1.2 - zonder geboortebeperking vrouwen meer dan 20 kinderen kunnen krijgen, borstvoeding nog geven>niet

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2155 woorden 25 november ,5 19 keer beoordeeld Vak ANW Hoofdstuk 1: sporenonderzoek, vaststellen gegevens, spullen voor onderzoek naar lab, resultaten vermeld in verslag. - Getuigen horen, niet altijd betrouwbaar, tijdsverloop, alcoholgebruik en spanning kunnen geheugen beïnvloeden. - Geen getuigen, resultaten sporenonderzoek enige bewijs. Bloed: bepalen bloedgroep: A, B, AB of O; geen overtuigend bewijs, verdenking sterker als schoenmaat en zoolprofiel hetzelfde zijn, vingerafdrukken unieke sporen, sporenonderzoek en getuigen moeten rechter kunnen overtuigen. - Eerst opmeten lichaamsdelen als identificatiemethode, duurde tot eind 19e eeuw totdat vingerafdrukmethode kwam J.E Purkinje schreef over patroon vingerhuid Professor Francis Galton overtuigende argumenten: - lijnenpatroon vingerhuid blijft levenslang hetzelfde, aantal lijntekeningen dat kan voorkomen is zeer groot, je kunt vingerafdrukken indelen in groepen. - Details huidlijnenpatroon: vertakking, lus, doodlopende lijn. >typica. Rechter eist min. 12 punten van overeenkomst. Betrouwbaarheid vrijwel 100%. - Zichtbaar maken vingerafdruk: 1. poederkwast en zilverkleurig poeder dat hecht aan bestanddelen van verse afdruk: 99% water en 1% stoffen als zout, vet en eiwit; na poederen afdruk op plakband en meenemen. 2. kleurstoffen. 3. damp van secondelijm reageert met afdruk. 4. laserlicht op afdrukken schijnen (5). Ondergrond plastic, in gouddamp hangen, hecht aan plastic en niet aan andere stoffen, vingerafdruk zichtbaar door doorvallend licht Professor Jeffreys nieuwe techniek ontwikkelt, isoleren bijzonder DNA stukje, zit buiten genen in DNA-molekuul. Resultaat onderzoek, DNA-fingerprint (verzameling streepjes op fotografisch papier), bij familie overeenkomsten Amerikaanse rechtszaal gebruikte voor het eerst DNA-fingerprint als bewijs, rechter niet geaccepteerd. Kans 1: en 1: zelfde DNA, wetenschappers spreken van DNA-profiel en niet vingerafdruk, omdat DNA nog niet zo uniek is als vingerafdruk. - DNA-profielen zijn van alles soorten lichaamscellen te maken. Onderzoekers proberen een uniek profiel te ontwerpen. Opslag van DNA-materiaal kan leiden tot verlies van privacy zonder geboortebeperking vrouwen meer dan 20 kinderen kunnen krijgen, borstvoeding nog geven>niet Pagina 1 van 6

2 gauw weer zwanger, daarom in ontwikkelingslanden vrouwen nu nog steeds borst. - Een van 1e voorbehoedsmiddelen: condoom, oorspronkelijk ook bescherming geslachtsziekten, gebruikte blinde darm geiten en schapen, vorige eeuw rubber, tegenwoordig latex, sterker en dunner - Baarmoederkapje of pessarium; Aletta Jacobs, 1e Ned. vrouwelijke arts, verspreide dit vanaf de eeuwwisseling; 1e condooms en pessaria niet erg betrouwbaar - Condoom of pessarium + zaaddodend middel, kans zwanger kleiner - Margaret Sanger kwam op voor ongewenst zwanger geworden vrouwen, bleef zoeken betere voorbehoedsmiddelen, benaderde wetenschappers, onder wie bioloog Gregory Pincus. - Vraag naar betrouwbaar voorbehoedsmiddel heeft tenslotte geleid tot ontwikkeling pil. - In pil stoffen lijken op vrouwelijke hormonen, zonder dierproeven wetenschappers nooit ontdekt hoe hormonen werkten; ontdekten sommige stoffen vruchtbaarheid verhoogden, andere remden. Kunstmatige hormonen oestrogenen +progestagenen. - Vanaf 1938 vrouwenartsen schreven kunstmatige hormonen voor als medicijn, hierdoor kregen onderzoekers ervaring kunstmatige hormonen. - 1e pil via kliniek geboorteregeling in overbevolkte Puerto Rico op 800 vrouwen getest en niet een werd zwanger, bloedverlies tijdens menstruatie was gering, pil werd voorgeschreven aan vrouwen met menstruatieklachten, onderzochten bijwerkingen, pas na enkele jaren verantwoord pil ook bij gezonde vrouwen, korte tijd pil in Europa en VS voorbehoedsmiddel nr oestrogeen misleidt hypofyse> eirijping in eierstok afgeremd - 2. soms toch eisprong> hormoontekort vertraagt transport eicel door eileider, de eicel sterft daardoor vroegtijdig af door hormoontekort ontwikkelt slijmvlies in baarmoeder niet voldoende, bevruchte eicel kan zich niet innestelen meeste pilsoorten bevatten ook progestageen>maakt slijmprop tussen vagina en baarmoeder taai, bijna alle zaadcellen worden daardoor tegengehouden werd aantal bedrijven eigenaar basistechniek maken verschillende hormonen, uitvinder had dit voor lage prijs aan meerdere bedrijven verkocht>concurrentie daalde prijs van 80 tot ongeveer 2$ per gram. - Wetenschapper Pincus ruim 10 jaar nodig ontwikkelen 1e pil> e pil op markt door bedrijf waar hij bij werkte, goede verkoopcijfers. - * 1e pilgebruikers bijzonder enthousiast, bijwerking namen ze voor lief, na enkele jaren kritischer Fabrikanten verlaagden hoeveelheid oestrogeen per pil tot 50>nauwelijks invloed betrouwbaarheid - * vanaf 1972 schreven artsen pil voor - * vanaf 1974 pil hoeveelheid oestrogeen beneden 50 op de markt. - In 42 pillen van nu zit evenveel oestrogeen als 1 pil uit begintijd manier om bijwerkingen te verminderen, tijdens normale vruchtbaarheidscyclus varieert hoeveelheid progesteron, meeste merken alle 21 pillen zelfde dosis, in driefasenpil neemt totale hoeveelheid hormoon in 3 stappen toe, lijkt meer op natuur, sommige vrouwen hierdoor minder bijwerkingen. - Gemiddeld kost onderzoek nieuw medicijn 12 jaar, 1 op ontdekte medicijnen daadwerkelijk in winkel onderzoek biologen giftigheid en bijwerkingen> meestal 2 tot 3 jaar onderzoek op mensen > ongeveer 5 jaar(middel soms bij mensen anders dan bij proefdieren) Pagina 2 van 6

3 - 3. overheid beslist aan hand onderzoeksrapport of middel op de markt mag, vergunning kan later ingetrokken worden bij onverwachte bijwerkingen - economische belangen en klachten van gebruiksters hadden grote invloed op ontwikkeling pil kompas al eeuwen belangrijk hulpmiddel op zee, niet makkelijk: water stroomt, wind. Korte afstanden> kompas en kustlijn gaat goed - tegen einde van middeleeuwen: Europeanen steeds verder op zee, zochten onontdekte gebieden, niet alleen voor avontuur ook voor winstgevende handelsverbindingen. - Om op open zee je route te volgen, is het nodig je plaats op aarde te kunnen bepalen. Goede navigatie was en is van groot economisch en politiek belang. - Belangrijkste houvast op zee: zon, maan en sterren - 1. poolster, precies boven de noordpool, op evenaar precies aan horizon, zuidelijke halfrond poolster niet zichtbaar, hoe hoger poolster aan hemel, hoe noordelijker je ter aarde bent, makkelijk vaststellen geografische lengte, kan niet bij bewolking, licht of op het zuidelijke halfrond zon, zonshoogte (zon boven horizon)> geografische breedte, tijdstip zon hoogste punt> geografische lengte. - Zon komt op in oosten, hoogste punt zuiden, gaat onder in westen, tijdstip hoogste punt = 12 uur. - Plaatsbepaling is mogelijk door het meten van hoeken waaronder hemellichamen, zoals zon, boven de horizon staan. - Radiobaken > zenden signalen uit, plaats precies bekend, schip heeft antenne die richting signalen vandaan komen kan meten, als richting 3 radiobakens gemeten wordt kan computer positie schip uitrekenen> is ook mogelijk bij vliegtuigen. - Satellietnavigatie > jaren 70 en 80 zijn 24 satellieten in baan om aarde gebracht, elk zend apart signaal uit, schepen ontvangen deze en kan zo precies uitrekenen hoe lang dit onderweg is geweest, hieruit kan afstand afstand tot satelliet berekend worden, deze navigatiemanier is zo nauwkeurig dat positie bepaald kan worden van ongeveer 10 meter. - Ingebouwde kaarten > afgelegde route aangeven, route uitstippelen, aangeven of schip nog op koers is > computer aan stuur koppelen kan weg automatisch worden gevaren, dit GPS systeem wordt bij vliegtuigen steeds belangrijker, zijn ook in auto s. - Nieuwe ontwikkelingen in wetenschap en techniek hebben gezorgd voor navigatiemethoden die nauwkeuriger zijn en gemakkelijker in gebruik. - GPS kon gerealiseerd worden door ontwikkeling ruimtevaart en satellieten, computers en radiocommunicatie begin jaren 40 (tijdens WO2) rakettechniek zover ontwikkeld dat Duitsers de V2-raket konden bouwen, dit waren bommen die met brandstof grote afstanden konden vliegen. - Groot politiek belang ontwikkeling ruimtevaart > rakettechniek > nieuwe, zeer gevaarlijke wapens. - Tussen VS en Sovjetunie race beste wapens: > 1e raket gelanceerd door Robert Goddard, bereikt 13 meter hoogte > lancering V2 door Wernher von Braun. Pagina 3 van 6

4 > Amerikaanse V2 bereikt 374 km hoogte > 1e satelliet, Russische Spoetnik > 1e satelliet Amerikaanse satelliet, Explorer > Joeri Gagarin, 1e mens in de ruimte > Russische Loena-9 als 1e ruimtevaartuig op de maan > Neil Armstrong, 1e mens op de maan > Viking 1 landt op mars > 1e lancering Space Shuttle > Europese Giotto vliegt langs de Komeet van Halley > Voyager 2 vliegt langs Neptunes > reparatie in ruimte van Hubble Space Telescope > ruimtevaartuig Gallileo laat 1 seconde afdalen in de atmosfeer van Jupiter > onbemand Amerikaans werktuig Sojourner op Mars. - Werking raket: gassen die ontstaan na verbranding van brandstof met grote kracht aan onderkant uitgestoten, daardoor gaat raket vanzelf andere kant op. - Naast wetenschappelijke nieuwsgierigheid was de wapenwedloop tussen Amerika en Sovjetunie een belangrijke reden voor de snelle ontwikkeling van de ruimtevaart. - Voorwerpen die in een baan om de aarde draaien, noemen we satellieten of kunstmanen. Satellieten worden aangetrokken door de zwaartekracht van de aarde, maar heeft grote snelheid dwars op de richting van zwaartekracht, daardoor valt steeds om aarde heen. Buiten dampkring > geen luchtwrijving, worden dus niet afgeremd. Satellieten op hogere cirkelbanen hebben een lagere snelheid, ze moeten een grotere afstand afleggen. - Een weersatelliet: televisiecamera s, beelden van aarde, voor meten temperatuur infraroodcamera s, door satelliet waargenomen informatie omgezet in een computerbestand en naar een grondstation geseind. Daar worden gegevens omgezet naar weerkaarten. - Een communicatiesatelliet: televisieprogramma s vanuit grondstation opvangen en weer uitzenden naar een groot gebied op aarde. Veronica en RTL-4 zenden zo uit. - Atmosfeeronderzoek: voor veranderingen in ozonlaag. - Met behulp van satellieten zijn weervoorspellingen beter, is ontvangst van tv over grote afstand mogelijk en kan de atmosfeer worden onderzocht. - Ruimteschepen met mensen aan boord moeten voldoen aan hogere eisen: ademen, eten, veilig terugkeren, aangepast aan gewichtloze situatie, lange duur verblijf in de ruimte: ontkalkt raken van botten, waardoor snelle botbreuken ontstaan, daarom fitnessapparatuur. - Bemande ruimtevaart stelt zwaardere eisen aan ruimtevaartuigen dan onbemande ruimtevaart. Langdurig verblijf in gewichtsloze toestand is niet goed voor de gezondheid. Hoofdstuk 2: 2.1 Walkman Portable cd-speler Schokbestendig Gevoelig voor stoten Goedkoop in aanschaf Duurder in aanschaf Pagina 4 van 6

5 Draait met constante snelheid De snelheid verandert voortdurend Werkt met een magnetische band Plastic schijfje met putjes Last van ruis Geen last van ruis Onderhevig aan slijtage Nauwelijks onderhevig aan slijtage Vierkante vorm Ronde vorm Hard plastic verpakking Beschadigt niet zo snel door beschermende laag Overnemen mogelijk Overnemen niet mogelijk Opzoeken ander nummer lastig Opzoeken ander nummer eenvoudig Licht materiaal Licht materiaal Gemakkelijk mee te nemen Gemakkelijk mee te nemen Gemakkelijk op te bergen Gemakkelijk op te bergen Duurdere apparatuur nodig om ruis goed te onderdrukken Geeft toch nog een goede geluidskwaliteit begon onderzoeksteam uitzoeken beeld en geluid op een schijf zetten. - Digitaal: informatie opgeslagen in de vorm van wel of geen. - Cd: geen slijtage, want geen direct contact tussen schijfje en ontvanger. - Door digitalisering en lasertechniek konden fabrikanten een nieuwe generatie geluidsdragers ontwikkelen. - ROM: Read Only Memory. - Op een cd kan dus veel eer dan alleen muziek. Een probleem lijken de hoge investeringskosten in relatie tot de kosten van kopiëren betere hygiëne zorgt voor gezondere mensen en dus een betere volksgezondheid. - Ontdekking relatie tussen ziekte en slechte hygiënische omstandigheden was erg belangrijk. - Na 1880 kwam er langzamerhand overal waterleiding. - de invoering van toilet en riolering leverde een belangrijke bijdrage aan de volksgezondheid. - in Nederland ligt een netwerk van tienduizenden km rioolbuis onder de grond. Daardoor stroomt afvalwater uit toiletten, wasmachines en wasbakken alle grote vaste bestanddelen worden verwijderd d.m.v een rooster. Dit gaat naar de afvalstort. Water stroomt verder door grote bakken, kleine vaste bestanddelen (zand, etensresten) zinken en worden eveneens verwijderd. Het bezinksel heet slib. Het water is nu voor ongeveer 30% gezuiverd het water wordt in beluchtingstanks gebracht, waar bacteriën zorgen voor afbraak van resterende organische afvalstoffen, hier hebben ze voortdurend zuurstof voor nodig, daarom wordt er lucht geblazen door de tanks het water stroomt in nabezinkbak, bacteriën zakken naar de bodem en worden teruggebracht naar de beluchtingstanks. Het water is nu voor ongeveer 99% schoon en kan op het oppervlaktewater worden geloosd. - Nadelen afvoer afval en regenwater in een buis: bij zware regenval komt een deel van het vuile water in het milieu, het redelijk schone regenwater wordt vervuild doordat het in het riool terechtkomt bij het afvalwater, een deel van het regenwater komt niet in de grond voor het grondwater. - Gescheiden afvoer regen- en afvalwater is beter voor het milieu. (Zwitserland) - Na doortrekken van de wc verdwijnen de uitwerpselen via het riool naar de afvalwaterzuivering. Pagina 5 van 6

6 - De stortbak van de wc is een voorbeeld van een regelsysteem. Na het doortrekken gaat de kraan open en stijgt het water weer tot het oude niveau. - De manier waarop een stortbak leegloopt en weer volloopt met water noemen we mechanische techniek. Bij veel andere systemen gebeuren de metingen en bijsturingen elektronisch en met behulp van computers een ontwerper moet goed op de hoogte zijn van alle technieken en materialen die hij kan gebruiken. Ontwerpers van een product dat intensief gebruikt zal worden, proberen dit zo nauw mogelijk te laten aansluiten bij zoveel mogelijk gebruikers. In de 1e plaats door rekening te houden met de lichaamsafmetingen van de mensen uit de doelgroep, maar ook door ervoor te zorgen dat toekomstige gebruikers makkelijk snappen hoe ze het apparaat moeten bedienen e thuiscomputer met een muis en een beeld van nu. - Gebruiksvriendelijke ontwerpen stelt de toekomstige gebruiker centraal. - P= percentiel=% - Ontwerpstrategien: 1. laag percentiel-strategie (lage brievenbussen) - 2. hoog percentiel-strategie (hoge deuropeningen) - 3. gemiddeleld als maatstaf (hoogte wc-pot) - 4. verstelbaarheid-strategie (fietszadel) - 5. varianten-strategie (auto met en zonder automatische versnelling) - Een gebruiksvriendelijk ontwerp probeert door gebruik van percentiel-tabellen en het kiezen van goede strategieen geschikt te zijn voor zoveel mogelijk mensen. - Hoe ergonomisch een product is hangt voor een groot deel af van economische afwegingen ontwerpers zijn voortdurend bezig nieuwe producten te bedenken en bestaande te verbeteren. Ze proberen wetenschappelijke ontdekkingen en technische uitvindingen in nieuwe producten om te zetten. - chips in ontwerpen zorgden ervoor dat technische producten steeds slimmer werden. - Bedrijven proberen door marktonderzoek een optimaal inzicht te krijgen in behoeften en wensen van de consument, hun producten laten ze daar zoveel mogelijk op aansluiten. Verschillende eisen: - 1. functionele eisen: taken - 2. ergonomische eisen en milieueisen: gebruiksvriendelijkheid, belasting milieu - 3. vormgevingseisen: vorm en kleur - 4. financiële eisen: kosten - bij vaststellen mengeling eisen is doelgroep belangrijk. - Je moet als ontwerpen creatief, nieuwsgierig en ook eigenwijs zijn. - Elk ontwerp kent zijn eigen mengeling van functionele, ergonomische, financiële, milieu- en vormgevingseisen. - Veel producten hebben ook sociale en ethische gevolgen. Ontwerpers mogen hun ogen daar niet voor sluiten. Pagina 6 van 6