2500 BC Den Haag. Aan mevrouw drs. I.K. van Engelshoven minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus BJ 's-gravenhage

Transcriptie

1 Herengracht 23 Postbus BC Den Haag telefoon (070) lax (070) Aan mevrouw drs. I.K. van Engelshoven minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus BJ 's-gravenhage Interprovinciaal Overleg uw brief van uw kenmerk ons kenmerk cu 08278/2017 onderwerp Aanbevelingen en inzet provincies voor een toekomstbestendig erfgoed beleid: Erfgoed Telt datum 6 december 2017 Geachte mevrouw Van Engelshoven, 'Cultuur verrijkt het individu en verbindt de samenleving. Naast haar intrinsieke waarde en de waarde voor onze identiteit en geschiedenis draagt cultuur bij aan de economie van ons land, bijvoorbeeld door bij te dragen aan toerisme en een goed vestigingsklimaat.' Zo duidt u de waarde van cultuur in uw regeerakkoord. Wij delen met u de overtuiging dat investeringen in het gebouwde en landschappelijke erfgoed als dragers van de culturele identiteit bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving en aan het realiseren van economische en maatschappelijke opgaven. Het verheugt ons dat u in het regeerakkoord meer geld heeft vrijgemaakt voor erfgoedzorg en wij denken en doen graag met u mee om dat optimaal maatschappelijk te laten renderen. Onder de noemer van Erfgoed Telt werkt u momenteel aan een toekomstbestendig erfgoedbeleid dat in 2019 moet ingaan. Als provincies werken we daaraan mee in diverse werkgroepen. We zien het als een belangrijke uitdaging ons erfgoedbeleid nog beter te integreren in gebiedsgericht beleid. Voor het herijken van de provinciale rol en taken voor erfgoed heeft het Interprovinciaal Overleg ook een eigen advies- en beleidstraject uitgezet. De resultaten daarvan presenteren wij u hierbij als de inzet van provincies voor Erfgoed Telt. Succesfactoren van het provinciale erfgoed beleid zijn: een integrale (programmatische) gebiedsaanpak, een groot effect door matching en multiplier, een ondersteuningsstructuur voor gemeenten en eigenaren, provinciale monumentenmonitors als input voor beleidsontwikkeling, deskundige inbreng in lokale platforms (Erfgoedtafels en andere overlegstructuren) en mogelijkheden voor maatwerk en begeleiding (keukentafelgesprekken en inzet Monumentenwacht). Inlichtingen bij Doorkiesnummer Bijlagen : mevrouw E. Alkema : : geen

2 - 2 - Hierbij doen wij u enige aanbevelingen voor nieuw beleid en beschrijven w e de inzet die w e voor onszelf als pro vincies zien. Onze algem ene indruk is dat de fundam enten van het erfgoedbeleid stevig staan en dat de gew enste aanpassing vooral ligt in verbetering van de uitvoering. Binnen het bestaande kader kunnen enige nieuw e accenten worden gelegd, zoals duurz aam heid en aanpak van leegstand. Het is onze wens om in het kader van Erfgoed Telt en onze eigen evaluatie de bestuurlijke afspraken die we in 2012 m et u m aakten (en in 2015 aanvulden) te actualiseren en sam en m et nog m eer elan aan de slag te gaan. Aanbevelingen voor nieuw erfqoedbeleid en instrum entarium 1. Versterk de inzet op gebiedsgerichte erfgoedzorg en kies daarbij voor regionale differentiatie Provincies hechten aan de met de Modernisering van de Monumentenzorg ingezette gebiedsgerichte erfgoedzorg, waarin verbindingen worden gelegd met andere (ruimtelijke) opgaven en andere partijen. Juist op het provinciale niveau worden beleidsdoelen gekoppeld, wat leidt tot aanmerkelijke extra investeringen in erfgoed. Provincies zijn de regisseurs van de ruimtelijke ordening én de regionale economie. Niet alleen in het ruimtelijk erfgoedbeleid, maar ook bij de toedeling van restauratiesubsidies proberen provincies in toenemende mate een verbinding te leggen met andere maatschappelijke opgaven. We streven daarbij ook naar meer publieke toegankelijkheid van monumenten, bijvoorbeeld door een koppeling te leggen met ons recreatieen toerismebeleid of door in te zetten op culturele functies bij herbestemming van monumenten. Bepaalde monumentencategorieën verdienen bovengemiddelde aandacht vanwege de ligging, de herbestemmingspotentie, het marktpotentieel en/of de bouwtechnische toestand. In meerdere provincies zijn boerderijen en andere agrarische gebouwen een zorgelijke categorie: de leegstand groeit, de verkoopbaarheid is beperkt, er zijn soms specifieke problemen zoals asbest, en de staat van onderhoud en mate van comfort laten te wensen over. In een aantal provincies baart het religieus erfgoed grote zorgen, gezien de nog doorgaande ontkerkelijking en daarmee moeizame exploitatie c.q. leegstand van kerken en kloosters. Samen met (koepels van) eigenaren kunnen Rijk en provincies een bijdrage leveren aan de instandhouding van deze prominente categorie monumenten. Ook forten en grotere bedrijfs-, kantoor- en onderwijscomplexen worden genoemd als relatief lastige opgaven die extra aandacht nodig hebben. Deze opgaven zijn regionaal verschillend, en daarom past deze taak zo goed bij ons. Ruimtelijke druk en een oververhitte woningmarkt in de Randstad en krimp en leegstand in de periferie leiden tot verschillende urgenties. We willen de samenwerking met uw ministerie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) op het gebied van de restauratie en herbestemming van rijksmonumenten en het ruimtelijk erfgoedbeleid dan ook graag actualiseren en voortzetten. We stellen voor de Visie Erfgoed en Ruimte, Kiezen voor Karakter een vervolg te geven in programma's die inspelen op regionale verschillen en beleidsprioriteiten en wij bieden u daarbij onze samenwerking aan. 2. Veranker blijvende (ook financiële) aandacht voor de restauratie van rijksmonumenten en de rol van provincies in het beleid Provincies en Rijk werken in hun erfgoedbeleid nauw samen. Binnen het huidige stelsel staan provincies aan de lat voor het verlenen van restauratiesubsidies. Daartoe ontvangen wij jaarlijks een bedrag van 20 miljoen euro in het Provinciefonds; een bedrag dat wij gezamenlijk ruimschoots matchen.

3 - 3 - In het projectplan voor Erfgoed Telt wordt een te rooskleurig beeld gegeven van de restauratiebehoefte van rijksmonumenten. We weten inmiddels op basis van de provinciale Monumentenmonitors - die geïnitieerd zijn door een aantal provincies en vervolgens met steun van de RCE in alle provincies worden uitgevoerd - dat blijvende aandacht voor restauratie van rijksmonumenten noodzakelijk is en dat de werkvoorraad groter is dan de 'normale werkvoorraad' van 10% waar de aannemersbranche vanuit gaat (al is het voorstelbaar dat dit evengoed de jaarlijkse maximumcapaciteit van de branche weergeeft). Het percentage rijksmonumenten dat in matige tot slechte staat van onderhoud is en dus in principe in aanmerking komt voor restauratie ligt meer richting de 20% 1. In februari 2018 weten we dat zeker want dan is de monitor in alle provincies gereed. We pleiten er ook voor om bij de herijking van het financieringstelstel nadrukkelijke aandacht te besteden aan de groene monumenten. Bij meerdere provincies bestaat de indruk dat de financiering van instandhouding van groene erfgoedwaarden (zoals tuinen, parken, plantsoenen, begraafplaatsen en erven) niet voldoende is. 2 Concreet stellen we voor de bestaande bestuurlijke afspraken op het gebied van erfgoed te evalueren op basis van de reëel te verwachten restauratiebehoefte (Monumentenmonitors) en op basis daarvan een gezamenlijke inzet van beleid en middelen voor behoud, verduurzaming én ontwikkeling van gebouwd en groen erfgoed opnieuw vast te leggen in lijn met de huidige taakverdeling tussen Rijk en provincies. 3. Stel met provincies een meerjarenprogramma (inclusief budget) op voor gezamenlijke aanpak grote restauratieopgaven In 2016 is op grond van de aanvulling op de bestuurlijke afspraken tussen Rijk en provincies extra rijksbudget beschikbaar gesteld voor restauraties van rijksmonumenten die te groot van omvang zijn voor het reguliere provinciaal erfgoedbudget 3 Dit gebeurde op basis van een door RCE en provincies gezamenlijk opgestelde lijst van grote restauratieopgaven (boven de 2 miljoen euro). Op basis van de huidige gegevens is onze inschatting dat de komende vijf jaar zo'n 330 miljoen euro nodig is om de grote restauratieopgaven aan te pakken. Dat bedrag hoeft natuurlijk niet geheel door overheden te worden opgebracht, we gaan uit van een eigen bijdrage van eigenaren van minstens 50%. Gezien de aard van deze monumenten voorzien we wel dat het instrument lening hier minder effectief kan worden ingezet. Wij stellen voor de lijst van grote restauratieopgaven gezamenlijk met de RCE te actualiseren en op basis daarvan een meerjarenprogramma op te stellen waarin we prioriteren en budget vrijmaken voor een gezamenlijke aanpak. Uit het door u in het regeerakkoord vrijgemaakte budget voor erfgoed hopen we te mogen concluderen dat u al heeft geanticipeerd op een dergelijk programma. 1 Dat is een flink verschil met de 10% die in het rapport van het Economisch Instituut Bouwnijverheid (de bouwsector) wordt gesteld en waarnaar u eerder verwees voor de toestand van de rijksmonumenten. Logischerwijs verschilt de behoefte ook met andere gegevens die voor de Erfgoedba/ans werden gebruikt: de staat van de monumenten van abonnementhouders bij de Monumentenwachten. Dit zijn immers eigenaren die over het algemeen goed zorg dragen voor hun monument. 2 Rapport 'Onderhoudsstaat en onderhoudskosten van groen erfgoed in Nederland' (Alterra Wageningen en bureau Debie&Verkuijl, december 2016) 3 Brief 20 september 2016 van Minister Bussemaker aan de Tweede Kamer, waarin rijksbudget beschikbaar is gesteld voor twee restauraties van rijksmonumenten van zeer grote omvang in de periode , te weten de Eusebiuskerk in Arnhem en de Domtoren in Utrecht.

4 Actualiseer het Rijksmonumentenregister Wij adviseren u het register van rijksmonumenten te actualiseren. Bij het uitvoeren van de provinciale monumentenmonitors hebben wij diverse tekortkomingen gesignaleerd. Ten eerste zou het praktisch beter hanteerbaar zijn als het register werd opgebouwd als database (met duidelijk onderscheid in deelobjecten) en geheel gekoppeld zou worden aan de BAG. Ook de indeling in categorieën verdient een actualisatie en wij raden u aan de categorie industrieel erfgoed toe te voegen. Voor ons als provincies is dat met name van belang omdat wij in onze regelingen de categorie woonhuizen uitsluiten van restauratiesubsidie. Duiding van locatie is vaak een uitdaging en de beschikbare kaarten zijn lastig toegankelijk. Op basis van onze ervaring met de monumentenmonitors werken wij graag samen met de RCE om het register te vervolmaken. 5. Stimuleer en bewaak de restauratiekwaliteit De inbreng van specialistische kennis door de RCE voor en tijdens door provincies gesubsidieerde restauratieprojecten vinden wij waardevol. We vragen uw aandacht voor het op peil houden van dit specialistisch kennisniveau en deze vorm van samenwerken. Wij stellen voor deze deskundigheid te waarborgen door afspraken over betrokkenheid en begeleiding van restauratieprojecten door de RCE te concretiseren in onze bestuurlijke afspraken. Om een brug te slaan van de omvangrijke landelijke uitvoeringsrichtlijnen restauratiekwaliteit naar de restauratiepraktijk in heel Nederland maken provincies in overleg met regionale stichtingen voor restauratiekwaliteit (bij uitstek gesprekspartner voor zelfstandigen en kleine vaklieden), de branche en de RCE handreikingen die ook voor kleinere bedrijven en zelfstandigen hanteerbaar zijn. Daarbij is aandacht voor streekgebonden bouwhistorische kenmerken. Wij blijven ons ook inzetten voor de instandhouding van het ambacht door ondersteuning van onder andere de Regionale Opleidingsprojecten (ROP's). Gezamenlijke inzet van provincies voor nieuw erfgoedbeleid en instrumentarium 1. Anders waar het moet (regionale beleidsprioriteiten), gelijk waar het kan: harmonisatie objectieve subsidievoorwaarden Wij constateren dat verschillen tussen provincies in subsidieregelingen onduidelijkheid veroorzaken in het landelijk financieel stelsel voor onderhoud- en restauratiesubsidie. Enkele grote, landelijk opererende monumentenorganisaties uitten hun onvrede hierover in het kader van Erfgoed Telt. Provincies pakken dit signaal op en starten in 2018 met het harmoniseren van de technischobjectieve criteria van hun subsidieregelingen voor restauratie van monumenten. Verschillen op basis van regionale prioriteiten en provinciale beleidskeuzes zullen uiteraard blijven bestaan. 2. Monitoring staat van onderhoud rijksmonumenten: Monumentenmonitor Na een gezamenlijke investering in de opzet van monitoring van rijksmonumenten met de RCE4, nemen provincies vanaf 2018 de structurele kosten voor hun rekening en rapporteren over het restauratievolume aan Provinciale Staten. De monitoringsgegevens benutten we voor beleid en delen we met het Rijk ten behoeve van de landelijke Erfgoedmonitor. 'Brief directeur RCE aan gedeputeerden over gezamenlijke aanpak monitoring d.d. 16 november 2016

5 Vergroting kennisniveau gemeenten en monumenteigenaren Diverse recente onderzoeken (DSP 2016; Steunpunt Utrecht 2014; Erfgoedinspectie 2013) laten zien dat de bescherming van cultuurlandschappelijke waarden en de gemeentelijke zorg voor het gebouwde erfgoed met name in de kleine gemeenten om verbetering vragen. Provincies kunnen de gemeentelijke taak om erfgoed te verankeren in ruimtelijk beleid en vergunningen te verlenen voor de restauratie van monumenten niet overnemen. Wel zullen wij de provinciale steunpunten voor monumenten en archeologie inzetten om meer systematisch te onderzoeken wat gemeenten nodig hebben om hun taak te kunnen vervullen en hen daarbij ook daadwerkelijk te ondersteunen. Daarbij dient de monitoring door de Erfgoedinspectie als bron van informatie. Ook met andere instrumenten dan de steunpunten helpen provincies gemeenten en monumenteigenaren bij hun erfgoedzorg. Zij brengen kennis in ten behoeve van gemeentelijke ruimtelijke plannen en omgevingsvisies, door rechtstreeks contact en door handreikingen als databases met cultuurhistorische informatie. Sommige provincies bieden ook financiële hulp bij het opstellen van gemeentelijke cultuurhistorische waardenkaarten. Diverse door provincies ondersteunde lokale platforms, monumentenwachten en erfgoedhuizen denken actief mee met gemeenten over hun erfgoedbeleid en met eigenaren over restauratie, herbestemming en verduurzaming van monumenten. In het kader van Erfgoed Telt en de komende Omgevingswet zullen wij in overleg met VNG, RCE en Erfgoedinspectie graag bezien hoe wij dit instrumentarium nog beter kunnen richten. 4. Verduurzaming van monumenten Uiteraard herkennen we de door u gewenste inzet op duurzaamheid, zowel in object- als in gebiedsgerichte aanpak. Als provincies stimuleren we dat monumenten- en energiedoelen met elkaar worden verbonden, zodat de rijksmonumenten profiteren van programma's voor duurzaamheidsmaatregelen. Door initiatieven voor verantwoorde verduurzaming te stimuleren en te faciliteren en waar nodig financieel te ondersteunen dragen wij bij aan duurzame energieopwekking en afname van energieverbruik bij monumenten. Het uiteindelijke doel is dat verduurzaming ook bijdraagt aan een gezonde exploitatie van monumenten, doordat eigenaren het geld dat zij besparen op de energierekening kunnen investeren in goed onderhoud. 5. Erfgoed in provinciale omgevingsvisies en - verordeningen Provincies gaan aan de slag om conform de Omgevingswet nieuwe omgevingsvisies en - verordeningen op te stellen. We willen gezamenlijk optrekken in de beantwoording van de vraag hoe wij als provincies onze ruimtelijke erfgoedbelangen het best kunnen borgen en uitdragen. Ook willen we gezamenlijk bezien wat onze inbreng kan zijn in het Informatiehuis cultureel erfgoed in het kader van de Omgevingswet. We zullen een interprovinciale ambtelijke werkgroep creëren met de opdracht om het provinciaal ruimtelijk erfgoedbeleid zo goed mogelijk af te stemmen, waarbij de nadruk ligt op het instrumentarium en op beleidskeuzes die interprovinciale afstemming vragen, zoals het siteholderschap van UNESCO Werelderfgoed. 6. Gezamenlijke inzet voor een optimale financieringsmix We zoeken naar een optimale financieringsmix voor restauratie van monumenten door per geval zorgvuldig af te wegen wat de best passende financiering is. We volgen de beweging van objectgericht naar eigenaar-gericht financieren. We begeleiden de eigenaar waar mogelijk, in samenspraak met het Nationaal Restauratiefonds. Waar sprake is van een ondernemingsplan voor een rijksmonument, subsidiëren wij de onrendabele top. Als een eigenaar met zijn inkomen rente en aflossing kan financieren, is een lening passend. Op basis van de uitkomst van het onderzoek

6 - 6 - naar het financieel instrum entarium in het kader van Erfgoed Telt zullen w ij bezien welke w ijzigingen in de huidige praktijk gewenst zijn en deze doorv oeren. 7. Participatie en draagvlak Toekomstbestendig erfgoedbeleid draagt bij aan breed gedeelde maatschappelijke doelen. Daarbij is op zijn minst draagvlak en op zijn best participatie van de bevolking gewenst. Provincies zijn zich daarvan bewust en zetten zich daarvoor in. In de uitvoering van gebiedsgericht beleid is het creëren van draagvlak meestal al ingebakken in het proces. Maar ook ten behoeve van andere beleidskeuzes - bijvoorbeeld de verdeling van erfgoedsubsidies - zoeken provincies de verbinding met lokale wensen, bijvoorbeeld in de Erfgoedplatforms van de provincie Zuid-Holland. Provincies leggen in hun erfgoedbeleid ook een verbinding met beheer van erfgoed - met name door de inzet van vrijwilligers via de erfgoedhuizen - en publieksbereik, bijvoorbeeld door openstelling van monumenten te stimuleren en digitale platforms te creëren voor het delen van verhalen over erfgoed. Met vriendelijke groet, INTERPROVINCIAAL OVERLEG mr. H.M. Meijdam algemeen directeur