Voeding en gezondheid veiligheid van nieuwe voedingsmiddelen
|
|
- Frank Dijkstra
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 usual treatment. Two large multicentre studies, one performed in the Netherlands and one in the USA, have recently been published. Neither of the two studies revealed survival differences, although one study demonstrated a significant benefit in actuarial 5-year relapse-free survival. Therefore, the routine clinical application of high-dose chemotherapy cannot be advocated yet. literatuur 1 Early Breast Cancer Trialists Collaborative Group. Polychemotherapy for early breast cancer: an overview of the randomised trials. Lancet 1998;352: Early Breast Cancer Trialists Collaborative Group. Multi-agent chemotherapy for early breast cancer [Cochrane review]. In: The Cochrane Library. Issue 3. Oxford: Update Software; Rodenhuis S, Bontenbal M, Beex LV, Wagstaff J, Richel DJ, Nooij MA, et al. High-dose chemotherapy with hematopoietic stem-cell rescue for high-risk breast cancer. Netherlands Working Party on Autologous Transplantation in Solid Tumors. N Engl J Med 2003; 349: Tallman MS, Gray R, Robert NJ, LeMaistre CF, Osborne CK, Vaughan WP, et al. Conventional adjuvant chemotherapy with or without high-dose chemotherapy and autologous stem-cell transplantation in high-risk breast cancer. N Engl J Med 2003;349: Peters WP, Ross M, Vredenburgh JJ, Meisenberg B, Marks LB, Winer E, et al. High-dose chemotherapy and autologous bone marrow support as consolidation after standard-dose adjuvant therapy for high-risk primary breast cancer. J Clin Oncol 1993;11: Peters WP, Dansey RD, Klein JL, Baynes RD. High-dose chemotherapy and peripheral blood progenitor cell transplantation in the treatment of breast cancer. Oncologist 2000;5: Gianni AM, Siena S, Bregni M, di Nicola M, Orefice S, Cusumano F, et al. Efficacy, toxicity, and applicability of high-dose sequential chemotherapy as adjuvant treatment in operable breast cancer with 10 or more involved axillary nodes: five-year results. J Clin Oncol 1997;15: Antman KH, Rowlings PA, Vaughan WP, Pelz CJ, Fay JW, Fields KK, et al. High-dose chemotherapy with autologous hematopoietic stem-cell support for breast cancer in North America. J Clin Oncol 1997;15: Rodenhuis S, Richel DJ, Wall E van der, Schornagel JH, Baars JW, Koning CC, et al. Randomised trial of high-dose chemotherapy and haemopoietic progenitor-cell support in operable breast cancer with extensive axillary lymph-node involvement. Lancet 1998;352: Weiss RB, Rifkin RM, Stewart FM, Theriault RL, Williams LA, Herman AA, et al. High-dose chemotherapy for high-risk primary breast cancer: an on-site review of the Bezwoda study. Lancet 2000;355: Farquhar C, Basser R, Marjoribanks J, Lethaby A. High dose chemotherapy and autologous bone marrow or stem cell transplantation versus conventional chemotherapy for women with early poor prognosis breast cancer [Cochrane review]. In: The Cochrane Library. Issue 2. Oxford: Update Software; Bergh J, Wiklund T, Erikstein B, Lidbrink E, Lindman H, Malmstrom P, et al. Tailored fluorouracil, epirubicin, and cyclophosphamide compared with marrow-supported high-dose chemotherapy as adjuvant treatment for high-risk breast cancer: a randomised trial. Scandinavian Breast Group 9401 study. Lancet 2000;356: Elfenbein GJ. Stem-cell transplantation for high-risk breast cancer. N Engl J Med 2003;349: Yamauchi H, Stearns V, Hayes DF. When is a tumor marker ready for prime time? A case study of c-erbb-2 as a predictive factor in breast cancer. J Clin Oncol 2001;19: Aanvaard op 12 november 2003 Capita selecta Voeding en gezondheid veiligheid van nieuwe voedingsmiddelen j.a.g.van de wiel, c.m.a.van rossum en m.rutgers Gezondheidsraad, Postbus , 2500 BB Den Haag. Mw.dr.J.A.G.van de Wiel, toxicoloog; hr.dr.c.m.a.van Rossum, moleculair bioloog; mw.dr.ir.m.rutgers, celbioloog. Correspondentieadres: mw.dr.j.a.g. van de Wiel (jag.van.de.wiel@gr.nl). Samenvatting: zie volgende bladzijde. Nieuwe voedingsmiddelen zijn al zo oud als de wereld. Vroeger was de mens zelf het toetsingsinstrument voor eetbaarheid dan wel giftigheid: The proof of the pudding is in the eating. Nu staat een hele batterij tests tot onze beschikking om van een nieuw voedingsmiddel de veiligheid te onderzoeken en dat onderzoek wordt dan ook gedaan. Sinds 1997 is het in heel Europa zelfs verplicht voor een bedrijf om officieel toestemming te vragen vóór het introduceren van een nieuw voedingsmiddel (of voedselingrediënt) op de Europese markt. Het gaat dan met name over exotische voedingsmiddelen, voedingsmiddelen uit genetisch gemodificeerde gewassen of specifieke bioactieve ingrediënten. De aanvraag voor autorisatie (markttoelating) moet vergezeld gaan van een veiligheidsdossier waarin het bedrijf verslag doet van de uitgevoerde onderzoekingen en zo verantwoording aflegt over het product vóór de marktintroductie. In Nederland wordt het veiligheidsdossier beoordeeld door een commissie van onafhankelijke wetenschappelijke deskundigen binnen de Gezondheidsraad: de commissie Veiligheidsbeoordeling Nieuwe Voedingsmiddelen (VNV). eerst beoordeling, dan pas markttoelating Nationale overheden hebben een lange traditie op het gebied van het beschermen van hun burgers tegen schadelijke invloeden op de volksgezondheid. Dit wordt nog steeds als een van de kerntaken van de overheid gezien. Voor voeding gaat het dan om wetgeving en beleid voor eerlijke handel, kwaliteitseisen voor (productie van) levensmiddelen, toelatingsbeleid voor voedselingrediënten en voedingsmiddelen en goede voorlichting aan de hand waarvan consumenten zelf verantwoorde 12 Ned Tijdschr Geneeskd januari;148(1)
2 samenvatting In Europa is het wettelijk verplicht dat van een nieuw voedingsmiddel eerst de veiligheid voor de consument bepaald wordt, voordat het op de markt wordt toegelaten. Een nieuw voedingsmiddel is een voedingsmiddel of voedselingrediënt dat niet vóór 1997 in significante mate op de Europese markt was en dat tot een van de categorieën in de betreffende Europese verordening behoort. De procedure om de veiligheid te bepalen gaat via een zogenoemde autorisatieaanvraag. De firma stelt een veiligheidsdossier samen waarin verslag wordt gedaan van kenmerken, toxicologisch onderzoek en ander bewijsmateriaal. De firma dient het dossier in bij de bevoegde autoriteit in een van de Europese lidstaten, in Nederland is dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Deze autoriteit verzorgt een eerste beoordeling, uitgevoerd door een speciale instantie; in Nederland is dit de Commissie Veiligheidsbeoordeling Nieuwe Voedingsmiddelen (commissie VNV) binnen de Gezondheidsraad. Daarna kunnen de andere lidstaten een tweede beoordeling uitvoeren. Uiteindelijk besluiten de lidstaten tezamen over eventuele markttoelating. De beoordeling door de commissie VNV gaat volgens een stapsgewijze benadering: voor elke autorisatieaanvraag wordt individueel bekeken wat nodig is aan onderzoeksgegevens om tot een eindoordeel te komen. Voor producten die wezenlijk gelijkwaardig zijn aan een bestaand voedingsmiddel bestaat een verkorte notificatieprocedure. De commissie VNV opereert zo transparant mogelijk. De dossiers liggen ter inzage, de adviezen van de commissie zijn openbaar en commissieleden geven inzicht in hun belangen. keuzen kunnen maken. Tot 1995 was men vrij om producten op de markt te brengen en vond de toetsing op veiligheid eigenlijk achteraf plaats. De fabrikant moest zich uiteraard aan de Warenwet houden, maar de overheid trad pas achteraf op als producten ondeugdelijk of schadelijk bleken te zijn. Aanleiding voor zulk optreden was bijvoorbeeld een reeks van klachten die binnenkwam bij de Keuringsdienst van Waren of tekortkomingen die bleken uit inspecties en steekproeven. In 1995 werd in Nederland ingesteld dat een nieuw voedingsmiddel beoordeeld moest worden voordat het op de markt werd toegelaten. Daarmee was Nederland een van de eerste Europese landen. Een dergelijke premarktbeoordeling, oftewel veiligheidsbeoordeling voordat een voedingsproduct vermarkt mag worden, past in de trend van toegenomen voorzorg en preventie door de overheid (Witboek over voedselveiligheid [COM (719) def.]; 1 De behoefte aan dit type overheidshandelen is het gevolg van innovatie, industrialisatie en de wereldwijde productie- en handelsstromen van voedsel. 1 Met name de opkomst van de moderne biotechnologie heeft de aanzet gegeven tot de Europese Verordening Nieuwe Voedingsmiddelen en Nieuwe voedselingrediënten van wanneer is een voedingsmiddel nieuw? Wanneer is er eigenlijk sprake van een nieuw voedingsmiddel in de zin van de Europese verordening? Dat gaat soms regelrecht in tegen consumentenintuïtie of marketing. Elk voedingsmiddel is van tijd tot tijd nieuw. Vaak gaat het dan om een andere verpakking van het product of toepassing van een andere receptuur, die op zichzelf niet nieuw is in de levensmiddelenbereiding. Allereerst is het belangrijk om te weten dat een product ook echt een voedingsmiddel of voedselingrediënt is en niet een medicijn, levensmiddelenadditief (bijvoorbeeld kleurstof of emulgator), aroma (geurstof) of extractiemiddel. Deze laatste producten hebben namelijk ieder hun eigen veiligheidsbeoordeling en vallen dus niet onder de Europese wetgeving over nieuwe voedingsmiddelen Medicijnen vallen in Nederland onder het College ter beoordeling van geneesmiddelen (CBG; dit is vastgelegd in de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening, artikel 29, lid 1). Vervolgens moet worden vastgesteld of er sprake is van een nieuw voedingsmiddel in de zin van de Europese verordening. 2 De eerste voorwaarde voor het predikaat nieuw voedingsmiddel of nieuw voedselingrediënt is dat het product niet vóór 1997 in aanzienlijke mate op de Europese markt was. De tweede voorwaarde is dat het voedingsmiddel in een van de volgende categorieën valt: (a) het middel bevat bestanddelen van genetisch gemodificeerde planten of dieren of is daarvan afkomstig; (b) het middel betreft substanties met een nieuwe molecuulstructuur; (c) het voedingsmiddel of de voedselingrediënt bestaat uit of is geïsoleerd uit micro-organismen, schimmels of algen; (d) het middel bestaat uit of is geïsoleerd uit planten, dieren of producten daarvan; producten uit deze laatste categorie zijn echter geen nieuwe voedingsmiddelen indien ze volgens traditionele vermeerderings- of teeltmethoden verkregen zijn en ze sinds lang veilig voor voedingsdoeleinden gebruikt worden; (e) het middel is door toepassing van een nieuw productieproces in voedingswaarde, metabolisme of gehalte aan ongewenste stoffen veranderd. Lycopeenwortel. Dat de afweging of een product een nieuw of niet-nieuw voedingsmiddel is soms tegen de intuïtie ingaat, illustreert het geval van de lycopeenwortel. Lycopeen is een stof met anti-oxidatieve eigenschappen die van nature met name in tomaten voorkomt en tomaten hun rode kleur geeft. In Duitsland werd een pizza met deze rode lycopeenwortel aanvankelijk met argwaan bekeken. Totdat bleek dat oudere varianten van deze lycopeenwortel al langere tijd in Engeland op de markt waren en het huidige ras via traditionele veredeling tot stand was gekomen. Was de wortel nog niet vóór 1997 in Europa op de markt geweest, dan had de commissie VNV er overigens voor gepleit deze wortel als nieuw te beschouwen, ook al was hij via traditionele veredeling totstandgekomen, omdat de extra hoge concentratie lycopeen volgens de commissie een nadere beschouwing van de veiligheid zou hebben gerechtvaardigd. Kiwi. Een ander voorbeeld van een product dat niet als nieuw voedingsmiddel wordt gezien, is de kiwi, de inmiddels bekende exotische vrucht die via Nieuw- Zeeland decennia terug eerst in de Verenigde Staten en Ned Tijdschr Geneeskd januari;148(1) 13
3 later in Europa is geïntroduceerd. Zou de kiwi nu pas zijn intrede doen in Europa, dan zou hij wél als een nieuw voedingsmiddel beoordeeld moeten worden voordat hij op de markt zou worden toegelaten. In de praktijk kan er veel discussie zijn over het nieuw of niet-nieuw zijn van een product. In Nederland is er bij twijfel overleg tussen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de Keuringsdienst van Waren en de Gezondheidsraad. Bovendien is er ook op Europees niveau regelmatig overleg tussen de bevoegde autoriteiten (in Nederland het ministerie van VWS) en de beoordelingsinstanties (in Nederland de Gezondheidsraad). van aanvraag tot markttoelating Een overzicht van de stappen die nodig zijn voordat een nieuw voedingsmiddel op de markt kan worden toegelaten wordt gegeven in de figuur. Autorisatieaanvraag. Een firma dient een aanvraag voor markttoelating (autorisatieaanvraag) in bij zowel de Europese Commissie (het Directoraat-generaal Gezondheids- en Consumentenbescherming) als de daarvoor bevoegde autoriteit in een van de Europese lidstaten. In Nederland is dit de minister van VWS. De bevoegde autoriteit kan advies vragen aan een beoordelingsinstantie. In Nederland vraagt de minister van VWS de Gezondheidsraad om een onafhankelijke wetenschappelijke beoordeling, die wordt uitgevoerd door de daarvoor speciaal in het leven geroepen commissie VNV. Na een dergelijke eerste beoordeling geven de andere lidstaten (individueel) hun eigen zienswijze weer in de vorm van tweede beoordelingen. De firma krijgt vervolgens de kans om hierop te reageren. Uit de tweede beoordelingen zal blijken of de lidstaten al dan niet een consensus bereiken over het wel of niet veilig bevinden van het product en het toelaten op de markt. Formeel wordt dit besloten in het Permanent Comité voor de Voedselveiligheid en de Diergezondheid. In dit comité zijn alle lidstaten van de Europese Unie vertegenwoordigd. De beslissing wordt neergelegd in een beschikking van de Europese Commissie, die in Nederland wordt overgenomen in de Warenwet. Regelmatig komt het voor dat de lidstaten het niet eens zijn. In dat geval zal een Europees wetenschappelijk comité (tot voor kort was dit het Scientific Committee on Food) nogmaals een onafhankelijk wetenschappelijk advies geven, gebaseerd op het geheel aan beschikbare informatie. Daarna volgen besluitvorming in het Permanent Comité voor de Voedselveiligheid en de Diergezondheid en een beschikking van de Europese Commissie. Notificatie en wezenlijke gelijkwaardigheid. Een producent of handelaar kan behalve een autorisatieaanvraag ook een zogenoemde notificatieaanvraag indienen bij de bevoegde autoriteit van een Europese lidstaat en de Europese Commissie. Wanneer een dergelijke aanvraag gehonoreerd wordt, betekent dat een verkorte procedure en kan de aanvrager het product relatief snel op de markt brengen. De grond voor een notificatie is dat het nieuwe voedingsmiddel wezenlijk gelijkwaardig dient te zijn aan een ander reeds gebruikt voedingsmiddel. In de praktijk blijkt de term wezenlijke gelijkwaardigheid veel vragen op te roepen, aangezien er geen standaardcriteria zijn vastgelegd om te bepalen wanneer deze van toepassing is. Zo hebben recente notificaties, gesteund door de Franse autoriteit, van een ééncellige alg en van olie van de Arganboom vragen opgeroepen bij de commissie VNV, maar ook bij de Engelse en Finse collega s. De onderbouwing voor de notificatie voor de ééncellige of microalg, die in gedroogde vorm in zijn geheel gegeten gaat worden, berustte op de wezenlijke gelijkwaardigheid met verschillende meercellige of macroalgen (rode, groene en bruine algen). Nu gaat de commissie ervanuit dat, als planten tot verschillende soorten behoren, dat terug te vinden zal zijn in verschillen in samenstelling, metabolisme en gehalte aan ongewenste stoffen. In het geval van olie van de Arganboom gaat het om een geraffineerd product, met een grote mate van overeenkomst in vetzuursamenstelling met bestaande spijsoliën uit andere plantaardige bron. Echter, olie bevat ook een zogenoemde onverzeepbare fractie. Deze fractie bevat voor elke plantaardige bron typerende componenten die juist qua veiligheid nader beschouwd moeten worden. Ook bij toepassing voor voedingsmiddelen van genetisch gemodificeerde bron roept notificatie veel weerstand op. 13 De Nederlandse autoriteiten pleiten bij de (momenteel lopende) herziening van de Europese Verordening Nieuwe Voedingsmiddelen en Nieuwe voedselingrediënten, tegen het handhaven van de notificatieprocedure in de huidige vorm. stapsgewijze beoordeling De commissie VNV van de Gezondheidsraad heeft op basis van ruim drie jaar ervaring met beoordeling van nieuwe voedingsmiddelen in oktober 2002 een kaderadvies uitgebracht om haar beoordelingsmethode te verduidelijken en navolgbaar te maken. 14 Bij de veiligheidsbeoordeling staat het belang van de volksgezondheid voorop. Ook is het belangrijk dat een eindoordeel totstandkomt op een zo efficiënt mogelijke wijze. Voor elk nieuw voedingsmiddel apart wordt een stapsgewijze benadering toegepast, waarbij wordt bekeken wat nodig is aan onderzoeksgegevens uit de categorieën samenstelling, voedingswaarde, moleculaire biologie, toxicologie en epidemiologie. Soms kunnen meer gegevens uit de ene categorie compenseren voor minder gegevens uit een andere categorie. De beoordelaars kunnen naar aanleiding van bepaalde bevindingen ook vervolgonderzoek vragen. In het aangeleverde dossier specificeert de aanvrager het nieuwe voedingsmiddel en verzamelt alle valide en reproduceerbare gegevens die over het voedingsmiddel bekend zijn. De onderzoekingen die dan nog gedaan moeten worden zijn afhankelijk van het type voedingsmiddel en van wat er al bekend is over dat voedingsmiddel. Exotische voedingsmiddelen worden vaak al elders in de wereld gegeten. Als dit gedocumenteerd is en de consumptie geen gezondheidsklachten oplevert, 14 Ned Tijdschr Geneeskd januari;148(1)
4 aanvrager (firma) aanvraag met veiligheidsdossier in Nederland: ministerie van VWS in Nederland: Gezondheidsraad, Commissie VNV Europese Commissie bevoegde autoriteit in een Europese lidstaat 1e beoordeling resistentiegen) zodanig ingebouwd in het genoom van het gastorganisme dat het gewenste eiwit wél gevormd wordt en géén verstoring van de gewone fysiologie optreedt, waarbij voor de gezondheid nadelige componenten kunnen ontstaan? Specifieke bioactieve componenten. Specifieke bioactieve componenten (zoals fytosterolen) hebben een werking die boven die van gewone voedingsstoffen uitgaat. 16 Voor de vitaminen en mineralen, klassieke specifieke bioactieve componenten, is er vaak jarenlange ervaring met het gebruik, wat nuttige informatie oplevert voor het vaststellen van veilige bovengrenzen. Voor nieuwe specifieke bioactieve componenten is die ervaring er niet en zal onderzoek bij proefdieren en mensen uitkomst moeten bieden om veilige bovengrenzen vast te stellen. Dit onderzoek is overigens ook nodig om de op- Directoraatgeneraal Gezondheids- en consumentenbescherming beoordelingsinstantie van die lidstaat coördineert de verdere procedure bevoegde autoriteiten van de andere lidstaten 2e beoordelingen beoordelingsinstanties van de andere lidstaten Europees overleg van bevoegde autoriteiten en beoordelingsinstanties in geval van conflict onafhankelijk oordeel door een Europees wetenschappelijk comité permanent comité voor de voedselketen en de diergezondheid besluit tot wel of geen markttoelating Van aanvraag tot markttoelating: overzicht van de stappen voordat een nieuw voedingsmiddel op de markt kan worden toegelaten (VWS = ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport; VNV = commissie Veiligheidsbeoordeling Nieuwe Voedingsmiddelen). spreken wij van een geschiedenis van veilig gebruik ( history of safe use ). Als de consumptie slechts anekdotisch is, spreken wij van een geschiedenis van gebruik ( history of use ). Het product is dan nog niet genoeg of nog niet door een dermate brede bevolkingsgroep geconsumeerd om te kunnen aannemen dat consumptie veilig is. Deze discussie was bijvoorbeeld aan de orde bij de beoordeling van Tahitiaans nonisap (een soort vruchtensap). 15 Behalve gegevens over consumptie door de mens (epidemiologie) zijn gegevens over samenstelling, voedingswaarde en toxicologie onmisbaar. Dit geldt ook voor voedingsmiddelen van genetisch gemodificeerde oorsprong, maar daar is ook de biomoleculaire karakterisering van groot belang. Dat wil zeggen: is het gewenste nieuwe gen (bijvoorbeeld een bacterieel herbicide- Ned Tijdschr Geneeskd januari;148(1) 15
5 timale inname te bepalen waarmee deze voedingsmiddelen de gezondheid van de doelgroep kunnen bevorderen. 17 Het etiket moet voor de consument duidelijke informatie bevatten over de doelgroep en de optimale inname. Een duidelijke portieverpakking is bij voedingsmiddelen met specifieke bioactieve componenten vaak ook een vereiste. Om te controleren of de inname door de consument binnen de veilige grenzen ligt, wordt een zogeheten post-launch monitoring gebruikt (enigszins vergelijkbaar met postmarketingsurveillance bij geneesmiddelen). Post-launchmonitoring wordt uitgevoerd in opdracht van de fabrikant. Ook de overheid kan deze uitvoeren om te controleren of een zeer breed productenassortiment van verschillende firma s met hetzelfde specifieke bioactieve ingrediënt toch niet tot overconsumptie leidt. transparantie over het veiligheidsoordeel ten aanzien van voedingsmiddelen De meeste burgers delegeren hun oordeel over veilig voedsel aan de overheid. Zij gaan ervanuit dat in Nederland vrij verkrijgbare producten niet schadelijk zijn voor de gezondheid. Dat is ook het toetsingscriterium voor de overheid en dat wordt tegenwoordig, zoals beschreven, meer en meer vooraf aangelegd. De overheid raadpleegt voor een oordeel over nieuwe voedingsmiddelen op haar beurt een groep wetenschappelijke deskundigen (de commissie VNV) binnen de Gezondheidsraad. Voor het vertrouwen van de consument is het belangrijk dat deze commissie transparant opereert, dat wil zeggen open en onafhankelijk. Ook is het van belang dat zij haar beoordelingsmethode expliciteert, waardoor duidelijk wordt wat de commissie brengt tot haar eindoordeel veilig of niet veilig. De openheid van de commissie VNV is begrensd door Europese regels en de Nederlandse Wet Openbaarheid van Bestuur. 18 De commissie heeft de mogelijkheid geschapen de dossiers op verzoek in te zien. De adviesaanvragen van de minister aan de Gezondheidsraad zijn altijd openbaar, de adviezen van de commissie zijn dat ook. Ze zijn te lezen op de website van de Gezondheidsraad via de pagina van de commissie VNV ( De beraadslagingen van de commissie VNV zijn echter niet openbaar en de commissie hoort in de regel geen belangengroepen, zoals consumentenorganisaties of vertegenwoordigers van het bedrijfsleven. De contacten met belangengroepen zoals consumenten en bedrijfsleven ( stakeholders ) in voorlichtende zin worden onderhouden door het secretariaat van de commissie. Belangengroepen zijn dus niet betrokken bij de wetenschappelijke besluitvorming in de commissie; zij hebben hun invloed via de politieke besluitvorming. De onafhankelijkheid van de commissie wordt bewaakt door de voorzitter. De commissieleden stellen elk jaar een verklaring op waarin zij hun persoonlijke en niet-persoonsgebonden belangen op schrift stellen. De voorzitter beoordeelt of bijvoorbeeld onderzoekscontracten van een bepaald instituut met het bedrijfsleven de onafhankelijkheid van een commissielid werkzaam bij dat instituut in de weg staan. Mw.drs.C.L.Vuijst, biomedicus, projectassistent bij de Gezondheidsraad, droeg bij aan het manuscript. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. abstract Nutrition and health safety of new types of food In Europe it is currently a statutory requirement that all novel foods must first be tested before they can be put on the market to establish that they pose no hazard to consumers. A novel food is a food or food ingredient which was not used to a significant degree on the European market prior to 1997 and which falls within one of the categories described in a specific European regulation. The procedure used to establish the safety of such a novel food involves a request for authorisation. The company compiles a safety dossier containing a comprehensive report on the characteristics of the substance, details of toxicological studies and any other relevant information. The company submits the dossier to the relevant authority in one of the European member states. In the Netherlands, this is the Ministry of Health, Welfare and Sport. The Ministry then arranges for an initial assessment to be carried out. In the Netherlands the Committee on Safety Assessment of Novel Foods (Dutch acronym: VNV), part of the Health Council, conducts the assessment. Following the completion of the assessment, other member states may carry out their own assessments. Finally, the member states make a collective decision on whether or not to authorise the marketing of the product. The VNV assessment takes a case-by-case and step-bystep approach. Each request for authorisation is individually examined to determine the types of research data that will be needed to reach a verdict. A short-track procedure or notification is available for products that are substantially equivalent to existing foods. The VNV Committee operates as transparently as possible. All dossiers are available for inspection. The Committee s advisory reports are available to the public and committee members provide details of their personal interests. literatuur 1 Korthals M. Voor het eten. Filosofie en ethiek van voeding. Amsterdam: Boom; Verordening (EG) nr 258/97 van het Europees Parlement en de Raad van 27 januari 1997 betreffende nieuwe voedingsmiddelen en nieuwe voedselingrediënten. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1997;40(L43): Aanbeveling nr 97/618/EG van de Commissie van 29 juli 1997 betreffende de wetenschappelijke aspecten en de presentatie van de informatie die nodig is om aanvragen voor het in de handel brengen van nieuwe voedingsmiddelen en nieuwe voedselingrediënten te ondersteunen alsmede het opstellen van de verslagen van de eerste beoordeling uit hoofde van Verordening (EG) nr 258/97 van het Europees Parlement en de Raad. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1997;40(L253): Richtlijn 89/107/EEG van de Europese Raad van 21 december 1988 Lidstaten inzake levensmiddelenadditieven die in voor menselijke voeding bestemde waren mogen worden gebruikt. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1989;32(L040): Richtlijn 89/107/EEG van de Europese Raad van 21 december 1988 Lidstaten inzake levensmiddelenadditieven die in voor menselijke voeding bestemde waren mogen worden gebruikt [rectificatie]. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1998;41(L100): Ned Tijdschr Geneeskd januari;148(1)
6 6 Richtlijn 88/388/EEG van de Europese Raad van 22 juni 1988 Lidstaten inzake aroma s voor gebruik in levensmiddelen en de uitgangsmaterialen voor de bereiding van die aroma s. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1988;31(L184): Richtlijn 88/388/EEG van de Europese Raad van 22 juni 1988 Lidstaten inzake aroma s voor gebruik in levensmiddelen en de uitgangsmaterialen voor de bereiding van die aroma s [rectificatie]. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1988;31(L345): Richtlijn 88/388/EEG van de Europese Raad van 22 juni 1988 Lidstaten inzake aroma s voor gebruik in levensmiddelen en de uitgangsmaterialen voor de bereiding van die aroma s [rectificatie]. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1996;39(L089): Richtlijn 88/344/EEG van de Europese Raad van 13 juni 1988 Lidstaten inzake het gebruik van extractiemiddelen bij de produktie van levensmiddelen en bestanddelen daarvan. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 1988;31(L157): Nederlandse Warenwet. Warenwetbesluit Levensmiddelenadditieven [25 maart 1992]. Lelystad: Koninklijke Vermande; Nederlandse Warenwet. Warenwetbesluit Aroma s [4 februari 1992]. Lelystad: Koninklijke Vermande; Nederlandse Warenwet. Warenwetregeling Extractiemiddelen [5 april 1993]. Lelystad: Koninklijke Vermande; Kuiper HA, Kleter GA, Kok EJ. Voeding en gezondheid genetisch gemodificeerd voedsel. Ned Tijdschr Geneeskd 2003;147: Gezondheidsraad. Veiligheidsbeoordeling van nieuwe voedingsmiddelen [publicatienr 2002/05VNV]. Den Haag: Gezondheidsraad; Gezondheidsraad. Nonisap [publicatienr 2001/03VNV]. Den Haag: Gezondheidsraad; Gezondheidsraad. Fytosterolen (3) [publicatienr 2003/01VNV]. Den Haag: Gezondheidsraad; Roos NM de, Katan MB. Voeding en gezondheid zin en onzin van voedingssupplementen en functionele voedingsmiddelen. Ned Tijdschr Geneeskd 2003;147: Verordening (EG) nr 1852/2001 van de Commissie van 20 september 2001 houdende nadere regels voor de openbaarmaking van bepaalde gegevens en de bescherming van ingevolge Verordening (EG) nr 258/97 van het Europees Parlement en de Raad verstrekte gegevens. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen 2001; 44(L253):17-8. Aanvaard op 4 augustus 2003 Voor de praktijk Uitwerking Richtsnoer Enuresis nocturna voor kinderen met hardnekkige klachten r.a.hira sing, f.j.m.van leerdam, r.n.sukhai, j.w.van capelle, f.m.j.a.froeling en m.a.w.vijverberg In 1994 werd in dit tijdschrift het Richtsnoer Enuresis nocturna gepubliceerd. 1 Hierin werd een richtlijn beschreven voor diagnostiek en stapsgewijze behandeling van enuresis nocturna. Een dergelijke stapsgewijze aanpak is ook opgenomen in de NHG-standaard van De afgelopen jaren is veel onderzoek verricht naar achtergronden en behandeling van enuresis nocturna. In een onlangs gepubliceerd overzichtsartikel zijn de recentste onderzoeken samengevat. 3 Hieruit blijkt dat bij GG&GD, Jeugdgezondheidszorg, Amsterdam. Hr.prof.dr.R.A.Hira Sing, kinder- en jeugdarts (thans: VU Medisch Centrum, afd. Sociale Geneeskunde en Instituut voor Extramuraal Geneeskundig Onderzoek, Van der Boechorststraat 7, 1081 BT Amsterdam en TNO Preventie en Gezondheid, divisie Jeugd, Leiden). VU Medisch Centrum, afd. Sociale Geneeskunde en Instituut voor Extramuraal Geneeskundig Onderzoek, Amsterdam. Hr.F.J.M.van Leerdam, jeugdarts (tevens: TNO Preventie en Gezondheid, Leiden). Leids Universitair Medisch Centrum, afd. Kindergeneeskunde, Leiden. Hr.dr.R.N.Sukhai, kinderarts. Isala Klinieken, locatie Sophia Ziekenhuis, afd. Urologie, Zwolle. Hr.J.W.van Capelle, uroloog. Juliana Kinderziekenhuis en Rode Kruis Ziekenhuis, afd. Urologie, s-gravenhage Hr.F.M.J.A.Froeling, uroloog. Universitair Medisch Centrum, afd. Medische Psychologie en Maatschappelijk Werk, Utrecht. Mw.M.A.W.Vijverberg, incontinentietherapeut. Correspondentieadres: hr.prof.dr.r.a.hira Sing. samenvatting Om een kind met hardnekkige klachten van enuresis nocturna droog te krijgen, is het van belang om na te gaan welke factoren een rol spelen bij het bedplassen en waarom eerdere behandeling is mislukt. Het gebruik van een mictielijst is hierbij onmisbaar. De behandeling moet op maat worden gegeven. De plaswekker met juiste begeleiding heeft de voorkeur. Desmopressine is met name geschikt bij nachtelijke polyurie of als door omstandigheden de plaswekker weinig kans van slagen heeft. Zowel de dosis als het tijdstip van inname is bepalend voor het resultaat. Als de plaswekker niet binnen twee weken tot resultaat leidt of als een snel effect van belang is, is de combinatie desmopressine met plaswekker zinvol. Bedplassen gecombineerd met mictieproblemen overdag wijst vaak op een geringe blaascapaciteit en/of op -instabiliteit. Bij deze kinderen kan blaastraining en/of behandeling met een anticholinergicum (eventueel gecombineerd met desmopressine) zinvol zijn. een minderheid (20-30%) het stappenplan niet tot het gewenste resultaat leidt. De hier beschreven aanvulling op het bestaande Richtsnoer heeft als doel om op basis van de nieuwste inzichten ook deze non-responders droog te krijgen. Tevens worden enkele nieuwe ontwikkelingen besproken. Ned Tijdschr Geneeskd januari;148(1) 17
Novel Foods. Wetgeving, toelating, voorbeelden en gebruik. Heereluurt Heeres
Wetgeving, toelating, voorbeelden en gebruik 2 Novel foods Wetgeving Toelating Voorbeelden Gebruik 3 Wetgeving Novel foods Verordening (EG) nr. 258/97 betreffende nieuwe voedingsmiddelen en nieuwe voedselingrediënten
1997R0258 NL
1997R0258 NL 07.08.2009 004.001 1 Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen B VERORDENING (EG) nr. 258/97 VAN HET EUROPEES PARLEMENT
Nieuwe Voedingsmiddelen in Beweging. 20 jaar ontwikkelingen in de markt en de wetgeving
20 jaar ontwikkelingen in de markt en de wetgeving Het menu van vandaag: Geschiedenis van de pre-markt veiligheidsbeoordeling voor Nieuwe Voedingsmiddelen (NV) in de EU Kennismaking met de huidige wetgeving
TXTG R bas-cnl
Page 1 sur 9 BELANGRIJKE JURIDISCHE KENNISGEVING - Op de informatie op deze site is een verklaring van afwijzing van aansprakelijkheid en een inzake het auteursrecht van toepassing. 31997R0258 Verordening
NL I Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen Nr. L 43/ 1
14 2 97 1 NL I Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen Nr L 43/ 1 I (Besluiten waarvan de publicatie voorwaarde is voor de toepassing) VERORDENING (EG) nr 258/97 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE
Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 47982 28 augustus 2018 Regeling van de Minister voor Medische Zorg van 20 augustus 2018, 1364645-177989-VGP, houdende
Inhoudsopgave I. BASISREGELS. A. Substantiële regels
Inhoudsopgave I. BASISREGELS A. Substantiële regels Verord. (EG) nr. 178/2002 E.P. en de Raad 28 JANUARI 2002 tot vaststelling van de algemene beginselen en voorschriften van de levensmiddelenwetgeving,
Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. De Warenwetregeling Vrijstelling vitaminepreparaten wordt als volgt gewijzigd:
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 40994 20 november 2015 Regeling van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 12 november 2015, 854424-143049-VGP,
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 25 november 2013 (OR. nl) 16792/13 DENLEG 136. BEGELEIDENDE NOTA de Europese Commissie ingekomen: 21 november 2013
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 25 november 2013 (OR. nl) 16792/13 DEEG 136 BEGELEIDENDE NOTA van: de Europese Commissie ingekomen: 21 november 2013 aan: Nr. Comdoc.: D030008/02 Betreft: het secretariaat-generaal
NOVEL FOOD WETGEVING EN ALTERNATIEVE EIWITTEN
NOVEL FOOD WETGEVING EN ALTERNATIEVE EIWITTEN VMT Food Event 2 april 2015 Karin Verzijden www.axonadvocaten.nl Agenda Wettelijk kader Novel Foods Wijzigingen op komst Praktische voorbeelden Salvia Hispanica
Raad van de Europese Unie Brussel, 20 november 2014 (OR. en)
Raad van de Europese Unie Brussel, 20 november 2014 (OR. en) 15793/14 DENLEG 175 AGRI 719 SAN 443 BEGELEIDENDE NOTA van: de Europese Commissie ingekomen: 19 november 2014 aan: Nr. Comdoc.: D036045/02 Betreft:
Veiligheidsbeoordeling van nieuwe voedingsmiddelen (2)
Veiligheidsbeoordeling van nieuwe voedingsmiddelen (2) Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : aanbieding advies VNV(2) Uw kenmerk
(Voor de EER relevante tekst)
L 132/40 UITVOERINGSVERORDENING (EU) 2018/785 VAN DE COMMISSIE van 29 mei 2018 tot wijziging van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 540/2011 wat betreft de voorwaarden voor de goedkeuring van de werkzame
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 13.1.2006 COM(2006) 2 definitief 2003/0165 (COD) MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT overeenkomstig artikel 251, lid 2, tweede alinea,
De toepassing van de Verordening betreffende wederzijdse erkenning op voedingssupplementen
EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL ONDERNEMINGEN EN INDUSTRIE Leidraad 1 Brussel, 1.2.2010 - De toepassing van de Verordening betreffende wederzijdse erkenning op voedingssupplementen 1. IEIDING Het
(Slechts de teksten in de Nederlandse en de Franse taal zijn authentiek) (Voor de EER relevante tekst)
L 112/6 UITVOERINGSBESLUIT (EU) 2015/684 VAN DE COMMISSIE van 24 april 2015 tot verlening van een vergunning voor het in de handel brengen van genetisch gemodificeerde mais NK 603 (MON-ØØ6Ø3-6) en tot
- Politiek akkoord over een gemeenschappelijk standpunt
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 14 juni 2000 (16.06) (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 1999/0158 (COD) 9410/00 ADD 1 LIMITE DENLEG 40 CODEC 453 ADDENDUM BIJ DE NOTA I-PUNT van: het secretariaat-generaal
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2012 598 Besluit van 15 november 2012, houdende wijziging van het Warenwetbesluit Meel en brood inzake het maximale zoutgehalte van brood 0 Wij Beatrix,
De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior
De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:
Vitamine D Hoog gedoseerde voedingssupplementen
Vitamine D Hoog gedoseerde voedingssupplementen Begin 2016 heeft de NVWA verschillende meldingen ontvangen waarin de NVWA gewezen werd op het feit dat er voedingssupplementen met vitamine D op de Nederlandse
Rapport. Datum: 31 juli 2014. Rapportnummer: 2014/086
Rapport 9 Een onderzoek naar de wijze waarop het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft gereageerd op het verzoek om bevestiging van legale verkoop van voedingssupplementen door verzoekster
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 31 augustus 2011 (01.09) (OR. en) 13560/11 DENLEG 117
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 31 augustus 2011 (01.09) (OR. en) 13560/11 DENLEG 117 INGEKOMEN DOCUMENT van: de Europese Commissie ingekomen: 16 augustus 2011 aan: het secretariaat-generaal van de
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 12 december 2012 (13.12) (OR. en) 17677/12 DENLEG 121 SAN 329
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 12 december 2012 (13.12) (OR. en) 17677/12 DENLEG 121 SAN 329 INGEKOMEN DOCUMENT van: de Europese Commissie ingekomen: 7 december 2012 aan: het secretariaat-generaal
Zittingsdocument B7-0000/2011 ONTWERPRESOLUTIE
EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Zittingsdocument 24.2.2011 B7-0000/2011 ONTWERPRESOLUTIE ingediend overeenkomstig artikel 88, lid 2, van het Reglementdoor Glenis Willmott, Daciana Sarbu, Nessa Childers, Karin
INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW)
INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW) 14 november 2014 2 PROGRAMMA ESFRI Roadmap, wat is het en waar doen we het voor? Roadmap 2016 Verschillen met vorige Schets
TNO Triskelion BV REACH: is de arbeidshygiënist uitgespeeld?
TNO Triskelion BV REACH: is de arbeidshygiënist uitgespeeld? 2 april 2014 REACH Registratie 38533 registraties, 7605 unieke stoffen Implementatie in volle gang blootstellingscenario s Evaluatie 2012: 36
(Voor de EER relevante tekst)
30.5.2018 L 132/35 UITVOERINGSVERORDENING (EU) 2018/784 VAN DE COMMISSIE van 29 mei 2018 tot wijziging van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 540/2011 wat betreft de voorwaarden voor de goedkeuring van de
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
(Voor de EER relevante tekst)
L 351/64 30.12.2017 UITVOERINGSVERORDENING (EU) 2017/2469 VAN DE COMMISSIE van 20 december 2017 tot vaststelling van administratieve en wetenschappelijke voorschriften voor aanvragen bedoeld in artikel
Beleidsdocument MEB 47. Toetsingscriteria voor combinatieverpakkingen
Beleidsdocument EB 47 Toetsingscriteria voor EB 47 Toetsingscriteria voor 1 van 5 pagina('s) 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave... 2 2 Afkortingen... 3 3 Inleiding... 3 3.1 Definitie combinatieverpakking...
COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS
COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking
Nieuwsbrief NRGD. Editie 11 Newsletter NRGD. Edition 11. pagina 1 van 5. http://nieuwsbrieven.nrgd.nl/newsletter/email/47
pagina 1 van 5 Kunt u deze nieuwsbrief niet goed lezen? Bekijk dan de online versie Nieuwsbrief NRGD Editie 11 Newsletter NRGD Edition 11 17 MAART 2010 Het register is nu opengesteld! Het Nederlands Register
(Slechts de teksten in de Nederlandse en de Franse taal zijn authentiek) (Voor de EER relevante tekst)
L 203/26 10.8.2018 UITVOERINGSBESLUIT (EU) 2018/1112 VAN DE COMMISSIE van 3 augustus 2018 tot verlenging van de vergunning voor het in de handel brengen van producten die geheel of gedeeltelijk bestaan
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2000 169 Besluit van 4 april 2000, houdende wijziging van het Warenwetbesluit Gereserveerde aanduidingen, van het Warenwetbesluit Bereiding en behandeling
Raad van de Europese Unie Brussel, 24 juli 2017 (OR. en)
Raad van de Europese Unie Brussel, 24 juli 2017 (OR. en) 11470/17 AGRILEG 145 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 20 juli 2017 aan: Nr. Comdoc.: D048947/06 Betreft: de Europese Commissie het secretariaat-generaal
EUROPEES PARLEMENT Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid
EUROPEES PARLEMENT 2014-2019 Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid 2014/0096(COD) 6.2.2015 AMENDEMENTEN 6-14 Ontwerpverslag Giovanni La Via (PE546.615v01-00) Onderlinge aanpassing
De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim
De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 25.02.1998 COM(1998) 99 def. Voorstel voor een VERORDENING (EG) VAN DE RAAD betreffende de verplichte opneming in de etikettering van bepaalde met genetisch
Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?
Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety
Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive
1 Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive Femke Boom Open Universiteit Naam student: Femke Boom Studentnummer: 850762029 Cursusnaam: Empirisch afstudeeronderzoek:
Process Mining and audit support within financial services. KPMG IT Advisory 18 June 2014
Process Mining and audit support within financial services KPMG IT Advisory 18 June 2014 Agenda INTRODUCTION APPROACH 3 CASE STUDIES LEASONS LEARNED 1 APPROACH Process Mining Approach Five step program
(Voor de EER relevante tekst) (2010/C 122 E/03)
C 122 E/38 Publicatieblad van de Europese Unie 11.5.2010 STANDPUNT (EU) Nr. 6/2010 VAN DE RAAD IN EERSTE LEZING met het oog op de aanneming van een verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende
A8-0417/158
6.12.2018 A8-0417/158 158 Overweging 21 (21) De studies, met inbegrip van tests, die door exploitanten van bedrijven ter ondersteuning van aanvragen voor vergunningen krachtens de sectorale levensmiddelenwetgeving
Handleiding. Investigational Medicinal Product Dossier (IMPD)
Handleiding Investigational Medicinal Product Dossier (IMPD) Inhoudsopgave Afkortingen... - 3 - Wat is het IMPD?... - 4 - Beslisschema inhoud IMPD... - 5 - Beschrijving inhoud IMPD... - 6 - Overzicht hoofdstukken
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2010 12 Besluit van 14 december 2009, houdende wijziging van het Warenwetbesluit Producten voor bijzondere voeding en van het Warenwetbesluit bestuurlijke
Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven
Impact en disseminatie Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Wie is wie? Voorstel rondje Wat hoop je te leren? Heb je iets te delen? Wat zegt de Programma Gids? WHAT DO IMPACT AND SUSTAINABILITY MEAN? Impact
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 12 december 2012 (13.12) (OR. en) 17675/12 DENLEG 120 SAN 328
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 12 december 2012 (13.12) (OR. en) 17675/12 DENLEG 120 SAN 328 INGEKOMEN DOCUMENT van: de Europese Commissie ingekomen: 7 december 2012 aan: het secretariaat-generaal
CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden
CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden Laatst bijgewerkt op 25 november 2008 Nederlandse samenvatting door TIER op 5 juli 2011 Onderwijsondersteunende
Voedingssupplementen Verrijkte voedingsmiddelen
Cookies zijn belangrijk voor het goed functioneren van de website en om u een maximaal gebruiksgemak te bieden. Accepteer cookies Cookies uitschakelen Wat zijn cookies? nl fr de en Andere informatie en
Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.
Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary
Op de voordracht van de Staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie van (datum), nr., Directie Wetgeving en Juridische Zaken;
WIJ BEATRIX, BIJ DE GRATIE GODS, KONINGIN DER NEDERLANDEN, PRINSES VAN ORANJE- NASSAU, ENZ. ENZ. ENZ. Besluit van... houdende regels inzake diervoeders (Besluit diervoeders 2012) Besluit van Op de voordracht
(Voor de EER relevante tekst)
12.6.2015 L 147/3 VERORDENING (EU) 2015/896 VAN DE COMMISSIE van 11 juni 2015 tot wijziging van bijlage IV bij Verordening (EG) nr. 396/2005 van het Europees Parlement en de Raad wat betreft de maximumresidugehalten
Laatst bijgewerkt op 2 februari 2009 Nederlandse samenvatting door TIER op 25 mei 2011
Effective leesprogramma s voor leerlingen die de taal leren en anderssprekende leerlingen samenvatting voor onderwijsgevenden Laatst bijgewerkt op 2 februari 2009 Nederlandse samenvatting door TIER op
Praktische implementatie Europese verordening Geneesmiddelen onderzoek
Praktische implementatie Europese verordening Geneesmiddelen onderzoek Dr. Joost Keers Hoofd Wetenschappelijk Instituut j.keers@mzh.nl 050 524 5826 http://www.ccmo.nl/nl/europese-verordening Belangrijke
Raad van de Europese Unie Brussel, 13 januari 2016 (OR. en)
Raad van de Europese Unie Brussel, 13 januari 2016 (OR. en) 5209/16 AGRILEG 3 BEGELEIDENDE NOTA van: de Europese Commissie ingekomen: 8 januari 2016 aan: Nr. Comdoc.: D042746/16 Betreft: het secretariaat-generaal
Introduction Henk Schwietert
Introduction Henk Schwietert Evalan develops, markets and sells services that use remote monitoring and telemetry solutions. Our Company Evalan develops hard- and software to support these services: mobile
(Wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN
11.12.2015 L 327/1 I (Wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN VERORDENING (EU) 2015/2283 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 25 november 2015 betreffende nieuwe voedingsmiddelen, tot wijziging van Verordening
RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 27 juli 2011 (OR. en) 13267/11 DE LEG 109
RAAD VA DE EUROPESE U IE Brussel, 27 juli 2011 (OR. en) 13267/11 DE LEG 109 I GEKOME DOCUME T van: de Europese Commissie ingekomen: 22 juli 2011 aan: het secretariaat-generaal van de Raad Nr. Comdoc.:
INLEIDING Vraag&Antwoord lijst
INLEIDING Vraag&Antwoord lijst Bij de vervaardiging van levensmiddelen kan een breed scala aan nutriënten en andere ingrediënten worden gebruikt, waaronder vitaminen, mineralen met inbegrip van spoorelementen,
General info on using shopping carts with Ingenico epayments
Inhoudsopgave 1. Disclaimer 2. What is a PSPID? 3. What is an API user? How is it different from other users? 4. What is an operation code? And should I choose "Authorisation" or "Sale"? 5. What is an
BESLUITEN. (Slechts de teksten in de Nederlandse en de Franse taal zijn authentiek) (Voor de EER relevante tekst)
21.12.2018 L 327/65 BESLUITEN UITVOERINGSBESLUIT (EU) 2018/2045 VAN DE COMMISSIE van 19 december 2018 tot verlenging van de vergunning voor het in de handel brengen van producten die geheel of gedeeltelijk
Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie
Symposium ter gelegenheid afscheid Ad van Dooren Zelfredzaamheid van patiënten bij gebruik van veilige medicatie. Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie Rudolf van Olden, arts Medisch Directeur
Chapter 4 Understanding Families. In this chapter, you will learn
Chapter 4 Understanding Families In this chapter, you will learn Topic 4-1 What Is a Family? In this topic, you will learn about the factors that make the family such an important unit, as well as Roles
Infosessie FIC. Update wetgeving rond etikettering
Infosessie FIC Update wetgeving rond etikettering Infosessie FIC Evolutie betreffende de interpretatie en de toepassing van de FIC verordening 1169/2011 Jean POTTIER - DG Dier, Plant en Voeding 3 Evolutie
(Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN
6.11.2018 NL L 275/1 II (Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN UITVOERINGSVERORDENING (EU) 2018/1648 VAN DE COMMISSIE van 29 oktober 2018 tot toelating van het in de handel brengen van xylo-oligosachariden
FOD VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU 25/2/2016. Biocide CLOSED CIRCUIT
1 25/2/2016 Biocide CLOSED CIRCUIT 2 Regulatory background and scope Biocidal products regulation (EU) nr. 528/2012 (BPR), art. 19 (4): A biocidal product shall not be authorised for making available on
De Relatie tussen Betrokkenheid bij Pesten en Welbevinden en de Invloed van Sociale Steun en. Discrepantie
De Relatie tussen Betrokkenheid bij Pesten en Welbevinden en de Invloed van Sociale Steun en Discrepantie The Relationship between Involvement in Bullying and Well-Being and the Influence of Social Support
EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT
EUROPESE UNIE HET EUROPEES PARLEMENT DE RAAD Brussel, 5 november 2015 (OR. en) 2013/0435 (COD) PE-CONS 38/15 DEEG 90 AGRI 362 CODEC 956 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: VERORDENING VAN
Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid
Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde, azm, Maastricht en Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde Uitgangspunten Rapportage van resultaten van (biomedisch)
Extreem veilig Het product Our product Voordeel Advantage Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock
Extreem veilig Het product Alle koppeling zijn speciaal ontworpen en vervaardigd uit hoogwaardig RVS 316L en uitgevoerd met hoogwaardige pakkingen. Op alle koppelingen zorgt het gepatenteerde veiligheid
(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren
(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties
MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland -
MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland - DCRF 26 september 2018 Monique Al Teamcoördinator Landelijk Bureau CCMO MDR: Drie hoofdcategoriën klinisch onderzoek I II III Klinisch
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2005 22 Besluit van 31 december 2004, houdende wijziging van het Warenwetbesluit Etikettering van levensmiddelen in verband met verordening (EG) 608/2004
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 25 januari 2011 (OR. en) 5610/11 DENLEG 7
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 25 januari 2011 (OR. en) 5610/11 DENLEG 7 INGEKOMEN DOCUMENT van: de Europese Commissie ingekomen: 21 januari 2011 aan: het secretariaat-generaal van de Raad Betreft:
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2003 125 Besluit van 15 maart 2003, houdende regels met betrekking tot voedingssupplementen (Warenwetbesluit voedingssupplementen) Wij Beatrix, bij
Ik onderschrijf het advies van de Commissie Bevolkingsonderzoek.
Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : Briefadvies Amendement DENSE-studie Uw kenmerk : 701406-129805-PG Ons kenmerk : I-1611/JB/pm/894-O1
Inspectie beleid GDP Guideline. Ageeth Dekker Senior Inspecteur
Inspectie beleid GDP Guideline Ageeth Dekker Senior Inspecteur Agenda 1. Inleiding 2. Groothandelsvergunning 3. GDP inspecties, rapportage en certificaat 4. Samenvatting 5. Vragen 2 Inleiding Nieuwe GDP
Disclosure belofte. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Doel van de patient staat centraal
Disclosure: belofte Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen Ik zal aan de patiënt geen schade doen Ik luister en zal hem goed inlichten Disclosure: belofte Ik stel het belang
Raad van de Europese Unie Brussel, 10 maart 2017 (OR. en)
Raad van de Europese Unie Brussel, 10 maart 2017 (OR. en) 7180/17 DEEG 17 AGRI 131 SAN 95 BEGELEIDENDE NOTA van: de Europese Commissie ingekomen: 9 maart 2017 aan: Nr. Comdoc.: D048363/04 Betreft: het
Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 27392 31 mei 2016 Advies Raad van State betreffende het ontwerp van een algemene maatregel van bestuur, houdende regels
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2016 161 Besluit van 31 maart 2016, houdende regels inzake voor zuigelingen en peuters bedoelde levensmiddelen, voeding voor medisch gebruik en de
Zeldzame ziekten, weesgeneesmiddelen
niet geautoriseerde Nederlandse vertaling Zeldzame ziekten, weesgeneesmiddelen De feiten op een rijtje De EMA wil graag dat Europese burgers met zeldzame ziekten toegang hebben tot specifieke en werkzame
GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 4.9.2017 C(2017) 5467 final GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE van 4.9.2017 tot vaststelling van wetenschappelijke criteria voor het identificeren van hormoonontregelende
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2007 223 Besluit van 11 juni 2007, houdende wijziging van het Warenwetbesluit Toevoeging micro-voedingsstoffen aan levensmiddelen en van het Warenwetbesluit
Melatonin treatment and light therapy for chronic sleep onset insomnia in children van Maanen, A.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Melatonin treatment and light therapy for chronic sleep onset insomnia in children van Maanen, A. Link to publication Citation for published version (APA): van Maanen,
EU-evaluatie van w.s. als basis voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen
1 EU-evaluatie van w.s. als basis voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen Herman Fontier Event 1000 e vergadering Erkenningscomité, 17 juni 2017 2 Inhoud Hoe gebeurt de evaluatie van de werkzame
Disclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 9.7.2018 C(2018) 3304 final VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE van 9.7.2018 tot wijziging van bijlage V bij Verordening (EG) nr. 999/2001 van het Europees Parlement en de
Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon
Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety
MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate
MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate Van Non-Corporate naar Corporate In MyDHL+ is het mogelijk om meerdere gebruikers aan uw set-up toe te voegen. Wanneer er bijvoorbeeld meerdere collega s van dezelfde
Warenwetregeling Dieetvoeding voor medisch gebruik
Warenwetregeling Dieetvoeding voor medisch gebruik VWS 12 juli 1999/GZB/VVB/992975 Welzijn en Sport; Gelet op richtlijn 1999/21/EG van de Commissie van de Europese Gemeenschappen van 25 maart 1999 betreffende
Voedings- en gezondheidsclaims
Wetgeving rond aanvraag, toelating en gebruik 2 Wie is? Werktuigbouwer, TNO: adviseur productielocaties voor mengvoeder Vanaf jaren 90 Advies en toetsing HACCP en ISO- kwaliteitssystemen O.a brood- en
Raad van de Europese Unie Brussel, 31 juli 2014 (OR. en)
Raad van de Europese Unie Brussel, 31 juli 2014 (OR. en) 12340/14 DEEG 143 AGRI 528 SAN 311 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 30 juli 2014 aan: Nr. Comdoc.: D034230/02 Betreft: de Europese Commissie het
A8-0046/89. Amendement 89 Giovanni La Via namens de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid
21.10.2015 A8-0046/89 Amendement 89 Giovanni La Via namens de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid Verslag James Nicholson Nieuwe voedingsmiddelen COM(2013)0894 C7-0487/2013 2013/0435(COD)
A D V I E S. over EEN ONTWERP VAN KONINKLIJK BESLUIT BETREFFENDE NATUURLIJK MINERAAL WATER EN BRONWATER
Doc. nr. E2:90005C04 Brussel, 30.3.1999 MH/GVB/LC A D V I E S over EEN ONTWERP VAN KONINKLIJK BESLUIT BETREFFENDE NATUURLIJK MINERAAL WATER EN BRONWATER (bekrachtigd door de Hoge Raad voor de Middenstand
Besluitenlijst CCvD HACCP/ List of decisions National Board of Experts HACCP
Besluitenlijst CCvD HACCP/ List of decisions National Board of Experts HACCP Dit is de actuele besluitenlijst van het CCvD HACCP. Op deze besluitenlijst staan alle relevante besluiten van het CCvD HACCP
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 24 mei 2011 (25.05) (OR. en) 10312/11 AGRILEG 69 ENV 372
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 24 mei 2011 (25.05) (OR. en) 10312/11 AGRILEG 69 ENV 372 INGEKOMEN DOCUMENT van: de Europese Commissie ingekomen: 13 mei 2011 aan: het secretaris-generaal van de Raad
Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek
Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht j.j.m.vandelden@umcutrecht.nl Inleiding Medisch-wetenschappelijk
University of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda
University of Groningen Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check