Excerpten. Silorane-composietrestauraties in cervicale laesies. Parodontale gezondheid in verkorte tandbogen

Transcriptie

1 Restauratieve tandheelkunde Silorane-composietrestauraties in cervicale laesies Filtek Silorane is een microhybride composiet met een lage polymerisatiekrimp. Volgens de fabrikant is de samenstelling afgestemd op het gebruik in combinatie met het Silorane system adhesive, een tweestaps zelfetsend adhesief type 3. In een vergelijkend klinisch experimenteel onderzoek werden 144 klasse V-restauraties vervaardigd in niet-carieuze cervicale laesies, met Filtek Silorane en met Ceram X Mono, een nanohybride composiet. De laesies werden met puimsteen gereinigd, sclerotisch dentine werd verwijderd met een ronde boor en een smalle glazuurbevel (1 à 2 mm) werd aangebracht. De laesies werden in 3 groepen van 48 verdeeld. In groep 1 werd het zelf etsende Silorane-adhesief aangebracht, gevolgd door laagsgewijs restaureren met Filtek Silorane. In groep 2 werden de laesies geëtst, gespoeld en gedroogd, waarna het type 2-adhesief XP Bond werd geappliceerd, gevolgd door laagsgewijs restaureren met Ceram X Mono. In groep 3 werd het zelfetsende adhesief Clearfil SE Bond TM (type 3) geappliceerd, ook hier gevolgd door laagsgewijs restaureren met Ceram X Mono. De restauraties werden periodiek beoordeeld op retentie, kleurgelijkenis, randverkleuring, contour, randaansluiting, oppervlaktegladheid, secundaire cariës en postoperatieve sensibiliteit. Na 3 jaar waren nog 115 restauraties (80,5%) beschikbaar voor evaluatie. Geen van de restauraties toonde secundaire cariës, contourverlies of postoperatieve sensibiliteit. De retentie in de groepen 1 en 3 bedroeg 97,5% en in groep 2 was dat 92,3%. Randverkleuring en randaansluiting scoorden in de groepen 1 en 3 gelijk en waren in groep 2 iets minder goed. De onderzoekers concluderen dat Filtek Silorane en Ceram X Mono beide uitstekende klinische prestaties leveren. Het onderzoek vond plaats in 14 universiteitsklinieken in Duitsland. De participanten waren ouder dan 35 jaar en misten in minimaal 1 kaak alle molaren. Naast verkort mocht een tandboog ook onderbroken zijn, mits de cuspidaat en minimaal 1 premolaar aanwezig waren. Verder mochten de participanten geen parodontale pockets hebben die dieper waren dan 4 mm en de bloedingsindex mocht niet groter zijn dan 25%. Aselect werden de participanten verdeeld over 2 behandelgroepen. De ene behandelgroep kreeg ter vervanging van de ontbrekende (pre) molaren een frameprothese met beiderzijds precisieverankering op de meest dorsale premolaar die daartoe werd voorzien van een kroon. De andere behandelgroep kreeg geen prothetische verlenging van de tandboog als de tweede premolaar aanwezig was. Als de eerste premolaar het meest dorsale gebitselement was, werd de tandboog verlengd met een tweedelige vrij-eindigende brug. In beide behandelgroepen werden de ontbrekende gebitselementen in het front vervangen door een brugconstructie. Alle participanten kregen individueel toegesneden parodontale begeleiding en eventueel behandeling. Uitkomstvariabelen waren verlies van gebitselementen, plaque-index, pocketdiepte, verlies van parodontale aanhechting en bloedingsindex. Na 5 jaar waren alle onderzoekgegevens beschikbaar van 59 participanten in de frameprothesegroep en van 46 in de andere behandelgroep. Statistisch significante verschillen met betrekking tot de distale zijde van de meest dorsale premolaren in de frameprothesegroep ten opzichte van de andere behandelgroep waren hogere plaque-index, grotere pocketdiepte, meer verlies van parodontale aanhechting en hogere bloedingsindex. Met betrekking tot pocketdiepte en verlies van parodontale aanhechting gold dit verschil tussen de behandelgroepen ook voor de gebitselementen in hun totaliteit. Frameprothesen (met precisieverankering) hadden een negatieve invloed op de parodontale gezondheid in verkorte tandbogen, het meest aan de distale zijde van de meest dorsale premolaren. Yaman BC, Doğruer BC, Gümüştaş B, Efes BG. Three-year randomized clinical evaluation of a low-shrinkage silorane-based resin composite in non-carious cervical lesions. Clin Oral Invest 2014; 18: Prothetische tandheelkunde Parodontale gezondheid in verkorte tandbogen Walter MH, Marré B, Vach K, et al. Management of shortened dental arches and periodontal health: 5-year results of a randomised trial. J Oral Rehabil 2014; 41: Gebitsslijtage door kronen van gemodificeerd zirkoniumdioxide Een verkorte tandboog die reikt tot en met de tweede premolaar kan onbehandeld blijven of kan worden aangevuld met onder andere een frameprothese. Met het onderhavige onderzoek is nagegaan welke uitwerking deze behandelopties hebben op de gezondheid van het parodontium op een termijn van 5 jaar. Door modificaties van het fabricage- en sinterproces van zirkoniumdioxide is het mogelijk geworden esthetisch verantwoorde kronen en bruggen te vervaardigen die volledig uit zirkoniumdioxide bestaan. Met dit onderzoek is nagegaan hoe groot de slijtage van dit gemodificeerde zirkoniumdioxide en van het glazuur van een antagonistisch 635

2 gebitselement is na een functieperiode van 6 maanden. Voor het onderzoek werden patiënten geselecteerd bij wie een kroon op een molaar was geïndiceerd. Deze molaar moest een natuurlijke antagonist met 2 natuurlijke buurelementen met natuurlijke occluderende antagonisten hebben. Een exclusiecriterium was bruxisme en daartoe werd de nachtelijke activiteit van de kauwspieren geregistreerd met een elektrodynamometer. Op de desbetreffende molaar werd een zirkoniumdioxidekroon vervaardigd volgens een standaard klinisch protocol waarbij werd gebruikgemaakt van een digitale afdrukmethode, Computer Aided Design/Computer Aided Manufactoring en een freesmachine. Om de opgetreden slijtage te kunnen kwantificeren, werden na het plaatsen van de kroon en 6 maanden later gebitsmodellen vervaardigd, waarop met een laserscanner profilometrie plaatsvond. Het volledige onderzoeksprotocol kon worden uitgevoerd bij 17 patiënten. Na 6 maanden bedroeg het materiaalverlies per occlusaal contactvlak gemiddeld 10 ± 5 μm voor zirkoniumdioxide, 33 ± 32 μm voor de antagonist, 10 ± 6 μm voor de buurelementen en 10 ± 7 μm voor de antagonisten van de buurelementen. Voor het maximale materiaalverlies per occlusaal contactvlak bedroegen deze cijfers respectievelijk 43 ± 14, 112 ± 70, 58 ± 35 en 46 ± 28. De verschillen in gemiddeld en maximaal materiaalverlies tussen de antagonisten van de zirkoniumdioxidekronen en de antagonisten van de buurelementen waren statistisch significant. Deze verschillen waren statistisch significant groter bij de subgroepen van vrouwen en van patiënten met grotere nachtelijke activiteit van de kauwspieren. Belangrijk om te vermelden is dat de mate van materiaalverlies hetzelfde of kleiner was dan het in de literatuur bekende materiaalverlies veroorzaakt door andere typen keramiekkronen. De kronen veroorzaakten meer gebitsslijtage dan de buurelementen, maar deze slijtage was relatief gezien niet excessief. Tijdelijke zachte voeringen (softliners) voor slecht passende gebitsprothesen hebben de neiging om na enkele weken ruw te worden en te worden gekoloniseerd door microorganismen, vooral Candida. Om kolonisatie tegen te gaan is in vitro het effect van toegevoegd chloorhexidine onderzocht. Twee soorten softliners werden gebruikt: Coe Soft van GC gebaseerd op polymethylmethacrylaat (PMMA) en True Soft van Bosworth gebaseerd op polyethylmethacrylaat (PEMA). Ze werden gemengd met chloorhexidinepoeder (0,5, 1,0, 2,0, 4,0 en 5,0 gewichtsprocent). Onderzocht werden 2 soorten toevoegingen: chloorhexidinediacetaat zouthydraat en chloorhexidinehydrochloride zouthydraat. Beide werden in poedervorm toegevoegd aan het mengsel van de softliner. De zo verkregen 144 schijfjes softliner werden op agarplaten gelegd die met Candida waren behandeld. De inhibitiezones gaven de remmende invloed op de candidagroei aan. Ook werd de hardheid van de verschillende mengsels softliners getest. Alleen chloorhexidinediacetaat was werkzaam tegen Candida en alleen in de concentraties van 1% en hoger. Daarbij vertoonde True Soft op PEMA-basis 50% meer inhibitie dan Coe Soft op PMMA-basis. Het chloorhexidinehydrochloride werkte niet. Dit was ook al eens geconstateerd bij chloorhexidine digluconaat. Kennelijk vindt bij deze chemische samenstellingen geen diffusie plaats van chloorhexidine, of wordt het onwerkzaam gemaakt door de softliner. Chloorhexidinediacetaat is slecht in water oplosbaar en geeft een trage afgifte van chloorhexidine, waardoor irritatie van het mondslijmvlies grotendeels wordt voorkomen. De afgifte van chloorhexidine in water was recht evenredig met de hoeveelheid toegevoegd chloorhexidine. De Shore-hardheid nam rechtlijnig toe met de tijd, maar werd niet relevant beïnvloed door de toevoeging van chloorhexidine. De onderzoekers zien goede mogelijkheden voor toepassing in de eerste week na chirurgische ingrepen of bij patiënten met een Candida-infectie in de mond. Chloorhexidinediacetaat zouthydraat kost 265 euro per 25 gram ( Sigma Aldrich). Een toevoeging van 1% betekent 0,04 gram (40 cent). A.M. van Luijk, Almere Bertolini MM, Portela MB, Curvelo JA, Soares RM, Lourenço EJ, Telles DM. Resins-based denture soft lining materials modified by chlorhexidine salt incorporation: An in vitro analysis of antifungal activity, drug release and hardness. Dent Mater 2014; 30: Stober T, Bermejo JL, Rammelsberg P, Schmitter M. Enamel wear caused by monolithic zirconia crowns after 6 months of clinical use. J Oral Rehabil 2014; 41: Candida bestrijden met chloorhexidine in softliners Schroeven in implantaten 2 maal aandraaien In een proefopstelling werden 20 onderprothesen voorzien van een metalen frame dat vast werd geschroefd op 5 implantaten. De pasvorm was perfect (randspleet 49 μm) maar bij 10 prothesen werd een misfit geïntroduceerd van 250 μm door enkele ringetjes tussen de contactvlakken aan te brengen. Er kwam daardoor spanning op het frame te staan bij het aandraaien van de schroeven. De passende en niet-passende frames werden achtereenvolgens vastgezet met titanium en met gouden schroeven op 2 manieren: 1 keer aandraaien met een draaimoment van 10 Ncm en het daarbij laten of na 10 minuten nog eens natrekken met 10 Ncm. Daarna werd een cyclische belasting uitgevoerd overeenkomend met 1 jaar gebruik in de 636

3 mond. Vervolgens werd per schroef bepaald hoe groot het draaimoment was bij het losdraaien. Pasvorm Titanium Goud Titanium + natrekken In de tabel is te zien dat bij het losdraaien minder koppel nodig is dan bij het vastdraaien was toegepast. Bij de slechte pasvorm (met ringetjes) is het koppel kleiner dan bij de goede pasvorm. Bij het natrekken zaten de schroeven in alle gevallen vaster. De gouden schroeven zaten minder goed vast dan de titanium schroeven, behalve bij de slecht passende structuur zonder natrekken. De gouden schroeven vertoonden bij microscopisch onderzoek spleetjes en afgebroken randjes, terwijl de titanium schroeven gaaf bleven. Ook heeft goud de neiging om bij wrijving gladder te worden en schroeven zullen daardoor sneller losgaan. De conclusie is dat de schroeven minder goed vast zitten en ook sneller loskomen bij een slechte pasvorm en dat de schroeven beter vast zitten als ze na 10 minuten nog eens worden nagetrokken. A.M. van Luijk, Almere Goud + natrekken Goede pasvorm 7,3 (0,8) 6,2 (0,8) 8,3 (0,7) 7,8 (0,6) Slechte pasvorm 5,0 (0,9) 5,0 (0,8) 7,2 (0,9) 6,6 (0,7) Losdraaikoppel (Ncm) bij goede en slechte pasvorm en verschillende materialen van de schroeven. volledige gebitsprothese of een overkappingsprothese op pijlerelementen of implantaten; E. edentaat met volledige gebitsprothesen waarvan 1 een overkappingsprothese op pijlerelementen of implantaten; F. edentaat met conventionele volledige gebitsprothesen; G. edentaat met hooguit 1 conventionele volledige gebitsprothese. De mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit werd vastgesteld met een gevalideerde Nederlandse vertaling van de verkorte Oral Health Impact Profile, de OHIP-NL14. Statistische analyse van de verzamelde gegevens liet zien dat de totaalscores op de OHIP-NL14 niet verschilden per functionele status A en B van het occlusiesysteem. Functionele status B was statistisch significant gerelateerd aan lagere totaalscores op de OHIP-NL14 dan status C en dat betekende dus een betere mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit bij status B. Functionele status E was echter statistisch significant gerelateerd aan hogere totaalscores op de OHIP-NL14 dan status F en dat betekende dus een lagere mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit voor status E. Grotere reductie van het occlusiesysteem bleek inderdaad geassocieerd met lagere mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit. Hierbij lijkt het dat gebitsprothesen de grootste negatieve impact hebben, hoewel dit verrassenderwijs meer tot uitdrukking kwam voor volledige overkappingsprothesen dan voor conventionele volledige gebitsprothesen. Farina AP, Spazzin AO, Consani RL, Mesquita MF. Screw joint stability after the application of retorque in implant-supported dentures under simulated masticatory conditions. J Prosthet Dent 2014; 111: Visscher CM, Lobbezoo F, Schuller AA. Dental status and oral health-related quality of life. A population-based study. J Oral Rehabil 2014; 41: Status occlusiesysteem is bepalend voor levenskwaliteit Uit eerdere onderzoeken is gebleken dat het aantal ontbrekende gebitselementen is geassocieerd met een lagere mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit. Om de kennis over deze associatie te vergroten, is met het onderhavige onderzoek de hypothese getoetst dat grotere reductie van het occlusiesysteem is geassocieerd met lagere mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit. In het onderzoek werd gebruikgemaakt van een voor de bevolking van Nederland representatieve steekproef van personen. De uiteindelijke participanten waren 624 vrouwen en 534 mannen. Zij werden thuis geïnterviewd, onder andere over de status van hun occlusiesysteem, en de dentate participanten werden uitgenodigd voor een oraal onderzoek. Aan de hand van de resultaten van het interview en het orale onderzoek werden zij ingedeeld in groepen naar aflopende functionele status van het occlusiesysteem: A. volledig natuurlijk; B. natuurlijk met minimaal 1 vaste prothetische constructie; C. natuurlijk met minimaal 1 partiële gebitsprothese; D. een dentate kaak gecombineerd met een edentate kaak met een conventionele Kindertandheelkunde Resultaat restauraties in tijdelijke gebitselementen op lange termijn teleurstellend Retrospectieve onderzoeken hebben hun beperkingen, maar kunnen een realistisch beeld van de praktijk schetsen. Het doel van dit retrospectieve onderzoek was om de levens duur van composiet (CR), glasionomeer (GIC) en kunststofgemodificeerde restauraties (RMGIC) in tijdelijke molaren te evalueren. De restauraties waren vervaardigd in een kliniek voor kindertandheelkunde in Brazilië door studenten onder intensieve begeleiding van pedodontologen. De patiëntgegevens over een periode van 4 jaar van 329 kinderen met een hoog cariësrisico (162 jongens en 166 meisjes) werden bestudeerd. Dat leidde tot een analyse van de overleving van 565 restauraties (23,1% CR, 63,4 % GIC en 13,4% RMGIC). De overlevingspercentages voor CR, GIC en RMGIC na 4 jaar bleken respectievelijk 62,2%, 48,4% en 51,2% te zijn. Criteria voor het falen van restauraties waren: verlies van de restauratie, noodzaak tot reparatie of het ontstaan van pulpa-afwijkingen. Multivariate 637

4 analyse toonde aan dat het type restauratiemateriaal (p < 0,001) en de aanwezigheid van ten miste 1 pulpabehandeling tijdens de evaluatieperiode (p = 0,05) significante invloed hadden op de overlevingskansen. De opleiding van de moeder, cariëservaring en type caviteit (Klasse I/II) bleken geen significante invloed te hebben op de overleving van de restauraties. In de discussie kwam onder meer naar voren dat in de literatuur van voorgevormde kronen betere resultaten worden gemeld, maar deze worden in Brazilië weinig toegepast. Composietrestauraties kwamen er in dit onderzoek het beste uit. De vraag waar de doelgroep meer bij gebaat is, onderzoek naar de levensduur van restauraties of onderzoek naar de levensduur van tijdelijke gebitselementen, werd in de discussie helaas niet beantwoord. Dat is jammer, omdat verlies van een restauratie niet noodzakelijkerwijs reparatie vergt om de levensduur van tijdelijke gebits elementen te verlengen. R.J.M. Gruythuysen, Amsterdam Pinto GD, Oliveira LJ, Romano AR, et al. Longevity of posterior restorations in primary teeth: results from a pediatric dental clinic. J Dent 2014; 42: Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie Botulinetoxine B effectief bij kwijlproblemen Kwijlen is ongecontroleerd verlies van speeksel uit de mond en geeft bij patiënten aanzienlijke negatieve effecten op de kwaliteit van leven. Botulinetoxine wordt geproduceerd door de bacterie Clostridium botulinum. Het toxine van deze bacterie remt de afgifte van acetylcholine in cholinerge zenuwen. De werking van deze zenuwen wordt hierdoor langdurig geblokkeerd. Therapeutisch worden 2 verschillende serotypen botulinetoxine toegepast: type A (in Nederland verkrijgbaar als Botox, Bocouture, Dysport) en type B (NeuroBloc ). Botulinetoxine A wordt al geruime tijd succesvol toegepast bij de behandeling van kwijlen. Bij een onderzoek onder 170 patiënten werd de effectiviteit van botulinetoxine B tegen kwijlen onderzocht. Alle patiënten gaven op een vragenlijst aan ernstige kwijlproblemen te hebben. Zij kregen in beide parotisspeekselklieren 500 muiseenheden NeuroBloc toegediend, en in de submandibulaire klieren eenzelfde dosis. Drie maanden na de behandeling beantwoordden 145 patiënten (85%) bij een routinematig controlebezoek een vragenlijst over het effect van de behandeling. Van de respondenten gaf 88% aan dat deze zeer effectief was geweest (een verbetering van minstens 6 punten op een 10-puntenschaal). Bij 37% waren de kwijlproblemen zelfs volledig verholpen. Vrijwel alle patiënten (96%) zouden de behandeling aanbevelen aan patiënten met vergelijkbare problemen. De onderzoekers concluderen dan ook dat botulinetoxine B een effectief middel is tegen kwijlen. Dit resultaat zou van belang zijn voor mensen die niet meer behandeld kunnen worden met botulinetoxine A, omdat zij na een eerdere behandeling daar antilichamen tegen hebben ontwikkeld. Helaas verstrekken de onderzoekers in het artikel geen infor matie over de oorzaken van de kwijlproblemen bij hun patiënten. Hierdoor kan niet worden vastgesteld of het effect van botulinetoxine B voor alle patiëntgroepen met kwijlproblemen gelden. H.S. Brand, Amstelveen George KS, Kiani H, Witherow H. Effectiveness of botulinum toxin B in the treatment of drooling. Brit J Oral Maxillofac Surg 2013; 51: Materiaalkunde Breukweerstand van premolaren met MOD-restauratie Een laboratoriumonderzoek had ten doel de breukweerstand te bepalen van premolaren die waren gerestaureerd met een MOD-composietrestauratie, en de resultaten met 2 composieten, 2 adhesieven en 2 tussenlagen te vergelijken. In geëxtraheerde maxillaise premolaren werden gestandaardiseerde MOD-preparaties gemaakt, die daarna werden verdeeld in 4 experimentele groepen. Restaureren gebeurde als volgt. Groep F: etsen en spoelen, adhesief Adper Single Bond, composiet Filtek P60. Groep S: zelfetsend adhesief P90, silorane composiet Filtek P90. Groep GF: tussenlaag (0,5 mm) van glasionomeercement Fuji II LC, etsen en spoelen, adhesief Adper Single Bond, composiet Filtek P60. Groep FF: etsen en spoelen, adhesief Adper Single Bond, tussenlaag (0,5 mm) van vloeiende composiet Filtek Supreme XT, composiet Filtek P60. Als negatieve controlegroep dienden nietgerestaureerde premolaren en als positieve controlegroep gave premolaren. De gerestaureerde gebitselementen werden onderworpen aan een temperatuurwisselbad en vervolgens aan een in kracht toenemende occlusale belasting met een stalen staafje totdat breuk optrad Negatieve controlegroep Afb. Breukweerstand (N). F S GF FF Positieve controlegroep 638

5 De resultaten zijn weergegeven in de afbeelding. De 4 groepen F, S, GF en FF vertoonden geen significante verschillen in breukweerstand. Materiaal 2 mm 3 mm 4 mm 5 mm Venus Bulk Fill 0,80 ± 0,10 0,78 ± 0,03 0,67 ± 0,10 0,59 ± 0,07 SureFill SDR flow 0,74 ± 0,08 0,72 ± 0,08 0,69 ± 0,18 0,62 ± 0,08 Akbarian G, Ameri H, Chasteen JE, Ghavamnasiri M. Fracture resistance of premolar teeth restored with silorane-based or dimethacrylate-based composite resins. J Esthet Restor Dent 2014; 26: Polymerisatiekrimp en -diepte van 4 composieten Nieuwe vloeiende composieten zijn beschikbaar gekomen, die volgens de fabrikanten worden gekenmerkt door grote polymerisatiediepte (bulk fill) en lage polymerisatiekrimp. Een laboratoriumonderzoek had ten doel van 4 producten deze eigenschappen te meten. Dat waren Venus Bulk Fill, SureFil SDR flow, Sonic Fill en als controle Filtek Supreme Ultra Flowable. Voor het meten van de polymerisatiekrimp werden proefschijfjes gemaakt in een teflon ring. De volumetrische krimp werd berekend op basis van de lineaire krimp van de composietschijf in de ring. De uitkomsten worden weergegeven in afbeelding 1. De Vol % 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 4,40 Venus Bulk Fill 3,57 SureFil SDR Flow Afb. 1. Volumetrische polymerisatiekrimp. Diepte (mm) ,01 4 Venus Bulk Fill 5,01 4 SureFil SDR Flow 1,76 SonicFill 3,46 SonicFill 3,43 Filtek Supreme Ultra Flowable 3 2,98 2 Filtek Supreme Ultra Flowable Afb. 2. Polymerisatiediepte. De linkerstaaf van elk materiaal geeft het resultaat weer van de schraapmethode (mm). De rechterstaaf geeft de kritische diepte weer, waarbij het hardheidspercentage aan de onderzijde is gedaald tot minder dan 70%. Sonic Fill 0,82 ± 0,05 0,68 ± 0,05 0,47 ± 0,04 0,21 ± 0,02 Filtek Supreme 0,56 ± 0,08 0,40 ± 0, Ultra Flowable Hardheidspercentages aan de onderzijde van composietcilinders met een lengte van 2, 3, 4 en 5 mm. polymerisatiediepte werd op 2 manieren bepaald. Voor de schraap methode werden proefcilinders gemaakt met een lengte van 10 mm. Na belichten vanaf de bovenzijde werd de nog zachte composiet aan de onderzijde afgeschraapt en werd de lengte van de resterende cilinder gemeten. De uitkomsten worden weergegeven in afbeelding 2. Bij de tweede methode werd de Knoop-hardheid gemeten aan de boven- en onderzijde van proefcilinders met een lengte van 2, 3, 4 en 5 mm. Het verschil in hardheid tussen de bovenen de onderzijde van de cilinders, uitgedrukt in procenten, is dan een maat voor de polymerisatiegraad. De uitkomsten staan vermeld in de tabel. Daaruit blijkt dat vrijwel nergens het algemeen aanvaarde minimum van 80% was bereikt. De onderzoekers stellen vast dat met de schraapmethode de polymerisatiediepte bij alle materialen wordt overschat. Garcia D, Yaman P, Dennison J, Neiva GF. Polymerisation shrinkage and depth of cure of bulk fill flowable composite resins. Oper Dent 2014; 39: Effect van extra adhesieflaag De duurzaamheid van de hechting van composiet aan dentine via zelfetsende adhesieven (type 4) zou kunnen worden vergroot door het aanbrengen van een extra adhesieflaag. Een laboratoriumonderzoek had ten doel bij 4 adhesiefsystemen (zie tab.) vast te stellen of zo n effect kan worden verkregen. Van geëxtraheerde molaren werd het occlusale glazuur afgeslepen. Op het vrijgelegde dentine werd composiet gehecht, bij de helft van de gebitselementen volgens voorschrift van de fabrikant en bij de andere helft met een extra adhesieflaag. Uit het opgebouwde dentine werden proefblokjes gezaagd voor het bepalen van de microhechtsterkte. De blokjes met de 4 adhesiefgroepen werden verder verdeeld in 3 subgroepen. Subgroep 1 werd getest nadat de blokjes 24 uur in kunstspeeksel waren opgeslagen. Subgroep 2 werd getest na 6 maanden opslag in kunstspeeksel. Subgroep 3 werd getest na 5 uur opslag in 10% NaOCl. De resultaten zijn weergegeven in de tabel. 639

6 Adhesiefsysteem ibond SE Clearfil S3 Bond Opslag De hechtsterkte van ibond SE in subgroep 1 was door de extra adhesieflaag significant verhoogd, maar bij de overige adhesieven was dat niet het geval. In subgroep 2 had de extra adhesieflaag geleid tot grotere hechtsterkte bij ibond SE, Clearfil S3 en Xeno V maar niet bij Scotchbond Universal. Na 5 uur opslag in 10% NaOCl toonden alle adhesieven een significante afname van de hechtsterkte. De onderzoekers stellen vast dat de applicatie van een extra adhesieflaag bij 3 van de adhesieven had geleid tot een verhoging van de hechtsterkte of een vermindering van teruggang. Taschner M, Kümmerling M, Lohbauer U, Breschi L, Petschelt A, Frankenberger R. Effect of double-layer application on dentin bond durability of one-step self-etch adhesives. Oper Dent 2014; 39: Gerodontologie Extra adhesieflaag Atraumatic Restorative Treatment van wortelcariës Toename Na 24 uur 44,2 ± 15,0 53,6 ± 15,4 18% Na 6 maanden 37,1 ± 11,3 42,7 ± 9,5 13% Na NaOCl 2,3 ± 2,3 7,6 ± 2,9 70% Na 24 uur 48,0 ± 14,2 51,0 ± 14,0 6% Na 6 maanden 39,0 ± 11,1 47,6 ± 10,5 18% Na NaOCl 6,4 ± 3,6 7,2 ± 4,2 12% 1 adhesieflaag Scotchbond Na 24 uur 52,3 ± 16,7 53,0 ± 16,8 1% Uni- Na 6 maanden 47,6 ± 11,7 48,5 ± 11,4 2% versal Na NaOCl 11,0 ± 4,8 12,0 ± 4,4 8% Xeno V Na 24 uur 19,0 ± 12,8 22,1 ± 11,7 14% Na 6 maanden 6,3 ± 3,8 9,0 ± 5,4 30% Na NaOCl 2,2 ± 4,4 5,5 ± 2,1 60% Hechtsterkte van composiet aan dentine na 24 uur en na 6 maanden opslag in kunstspeeksel en na 5 uur opslag in 10% NaOCl (MPa ± sd). In het kader van de Atraumatic Restorative Treatment (ART) kan tegenwoordig een gel worden gebruikt die carieus dentine zodanig verweekt dat dit gemakkelijk met handinstrumenten kan worden verwijderd. Dit onderzoek had ten doel te testen of de ART met toepassing van deze gel (Carisolv ) een zinvolle bijdrage levert aan de behandeling van wortelcariës bij ouderen. In de Spaanse stad Granada deden 22 bewoners van woonzorgcentra aan dit onderzoek mee. Ze waren ouder dan 65 jaar, verbleven minimaal 1 jaar in een woonzorgcentrum en hadden minimaal 1 wortelcariëslaesie die dieper was dan 1 mm, zich beperkte tot 1 worteloppervlak, niet gevoelig was en de pulpa niet had aangetast. Met betrekking tot de excavatie van carieus weefsel werden de laesies aselect verdeeld in 2 groepen. In de eerste groep werd het carieuze weefsel alleen verwijderd met een excavator. In de tweede groep werd het carieuze weefsel oppervlakkig verwijderd met een excavator, daarna werd de cariësverwekende gel geappliceerd en tot slot werd het resterende carieuze weefsel verwijderd met een excavator. Alle geprepareerde laesies werden gerestaureerd met een kunstharsgemodificeerd glasionomeercement. Andere variabelen die vooraf werden verzameld, waren diverse aspecten van de mondverzorging, aantal cariëslaesies in het front en in de zijdelingse delen, aanwezigheid van gebitsprothesen, plaque- en bloedingsindex. Na 6, 12 en 24 maanden werd de kwaliteit van de restauraties beoordeeld volgens de ART-criteria. Van de 37 restauraties in de eerste en de 44 in de tweede groep waren na 24 maanden de overlevingspercentages respectievelijk 63 en 62. Volgens een statistische risicoanalyse hadden de volgende onderzoeksvariabelen de beste voorspellende waarden voor het mislukken van de restauraties: geringe frequentie van mondverzorging, aanwezigheid van gebitsprothesen, lokalisering van de restauraties in de zijdelingse delen en hoge plaquescore. De conclusies waren dat de duurzaamheid van de ARTrestauraties niet tegenviel en dat het gebruik van de cariësverwekende gel geen meerwaarde had voor de duurzaamheid. Gil-Montoya JA, Mateos-Palacios R, Bravo M, González-Moles MA, Pulgar R. Atraumatic restorative treatment and Carisolv use for root caries in the elderly: 2-year follow-up randomized clinical trial. Clin Oral Invest 2014; 18: Goede tandarts-patiëntrelatie en mondgezondheidsgerelateerde levenskwaliteit Bij het ouder worden ontstaan meestal meer mondgezondheidsproblemen en voor tandartsen is het verlenen van goede mondzorg aan ouderen daardoor vaak een complexe aangelegenheid. Onbekend is of een goede verstandhouding tussen ouderen en hun tandarts invloed heeft op hun mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit. De doelstelling van dit onderzoek was deze mogelijke relatie in kaart te brengen. Voor dit onderzoek werden 65-plussers in enkele wijken van Londen schriftelijk uitgenodigd voor een interview en een mondonderzoek. Degenen die de uitnodiging accepteerden, werden vervolgens thuis bezocht door een interviewer en een tandarts. Het interview omvatte de korte versie van de gevalideerde Oral Health Impact Profile (OHIP-14), 1 vraag over de verstreken tijd sinds het laatste tandartsbezoek en 5 gevalideerde dichotome vragen over de tandarts-patiëntrelatie. Die 5 vragen gingen over 640

7 behandelbehoefte, beschikbare tijd voor het bespreken van problemen, inspraak in de besluitvorming, ervaren van respect en vertrouwen hebben. Tijdens het mondonderzoek werden het aantal gebitselementen, het gebruik van gebitsprothesen en het aantal door cariës en parodontitis aangetaste gebitselementen geregistreerd. Aan het eind van de onderzoeksperiode waren van 772 participanten alle gegevens beschikbaar. Zij werden verdeeld in 3 leeftijdsgroepen: 65 t/m 74 jaar, 75 t/m 84 jaar en 85 plus; 56% was vrouw. Verder had 81% meer dan 20 gebitselementen en de helft een volledige of partiele gebitsprothese. Een kwart had cariës en bijna 60% parodontitis. De helft uitte behandelbehoefte, 67% was tevreden over de beschikbare tijd voor het bespreken van problemen, 63% had inspraak bij de besluitvorming, 97% voelde zich met respect benaderd en 93% had vertrouwen in zijn tandarts. Vrouwen, gebitsprothesedragers, degenen met behandelbehoefte en degenen die geen vertrouwen hadden in hun tandarts hadden statistisch significant hogere OHIP-14-scores dan respectievelijk mannen, nietgebitsprothesedragers, degenen zonder behandelbehoefte en degenen die vertrouwen hadden in hun tandarts. Omdat een hogere OHIP-14-score een lagere mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit representeert, waren vrouw zijn, een gebitsprothese dragen, behandelbehoefte hebben en geen vertrouwen hebben in de tandarts risicofactoren voor de mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit. met de gevalideerde XI de mate van xerostomie. Specifieke onderdelen van de inventarisatie van de mondgezondheid waren de bijtkracht en de kauwgestimuleerde speekselsecretiesnelheid. Alle variabelen werden na 5 jaar opnieuw bepaald. Na 5 jaar konden van 99 participanten, die aan het begin van het onderzoek in leeftijd varieerden van 60 tot 84 jaar, alle gegevens statistisch worden geanalyseerd. Over de periode van 5 jaar was het aantal gebitselementen statistisch significant verschillend met gemiddeld 1 afgenomen. Op de XI scoorden na 5 jaar 13 participanten minimaal 6 van de 55 te behalen punten lager dan aan het begin. Deze groep van 13 participanten had statistisch significant een lagere score op de OHIP-14 dan de overige participanten. Een lineaire regressieanalyse toonde aan dat afname van het aantal gebitselementen en afname van minimaal 6 punten op de XI statistisch significante voorspellers waren van een lage score op de OHIP-14 na 5 jaar. In deze groep van oudere Japanners bleek dat verlies van gebitselementen en intensivering van de xerostomie leidden tot achteruitgang van de mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit. Enoki K, Matsuda K, Ikebe K, et al. Influence of xerostomia on oral healthrelated quality of life in the elderly: a 5-year longitudinal study. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol 2014; 117: Muirhead VE, Marcenes W, Wright D. Do health provider-patient relationships matter? Exploring dentist-patient relationships and oral health-related quality of life in older people. Age Ageing 2014; 43: Invloed van xerostomie op de levenskwaliteit Met diverse onderzoeken is aangetoond dat xerostomie een negatieve invloed heeft op de mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit. Het is interessant om te weten hoe deze invloed zich ontwikkelt gedurende een lange periode. Daartoe is een onderzoek opgezet met als doelstelling over een periode van 5 jaar bij een groep oudere Japanners wijzigingen in de mate van xerostomie te bepalen en de invloed daarvan op hun mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit te bestuderen. Zelfstandig wonende 60-plussers die wekelijks onderwijs voor volwassenen volgden, waren de doelgroep van het onderzoek dat bestond uit een interview en een klinische inventarisatie van de mondgezondheid. Voor het interview werden de Oral Health Impact Profile (OHIP-14) en de Xerostomia Inventory (XI) gebruikt en een lijst met 3 vragen over leeftijd, geslacht en de zelf ervaren algemene gezondheid. Met de gevalideerde OHIP-14 wordt de mondgezondheidgerelateerde levenskwaliteit bepaald en 641