De wereld door les 2 Groningen

Transcriptie

1 1.1 geschiedenis 1. Dit is Groningen De noordelijkste provincie van Nederland heeft een lange geschiedenis: tot ongeveer 1500 was Groningen een deel van Friesland, rond 1560 heette het Stad en Lande, in de Franse tijd (rond 1810) heette het Oostereems. Vanaf 1815 wordt de naam Groningen gebruikt. De provincie heeft veel verschillende landschappen. De waddeneilanden Rottumeroog en Rottumerplaat horen ook bij Groningen. Lauwersmeer esterkwartier esterkwartier Rottumerplaat Rottumeroog addenzee Hoge Land Eems Delfzijl Appingedam Eemskanaal Groningen inschoterdiep Hoogezand-Sappemeer Veendam Dollard In de provincie Groningen liggen maar weinig grote steden. Dat is al eeuwen zo. Dat komt omdat andere plaatsen van de stad Groningen niet mochten groeien. Alleen in Groningen mocht bijvoorbeeld markt gehouden worden. Toen Appingedam stadsrechten probeerde te krijgen werden de inwoners van de stad Groningen, de "stadjers", zo boos dat ze een oorlog tegen Appingedam begonnen. Groningen won, Appingedam bleef dorp. Stadskanaal 2. Het esterkwartier 2.1 plek Het gebied ten westen van de stad Groningen heet het esterkwartier. (Kwartier betekent hier geen 15 minuten, maar is hier een ander woord voor plek of plaats.) Als je hier rondfietst zie je veel landbouwgrond en grasland. Af en toe een klein dorpje. Je kunt hier ver kijken in dit vlakke land. 3. Het Hoge Land 3.1 terpen Ten noorden van het esterkwartier ligt een gebied dat het Hoge Land genoemd wordt. In dit gebied vind je heel veel terpen. Het gebied stroomde in vroegere eeuwen regelmatig onder: de zee zorgde op die manier voor vruchtbare zeeklei. De mensen die daar woonden begrepen dat die klei vruchtbaar genoeg was om er graan of bieten op te verbouwen. Om hun huis en de stallen droog te houden, bouwden ze van aarde verhogingen. Daar werd dan de boerderij op gebouwd. Als er boerderijen bij kwamen, werden de Terp terpen verbonden met dijken. Zo ontstonden hele terpdorpen. Als het land overstroomde konden ook de dieren op het land naar die hoogten worden gehaald. Terpen worden ook wel wierden genoemd. Tegenwoordig vind je in het Hoge Land, naast landbouw en veeteelt, mogelijkheden voor recreatie, vooral rond het Lauwersmeer. 4. Zuidoost-Groningen 4.1 veenkoloniën Als je vanaf de stad Groningen naar het zuidoosten rijdt, kom je in het gebied 12

2 van de veenkoloniën. Omdat in dit gebied veel veen in de grond zat, zijn veel mensen daar gaan wonen in koloniën (dorpen), om het veen daar weg te halen. 4.2 veen Duizenden jaren geleden was Nederland bedekt met bos. (De naam Holland komt van Holtland = houtland.) Het klimaat veranderde, de zeespiegel steeg en de bossen overstroomden. Er kwam zand en klei over te liggen. Daar waar deze plantenresten erg in elkaar gedrukt werden, ontstond steenkool. In Groningen lag het veen bijna aan de oppervlakte: alleen een dun laagje aarde (40-50 cm) met heide (plag) lag er overheen. De mensen ontdekten dat veen dat je uitsteekt en laat drogen, heel goed als brandstof kan dienen, in plaats van hout. Het gedroogde veen werd turf genoemd. 4.3 kanalen Er werden kanalen gegraven, zoals het inschoterdiep en het Stadskanaal. Aan die kanalen ontstonden dorpen, de veenkoloniën. Kijk maar eens op de kaart hoe langgerekt het stadje Stadskanaal is. Vanaf 1600 tot ongeveer 1900 werd het veen uitgestoken, gedroogd en weggevoerd. Kanaal in Veendam 4.4 dalgrond De gebieden waar het veen afgegraven was werden geschikt gemaakt voor landbouw. Dat ging zo: de schepen die de turf naar de stad vervoerden namen stadsafval mee terug. De bovenste laag plaggen (de bolster), die voor het turfsteken opzij was gelegd, werd nu met het afval en de ondergrond vermengd. Zo ontstond een vruchtbare grondsoort, dalgrond genoemd. 5. Gas 5.1 aardgas In 1959 werd in dit gebied een nieuwe brandstof gevonden: aardgas. Diep onder de grond, in zandlagen, zit dit gas. e gebruiken in heel Nederland dit gas nog steeds, om op te koken en om elektriciteit mee op te wekken, en het is voorlopig nog niet op. 5.2 andere energie Voorlopig nog niet, maar het ráákt een keer op. Daarom probeert Nederland ook aan andere manieren van energie te komen, zoals bijvoorbeeld windmolens: wind raakt niet op! Alleen: een land vol molens: willen we dat? Een ander nadeel van het winnen van aardgas is dat de bodem van Groningen daardoor langzaam zakt. Dat lijkt niet zo erg, maar in de zeehaven Delfzijl moeten de kaden al verhoogd worden, omdat ze te vaak overstromen. 6. Recreatie De haven van Delfzijl 6.1 vakantie Op vakantie naar Groningen? Er is keus genoeg! aterrecreatie, zoals zeilen en surfen kan op het Lauwersmeer, maar ook op het Zuidlaardermeer en het Paterswoldse Meer. Oude steden bezoeken kan ook: Groningen natuurlijk, maar ook Bourtange, Oudeschans (een oude vesting met kanonnen), Uithuizen met de Menkemaborg (een kasteelboerderij), Pieterburen (zeehondencrèche), inschoten (stoommuseum), Veendam 13

3 (veenkoloniaal museum) en Ter Apel (klooster). 7. De stad Groningen 7.1 Martinus 7.2 Ome Loeks Delen van de provincies Friesland, Drente en Groningen vormden rond 1350 een gebied dat Oversticht werd genoemd. Het hoorde bij Utrecht. De beschermheilige van Utrecht was Martinus, en toen er een grote nieuwe kerk in Groningen gebouwd werd noemde men die kerk de Martinikerk. Deze kerk met zijn beroemde toren staat nog steeds in het hartje van de stad. De kerk staat aan de Grote Markt, waaraan ook het stadhuis is gebouwd. In de buurt van het Groninger station staat een indrukwekkend, modern gebouw: het Groninger Museum, waar o.a. schilderijen, oosters en Chinees aardewerk en oude Groningse voorwerpen te zien zijn. Steek je de gracht over dan zie je voor het station een wit stenen paard staan, 't peerd van Ome Loeks! Groningse kinderen kennen er een liedje over, op de wijs van "Daar wordt aan de deur geklopt". 8. Geld verdienen Martinikerk 8.1 landbouw 8.2 werkloos Groningen is nog steeds een landbouwprovincie, maar er wordt, net als in de rest van Nederland, het meest gewerkt in de dienstensector (bijv. als verpleegster in een ziekenhuis, als leerkracht op school, als taxichauffeur, of als ober in de horeca). Ongeveer 1 van de 10 van de Groningers werkt in de landbouw, en dat is meer dan in de andere Nederlandse provincies. Een aantal jaren geleden waren er veel Groningers werkloos. De regering in Den Haag heeft toen regeringskantoren verplaatst naar Groningen. Daardoor kwam er meer werk in de provincie. 9. Om te weten Landoppervlakte Aantal inwoners Aantal inwoners per km 2 Grondsoorten Hoofdstad ± 2345 km² ± ± 245 zeeklei dalgrond laagveen zand Groningen 14

4 10. Aardrijkskundespellen 10.1 Letterspel In het onderstaande letterblok zijn tien namen en gebeurtenissen verborgen, die met deze les te maken hebben. Ze zijn van links naar rechts en van boven naar beneden, of van rechts naar links en van beneden naar boven in het onderstaande letterblok verborgen. Kleur met een kleurpotlood de juiste namen en zet ze op de lijntjes onderaan de bladzijde. Je kunt de antwoorden ook vinden wanneer je de vragen in vragenspel A (basisstof) goed hebt beantwoord! U G F T H U N K L O P L M N T B G O V E R S T I C H T J N R Z X E F G H J K L P E M K E B G J E B F G T U I E R C X C V N M N Q A E D C P N P V B H M S K L H G Z E E K L E I C T G A C X D F V L N M Q N E R T G T Y U U I F O P L K M K L D B N V F D Z V I C V G H J U R I K L L P IJ M E N B V C X D A N A D A L G R O N D B Q U A I K L P L O I D M N B V C X D D G T Y U I O E N M O P P I E T E R B U R E N V G H T Y U I J K O L V G F R T R E S

5 10.2 Vragenspel A: basisstof (de antwoorden kun je terugvinden in de tekst of in het letterspel) 1. Hoe heet grond waar afval en bolster door is gemengd? 2. Bij welke provincie heeft de stad Groningen vroeger gehoord? 3. Tot welk gebied behoorden o.a. delen van Groningen en Friesland in de Middeleeuwen? 4. elke energiebron wordt in de bodem van Groningen gevonden? 5. Hoe heten de door mensen gemaakte heuveltjes waarop boerderijen en dorpen werden gebouwd? 6. Hoe worden deze heuvels ook wel genoemd? 7. at is de naam van de grote haven in deze provincie? 8. In welke plaats vind je een zeehondencrèche? 9. elke grondsoort komt in het noorden van Groningen het meest voor? 10. Uit welke grondsoort werd turf gestoken? 10.3 Puzzelspel A Hieronder zie je tien stellingen. Ga eens na of ze waar of niet waar zijn. Kruis het juiste antwoord aan in de vakjes waar en niet waar. stelling waar niet waar 1. Turf is gedroogd veen. 2. Dalgrond is gemaakt van klei en zand. 3. Op aardgas kun je koken. 4. Schiermonnikoog hoort bij Groningen. 5. Een wierd is hetzelfde als een terp. 6. Eén van de oudste gebouwen in de stad Groningen is het Groninger Museum. 7. Bourtange is een oude vesting. 8. Ook nu wordt nog veel turf gestoken in Groningen. 9. In de Groningse bodem wordt aardgas gevonden. 10. Een ander woord voor kwartier is plek. 16

6 10.4 Vragenspel B: extra stof 11. aarom werden terpen opgeworpen? 12. at is veen? 13. Hoe wordt dalgrond gemaakt? 14. aarom werden verschillende regeringskantoren verplaatst van Den Haag naar Groningen? 15. aarom zou men gestopt zijn met turfsteken? 10.5 Puzzelspel B Vul de juiste antwoorden op de vragen hieronder in. In de vakjes met de dikke lijnen zie je dan van boven naar beneden een woord staan, dat met de les te maken heeft. 1. Hier staat de Menkemaborg. I H N 2. Vluchtheuvels voor het water. E P 3. Planten- en bomenresten in de grond. E 4. Ander woord voor kwartier. L 5. Ander woord voor de bovenlaag van veen, met heide en gras. P A 6. Ander woord voor terp. I D 7. De hoogste kerktoren in de stad Groningen heet de..toren. R N 10.6 Snuffelspel Er zijn ook vragen die je niet één-twee-drie kunt beantwoorden. Je zult voor de antwoorden moeten zoeken in het documentatiecentrum, in een atlas, in een elektronische encyclopedie, op internet, enz. Vijf van zulke vragen staan hieronder. Kun jij de antwoorden op deze vragen ontdekken? Schrijf de antwoorden op je snuffelspelkaart. Doe je best en veel succes! 16. Zoek onderstaande gebieden op in de atlas: Hunsingo, Fivelingo, Oldambt en esterwolde. Schrijf op waar ze liggen ten opzichte van de stad Groningen. (Kies uit: noordwesten, noordoosten, oosten en zuidoosten. 17. In Groningen vind je veel kanalen. Zoek eens uit welke plaatsen (alleen plaatsen vermelden met meer dan inwoners) je kunt vinden langs het Eemskanaal en het inschoterdiep. 18. Probeer te ontdekken waardoor het plaatsje Slochteren bekend is geworden. 19. In het noorden van Groningen vinden we een belangrijk havengebied. Kun je erachter komen hoe deze haven heet? 20. Ten noorden van Groningen ligt de addenzee. Kun je bedenken waarom die zee zo genoemd wordt? 17

7 h g FRIESLAND 15 i 16 f b j 13 4 DRENTHE Copyrights: Uitgeverij Agteres, Rijssen/ilsum Cartografierechten: Aart J. Karssen, Nordhorn, BRD a 5 III m c n 10 8 IV 7 9 d DUITSLAND a. b. c. d. e. f. g. h. I. II Topospel Zoek in je atlas de aardrijkskundige namen van Groningen op, die overeenkomen met de gegevens in het kaartje hiernaast. Zet de juiste namen op de lijntjes achter de letters of nummers. Let op: cijfers (1 t/m 18) zijn plaatsen, kleine letters (a t/m n) zijn wateren en I IV voor jou de eerste letter al vermeld. Romeinse cijfers ( t/m ) zijn gebieden. Om je te helpen hebben we G A D H H V S E V D E N L R R Topospel A: basisstof i. j. k. l. m. n. III. IV. M O S B H L Z U R N Z S P E O Topospel B: extra stof De wereld door les 2 Groningen I II k l 18 e 18

8 De wereld door ANTOORDENBLAD Groningen 10.1 Letterspel U T O V E R S T I C H T R E E E E R C N D P H S Z E E K L E I T A L N G F D Z I R IJ E A D A L G R O N D A D E P I E T E R B U R E N 10.6 Snuffelspel 16. Hunsingo: ten noordwesten van Groningen; Fivelingo: ten noordoosten van Groningen; Oldambt: ten oosten van Groningen; esterwolde: ten zuidoosten van Groningen. 17. Eemskanaal: Groningen, Appingedam en Delfzijl. inschoterdiep: Groningen, Hoogezand-Sappemeer en inschoten. 18. In de buurt van Slochteren is veel aardgas gevonden. 19. Eemshaven. 20. In de addenzee bevinden zich wadden. Dit zijn stukken grond die bij eb droog komen te liggen, zodat je er op kunt lopen Vragenspel A 1. Dalgrond 2. Utrecht 3. Oversticht 4. Aardgas 5. Terpen 6. ierden 7. Delfzijl 8. Pieterburen 9. Zeeklei 10. Veen 10.3 Puzzelspel A 1. aar 2. Niet waar 3. aar 4. Niet waar 5. aar 6. Niet waar 7. aar 8. Niet waar 9. aar 10. aar 10.7 Topospel A 1. Groningen 2. Appingedam 3. Delfzijl 4. Haren 5. Hoogezand-Sappemeer 6. Veendam 7. inschoten 8. Stadskanaal a. Eemskanaal b. Van Starkenborghkanaal c. inschoterdiep d. Dollard e. Eems f. addenzee g. Noordzee h. Lauwersmeer I. II. Rottumerplaat Rottumeroog 10.7 Topospel B 9. Musselkanaal 10. Oude Pekela 11. ildervank 12. Slochteren 13. Bedum 14. Hoogkerk 15. Leek 16. Zuidhorn 17. insum 18. Uithuizen i. Reitdiep j. Noord-illemskanaal k. Zuidlaardermeer l. ildervankkanaal m. Stadskanaal n. Pekelerhoofddiep III. IV. Eemshaven Oldambt 10.4 Vragenspel B 11. Om bezittingen en dieren te beschermen tijdens overstromingen. 12. Het bestaat uit resten van planten en bomen van heel lang geleden. Als je het laat drogen, wordt het turf. Je kunt met turf vuur maken om op te koken en om je huis te verwarmen. 13. De zandlaag onder het veen wordt vermengd met afval en de bovenlaag van het veen. 14. Die kantoren werden verplaatst om meer mensen in Groningen aan werk te helpen. 15. e hebben nu aardgas. Het veen is ook bijna op Puzzelspel B Het antwoord is: ZEEKLEI 1. Hier staat de Menkemaborg. U I T H U I Z E N 2. Vluchtheuvels voor het water. T E R P E N 3. Planten- en bomenresten in de grond. V E E N 4. Ander woord voor kwartier. P L E K 5. Ander woord voor de bovenlaag van veen, met heide en gras. P L A G 6. Ander woord voor terp. I E R D E 7. De hoogste kerktoren in de stad Groningen heet de..toren. M A R T I N I 19