infomap Maak een verschil

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "infomap Maak een verschil"

Transcriptie

1 Cacao infomap Maak een verschil met Fairtrade cacao

2 Stichting Max Havelaar, 2012 inhoudsopgave 1. Fairtrade pag 3 Fairtrade: de normaalste zaak van de wereld pag 4 Wie doet wat? pag 6 Fairtrade in cijfers pag 7 Fairtrade internationaal pag 8 Fairtrade in vogelvlucht pag 9 2. Fairtrade cacao pag 11 Feiten & Cijfers pag 12 Veel gestelde vragen pag 14 Producenten informatie o Kavokiva - Ivoorkust pag 15 o Kuapa Kokoo - Ghana pag 16 Boerenverhalen o Dora Arthur - Kuapa Kokoo pag 17 o Paul Agyabeng - Kuapa Kokoo pag 18 o Kouadio Yao - Kavokiva pag Contactpagina pag 19 Max Havelaar Cacao

3 1. Fairtrade

4 FAIRTRADE: DE NORMAALSTE ZAAK VAN DE WERELD ARMOEDE OP HET PLATTELAND Meer dan een miljard mensen leven in extreme armoede en moeten rondkomen van minder dan 1,25 dollar per dag. Onder deze mensen bevinden zich miljoenen kleine boeren die leven van de opbrengst van hun land. Zo n boer, aan het begin van een lange handelsketen, heeft vaak een zwakke onderhandelingspositie, waardoor de prijs die hij voor zijn oogst ontvangt onzeker is. Overal ter wereld hebben mensen ambities en dromen. Maar zonder een betrouwbaar inkomen is investeren in de toekomst van je kinderen, je onderneming of de gemeenschap onmogelijk. ABIGAIL TAGOE, GHANA FAIRTRADE STAAT VOOR EEN ANDERE MANIER VAN HANDEL. FAIRTRADE BIEDT BOEREN EN ARBEIDERS IN ONTWIKKELINGSLANDEN BETERE HANDELSVOORWAARDEN EN DAARDOOR MEER INKOMENSZEKERHEID. DIT GEEFT HEN DE KANS OP EIGEN KRACHT HUN LEEFOMSTANDIGHEDEN TE VERBETEREN EN TE WERKEN AAN EEN DUURZAME TOEKOMST. FAIRTRADE GEEFT CONSUMENTEN EEN KRACHTIG MIDDEL IN HANDEN OM ARMOEDE TE VERMINDEREN VIA DE DAGELIJKSE BOODSCHAPPEN. Producten met het internationale Fairtrade keurmerk, in Nederland ook bekend als Max Havelaar, voldoen aan de wereldwijd omarmde normen voor eerlijke handel. Via het keurmerk slaan consumenten en boeren de handen ineen voor een betere wereld.

5 WERKEN SAMEN: boeren verenigen zich in democratische organisaties zodat ze samen sterker staan en hun problemen kunnen aanpakken. BOEREN: TELEN VERANTWOORD: boeren werken met respect voor het milieu en de rechten van arbeiders. Kinderarbeid wordt uitgebannen, vrouwenemancipatie gestimuleerd. ONDERNEMEN: boeren verbeteren hun bedrijfsvoering, landbouwtechnieken en hun leefomgeving op basis van gezamenlijke plannen en investeringen. CONSUMENTEN: BETALEN EEN EERLIJKE PRIJS: de eerlijke prijs die boeren ontvangen dekt tenminste de kosten van verantwoorde productie en bevat een vaste ontwikkelingspremie die het boeren mogelijk maakt te investeren in bijvoorbeeld betere teelttechnieken, landbouwwerktuigen, wegen, scholen en gezondheidszorg. Als het nodig is, krijgen de boerenorganisaties een deel vooruit betaald. HILDA LARGOCHA, COLOMBIA JUAN GUILLONANO VEGA VELASQUEZ, HONDURAS

6 WIE DOET WAT? FLO-Cert fairtrade international Fairtrade keurmerk organisaties Producenten Netwerken Fairtrade International (FLO) De Fairtrade koepelorganisatie is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van de internationale standaarden, voor producentenondersteuning en voor beleidsontwikkeling. FLO is gevestigd in Bonn. FLO-Cert Onafhankelijk orgaan verantwoordelijk voor de certificering van boerenorganisaties en plantages. Nationale Fairtrade keurmerk organisaties Stichting Max Havelaar is in Nederland eigenaar van het Max Havelaar keurmerk. Zij geeft het keurmerk uit aan bedrijven en controleert of zij zich houden aan de Fairtrade criteria. Daarnaast is Stichting Max Havelaar verantwoordelijk voor de promotie van het Fairtrade keurmerk. In 23 landen zijn zusterorganisaties gevestigd die eenzelfde rol vervullen. Producenten Netwerken De gecertificeerde producenten zijn op drie continenten verenigd in producenten netwerken. Zij zijn mede-eigenaar van FLO en werken aan capaciteitsopbouw en ontwikkeling van hun leden. Max Havelaar Cacao

7 Fairtrade in cijfers 2011 Koffie en bananen waren voor Stichting Max Havelaar met bijna 60% van de verkopen opnieuw de belangrijkste producten in Koffie groeide met 6% naar 3,7 miljoen kilo. Vooral bij bedrijven en in de catering werd het afgelopen jaar meer Fairtrade koffie gedronken. Ook aten we met z n allen meer Fairtrade bananen. Inmiddels heeft 1 op de 10 bananen het Max Havelaar keurmerk, een groei van 25%. In navolging van supermarkt PLUS die sinds 2010 alleen nog maar Fairtrade bananen aanbiedt, gingen twee supermarkten met hun hele bananenassortiment over op Fairtrade, waarvan producenten in Colombia profiteerden. Bijna 1 miljoen ging er in 2011 door de Nederlandse fruitverkopen extra naar fruitproducenten. In 2015 moet 50% van alle cacao in Nederland duurzaam worden ingekocht en dus werd er hard gewerkt aan het aanbod. De pijlen richten zich met name op het grootste cacaoland Ivoorkust waar de helft van alle Fairtrade gecertificeerde cacaopartners vandaan komt. In Nederland stegen de verkopen van Fairtrade chocoladeproducten met circa 10%, waarvoor circa 3,3 miljoen kilo cacaobonen ingekocht werd. De verkopen in Nederland leverden de cacaoboeren in West-Afrika meer dan een half miljoen dollar extra op. In het kielzog van cacao groeide de afzet van suiker fors. Rietsuikertelers in Paraguay, Malawi en Mauritius profiteerden. fairtrade koffie KG KG KG 2010 Feit! Bananenboeren ontvingen in Fairtrade premie 2011 KG KG KG Feit! 6% naar groei fairtrade bananen 25% groei Koffieboeren ontvingen in ,4 miljoen Fairtrade premie bananen in Nederland is Fairtrade 3,7 miljoen kilo 1 op de 10 fairtrade cacao % groei Feit! Cacaoboeren ontvingen in Fairtrade premie KG KG KG KG KG KG naar 3,3 miljoen kilo

8 FAIRTRADE internationaal Max Havelaar Cacao

9 Fairtrade in vogelvlucht Onze visie: Een wereld waarin alle producenten verzekerd zijn van een stabiel en duurzaam levensonderhoud, hun mogelijkheden kunnen benutten en in staat zijn te beslissen over hun eigen toekomst. Fairtrade cijfers internationaal (2010) 905 boerencoöperaties en plantages zijn aangesloten bij Fairtrade 1,2 miljoen individuele boeren en arbeiders zijn aangesloten bij Fairtrade 6 miljoen mensen in ontwikkelingslanden profiteren van Fairtrade 4,4 miljard is de geschatte opbrengst van wereldwijd verkochte Fairtrade producten 51,5 miljoen is de geschatte Fairtrade premie die boeren/arbeiders hebben ontvangen Fairtrade cijfers nationaal (2011) 20% groei van Fairtrade producten (volume) 1700 producten met Fairtrade keurmerk op de Nederlandse markt, door ruim 130 bedrijven 55% van de Nederlandse huishoudens koopt een of meerdere Fairtrade producten 93% van de Nederlanders kent Max Havelaar Wat is Fairtrade? Fairtrade is zowel een ethisch keurmerk als een wereldwijde beweging. Het streeft naar eerlijke handel waarin het welzijn van mensen voorop staat. Door Fairtrade krijgen boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden een eerlijke prijs voor hun producten. Zo kunnen zij zelf hun levensomstandigheden verbeteren en investeren in een betere toekomst. Consumenten hebben een krachtig middel in handen om hierbij te helpen. Door tijdens hun dagelijkse boodschappen producten te kopen die het Fairtrade keurmerk dragen. In Nederland beter bekend als het Max Havelaar keurmerk. Wat doet Fairtrade International? Fairtrade International (FLO) is een internationaal erkende en onafhankelijke nonprofitorganisatie. Zij strijdt voor eerlijke handelsvoorwaarden. Doel is dat boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden mede dankzij deze voorwaarden vorm kunnen geven aan een betere toekomst voor zichzelf én voor hun gemeenschap. Fairtrade International is verantwoordelijk voor de strategie van de Fairtrade beweging, de Fairtrade normen en ondersteunt de boeren. Ook beheert FLO het Fairtrade keurmerk, een geregistreerd handelsmerk. Producten met het Fairtrade keurmerk voldoen aan de internationaal vastgestelde Fairtrade criteria. Marktoverzicht Er is een groot assortiment Fairtrade producten waaronder koffie, thee, cacao, bananen, sap, noten, rijst, bloemen, etc. Deze producten worden op de markt gebracht door bedrijven als Starbucks, Ben & Jerry s, Verkade, Fair Trade Original, PLUS, Albert Heijn. Zie voor een compleet overzicht de producten zoekmachine op Belangrijke Fairtrade normen Producenten krijgen in ieder geval een Fairtrade minimumprijs. Die dekt de kosten van hun duurzame productie. Zij ontvangen daarnaast een Fairtrade premie; een aanvullend bedrag om te investeren in sociale, economische en ecologische ontwikkeling. Producenten kunnen voorfinanciering krijgen. Zij tekenen met afnemers contracten die langetermijnplanning en duurzame productie mogelijk maken. Boeren en arbeiders werken volgens de arbeidsvoorwaarden die de International Labour Organisation van de VN heeft opgesteld. Kinderarbeid, dwangarbeid of discriminatie zijn dus uit den boze. En de gezondheid en veiligheid van werknemers staan voorop. Bovendien zijn deze medewerkers vrij zich te verenigen en gezamenlijk te onderhandelen. Producenten houden rekening met het milieu. Dat betekent onder andere dat ze gewasbeschermingsmiddelen veilig gebruiken, verboden bestrijdingsmiddelen uitbannen en afval verantwoord afvoeren. Maar bijvoorbeeld ook dat zij geen genetisch gemodificeerde producten verbouwen en kwetsbare natuurgebieden beschermen. Alle boerenorganisaties werken democratisch. Leden van kleine boerenorganisaties hebben inspraak in de besluitvorming. Voor plantages geldt dat werknemers beslissen over de invulling van de Fairtrade premie. Een compleet overzicht van de Fairtrade normen is te vinden op

10 Producer Countries Labelling Initiatives/ Marketing Organizations *Please note that Fair Trade USA will resign from the global Fairtrade system effective 31 Dec Fairtrade streeft naar een beter leven voor boeren en arbeiders in Afrika. Door hun handelspositie te versterken en door de productiecapaciteit te verhogen. Zonder het milieu daarbij aan te tasten. Zo kunnen we boeren en arbeiders in heel Afrika helpen om te leven zonder armoede. Fairtrade draagt bij aan daadwerkelijke verandering, in Afrika en in de rest van de wereld. Michael Nkonu Uitvoerend Directeur Fairtrade Afrika Waaruit bestaat Fairtrade International? Fairtrade International (FLO) is een koepelorganisatie, bestuurd door producentennetwerken en nationale keurmerkorganisaties. FLO heeft een productie- en een verkoopkant. Aan de productiekant omvat de organisatie drie producentennetwerken op drie continenten. Zij vertegenwoordigen en ondersteunen boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden in Afrika, Azië, Oceanië, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. Aan de verkoopkant telt de organisatie negentien nationale keurmerkorganisaties. Zij promoten Fairtrade onder bedrijven en consumenten in de landen waar Fairtrade producten worden verkocht. De Nederlandse keurmerkorganisatie is Stichting Max Havelaar. De keurmerkorganisaties zijn samen met twee marketingorganisaties actief in 26 landen. Zij brengen daarmee in zeventig landen Fairtrade producten op de markt. Het keurmerk Voordat een product het Fairtrade keurmerk mag krijgen, is elke stap in de productieketen gecontroleerd aan de hand van Fairtrade criteria. Het onafhankelijke FLO-CERT is verantwoordelijk voor die keuring. Deze organisatie certificeert de producenten en de rest van de handelsketen. FLO-CERT is de eerste certificatie-instelling voor een ethisch label die voldoet aan de ISO 65- norm, de internationaal erkende norm voor certificatie-instellingen. De Fairtrade beweging wil... vergroten: aanzienlijk meer mensen moeten baat hebben bij Fairtrade. Fairtrade zorgt daarvoor door producenten in staat te stellen hun boerenbedrijven uit te breiden. Door meer producenten te certificeren. En door een groter assortiment van Fairtrade producten aan te bieden in meer en meer landen. Contact Stichting Max Havelaar Lucasbolwerk EG Utrecht T +31 (0) info@maxhavelaar.nl FairtradeNL FairtradeNederland verdiepen: het inkomen van Fairtrade producenten moet omhoog. Fairtrade zorgt daarvoor door meer financiële voordelen tot stand te brengen. Door extra steun te bieden voor de ontwikkeling van hun onderneming. Door toegang te faciliteren tot technische ondersteuning. En door de verkoop van Fairtrade producten te verhogen. versterken: het werk van de beweging moet zo efficiënt en effectief mogelijk ingericht zijn. Fairtrade zorgt daarvoor door wereldwijd dezelfde aanpak te hanteren. Door teams te versterken. Door activiteiten te vereenvoudigen. En door verantwoordelijkheden over te dragen op lokaal niveau. Financiering FLO wordt gefinancierd vanuit vergoedingen voor het gebruik van het Fairtrade keurmerk en vanuit de fondsen van toegewijde partners.

11 2. fairtrade cacao

12 Feiten & Cijfers Fairtrade in het kort Oorsprong cacao Wereldwijd wordt er ongeveer 3,5 miljoen ton cacao per jaar geproduceerd door ongeveer 30 landen waarbij 70% van de totale productie uit West-Afrika komt (met name Ghana en Ivoorkust). In totaal leven 14 miljoen mensen van cacao. In een aantal landen in Afrika en Latijns-Amerika is de productie van cacao zelfs de belangrijkste inkomensbron. De cacaomarkt De verwerking van cacao vindt met name plaats in westerse landen. De meeste cacaobonen worden verwerkt in de Verenigde Staten en in Nederland. Amsterdam is de grootste cacaohaven ter wereld. In de Zaanstreek wordt 25% van de wereldwijde cacaoproductie verwerkt. De cacaosector is een geconcentreerde sector. Er zijn drie grote verwerkers die cacaobonen tot halffabricaten verwerken: Cargill, ADM en Barry Callebout. De wereldwijde verkoop van chocola wordt gedomineerd door 5 bedrijven: Kraft/ Cadbury, Mars, Nestlé, Hershey s en Ferrero. Samen verkopen ze 57% van alle chocolade. In 2010 kochten Nederlanders 84,3 miljoen kilogram chocolade. Dat komt neer op 5,1 kilogram per persoon. De chocolade die in Nederland wordt gegeten vindt met name zijn oorsprong in West-Afrika. De specialiteiten (o.a. biologisch) komen met name uit Latijns-Amerika. Fairtrade minimumprijs cacaobonen Dekt duurzame productiekosten en biedt zekerheid voor boeren. Bedraagt US$ per ton. Fairtrade premie cacaobonen De Fairtrade premie wordt door boeren aangewend voor investeringen in het bedrijf en in de gemeenschap. De premie bedraagt US$ 200 per ton. Meer informatie over Fairtrade standaarden: Fairtrade cacaomarkt In de afgelopen 8 jaar is er een enorme groei geweest in Fairtrade cacao. Van is het volume aan Fairtrade cacao wereldwijd gegroeid van ton tot ton. Fairtrade heeft in 2010 een marktaandeel van ongeveer 0,9% in de wereldwijde cacaomarkt. De grootste markten voor Fairtrade cacao zijn: Engeland, Frankrijk, Nederland en Duitsland. Wat biedt Fairtrade? Cacaoboeren hebben te maken met problemen op verschillende gebieden. Sterk fluctuerende prijzen, oude en onproductieve bomen, onvruchtbare grond, klimaatverandering, stijgende productiekosten (kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen, transport), geen toegang tot krediet en gebrek aan onderhandelingsmacht in de cacaoketen. Ze missen dus de bestaanszekerheid die nodig is om risico s te durven nemen en te investeren. Deze vicieuze cirkel wil Fairtrade met haar eerlijke handelsvoorwaarden doorbreken. Max Havelaar Cacao

13 Wat biedt fairtrade? De Fairtrade minimumprijs dekt de kosten van de duurzame productiewijze. Als de prijs op de markt hoger is dan de minimumprijs, komt de Fairtrade prijs gewoon in marktonderhandelingen tot stand. Bovenop de prijs betaalt de koper altijd een vaste premie die aangewend kan worden voor investeringen in productie, sociale projecten en milieu. De koper biedt de organisatie van kleine boeren desgevraagd voorfinanciering. Op de lange termijn helpt Fairtrade boerenorganisaties en boeren om zich te wapenen tegen onstabiele markten door toegang tot financiering, het bouwen van relaties tussen kopers en verkopers en verbeterde contractvoorwaarden. Fairtrade cacao cooperaties Alleen organisaties van kleine boeren komen in aanmerking voor Fairtrade certificering. Fairtrade cacao wordt verbouwd op boerderijen van gemiddeld 3,1 hectare. In totaal zijn er 85 gecertificeerde boerencoöperaties (februari 2012): Ivoorkust 30 Peru 20 INDIA 7 GHANA 4 (waarvan 1 co0peratie met leden) OVERIGE LANDEN 24 In februari 2009 waren er 33 gecertificeerde organisaties. Het aantal is dus flink gegroeid in drie jaar tijd. Hoewel er een stijging is van het aantal Fairtrade boerenorganisaties, wordt het merendeel van de bonen geleverd door een paar coöperaties in een paar landen. Kuapa Kokoo in Ghana (ongeveer leden) produceert bijna de helft van het aanbod in conventionele (niet-biologische) Fairtrade cacaobonen. Twee organisaties in Ivoorkust (Kavokiva en Uirevi) leveren 20% van de conventionele Fairtrade cacaobonen. Duurzame ontwikkeling Er komt steeds meer duurzame cacao in de winkels. In maart 2010 ondertekenden de belangrijkste spelers uit de Nederlandse cacaosector (handelaren, fabrikanten, supermarkten) en maatschappelijke organisaties de intentieverklaring voor duurzame cacaoconsumptie en -productie. In 2015 moet minimaal 50% van alle cacaobonen die gebruikt worden in cacaoproducten voor de Nederlandse markt gegarandeerd duurzaam zijn; in 2020 gaat het om 95% duurzame cacaoconsumptie en in 2025 moet 100% bereikt zijn. Voor meer informatie over Fairtrade Fairtrade International Stichting Max Havelaar Voor meer informatie over cacao Food-Info International Cocoa Organization Max Havelaar Cacao

14 veel gestelde vragen Waar komt Fairtrade cacao vandaan? Wereldwijd wordt er 3,5 miljoen ton cacao per jaar geproduceerd door ongeveer 30 landen waarbij 70% van de totale productie uit West-Afrika komt en dan vooral uit Ghana en Ivoorkust. De chocolade die in Nederland wordt gegeten vindt met name zijn oorsprong in West-Afrika en dat geldt ook voor Fairtrade chocolade. Wat is Fairtrade chocolade? Fairtrade chocolade betekent dat de cacaobonen en de suiker in de chocolade zijn geleverd door kleine boerenorganisaties die een eerlijke prijs en een premie ontvangen voor hun product. Verder moet er bij de teelt van cacaobonen en suikerriet worden voldaan aan eisen op het gebied van arbeid en milieu. Wat betekent Fairtrade voor de cacao- en suikerboeren? Door Fairtrade ontstaan sterke boerencoöperaties die toegang krijgen tot de internationale markt en hun onderhandelingsmacht en positie in de handelsketen versterken. De samenwerking tussen boeren zorgt er ook voor dat ze beter kunnen overleven in moeilijke tijden. De Fairtrade premie die de boeren ontvangen bij de verkoop van cacao wordt gebruikt voor investeringen in productieverhoging en kwaliteitsverbetering en in projecten die ten goede komen aan de gemeenschap zoals onderwijs, gezondheidszorg of milieu. Hoe kan ik zien of ik Fairtrade chocolade koop? Het Max Havelaar keurmerk voor Fairtrade is te vinden op de voorzijde van de verpakking van de chocoladereep en geeft aan dat het product geteeld, geproduceerd en verhandeld is in overeenstemming met de internationale Fairtrade voorwaarden. Max Havelaar Cacao

15 PRODUCENTEN informatie Boerenorganisatie Kavokiva Land Ivoorkust Product cacaobonen We komen samen. Dat betekent Kavokiva in de lokale taal die in de regio Daloa, in het zuidoosten van Ivoorkust, wordt gesproken. En dat is ook wat 600 boeren deden toen ze in 1999 de Cooperative Agricole Kavokiva de Daloa oprichtten. Leden 3400 Oprichting 1999 De regio Daloa neemt 40% van de totale cacaoproductie van Ivoorkust voor haar rekening. Ivoorkust is een van de armste landen ter wereld en politiek zeer instabiel. Cacao is voor veel boeren in Daloa de belangrijkste inkomstenbron. Daarnaast wordt er ook koffie verbouwd. In Daloa zijn de wegen slecht onderhouden, veel dorpen hebben geen elektriciteit en toegang tot gezondheidszorg is onvoldoende. Het analfabetisme is zeer hoog en ligt op ongeveer 95% onder de boerenbevolking. Veel scholen zijn slecht uitgerust en te ver weg voor de kinderen om er elke dag heen te gaan. realisatie van een medisch centrum met een ambulance in een van de afgelegen gebieden zodat men niet zo ver hoeft te reizen naar een openbaar ziekenhuis. Ook is er een gratis gezondheidsverzekering ingevoerd met betaalbare medicijnen. Daarnaast is er veel aandacht voor onderwijs en verbetering van productie. De premie wordt ingezet voor het bouwen van scholen in dorpen waar de openbare school te ver weg is voor de kinderen. Ook is er een gekwalificeerde agronoom aangetrokken die de boeren ondersteunt bij verbetering van de productie en de kwaliteit van de cacaobonen. Tevens wordt er een jaarlijkse bonus uitgekeerd aan de boeren. Het doel van Kavokiva is om de sociale en economische positie van de leden te verbeteren door ze te ondersteunen bij de productie en verkoop van cacao en koffie. Dit betekent dat de coöperatie een hogere prijs betaalt dan de lokale handelaren en krediet verleent voor productiemiddelen zoals kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen, schoolgeld en uitgaven voor medische zorg. In 2004 werd Kavokiva Fairtrade gecertificeerd. Deze nieuwe afzetmarkt en de extra premie die voor Fairtrade cacao wordt uitbetaald geeft de coöperatie extra mogelijkheden om de meest urgente basisbehoeften te financieren. Boeren kunnen niet werken als ze ziek zijn dus in eerste instantie wordt er veel aandacht besteed aan schoon drinkwater en medische zorg. Een van de grootste prestaties is de Fairtrade gecertificeerde coöperaties moeten voldoen aan de eis dat er geen kinderarbeid plaatsvindt en dat er procedures zijn opgesteld die in werking treden in het geval hier niet aan voldaan wordt. Kavokiva heeft 21 comités die uitleg geven over kinderarbeid aan de leden en erop toezien dat het beleid wordt uitgevoerd. Armoede is een van de belangrijkste oorzaken van kinderarbeid. Veel boeren verdienen nauwelijks genoeg om hun kinderen naar school te sturen. Hierbij komt dat het geld voor het schooljaar in september betaald moet worden en de boeren weinig geld hebben totdat de oogst plaatsvindt in oktober. Daarom geeft Kavokia een lening aan de leden zodat de meeste kinderen naar school kunnen gaan. Voor meer informatie: Max Havelaar Cacao

16 Boerenorganisatie Kuapa Kokoo PRODUCENTEN informatie Land Ghana Product cacaobonen Leden ongeveer Oprichting 1993 Kuapa Kokoo is een coöperatie van kleine cacaoboeren en is opgericht in De coöperatie begon met 200 leden en heeft er tegenwoordig meer dan De boeren zijn lid van één van de 1300 dorpsgemeenschappen. Via deze gemeenschappen verkopen ze hun cacao aan Kuapa Kokoo. Het hoofdkantoor is gevestigd in de stad Kumasi in het midden van Ghana. De boeren wonen in afgelegen en onontwikkelde gebieden. Veel dorpen hebben geen toegang tot gezondheidszorg, schoon drinkwater en elektriciteit. De leden van Kuapa Kokoo bezitten gemiddeld 4 hectare land waarvan het grootste gedeelte gebruikt wordt voor de teelt van cacaobonen. In 1995 werd de coöperatie Fairtrade gecertificeerd en exporteerde al snel zo n 400 ton cacaobonen naar Europa. Kuapa Kokoo groeide als kool en heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een organisatie van nationaal belang. Ging de cacao aanvankelijk uitsluitend naar de Fairtrade markt, inmiddels wordt een groot deel ook op de reguliere markt verkocht. Kuapa Kokoo (goede cacaoboer in de lokale taal) onderneemt verschillende activiteiten. In de eerste plaats de verkoop van de cacao voor de boeren. Daarnaast is er ook een kredietfaciliteit die met name vrouwelijke leden (30% van het totaal) toegang tot krediet geeft om nieuwe inkomensgenererende activiteiten op te starten. Voor Fairtrade cacao ontvangt Kuapa Kokoo een extra bedrag, de premie, die importeurs volgens de Fairtrade voorwaarden moeten betalen. De leden van Kuapa Kokoo bepalen zelf hoe ze die extra inkomsten besteden. Door de grootte van de organisatie wordt het geld geconcentreerd in gemeenschappelijke projecten en wordt een klein deel direct aan de leden uitgekeerd. De extra inkomsten worden gebruikt voor de verhoging van de productiviteit en de kwaliteit van de cacaobonen en voor verbetering van het voorzieningenniveau in de dorpen. VOORBEELDEN PREMIEBESTEDING IN 2010/2011: Training en advies aan boeren om kwaliteit en productiviteit van de productie te verbeteren; Bouw van een aantal opslagloodsen; Aanschaf van productiemiddelen zoals machetes (mesvormig stuk gereedschap); Mobiele klinieken zodat de dorpen bezocht worden door medisch personeel; Ondersteuning van kredietprogramma voor vrouwen; Watervoorziening voor 5 dorpen; Bonusuitbetaling aan boeren; Intern controlesysteem en kinderarbeid programma. Op de site van Stichting Max Havelaar vindt u onder de kop Bibliotheek/Video een korte video over Kuapa Kokoo waarnaar u kunt linken. U vindt de video ook op bijgeleverde USB stick. Voor meer informatie: Max Havelaar Cacao

17 Boeren verhalen Naam boerin Dora Arthur Cooperatie Kuapa Kokoo (Ghana) Dora heeft met haar dagelijks werk en zes kinderen een druk bestaan. Om zes uur s ochtends begint de dag. Ik veeg het huis aan en maak het ontbijt klaar voor het gezin. Daarna vertrek ik naar onze cacaobomen. In de oogsttijd plukken we er de cacaopeulen, die we met machetes openhakken om de cacaobonen eruit te halen. Na een uur of vijf ga ik terug naar huis. Daar heb ik van alles te doen rond het huis, voordat ik het avondeten weer verzorg. Meerdere gewassen In de toekomst denkt ze meer aan cacao te verdienen. De cacaobomen zijn nu nog jong en brengen nog maar weinig op. Maar de familie verbouwt ook cassave en bananen. Kuapa Kokoo, de coöperatie waar Dora lid van is, stimuleert de boeren om meerdere gewassen te verbouwen. Daar kunnen ze zelfs een lening voor krijgen. Het helpt hen aan de nodige inkomsten in de periode tussen twee cacao-oogsten. Op vrijdag gaar Dora naar de stad Kumasi om brood te kopen, wat ze in haar eigen dorp weer verkoopt. Ook dat levert extra inkomen op. Betere voorzieningen Dora leeft met haar gezin in eenvoudige omstandigheden. Water en elektriciteit ontbreken. Kuapa Kokoo is met de extra inkomsten uit Fairtrade begonnen met de aanleg van voorzieningen zoals waterputten en openbare toiletten. Dit gebeurt in overleg met de dorpen. Dora hoopt dat ook haar dorp dadelijk in aanmerking komt. Toekomst Dora s kinderen gaan nu allemaal naar school. Alleen de oudste heeft net haar kappersopleiding afgerond. Dora hoopt in de toekomst meer te kunnen verdienen met hulp van de toenemende investeringsmogelijkheden. Ik wil mijn kinderen goed onderwijs bieden en een betere toekomst. Mijn grootste droom is om een reis te maken en wat van de wereld te zien. Max Havelaar Cacao

18 Boeren verhalen Naam boer Paul Agyabeng Cooperatie Kuapa Kokoo (Ghana) Fairtrade heeft ertoe geleid dat we samenwerken, goed georganiseerd zijn en meer produceren. Daarnaast stelt Fairtrade ons in staat om diverse projecten in de gemeenschap te betalen zoals schoon drinkwater. Ook kunnen we productiemiddelen zoals machetes (mesvormig gereedschap) en laarzen kopen en ontvangen we jaarlijks een bonus die met name geïnvesteerd wordt in de productie. Naam boerin Kouadio Yao Cooperatie Kavokiva (Ivoorkust) Voortaan geniet ik van een heleboel voordelen, zoals ondersteuning op productieniveau (technische vorming, herbebossing) en toegang tot onderwijs. Mijn jongste zoon gaat naar school hier in Abekro. Die is gebouwd met de premie. Ik ben tevreden want ik kon zelf vroeger niet naar school gaan. Max Havelaar Cacao

19 contactpagina Stichting Max Havelaar Lucasbolwerk EG Utrecht T E. info@maxhavelaar.nl Twitter: FairtradeNL Facebook: FairtradeNederland

20

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade Wat is Fairtrade EERLIJKE HANDEL STAAT VOOROP KEURMERK INTERNATIONALE SAMENWERKING HANDEL GEMEENTE DUURZAAMHEID Een beter leven Met Fairtrade krijgen boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden een eerlijke

Nadere informatie

1,6 miljoen. Fairtrade in het Zuiden 87,7% 12,3% leden. kleinschalige boeren. arbeiders. kleinschalige boeren en arbeiders binnen Fairtrade.

1,6 miljoen. Fairtrade in het Zuiden 87,7% 12,3% leden. kleinschalige boeren. arbeiders. kleinschalige boeren en arbeiders binnen Fairtrade. Jaarcijfers Fairtrade in het Zuiden arbeiders en Dit zijn cijfers die verzameld zijn in op basis van auditrapporten van FLO Cert. Ze zijn verwerkt door Fairtrade International in en gepubliceerd begin

Nadere informatie

Een kapper ongeveer 4 minuten, een cacaoboer in West-Afrika een hele dag. Iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen. Maak het verschil, kies voor

Een kapper ongeveer 4 minuten, een cacaoboer in West-Afrika een hele dag. Iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen. Maak het verschil, kies voor Een kapper ongeveer 4 minuten, een cacaoboer in West-Afrika een hele dag. Iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen. Maak het verschil, kies voor eerlijke handel. www.fairtradebelgium.be België, het

Nadere informatie

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade Wat is Fairtrade EERLIJKE HANDEL STAAT VOOROP KEURMERK INTERNATIONALE SAMENWERKING HANDEL GEMEENTE DUURZAAMHEID Een beter leven Veel boeren en arbeiders in arme landen (ook wel ontwikkelingslanden ) hebben

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met

Nadere informatie

Factsheet. Ooit gedacht dat je met een potje pindakaas de wereld kunt veranderen? Of met een banaan? Het kan. Dankzij fairtrade.

Factsheet. Ooit gedacht dat je met een potje pindakaas de wereld kunt veranderen? Of met een banaan? Het kan. Dankzij fairtrade. Elke dag π± Factsheet Initiatief fairbezig.nl Fairbezig.nl is een initiatief van Fair Trade Original, de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels en Stichting Max Havelaar met steun van de Nationale Postcode

Nadere informatie

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Infosessie Duurzame voeding en catering, 26/01/2012 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen. Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen. Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met

Nadere informatie

Hoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen?

Hoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen? Hoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen? Oxfam Wereldwinkels en Fairtrade Campagne Kindslavernij lust ik niet! Doelgroepen Partners: hoe elkaar versterken? En nu? Oxfam

Nadere informatie

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect.

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect. Chocomelk van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! > Handel, uit respect. We slaan de brug tussen boeren uit Noord & Zuid! www.oww.be > Kiezen Kiezen voor nóg meer duurzaamheid Oxfam

Nadere informatie

De bananenteelt. Kleinschalige boeren. Grote plantages

De bananenteelt. Kleinschalige boeren. Grote plantages De bananenteelt Geen product ter wereld wordt meer verhandeld dan bananen. Jaarlijks produceren tropische landen als Colombia, Dominicaanse Republiek en Peru meer dan 100 miljoen ton bananen. Bananen worden

Nadere informatie

De biologische veehouderij

De biologische veehouderij oerwafels meergranenbolletjes Biologisch boeren meergranen olijfolie De biologische veehouderij Wij vinden het belangrijk dat onze klanten verantwoorde producten kunnen kopen. Bij de inkoop van onze producten

Nadere informatie

tony s chocolonely Crazy about chocolate, serious about people

tony s chocolonely Crazy about chocolate, serious about people tony s chocolonely Crazy about chocolate, serious about people Inhoud 1. Geschiedenis 2. Visie & Missie 3. Routekaart 4. Tony s & Fairtrade 5. Bean-to-Bar 6. Impact in Ghana 7. Impact in Ivoorkust 8. Chocolonely

Nadere informatie

Onderzoek en advies naar Fairtrade.

Onderzoek en advies naar Fairtrade. Onderzoek en advies naar Fairtrade. Uitgevoerd door: S.C. van Goor, Coordinator Inkoop Meerinzicht t.b.v. gemeente Harderwijk. Onderzoek naar voor- en nadelen van deelname aan keurmerk Fairtrade. Aanleiding.

Nadere informatie

Bronnenboekje. Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2012

Bronnenboekje. Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2012 Bronnenboekje Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2012 B Cacao Bron 1 Cacao De cacaoboom komt oorspronkelijk uit Middenen Zuid-Amerika en kan uitsluitend verbouwd worden in gebieden met een tropisch

Nadere informatie

VOOR EEN EERLIJKE TOEKOMST

VOOR EEN EERLIJKE TOEKOMST ALDI RT D KIEST VOOR FAIRT R RADE VOOR EEN EERLIJKE TOEKOMST filterkoffie honing rietsuiker pure chocolade ALDI START T SAMENWERKING MET F EN ER KOMEN NOG MEER FAIRTRADE PRODUCTEN... EEN GOED ALDI KIEST

Nadere informatie

MAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN!

MAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN! MAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN! Op meer dan 400 evenementen in Europa werden 122 826 handtekeningen verzameld door een aantal Europese voedingsvakbonden en NGO s voor duurzame

Nadere informatie

Risicoanalyse Cacao. Definitie extreme armoede Wereldbank: mensen zijn extreem arm als ze van minder dan 1,90 dollar per dag moeten leven.

Risicoanalyse Cacao. Definitie extreme armoede Wereldbank: mensen zijn extreem arm als ze van minder dan 1,90 dollar per dag moeten leven. Risicoanalyse Cacao De grondstoffen in de producten die bij PLUS in het schap liggen, komen vanuit de hele wereld. De PLUS Ken de Keten-aanpak is erop gericht om te borgen dat in verschillende toeleveringsketens

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoorde Ketens Cacao

Maatschappelijk Verantwoorde Ketens Cacao s Cacao De keten...3 Productie...3 Verwerking...4 Duurzaamheid in de keten...5 Slavernij en kinderarbeid...5 Milieu en biodiversiteit...6 Initiatieven en keurmerken...6 Opdrachten voor studenten:...7 2

Nadere informatie

De prijs van betaalbare bananen www.fairtradegemeenten.nl

De prijs van betaalbare bananen www.fairtradegemeenten.nl Yellowpaper De prijs van betaalbare bananen www.fairtradegemeenten.nl Yellowpaper De prijs van betaalbare bananen Inhoudsopgave Inleiding...3 Bananen in Nederland...3 De bananenteelt...5 Fairtrade bananen...7

Nadere informatie

Change the world shopping

Change the world shopping Change the world shopping V.U./E.R.: Erik Devogelaere, Hoogstraat 35 E, 3360 Bierbeek, België - Belgique Op een plezierige manier de wereld veranderen Kies voor eerlijke kwaliteitsproducten Het hoeft

Nadere informatie

Gezondheid & Voeding

Gezondheid & Voeding Biologische producten en duurzame keurmerken Wij kochten in 2014 voor iets meer dan 1 miljard euro aan biologische producten. Dat is een groei van 6% ten opzichte van 2013. We worden steeds bewuster en

Nadere informatie

Investeren in zelfredzaamheid. Rabobank Foundation

Investeren in zelfredzaamheid. Rabobank Foundation Investeren in zelfredzaamheid Rabobank Foundation Hoe help je mensen om zelfred zaam te worden? Dat is een vraagstuk waar Rabobank Foundation zich al ruim 40 jaar mee bezig houdt. Zelfredzaamheid bete

Nadere informatie

Aanwezig: 21 leden van de Fairtrade Gemeente campagne (zie DVD) Drie trainers en Melinda Choo

Aanwezig: 21 leden van de Fairtrade Gemeente campagne (zie DVD) Drie trainers en Melinda Choo Verslag Fair Trade van Binnen naar buiten Vrijdag 10 januari 2014 Aanwezig: 21 leden van de Fairtrade Gemeente campagne (zie DVD) Drie trainers en Melinda Choo Welkom en kennismaking Na het invullen van

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

U geniet van goede en eerlijke producten. U hebt oog voor mens en milieu bij Langerak de Jong

U geniet van goede en eerlijke producten. U hebt oog voor mens en milieu bij Langerak de Jong U geniet van goede en eerlijke producten U hebt oog voor mens en milieu bij Langerak de Jong Voor mens en milieu Steeds meer organisaties willen in de bedrijfsvoering een balans vinden tussen planet, people

Nadere informatie

Wat zijn de criteria van het Fairtrade label? Hoe werkt Fairtrade? Fairtrade is gebaseerd op twee principes:

Wat zijn de criteria van het Fairtrade label? Hoe werkt Fairtrade? Fairtrade is gebaseerd op twee principes: WAT IS Fairtrade? 1 Wat Fairtrade? is 800 miljoen mensen leven onder de extreme armoedegrens. 2/3 daarvan zijn boeren. De mensen die het eten op ons bord voorzien, kunnen vaak zelf hun gezin geen 3 maaltijden

Nadere informatie

Hoe werkt Fairtrade?

Hoe werkt Fairtrade? Wat is Fairtrade? 1 Wat Fairtrade? is 800 miljoen mensen leven onder de extreme armoedegrens. 2/3 daarvan zijn boeren. De mensen die het eten op ons bord voorzien, kunnen vaak zelf hun gezin geen 3 maaltijden

Nadere informatie

Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling. Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur

Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling. Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur Agenda 25 jaar Fairtrade: van de boer in het Zuiden tot op ons bord - Evolutie van 1989 tot 2014 - Trade not aid

Nadere informatie

Stichting Max Havelaar Brochure 2011. De wereld van Fair Trade in één onafhankelijk keurmerk

Stichting Max Havelaar Brochure 2011. De wereld van Fair Trade in één onafhankelijk keurmerk Stichting Max Havelaar Brochure 2011 De wereld van Fair Trade in één onafhankelijk keurmerk INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Pagina 2 Voorwoord Pagina 3 Geschiedenis van Stichting Max Havelaar Pagina 4 Assortiment

Nadere informatie

Koffie & Bedrijf Eerlijke koffie is een keuze HET KEURMERK VOOR FAIRTRADE

Koffie & Bedrijf Eerlijke koffie is een keuze HET KEURMERK VOOR FAIRTRADE Koffie & Bedrijf Eerlijke koffie is een keuze HET KEURMERK VOOR FAIRTRADE Wist u dat l Max Havelaar geen koffiemerk is maar het Keurmerk voor Fairtrade (eerlijke handel) l Max Havelaar geen koffie verkoopt

Nadere informatie

Waardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016

Waardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016 Waardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016 Mensen en kapitaal In ons dagelijks werk maken onze mensen het verschil en daarom willen we goed voor onze mensen zorgen. Opleiding en ontwikkeling vormen

Nadere informatie

Werkstuk door een scholier 2324 woorden 7 november keer beoordeeld. Maatschappijleer

Werkstuk door een scholier 2324 woorden 7 november keer beoordeeld. Maatschappijleer Werkstuk door een scholier 2324 woorden 7 november 2010 6 136 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopgave Pagina 1 Voorblad Pagina 2 Inhoudsopgave Pagina 3 Inleiding, Deelvraag 1, Deelvraag 2 Pagina

Nadere informatie

DiMi moderne slavernij

DiMi moderne slavernij DiMi moderne slavernij Naam: Groep: Opdrachten: 1. Deze les ga je een poster maken, deze komt ergens in de school te hangen. Het is de bedoeling dat leerlingen bewust worden van moderne slavernij als ze

Nadere informatie

Vergelijking van drie koffie labels:

Vergelijking van drie koffie labels: Vergelijking van drie koffie labels: Fairtrade Rainforest Alliance UTZ Certified Juli 2010 1 Vergelijkende tabel voor koffielabels 1 Beheerder Startpunt/ Concept Fairtrade Rainforest Alliance UTZ CERTIFIED

Nadere informatie

Nieuw thee assortiment Fair Trade Original

Nieuw thee assortiment Fair Trade Original Nieuw thee assortiment Fair Trade Original Datum: september 2011 Introductie Mede op basis van onderzoek onder Wereldwinkels en consumenten heeft Fair Trade Original haar thee assortiment aangepast tot

Nadere informatie

Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO

Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO De grote exportlanden (Ecuador, Costa Rica en Colombia) hebben je een contract aangeboden om nieuwe plantages te bouwen in hun landen. Je kan nu meer bananen telen en verkopen. Je winst stijgt enorm en

Nadere informatie

Kiezen voor Fairtrade wordt makkelijker dan ooit! 811, 823, W2, 70-30-38 voortaan ook verkrijgbaar met Fairtrade-garantie!

Kiezen voor Fairtrade wordt makkelijker dan ooit! 811, 823, W2, 70-30-38 voortaan ook verkrijgbaar met Fairtrade-garantie! Kiezen voor Fairtrade wordt makkelijker dan ooit! 811, 823, W2, 70-30-38 voortaan ook verkrijgbaar met Fairtrade-garantie! 811, 823, W2, 70-30-38 voortaan ook verkrijgbaar met Fairtrade-garantie! Meer

Nadere informatie

Fair Trade. ontwikkelingsstrategie. Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011

Fair Trade. ontwikkelingsstrategie. Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011 Fair Trade als duurzame economische ontwikkelingsstrategie Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011 SITUERING OXFAM-WERELDWINKELS Oxfam-Wereldwinkels Deel van Oxfam-in-België en Oxfam International Deel van

Nadere informatie

Werkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna

Werkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkboekje Natuur en milieu educatie Naam: Groep 7 Fruit in de mix Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkblad 1 Waar komt ons fruit vandaan? Vul 1. Teken het klassikale woordenweb die

Nadere informatie

Fairtrade Max Havelaar Belgium

Fairtrade Max Havelaar Belgium Conference 2012, het Internationale Jaar van de Coöperaties. Voor Max Havelaar was dit hét moment om dieper in te gaan op de rol van coöperaties in hun eigen gemeeschappen en in de internationale handel.

Nadere informatie

Verwijswoorden begrijpen

Verwijswoorden begrijpen 1. Lees de uitleg. Verwijswoorden begrijpen Een verwijswoord wijst naar een ander woord. In veel zinnen in de tekst staan verwijswoorden. Bijvoorbeeld: het, hij, daar, die, dat, ze, haar, er, deze, daarmee.

Nadere informatie

Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis

Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis Duurzame overheidsopdracht-fiche: basis 1) Onderwerp 1) Voedsel en dranken uit de organische voedingsproducten en geproduceerd op een milieuvriendelijke wijze EN / OF 2) Voedsel en dranken die een eerlijke

Nadere informatie

Het keurmerk Fairtrade Max Havelaar in. vragen

Het keurmerk Fairtrade Max Havelaar in. vragen Het keurmerk Fairtrade Max Havelaar in vragen 1 Wat is eerlijke handel? Meer dan een miljard mensen in de wereld lijden honger. Driekwart van hen zijn boeren en landarbeiders in Latijns- Amerika, Afrika

Nadere informatie

Ontwikkelingssamenwerking vmbo-kgt34

Ontwikkelingssamenwerking vmbo-kgt34 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 24 August 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/73827 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

VOOR EEN BETER EN EERLIJKER KLIMAAT

VOOR EEN BETER EN EERLIJKER KLIMAAT VOOR EEN BETER EN EERLIJKER KLIMAAT EEN BETER EN EERLIJKER KLIMAAT Het klimaatprobleem treft ons allemaal. Maar huishoudens en kleine boeren in ontwikkelingslanden hebben meer last van klimaatverandering

Nadere informatie

> Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel

> Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel > Ketenaanpak en -verantwoordelijkheid > Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel > Doel: boeren ondersteunen bij de impact van klimaatverandering en ontbossing tegen te gaan. Ons klimaat verandert

Nadere informatie

Fairsterk je kerk! Inleiding. Handleiding en achtergronden campagne De Fairste Kerk van Vlaanderen Versie 2013-2014

Fairsterk je kerk! Inleiding. Handleiding en achtergronden campagne De Fairste Kerk van Vlaanderen Versie 2013-2014 Fairsterk je kerk! Handleiding en achtergronden campagne De Fairste Kerk van Vlaanderen Versie 2013-2014 Inleiding In België, Nederland en Groot-Brittannië is het al een groot succes: FairTradeGemeenten.

Nadere informatie

De groene kant van de zwarte motor. maas coffee. your green selection.

De groene kant van de zwarte motor. maas coffee. your green selection. De groene kant van de zwarte motor. maas coffee. your green selection. Uw footprint met MAAS International Duurzame koffie Introductie Het onderwerp duurzaamheid is zo breed dat velen door de bomen het

Nadere informatie

Thema: Gaan met die banaan! Fairtrade Week 2019

Thema: Gaan met die banaan! Fairtrade Week 2019 Thema: Gaan met die banaan! Fairtrade Week 2019 De voorjaarseditie van de Fairtrade Week vindt plaats van 4 tot en met 12 mei. Tijdens deze week ook de internationale World Fair Trade Day op zaterdag 11

Nadere informatie

!"#$%"#&'()*+(,*-./**0(

!#$%#&'()*+(,*-./**0( !"#$%"#&'()*+(,*-./**0( Jaarverslag 2008 Stichting Max Havelaar Lucas Bolwerk 7 3512 EG Utrecht Rabobank 1402.29.396 KvK 41155212 T: +31 (0)30 233 70 70 F: +31 (0)30 233 29 92 E: info@maxhavelaar.nl I:

Nadere informatie

Eindexamen m&o havo 2005-II

Eindexamen m&o havo 2005-II Formuleblad Bij dit examen zijn geen formules gegeven. www. - 1 - 1 Resultatenrekeningen van Rigter Sport van 2000 tot en met 2004 Bedragen 1.000 euro Jaar 2004 2003 2002 2001 2000 geschat Omzet 1) 487,0

Nadere informatie

Koffie en Carbon in Mexico

Koffie en Carbon in Mexico Koffie en Carbon in Mexico Project voorstel van Solidaridad Oktober 2016 Uit de studie die Hesselink heeft laten uitvoeren door Ecofys, blijkt dat de CO2-voetafdruk van koffie voor 14% bij de plantage

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoorde Ketens. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52804

Maatschappelijk Verantwoorde Ketens. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52804 Auteurs Saskia Kamps ; Laatst gewijzigd 27 August 2014 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52804 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Vegetarisch Smikkelen van Omgevings Producten. 17 april 2014

Vegetarisch Smikkelen van Omgevings Producten. 17 april 2014 Vegetarisch Smikkelen van Omgevings Producten 17 april 2014 de Wereldmaaltijd genoeg voor iedereen de berekening van de Wereldmaaltijd is als volgt uitgevoerd de wereldproduktie van tarwe in 2007 was 612530

Nadere informatie

Antwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs

Antwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs ntwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs Vraag 1: Zoek op de kaart van Nijmegen op welke straten er nog meer een naam hebben met een kolonie erin. Vraag 2a: Gezegde of spreekwoord met peper Vraag

Nadere informatie

Eindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II

Eindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. MINpunten 1 maximumscore 1 2 / 6 x 100 % = 33,3% 2 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste reden: Klantenbinding:

Nadere informatie

onze planeet onze mensen ALSICO kleding

onze planeet onze mensen ALSICO kleding onze planeet onze mensen ALSICO kleding Levensvatbaar Ecologisch Economisch * Leefbaar Sociaal Eerlijk *Duurzaam gerecycleerd papier ALSICO & DUURZAAM ONDERNEMEN De ALSICO group is een familiebedrijf opgericht

Nadere informatie

De Kracht van Cacao. Werkblaadjes voor de leerling. Hoe eerlijke handel het verschil maakt in de Dominicaanse Republiek

De Kracht van Cacao. Werkblaadjes voor de leerling. Hoe eerlijke handel het verschil maakt in de Dominicaanse Republiek De Kracht van Cacao Hoe eerlijke handel het verschil maakt in de Dominicaanse Republiek Werkblaadjes voor de leerling 1 www.oxfamwereldwinkels.be Wat zie je op deze foto s? Wat zou het verband hiertussen

Nadere informatie

EerlijkWinkelen criteria 2016

EerlijkWinkelen criteria 2016 EerlijkWinkelen criteria 2016 Winkels kunnen op de EerlijkWinkelen site en app als ze aantoonbaar een substantieel aandeel eerlijke producten verkopen. In de beschrijving van de winkel moet aangegeven

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 16 maart 2010 Betreft Intentieverklaring duurzame cacao

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 16 maart 2010 Betreft Intentieverklaring duurzame cacao > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Agroketens en Visserij Cluster Duurzame grondstofketens Prins Clauslaan

Nadere informatie

Internationaal inkoopbeleid voor duurzame koffie

Internationaal inkoopbeleid voor duurzame koffie nternationaal inkoopbeleid voor duurzame koffie Stand: juli 2016 Onze visie Eenvoud, verantwoord, betrouwbaar: al meer dan 100 jaar ligt koopmanschap ten grondslag aan het succes van ALD Nord (hierna:

Nadere informatie

ENABEL: Eerlijke handel Barometer 2018

ENABEL: Eerlijke handel Barometer 2018 ENABEL: Eerlijke handel Barometer 2018 Augustus 2018 ivox Over het onderzoek Online onderzoek uitgevoerd door onderzoeksbureau ivox in opdracht van Enabel tussen 8 en 29 augustus 2018 bij 1.000 Belgen

Nadere informatie

Bijlage HAVO. aardrijkskunde. tijdvak 1. Bronnenboekje. HA-0131-a-16-1-b

Bijlage HAVO. aardrijkskunde. tijdvak 1. Bronnenboekje. HA-0131-a-16-1-b Bijlage HAVO 216 tijdvak 1 aardrijkskunde Bronnenboekje HA-131-a-16-1-b Wereld Opgave 1 Van cacaoboon tot chocolade De productieketen van cacao Verbouw De cacaoboom komt oorspronkelijk uit Midden-Amerika.

Nadere informatie

KPMG onderzoek Cocoa certification Korte samenvatting, door Stichting Max Havelaar.

KPMG onderzoek Cocoa certification Korte samenvatting, door Stichting Max Havelaar. 1 KPMG onderzoek Cocoa certification Korte samenvatting, door Stichting Max Havelaar. Achtergrond Over het nut van certificatie bestaan in de cacaosector verschillende meningen. Sommigen beschouwen certificatie

Nadere informatie

Duurzame overheidsopdracht-fiche: uitgebreid

Duurzame overheidsopdracht-fiche: uitgebreid Duurzame overheidsopdracht-fiche: uitgebreid 1) Onderwerp 1) Voedsel en dranken uit de organische voedingsproducten en geproduceerd op een milieuvriendelijke wijze EN / OF 2) Voedsel en dranken die een

Nadere informatie

FAIRTRADE @ALBRON! Fairtrade is een verhaal. Lekker van Albron.

FAIRTRADE @ALBRON! Fairtrade is een verhaal. Lekker van Albron. FAIRTRADE @ALBRON! Fairtrade is een verhaal. Lekker van Albron. 100% arabica koffiebonen Inleiding Duurzamer ondernemen bij Albron Duurzamer of maatschappelijk verantwoord ondernemen is niets nieuws voor

Nadere informatie

onderneemt maatschappelijk verantwoord

onderneemt maatschappelijk verantwoord onderneemt maatschappelijk verantwoord www.coffeefresh.nl Coffee Fresh investeert in MVO Koffie is tegenwoordig meer dan zomaar een kopje koffie. Het is een beleving waarbij wij u nét dat beetje meer bieden.

Nadere informatie

Kinderarbeid cacao-industrie Thematisch engagement paper

Kinderarbeid cacao-industrie Thematisch engagement paper 25 Kinderarbeid cacao-industrie Thematisch engagement paper Engagement Factsheet: The Southern Company 26 Een belangrijke doelstelling van KCM luidt om beleggers bewuster te maken van de materiële impact

Nadere informatie

Internationaal inkoopbeleid voor duurzame koffie

Internationaal inkoopbeleid voor duurzame koffie Internationaal inkoopbeleid voor duurzame koffie Stand: juli 2016 Onze visie Eenvoudig, verantwoordelijk, betrouwbaar: al meer dan 100 jaar liggen traditionele handelswaarden ten grondslag aan het succes

Nadere informatie

over een krachtdadig Vlaams beleid tegen de ergste vormen van kinderarbeid

over een krachtdadig Vlaams beleid tegen de ergste vormen van kinderarbeid stuk ingediend op 667 (2010-2011) Nr. 1 5 oktober 2010 (2010-2011) Verzoekschrift over een krachtdadig Vlaams beleid tegen de ergste vormen van kinderarbeid Advies van het Kinderrechtencommissariaat verzendcode:

Nadere informatie

Geschreven door Max Havelaar donderdag 06 maart 2008 10:53 - Laatst aangepast vrijdag 12 september 2008 15:16

Geschreven door Max Havelaar donderdag 06 maart 2008 10:53 - Laatst aangepast vrijdag 12 september 2008 15:16 www.maxhavelaar.nl 05-03-2006 In dit artikel wordt ingegaan op de achtergronden van de koffieteelt en de problemen die de kleine koffieboeren arm houden. Initiatieven om deze boeren een eerlijker prijs

Nadere informatie

SEED4GROWTH JAARREKENING EN JAARVERSLAG 2014

SEED4GROWTH JAARREKENING EN JAARVERSLAG 2014 SEED4GROWTH JAARREKENING EN JAARVERSLAG 2014 Inleiding: Over SEED 4 Growth Waar komt de zuurstof vandaan die we elk moment inademen? Waar komt water vandaan dat we drinken? Waar komt de chocolade uit onze

Nadere informatie

Koffie volgens Peeze: Samen met u verder kijken dan de rand van het koffiekopje

Koffie volgens Peeze: Samen met u verder kijken dan de rand van het koffiekopje Koffie volgens Peeze: Samen met u verder kijken dan de rand van het koffiekopje Koffiebranderij Peeze Al 135 jaar heeft Peeze haar identiteit weten te behouden. Een puur bedrijf, waar uitsluitend koffie

Nadere informatie

EKO-tellingen in de supermarkt november 2009

EKO-tellingen in de supermarkt november 2009 EKO-tellingen in de supermarkt 5 november Voor het twaalfde opeenvolgende jaar heeft Milieudefensie het aantal biologische en producten in de schappen van de supermarkt geteld. Sinds 2006 wordt in samenwerking

Nadere informatie

De Kracht van Cacao. Hoe eerlijke handel het verschil maakt in de Dominicaanse Republiek

De Kracht van Cacao. Hoe eerlijke handel het verschil maakt in de Dominicaanse Republiek De Kracht van Cacao Hoe eerlijke handel het verschil maakt in de Dominicaanse Republiek Lesmethodiek voor de tweede en derde graad Secundair Onderwijs Werkblaadjes voor de leerkracht Britt Hamblok en Loes

Nadere informatie

Paper. Verbruik duurzaam gecertificeerde cacao door cacaoverwerkende. in Nederland. Publieksrapport. Fleur Gommans. April 2018.

Paper. Verbruik duurzaam gecertificeerde cacao door cacaoverwerkende. in Nederland. Publieksrapport. Fleur Gommans. April 2018. Paper Verbruik duurzaam gecertificeerde cacao door cacaoverwerkende bedrijven in Nederland Publieksrapport Fleur Gommans April 2018 CBS Paper, 1 Inhoud Achtergrond 3 Resultaten 3 Opzet van het onderzoek

Nadere informatie

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA 0 Lesschema 1 WAT IS PLANTAGELANDBOUW? 1.1 Bestudeer de afbeeldingen en satellietbeelden van plantages 1.2 Input, proces en output 2 WAAR DOET MEN AAN PLANTAGELANDBOUW?

Nadere informatie

Fairsterk je school!

Fairsterk je school! Fairsterk je school! Handleiding en achtergronden campagne Fairtrade School Versie april 2009 Fairtrade Scholen Inleiding In België en Groot-Brittannië is het al een groot succes: Fairtrade Gemeenten.

Nadere informatie

De chocola wordt duur betaald

De chocola wordt duur betaald De chocola wordt duur betaald duurzame ketens Cacaobonen worden gedroogd in de hoofdstraat van Kragui, Ivoorkust. Cacao wordt geteeld door boeren in West-Afrika die maar net het hoofd boven water kunnen

Nadere informatie

Gemeentelijke Werkgroep Fairtrade

Gemeentelijke Werkgroep Fairtrade Gemeentelijke Werkgroep Fairtrade Keurmerken Sinds 2010 Fairtrade Gemeente Dronten Sinds 2016 zichtbaar bij de ingangswegen Doelstelling 7-Er leven meer mensen in een duurzaam leefmilieu 8-Er is meer eerlijke

Nadere informatie

Herziene norm voor plantages

Herziene norm voor plantages Herziene norm voor plantages De nieuwe Fairtrade-norm voor werknemers in loondienst versterkt de positie van de arbeiders in het Fairtrade-systeem. Fairtrade bouwt haar steun voor arbeiders in het Fairtrade-systeem

Nadere informatie

Diverse rapporten laten zien dat lokale overheden en bedrijfsleven wel voortgang boeken, maar er nog niet geslaagd zijn dit probleem op te lossen.

Diverse rapporten laten zien dat lokale overheden en bedrijfsleven wel voortgang boeken, maar er nog niet geslaagd zijn dit probleem op te lossen. > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 's-gravenhage Prins Clauslaan 8 2595 AJ Den Haag Postbus 20401 2500 EK Den haag

Nadere informatie

Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners.

Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. EC 01. EEN KAMER HUREN IN LEIDEN. Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. Vermoedelijk blijft het aanbod van kamers achter bij de vraag, waardoor er gemakkelijk prijsopdrijving

Nadere informatie

Principes en werkwijze

Principes en werkwijze Principes en werkwijze Handel die on Via het concept van ontwikkelingshandel biedt Fair Trade Original haar handelspartners toegang tot de exportmarkt en stelt hen in staat kansen te benutten die van invloed

Nadere informatie

De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd.

De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd. De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd. Afrikaanse boeren en boerinnen met uitsterven bedreigd? Je zal maar boer of boerin wezen in Afrika. Je hebt je veld ingezaaid, misschien wat extra meststoffen

Nadere informatie

Stap 5) Filmpje, quiz en recepten Bekijk hoe bananen worden verbouwd, test je bananenkennis en maak een lekker bananenrecept!

Stap 5) Filmpje, quiz en recepten Bekijk hoe bananen worden verbouwd, test je bananenkennis en maak een lekker bananenrecept! SPREEKBEURT OF WERKSTUK Bananen Hier vind je alle informatie die je nodig hebt voor een spreekbeurt over bananen, waar ze vandaan komen en waarom ze gezond zijn. Het is handig om je spreekbeurt onder te

Nadere informatie

Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen?

Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen? Chocolade Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen? Chocolade is heel erg lekker. Mijn zus kwam op het idee.en ik dacht goed idee. En toen heb ik het dus over chocolade gedaan. Waar komt chocolade vandaan?

Nadere informatie

FairTradeGemeente? FairTradeGemeente 23/01/2012. Focus: duurzame ontwikkeling N - Z. Een campagne van:

FairTradeGemeente? FairTradeGemeente 23/01/2012. Focus: duurzame ontwikkeling N - Z. Een campagne van: FairTradeGemeente Een campagne van: FairTradeGemeente? Een TITEL die aangeeft dat die bepaalde gemeente én haar inwoners eerlijke handel en lokale, duurzame productie en consumptie een warm hart toedragen

Nadere informatie

Nigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria

Nigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Nigeria 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Marèl Smit & Anne Jekel H3T3 1.Bevolking en welvaart in Nigeria Nigeria

Nadere informatie

R N. maak de. je akker. Sluit je aan bij het #grootsteprotest. Kies Fairtrade en strijd mee voor een eerlijk inkomen voor iedereen! grootsteprotest.

R N. maak de. je akker. Sluit je aan bij het #grootsteprotest. Kies Fairtrade en strijd mee voor een eerlijk inkomen voor iedereen! grootsteprotest. W E OK TO R BE EK N VA AIR TRADE 4-1 F E D 4 maak de n i t s i v i act je akker w Sluit je aan bij het #grootsteprotest. Kies Fairtrade en strijd mee voor een eerlijk inkomen voor iedereen! grootsteprotest.be

Nadere informatie

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten Arm en Rijk Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten 2.1 Rijk en arm in de Verenigde Staten De rijke Verenigde Staten Je kunt op verschillende manieren aantonen dat de VS een rijk land is. Het BNP

Nadere informatie

Een bril en een toekomst voor de armste bevolkingsgroep van Ghana: cacaoboeren en hun gezinnen.

Een bril en een toekomst voor de armste bevolkingsgroep van Ghana: cacaoboeren en hun gezinnen. Een bril en een toekomst voor de armste bevolkingsgroep van Ghana: cacaoboeren en hun gezinnen. De situatie van de cacaoboeren De meeste cacaoboeren hebben zelf nog nooit chocola gezien of geproefd. Ook

Nadere informatie

Cacao. oww.be. Handel, uit respect. foto: Tineke D haese

Cacao. oww.be. Handel, uit respect. foto: Tineke D haese Cacao foto: Tineke D haese Handel, uit respect. oww.be foto: Yel High van chocola? België heeft een reputatie als chocoladeland. De bijna honderd Belgische chocolatiers waren in 2008 goed voor een totale

Nadere informatie

Voor 2014 vragen we u bijgaande documenten, waarin u de uitgangspunten onderschrijft, ondertekend met uw offerte mee te sturen.

Voor 2014 vragen we u bijgaande documenten, waarin u de uitgangspunten onderschrijft, ondertekend met uw offerte mee te sturen. Rijksbrede beleidsregels Inkoop De overheid koopt per jaar voor bijna 60 miljard euro in en heeft daarmee een belangrijke invloed op het milieu en sociale aspecten binnen Nederland en in andere landen.

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 5. Trefwoordenlijst 73. Inhoud

Inhoud. Voorwoord 5. Trefwoordenlijst 73. Inhoud Inhoud Voorwoord 5 1 Handel in duurzame producten 9 1.1 Duurzame of traditionele productie? 9 1.2 Logo s en keurmerken 11 1.3 Kosten van duurzame teelt 16 1.4 Relatie prijs - kwaliteit - afzet 17 1.5 Een

Nadere informatie

Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie

Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie VAKKEN PAV, Humane Wetenschappen, Aardrijkskunde DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN Gemeenschappelijke stam De leerlingen brengen belangrijke elementen van communicatief

Nadere informatie

.6. Foto s. Deze foto s vindt u op de bijgevoegde CD-rom. Bij publicatie graag vermelden: Tim Dirven voor Oxfam Fairtrade

.6. Foto s. Deze foto s vindt u op de bijgevoegde CD-rom. Bij publicatie graag vermelden: Tim Dirven voor Oxfam Fairtrade Foto s Deze foto s vindt u op de bijgevoegde CD-rom. Bij publicatie graag vermelden: Tim Dirven voor Oxfam Fairtrade Foto 1. Bichera Ntamwinsa (23) heeft goede hoop voor de toekomst: Sinds de coöperatie

Nadere informatie

Internationaal Cacao-Inkoopbeleid

Internationaal Cacao-Inkoopbeleid nternationaal Cacao-nkoopbeleid Stand: juli 2015 Onze visie Eenvoud, verantwoord, betrouwbaar: al meer dan 100 jaar ligt koopmanschap ten grondslag aan het succes van ALD Nord (hierna: ALD). Een belangrijke

Nadere informatie