aanwezig zijn en of de ph niet te laag is voor een goede groei van het loofhout. Loofhout stelt hogere eisen aan de chemische vruchtbaarheid dan naaldhout. Voor een goede groei mag boven-

30 - 3 - dien de ph niet veel lager zijn dan 5. Aanwijzingen hiervoor geven het bodemmateriaal (klei, veen) en het kalkgehalte. Te_hog JDH_(]3HJ_ ^ beperking voor_naaldhout_ Een ph hoger dan à 5 werkt sterk belemmerend op de groei van naaldhout, terwijl zeer hoge ph's deze groei zelfs onmogelijk kunnen maken. Hierbij speelt het kalkgehalte van de grond een belangrijke rol. Profiel-e^genscha^pen^ die een diepe bewortel^ng verhinderen bemerking voor_l ofhout n_naa_ldhout_ Beoordeeld is in hoeverre profieleigenschappen een diepe beworteling verhinderen. Een oppervlakkige beworteling kan een onvoldoende voedselopname en een slechte verankering van de boom in de bodem tot gevolg hebben. Dit resulteert in een minder goede groei on een grote kans op omwaaien. Zowel de grondwaterstand als de soort bodemmateriaal beinvloeden de diepte en de aard van de beworteling. Draagkra ht _[_dk)_-_b perking_voor s_pe_e].-_en lijgweiden Hiervoor is nagegaan of de bovenste 10 k 0 cm van de grond bij normale belasting (betreding, berijden) voldoende weerstand kan bieden. Bij een onvoldoende draagkracht wordt de graszode door vertrapping gemakkelijk beschadigd en is het moeilijk om een goed grasbestand te handhaven. Dit laatste is een vereiste voor een speel- en ligweide. Bepalend voor de draagkracht is de grondwaterstand en de aard (org.stofgehalte en textuur) van de bovenlaag. 9.k Gradaties in de beperkingen De aangegeven beperkingen kunnen ieder afzonderlijk in meer of minder ernstige mate optreden. Ten einde deze ''zwaarte" weer te geven zijn binnen iedere beperking maximaal vier gradaties onderscheiden, aangegeven met de cijfers 1 t/m Ij- (afb. 7) : 1 = geen : de beperking is niet aanwezig of zeer licht en heeft geen nadelige invloed = matig : de beperking heeft een geringe tot duidelijk nadelige invloed 3 = sterk s de beperking heeft een duidelijke tot zeer duidelijke nadelige invloed lj. = zeer sterk " de beperking is zo ernstig, dat een mislukking van de ' boomaanplant resp. de aanleg van speel- of ligweide waarschijnlijk is. Enig resultaat is alleen bij een zeer hoge investering voor aanleg en onderhoud te verwachten. 9.5 De gebruikswaarde der gronden Het aantal beperkingen dat in een bepaalde bodemeenheid voorkomt en de "zwaarte"-gradaties bepalen de gebruikswaarde van deze eenheid. De gebruikswaarde is omschreven als:zeer ruime, ruime, beperkte en weinig mogelijkheden. Naar hun mogelijkheden voor loofhout, naaldhout en de aanleg van speel- en ligweiden zijn de gronden samengevoegd tot de zeven kaarteenheden, aangegeven in de tabel (afb. 7, met een code) en op de bodemgeschiktheidskaart (bijl. 7, met een kleur en dezelfde code). De code bestaat uit drie cijfers, die achtereenvolgens betrekking hebben op loofhout, naaldhout en speel- en ligweiden in de volgende betekenis:

31 - k - 1. Gronden met zeer ruime mogelijkheden. In deze gronden komen geen of alleen zeer lichte beperkingen (gradatie 1) voor.. Gronden met ruime mogelijkheden. Hierin komen één of meerdere matige beperkingen (gradatie ) voor. 3. Gronden met beperkte mogelijkheden. Deze gronden hebben één of meerdere sterke beperkingen (gradatie 3). 4. Gronden met weinig mogelijkheden. In deze gronden komen één of meerdere zeer sterke beperkingen (gradatie 4) voor. Uit de tabel (afb. 7) kan van elke kaarteenheid op de bodemgeschiktheidskaart.worden afgelezen, welke bodemkaarteenheden (+ bovenlaagkaarteenheden + grondwatertrappen) er in voorkomen. Tevens welke beperkingen optreden en in welke gradatie. De code van drie cijfers op de bodemgeschiktheidskaart biedt aan de kaartgebruikers de gelegenheid om desgewenst afzonderlijke kaarten in te kleuren naar hun mogelijkheden voor elk der drie aangegeven bodemgebruiksvormen. 9.6 De potentiële gebruikswaarde der gronden De bodemgeschiktheidskaart geeft de mogelijkheden weer van de gronden met hun huidige profielopbouw en grondwaterstand, de zogenaamde actuele geschiktheid. Daarnaast is in de tabel (afb. 7) een beoordeling gegeven van de gebruiksmogelijkheden der gronden bij een optimale ontwateringstoestand, de zogenaamde potentiële geschiktheid. Onder optimale ontwatering wordt verstaan de meest gunstige grondwaterstand voor het betreffende bodemgebruik, die ons inziens in dit gebied te verwezenlijken is. Bij de potentiële beoordeling voor de aanleg van speel- en ligweiden is er vanuit gegaan dat de toplaag met zand zal worden verschraald. Deze verschraling moet in veen- en kleigronden waarop speel- en ligweiden worden aangelegd, nagenoeg altijd worden uitgevoerd en is derhalve niet als een beperking aangemerkt. Dit laatste geldt in zekere mate ook voor de actuele beoordeling, maar daar is de noodzakelijke verschraling betrokken in de beperking voor de draagkracht. Deze wordt o.a. bepaald door het organische-stofgehalte en het kleigehalte van de bovenlaag. Beide gehalten worden door verschraling met zand lager, waardoor de draagkracht toeneemt. De potentiële beoordeling heeft op dezelfde wijze plaatsgehad als de actuele. In de laatste kolom van de tabel (afb. 7) is de code aangegeven voor de kaarteenheden op een potentiële bodemgeschiktheidskaart, die aan de hand van deze tabel kan worden samengesteld. In de volgende paragraaf worden de aangegeven kaarteenheden op de actuele bodemgeschiktheidskaart nader toegelicht. Hierbij is tevens de code vermeld voor de potentiële geschiktheid. 9.7 De kaarteenheden op de bodemgeschiktheidskaart Klass_e_l_A_ L_(actuœ_l)j_ J_.4_.J_ Xpotentieel)_ Deze klasse omvat de diepe kleigronden (Ka, Kh) met Gt D, waarvan het gehele of nagenoeg gehele profiel bestaat uit kalkhoudende tot kalkrijke klei. Door hun ligging in het terrein (hoogste delen van de kleiruggen) zijn ze redelijk tot goed ontwaterd. Voor loofhout hebben deze gronden geen beperkingen (zeer ruime mogelijkheden) en geven een goede groei van inl.eik, beuk, populier, wilg, es, els, iep en esdoorn (Van Lynden, 1966). Wel is het raadzaam te beginnen met snelgroeiende houtsoorten, zoals populier en wilg (zogenaamde pionier-houtsoorten).

32 - 5 - De teelt van naaldhout heeft weinig mogelijkheden op de gronden van deze klasse vanwege een te hoge ph (zeer sterke beperking), zowel in actuele toestand als na ontwatering. Voor speel- en ligweiden zijn de mogelijkheden ruim, alleen de grondwaterstand (GHG) is niet ideaal (matige beperking). Door ontwatering is dit bezwaar op te heffen, waarna deze gronden zeer ruime mogelijkheden bieden. Een verschraling van de toplaag zal tevens de draagkracht aanzienlijk verbeteren, net name in die gedeelten met een venige kleibovenlaag. IO.as e_^_ i (actueel)j_.ujjpotenti el) De verbreiding van deze klasse beperkt zich tot Gronden op het bovenland in het uiterste zuiden. Deze kalkarme kleigronden met Gt D hebben veen in de ondergrond en bevatten minder voedingsstoffen dan die in de voorgaancfe klasse. De chemische vruchtbaarheid is voor loofhout waarschijnlijk niet ideaal (matige beperking). Niettemin zal een redelijke tot goede groei optreden voor populier, wilg, es, els, inl.eik, beuk, iep en esdoorn en is het verschil met de voorgaande klasse zeer gering. De mogelijkheden voor naaldhout en voor speel- en ligweiden, zowel actueel als potentieel, komen overeen met die van de voorgaande klasse. Klas e_^^3_(actueel.)j_ l_.ii.l_ ^potentieel) Een groot deel van het gebied wordt door deze klasse ingenomen. Ze omvat alle kleigronden met Gt C. De beperkende factor voor loofhout en grotendeels ook voor speel- en ligweiden is de hoge grondwaterstand. Voor loofhout zijn nog ruime mogelijkheden aanwezig (matige beperking). De soorten, zoals populier, wilg, es en els, die vrij hoge grondwaterstanden kunnen verdragen, zullen op deze gronden nog goed groeien. Alleen op de gronden van kaarteenheid Khv3 kan de groei wat achter blijven, mede ten gevolge van een minder gunstige voedingstoestand. In deze gronden is de klei overwegend kalkarm tot kalkloos en soms vrij zuur (katteklei). Voor naaldhout hebben de gronden van deze klasse, met name die van de bodemkaarteenheden Ka, Kh en Khv^, een te hoge ph (zeer sterke beperking) en daardoor weinig mogelijkheden, ook potentieel. Door de hoge grondwaterstand, al dan niet in combinatie met een geringe draagkracht, zijn de mogelijkheden voor speel- en ligweiden slechts beperkt. De potentiële gebruiksmogelijkheden voor loofhout en voor speel- en ligweiden zijn zeer ruim. Door ontwatering en verschraling van de toplaag kunnen de beperkende factoren worden opgeheven. Alleen in de gronden van kaarteenheid Kvk3 zal de chemische vruchtbaarheid voor loofhout een matige beperking blijven. Klasse :_3_J5_(actuee_l)j_.^. potenti el) Deze klasse bestaat uit klei-op-veengronden met Gt C en uit veengronden met een kleiondergrond beginnend tussen en 80 cm met Gt C en D. De groei van loofhout wordt op deze gronden belemmerd door een wat te hoge grondwaterstand en/of door de chemische armoede, terwijl men op de veengronden tevens rekening moet houden met een t<3 ondiepe beworteling (matige beperking). Ze bieden niet meer dan ruime mogelijkheden met een redelijke groei van inl.eik, beuk, populier, wilg, es, els, iep en esdoorn. Ook na ontwatering zullen de mogelijkheden niet sterk worden vergroot, omdat de chemische vruchtbaarheid ende ph niet optimaal zijn. Wel zal de bewortelingsdiepte toenemen en in de veengronden misschien zelfs de kleiondergrond bereiken. Waar deze bestaat uit kalkrijke klei zal na

33 - 6 - ontwatering de groei duidelijk beter zijn. Voor naaldhout zijn er beperkte mogelijkheden, ook potentieel. Over het algemeen hebben de gronden een vrij lage of lage ph, waardoor een redelijke groei van fijnspar en sitkaspar mogelijk is. Geheel zeker is dit niet, omdat vrijwel geen gegevens bekend zijn omtrent de groei van naaldhout op overeenkomstige gronden. Het aanleggen van een proefbeplanting verdient daarom aanbeveling. De mogelijkheden voor speel- en ligweiden zijn eveneens beperkt. De beperkende factoren zijn voor een deel de draagkracht en een te hoge grondwaterstand. Dit geldt ook voor de veengronden met Gt D, die altijd wat natter zijn dan kleigronden met dezelfde Gt. Na ontwatering en verschraling van de toplaag bieden de gronden ruime mogelijkheden voor speel- en ligweiden. Het is moeilijk de gewenste drooglegging te handhaven»omdat een diepere ontwatering altijd inklinkling tot gevolg heeft. KLas e_3_!_i _ :_3_(actue_eI ;)j_ ^Potentieel) Hiertoe behoren alle kleigronden met Gt B, die door hun lage (natte) ligging beperkte mogelijkheden voor loofhout en voor speel- en ligweiden bieden. Alleen populier, wilg en els, die hoge grondwaterstanden verdragen, zullen nog redelijk groeien, terwijl de gronden in droge perioden nog wel bruikbaar zijn voor speel- en ligweiden. Voor naaldhout bieden ze weinig mogelijkheden vanwege de te hoge ph (zeer sterke beperking) en is zelfs een redelijke groei van fijnspar en sitkaspar, ook na ontwatering, niet te verwachten. Dit geldt met name voor de kaarteenheden Ka, Kh en Khv3. De potentiële gebruiksmogelijkheden voor loofhout en speel- en ligweiden.liggen aanmerkelijk hoger (zeer ruim). Alleen op de gronden met kaarteenheid Khv3 kan de groei van het loofhout achterblijven vanwege de niet-aptimale voedingstoestand en ph. Klas e_3_ ;_3^.3_(â. c i u e l.)i..3. ^potentieel) Deze klasse omvat een belangrijk deel van de veengronden met Gt B, C en D en verder de klei-op-veengronden met Gt B. De mogelijkheden voor alle drie vormen van bodemgebruik zijn beperkt. Het aanleggen en in goede staat houden van speel- en ligweiden zal moeilijk zijn en meer dan een redelijke groei van populier, wilg en els mag men niet verwachten. Waarschijnlijk geldt dit ook voor de naaldhoutsoorten fijnspar en sitkaspar. Over de groei van deze laatste twee houtsoorten op veengronden is echter zeer weinig bekend en een proefbeplanting verdient aanbeveling. Ook de potentiële gebruikswaarde is vrij laag. In deze gronden, die geheel of gedeeltelijk uit veen bestaan, is het moeilijk om een blijvend goede ontwatering te realiseren ten gevolge van optredende klink. Bovendien is de chemische vruchtbaarheid,vooral in de diepe veengronden,niet optimaal en laat de wortelontwikkeling te wensen over. Alleen door ophoging met kalkrijke zavel of klei zijn deze gronden aanmerkelijk te verbeteren, behalve voor de teelt van naaldhout vanwege een dan te hoge ph. IQ a s e _U^+_A_ ( a c t uee ij j_ lp tentieel) Deze klasse omvat de klei-op-veengronden en veengronden met Gt A. Door hun zeer lage en natte ligging bieden ze weinig mogelijkheden voor loofhout, naaldhout en voor speel- en ligweiden.