10 x MODELSTAD. Tuindorp (bron: 10XDENBOSCH - Olv Klijn en Joks Jansen)

Transcriptie

1 10 x MODELSTAD 22. Betonwoningen, Graafseweg 23. Flats Pettelaarseweg 24. Muntelplein 25. Calcarplein 26. Frederik van Egmontstraat 27. Huizen Marechausee, Vughterweg 57. Bolwoningen, Bollenveld 58. Grasdakwoningen, Maasstroom 59. Maasboulevard II Empel III Maaspoort Tuindorp (bron: 10XDENBOSCH - Olv Klijn en Joks Jansen) Het modelmatig en normatief denken in de Nederlandse stedenbouw kent een lange traditie. Hoewel exemplarisch voor Nederland, is het niet exclusief Nederlands, er zijn ook vele buitenlandse voorbeelden. Het bekendsteis wellicht het model van de tuinstad, bedacht door de Engelse sociaal hervormer Ebenezer Howard aan het einde van de negentiende eeuw. Als reactie opde opeengepakte en troosteloze negentiende-eeuwse stadsuitbreidingen (slums), een direct gevolg van de snelle industrialisatie en daarmee samenhangende trek van de bevolking van het platteland naar de steden, ontwikkelde Howard zijn tuinstadmodel, dat hij uitgebreid beschreef in Garden Cities of Tomorrow (1898). In essentie verenigt de tuinstad het beste van de stad (transport, communicatie, compacte bebouwing) met dat van het platteland (groen, rust en ruimte). De tuinstad is gedacht als een zelfvoorzienende stad van maximaal inwoners, midden op het platteland gelegen. De tuinstad is een complete samenleving op lokaal schaalniveau, belichaamd door een besloten, intieme en geborgen vormgeving. 2008: Grasdakwoningen Maaspoort 2008: Arnoud van Gelderstraat De tuinstad moest klein genoeg zijn om een overzichtelijke gemeenschap te blijven, waarin bewoners langs directe lijnen invloed op het bestuur en het sociale en culturele leven zouden kunnen uitoefenen. In de tuinstad is de ruimtelijke vorm (compacte kleinstad in het groen) voorwaardenscheppend voor de sociale organisatie van het gemeenschapsleven. Daarmee legt het model de basis voor een in de stedenbouwkunde veel gebruikt verband tussen ruimte en sociaal leven. De tuinstadgedachte, feitelijk een antistedelijke reactie op de snelle ontwikkeling van de industriesteden en de daarmee gepaard gaande achteruitgang van het pittoreske landschap, krijgt begin twintigste eeuw ook in Nederland veel navolging. Omdat Nederland echter geen echt grote industriesteden kent (zoals Londen of Birmingham), wordt het model al snel aangepast aan de meer kleinschalige problematiek van industrie en verstedelijking. Tuinstad wordt Tuindorp. Vanaf 1915 worden in Nederland vele tuindorpen gebouwd met, voor die tijd, relatief ruime huizen in parkachtige setting. Ze worden veelal gebouwd als riante buitenwijken van de bestaande stad en niet, zoals Howard het had bedoeld, als zelfstandige nederzettingen op de buiten. Wat overblijft is de gedachte dat een kleinschalige setting van huizen in het groen rond een gezamenlijk plein de als anoniem, onpersoonlijk en bedreigend bekend staande (groot)stedelijke maatschappij van tegengif kan voorzien. Dat is uiteindelijk ook de grondslag van de wijkgedachte, eveneens een antistedelijk gemeenschapsidee, dat het vermeende verlies aan bindingen van de grotenstadsbewoner moet herstellen. Het vroegste Bossche voorbeeld van de tuinstad is te vinden in delen van het ontwerp van Kerkhoff voor Het Zand. Andere voorbeelden zijn het Tilmanshof in de Vughterdriehoek en de Oranjebuurt langs de Graafseweg alsook de Marechausseewoningen langs de Vughterweg en het latere Citadelhofje.

2 Betonwoningen, Graafseweg 22 Betonwoningen Straat: Graafseweg Bouwjaar: 1924 Architect: J.D. Meijsing Het grootste deel van de woningen in de Hinthamerpoort, begin jaren twintig, betrof betonwoningen, gebouwd in industriële systeembouw. Men dacht de bouwtijd te verkorten door met prefab elementen te werken. In de Hinthamerpoort werden zowel woningen met hellende als platte daken gebouwd. De woningen met hellende daken zijn gebouwd volgens het O lbertz-systeem van debouwfirma Bredero, de woningen met de platte daken volgens het Isola-systeem. Architect J.D. Meijsing van Dienst van Gemeentewerken ontwierp deze cataloguswoningen avant la lettre in meerdere stijlen: modern, chaletstijl en traditioneel. Flats aan de Pettelaarseweg 23 Schroef van Archimedes Lokatie: Pettelaarspark Kunstenaar: Tony Cragg Bouwjaar: 1949

3 Flats aan de Pettelaarseweg 23 Schroef van Archimedes Lokatie: Pettelaarspark Kunstenaar: Tony Cragg Bouwjaar: 1949 Toen de gemeente s-hertogenbosch Tony Cragg (1949) uitnodigde om een fontein te realiseren, weigerde hij in eerste instantie. De Engelse beeldhouwer, winnaar van de befaamde Turnerprijs en docent aan de kunstacademie in Düsseldorf, richt zich voornamelijk op autonome sculptuur en werkt relatief weinig in opdracht voor de openbare ruimte. Hij kende Den Bosch goed omdat hij regelmatig werkte in het daar gevestigde Europees Keramisch Werkcentrum, maar kon zich niet vinden in de opdracht een fontein voor deze stad te ontwerpen. Hij vond een fontein decoratieve vormgeving die niets te maken heeft met autonome beeldende kunst. Na lang nadenken kreeg hij toch belangstelling voor het project. Craggs idee verwijst naar een elementaire ontwikkeling in de menselijke geschiedenis; het hevelen van water door middel van de schroef van Archimedes (ook wel tonmodel of vijzelmodel genoemd). Dit is een koker met een schroef van een aantal bladvormige gangen waarmee water omhoog wordt gebracht. Deze methode werd al door de oude Egyptenaren gebruikt en werd ook in Nederland in de veertiende eeuw gehanteerd voor de inpoldering van land. Zo ontstond een mechanische sculptuur, een kunstwerk waarvan de vorm bepaald wordt door de functie. De fontein van Cragg maakt deel uit van het zogeheten Fonteinenplan van Den Bosch, dat is ontwikkeld door een adviescommissie voor kunst. Geld dat voorheen bestemd was voor allerlei kunstopdrachten werd gespaard voor een serie watersculpturen. Het kunstwerk van Tony Cragg is meer geworden dan een decoratieve fontein. Het is een symbool, een verwijzing naar het ontstaan van land en cultuur door menselijk ingrijpen. Craggs Schroef van Archimedes is geplaatst in de vijver van het plantsoen bij de Pettelaarseweg en is vervaardigd uit een legering van koper, nikkel en aluminium. De schroef wordt aangedreven door een elektrische motor die zich onder water bevindt. Het water wordt met een snelheid van ongeveer 30 omwentelingen per minuut 6 meter hoog opgeschroefd. Het wordt met golven uit de schroefmond gestuwd en aan weerszijden valt een watergordijn. De werking van de schroef is aanschouwelijk. Tegelijkertijd wordt het zuiver functionele van de schroef ontkend. Het water wordt oneindig en schijnbaar nutteloos gecirculeerd, wat in strijd is met de oorspronkelijke werking van het apparaat. Craggs Schroef van Archimedes krijgt daarmee niet alleen een symbolische, maar ook een esthetische waarde. (LJ)

4 Muntelplein 24 Munteplein Architect: J. v.d. Berg in samenwerking met H.W. Valk, renovatiearchitect F. Koeman ( s-hertogenbosch) Bouwjaar: 1921, renovatie 1987 Het plein is symmetrisch uitgerust met markante hoekoplossingen. De vormgeving van de tweelaagse woonhuizen met aan de uiteinden twee naar voren springende drielaagse huizen is kubistisch. De nummers 2-4 zijn grotendeels origineel met ingangsluifels en houten boeiboord. De overige huizen zijn in 1987 bij een ingrijpende renovatie voorzien van een nieuwe voorgevel, een copie van het oude met lichte afwijkingen.

5 Gheert van Calcarplein 25 Gheert van Calcarplein Straat: Gheert van Calcarplein Bouwjaar: 1926 Architect: A.J.van Kempen De zuidelijke rand van het Geert van Calcarplein is in 1926 onder architectuur van A.J. van Kempen gebouwd door de r.k. woningbouwvereniging Eigen Bezit. Let weer op desymmetrische opzet. De deuren zijn nog origineel, de ramen niet. Eigen Bezitwas de oudste Bossche woningbouwvereniging (1903). In de statuten stond alsdoel: te doen bouwen woningen, die aan de behoefte van een werkmansgezin en aanredelijke eischen van hygiene voldoen, en deze tot den billijksten prijs teverhuren. Aan de Pelssingelzijde van het poortgebouw zijn twee gedenkstenen te vinden, waarvan er één als eerbetoon is aan het gemeentebestuur (voor de financiële medewerking). Poortgebouw is in 2008 gesloopt

6 Fredrik van Egmontstraat, van Ysselstreinstraat 26 Frederik van Egmontstraat Straat: Van Ysselsteinstraat, Muntel Bouwjaar: 1933 Architect: P.M. Knoers Het in 1931 ontworpen blok werd in 1933 gebouwd door architect P.M. Knoers ( s-hertogenbosch) in een stijl waarbij het Traditionalisme gecombineerd wordt met het Kubistisch-Expressionisme. De eerste plannen werden gemaakt in opdracht van woningbouwvereniging Eigen Bezit, maar uiteindelijk brachtwoningbouwvereniging St. Joseph (thans SWH) ze -licht gewijzigd- ten uitvoer. Aan de Van IJsselsteinstraat een gevelsteen met opschrift BOUWVEREENIGING ST.JOSEPH ANNO Het blok omvat in totaal 45 wooneenheden met elf verschillende woningtypen. De woningbouwvereniging St. Joseph werd in 1919 opgericht op initiatief van de een jaar eerder opgerichte Bossche afdeling vande Rooms Katholieke Bond voor Grote Gezinnen. Vooral bij de renovaties in 1969 en 1990 zijn de woningen inwendig zo goed als volledig gemoderniseerd. Het object bezit cultuurhistorische waarde als bijzondere herinnering aan de grote woningnood onder de kinderrijke arbeidersgezinnen in het begin van de jaren dertig van de 20ste eeuw.

7 Huize Marechaussee, Vughterweg 27 Frederik van Egmontstraat Straat: Van Ysselsteinstraat, Muntel Bouwjaar: 1933 Architect: P.M. Knoers

8 Bolwoningen, Bollenveld 57 Straat: Bollenveld; Fleringen Bouwjaar: 1985 Architect: D. Kreijkamp Opdrachtgever: Gemeente s-hertogenbosch De bolwoningen zijn de laatste woningen die betaald werden uit de subsidies voor experimenteel bouwen, zoals die in 1968 ingesteld werden. De 50 woningen werden al eind jaren 70 ontworpen door architect Dries Kreijkamp. Werden bij andere experimenten nieuwe indelingen of een nieuwe sociale omgeving uitgeprobeerd. Hier ging het vooral om de vorm van de woningen. De bijna buiten-aardse vormen worden nog eens extra benadrukt doordat ze aan de rand van een gewone nieuwbouwwijk staan. De bolwoning leverde ook een onconventionele plattegrond op. Toilet en badkamer waren in het midden van de bol geplaatst, de woonkamer kwam boven te liggen en de slaapkamers beneden.

9 Grasdakwoningen, Maasstraat 58 Grasdakwoningen Straat: Maasstroom Bouwjaar: 1985 Architect: Maasboulevard 59 Straat: Bouwjaar: Architect: Maasboulevard Straat: Bouwjaar: Architect:

10 Uitbreidingslokatie Empel II Uitbreidingslokatie Empel Op 8 mei j.l is op feestelijke wijze de start van de bouw gevierd van het project Empel. Het plan bestaat uit 157 woningen, huur en koop, rijwoningen, 2-onder-1 kappers smal en breed, geschakelde woningen, vrijstaande en patiowoningen. In totaal zo n 8 basistypen, maar omdat de stedenbouwkundige opzet voorzien is van rondingen en knikken in de straten zijn met alle varianten en afwijkingen in totaal 29 typen te onderscheiden. De woningen zijn verspreid over 2 fases die gesitueerd zijn rondom een groot, groen open terrein waaronder een archeologisch monument ligt. Als opties zijn erkers, pergola s, dakkapellen, torenkamers en uitbouwen ontworpen. Inspiratiebron was het werk van Dudok. Hierop hebben we een eigen vertaling gemaakt. Rood metselwerk en pannen, 4 te kiezen grijstinten keimwerk, smalle ramen met tussenliggende penanten en horizontale belijningen door prefab elementen, dakranden en colorline en grote overstekken. Doordat alle verschillende types qua architectuur familie van elkaar zijn ontstaat een wijkje met een eigen identiteit waarbij op specifieke punten ook de erfafscheidingen mee zijn ontworpen.

11 Maaspoort III Maaspoort