7,7. Werkstuk door een scholier 6869 woorden 20 april keer beoordeeld. Geschiedenis

Transcriptie

1 Werkstuk door een scholier 6869 woorden 20 april ,7 127 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 1. Achtergronden van het huidig conflict Emigreren en immigreren leidden al vroeg tot onrust Godsdienst is een belangrijke bron van onrust Belangrijke volkeren Serviërs Zuid-Slaven. 2. De periode vóór Tito aan de macht komt De Situatie vanaf Eerste en tweede Balkanoorlog De Balkan tijdens de Eerste Wereldoorlog Ontstaan koninkrijk Joegoslavië onder Alexander. 3. Joegoslavië onder communistisch gezag met Tito Joegoslavië tijdens de Tweede Wereldoorlog Opnieuw wordt Joegoslavië opgedeeld De Ustasa-beweging Cetniks Partizanen De verhoudingen tussen de Cetniks en de Partizanen De opkomst van Tito Tito tijdens de Tweede Wereldoorlog Tito maakt van Joegoslavië een federale volksrepubliek Communistisch Joegoslavië na de Tweede Wereldoorlog Tito voegt Istrië en Kosovo bij zijn rijk toe Tito zorgt door zijn alleenheerschappij voor een breuk met Moskou Communistische structuur zorgt voor orde binnen het rijk Oplevend nationalisme leidde tot een nieuwe grondwet. 4. Tito s dood leidt tot huidige crisis Tito stierf en leidde tot verbrokkeling Joegoslavië, een land met veel gezichten Milosevic neemt het over, maar is erg nationalistisch ingesteld Opstanden vanuit het Albanese kamp Verdere plannen van Milosevic Bosnië-Hercegovina vormde lang een moeilijk punt Joegoslavië valt uiteen in Pagina 1 van 15

2 Slovenië Kroatië Bosnië Macedonië Servië Montenegro Kosovo. Van communisme tot democratie in Joegoslavië, het nut van alle conflicten? Op dit moment lijkt alles rustig in de Balkan, nu er niet meer over gesproken wordt in de media. Er heerst inderdaad op dit moment geen oorlog, maar de haat is er wel nog. De haatgevoelens tussen de zovele verschillende volken zijn niet te beschrijven. Jaloezie, macht, geld en godsdienst zijn de belangrijkste oorzaken van deze haatgevoelens. 1. Achtergronden van het huidig conflict Emigreren en immigreren leidden al vroeg tot onrust. Door Turkse veroveringen in de 14de en 15de eeuw vluchtten vele duizenden Zuid-Slaven, Serviërs en Kroaten voor de komst van de Turkse invallers. Ze verlieten hun meestal vruchtbare landen en trokken vrijwillig (uit angst) in noordelijke richting. Zo ontstond er voortdurende onrust bij de gemeenschappelijke grenzen tussen het Habsburgse- en het Ottomaanse rijk Godsdienst is een belangrijke bron van onrust. De eerste meningsverschillen beginnen wanneer de Habsburgse regering Serviërs aan het werk zette als militaire kolonisten omdat men niet over voldoende geld beschikte om deze gemeenschappelijke grenzen te beveiligen. De Kroaten die overwegend Rooms-katholiek zijn kwamen op tegen de vrijheid die deze Serviërs kregen om hun orthodoxe geloof te belijden, en dit dan nog op voormalig Kroatisch gebied, Krajina (=grensgebied). Een ander gevolg van de Turkse veroveringen was de overgang van een deel van de bevolking tot de islam. Vooral Albanezen en Bosniërs maakten die stap. Men sprak geen Turks, maar deze volken werden door de christelijke onderdanen van de sultan toch als Turken beschouwd. En zij werden daardoor volwaardige burgers van het Ottomaanse rijk. Kosovo verliest zijn inwoners. Kosovo, een landje die heel lang als bakermat werd beschouwd door de Serviërs. Maar nadat de Turken de Serviërs verslagen hadden migreerden tienduizenden Serviërs uit Kosovo waardoor het tot een volledige ontvolking leidde in Later werd Kosovo terug opgevuld door Albanezen. en zo werd Kosovo overwegend Albanees Belangrijke volkeren Serviërs. De Serviërs maakten deel uit van het Ottomaanse rijk. Door een succesvolle opstand in 1815 kreeg Servië Pagina 2 van 15

3 een zekere mate van zelfbestuur, maar maakte wel nog altijd deel uit van het Ottomaanse rijk. Servië begon aan expansie in zuidelijke richting en in 1878 verwierf het land zich, als gevolg van de Russisch- Turkse oorlog, het gebied rond Niš, waardoor Servië zich vier jaar later (1882) definitief kon losmaken van de Ottomaanse overheersing. Servië werd een onafhankelijk koninkrijk Zuid-Slaven. De Slovenen en Kroaten vormden, samen met enkele honderdduizenden Serviërs de Zuid-Slaven van het Habsburgse keizerrijk. De Slovenen waren een overwegend rooms-katholiek boerenvolk met een Slavische taal, die zich duidelijk van het Servo-Kroatisch onderscheidde. De Slovenen waren nooit in hun geschiedenis onafhankelijk geweest. Kroatië daarentegen was in de Middeleeuwen een onafhankelijk koninkrijk, waartoe Kroatië, Slavonië, Dalmatië en grote delen van Bosnië behoorden. Maar in 1102, na het overlijden van hun vorst, kozen ze de Hongaarse vorst tot hun koning. Maar Hongarije en Kroatië bleven 2 gescheiden koninkrijken vormen tot Toen werd Hongarije door de Turken verslagen en kozen de Kroaten de Habsburgse keizer tot hun koning. Kroatië was altijd beter afgeweest als onafhankelijk koninkrijkje, omdat het toen Dalmatië bezat dat over belangrijke havens beschikte zoals bv. Dubrovnik, Split, Op het congres van Berlijn (1878) slaagde het Habsburgse rijk erin Bosnië-Hercegovina los te weken uit het Ottomaanse imperium en trok het gedeeltelijk naar zich toe. Wenen (bestuur van het Habsburgse rijk) mocht dit gebied niet inlijven, maar kreeg wel het recht het militair te bezetten en te besturen. 2. De periode vóór Tito aan de macht komt De Situatie vanaf Begin 20ste eeuw bestond de Balkan uit vier verschillende staten: j Servië ª koninkrijk k Montenegro ª koninkrijk l Kosovo en Macedonië ª maken samen deel uit van het Ottomaanse Rijk m Slovenië, Kroatië en Bosnië-Hercegovina ª maken samen deel uit van het Habsburgse rijk Eerste en tweede Balkanoorlog. Rusland wist ondanks de vele conflicten de Balkanlanden Servië, Griekenland, Bulgarije en Montenegro met elkaar te verenigen bij een oorlog tegen de Turken. In 1912 begon de 1ste Balkanoorlog die met succes werd gewonnen door de 4 eerder genoemde Balkanlanden. Maar de overwinnende partijen kregen ruzie over de buit na de oorlog waaruit de 2de Balkanoorlog volgde in 1913 waarbij ook Roemenië zijn slag wou slaan. Uiteindelijk waren het de grootmachten die het gebied verdeelden waarbij vooral Servië er een groot stuk bij kreeg De Balkan tijdens de Eerste Wereldoorlog. In 1914 vormde de Balkan het begin voor de Eerste Wereldoorlog, maar de voornaamste gevechten zouden zich vooral voordoen in West-Europa. Door een Duits-Bulgaars-Habsburgs offensief werden de Serviërs uit hun eigen land gedreven in In datzelfde jaar kreeg Italië in het Verdrag van Londen Triëst, Istrië, een gedeelte van de Dalmatische kust en delen van Albanië. Servië die al een hele tijd streefde naar de Pagina 3 van 15

4 toegang tot de Adriatische Zee zag z n doel nu pas echt niet meer verwezenlijkbaar. Pas in september 1918 boekten de geallieerden succes op de Balkan. Ze versloegen de Bulgaarse, Habsburgse en Duitse legereenheden in één klap, zodat in november Belgrado bevrijd werd. Vlak daarop viel ook het Habsburgse rijk uiteen door het uitroepen van een Oostenrijkse en een Hongaarse republiek Ontstaan koninkrijk Joegoslavië onder Alexander. Een koninkrijk onder Servische macht. In 1918 besloot de Nationale Raad van Kroatië tot een directe vereniging met Servië en Montenegro. Enkele dagen later werd Alexander Karadjordjevic tot koning van de Serviërs, Kroaten en Slovenen uitgeroepen. Doordat de verkiezingen voor een grondwet pas in 1920 werden gestemd, hadden de Serviërs ondertussen al heel wat politieke zaken naar hun hand kunnen zetten. Er kwam dus een mengeling van volken tot stand zonder grondwet. Want naast deze drie volken leefden er nog zo n 15tal andere volken. Doordat Alexander een centralist was, en niets zag in lokale autonomie werd alles in Belgrado beslist. Belgrado werd daardoor een grote verzameling van politieke intriges, koehandel en corruptie. En het spreekt voor zich dat de Serviërs ook hierbij de boventoon voerden. Alle ministers waren Serviërs, ook de ministers van defensie, waardoor ook in het leger de Servische dominantie het grootst was. Kroaten vormen opnieuw een moeilijk punt voor de Serviërs. De Slovenen en Bosnische Moslims konden akkoorden sluiten met de Serviërs, maar tussen de Kroaten en de Serviërs werkte dat niet. De Kroaten, die al lange tijd niet de beste vrienden van de Serviërs waren voelden zich niet goed in dat vooral Servische rijk. Maar juist door die Servische druk, werd het bewustzijn van een eigen Kroatische natie steeds sterker. De drang naar federalisme nam toe. Een nieuwe heerser, maar weinig verandering. Het tienjarig bestaan van het grote rijk leidde in 1928 tot betogingen en rellen in Zagreb. Waarbij een jaar later de grondwet van 1921 werd afgedankt. Daarna vestigde Koning Alexander een persoonlijke dictatuur waarbij duizenden Kroatische nationalisten en communisten werden vastgezet. Vanaf nu werd het rijk Koninkrijk Joegoslavië genoemd. Joegoslavië werd opgedeeld in negen provincies (banovina s). Maar de Serviërs waren slim en trokken de grenzen zodat in zes van de negen provincies zij de meerderheid vormden. Een streng centralistisch bestuur was de belangrijkste factor in het nieuwe opgedeelde rijk. De grondwet werd aangepast, vervangen en waarbij de koning in alles het laatste woord kreeg. Verzet bleef niet uit, in 1933 vormde zich een oppositie van belangrijke Kroaten, Slovenen, Moslims en een aantal Serviërs. Zij vroegen de regering om democratisering en regionale autonomie. Het antwoord van Belgrado hierop was de arrestatie van enkele leden van deze oppostitie. In oktober 1934 nam Alexanders neef Paul het regentschap over nadat Alexander om het leven kwam door een aanslag in opdracht van de Kroatische Ustasa-beweging. Paul was meer geneigd tot nationale verzoening, maar wilde geen concessies doen en kreeg daarbij de steun van vele Servische politici. Nadat Premier Stojadinovic een semi-fascistische beweging oprichte, voelde regent Paul een dreigende situatie opkomen en deed een laatste poging om met de Kroaten in overeenstemming te komen. En met succes, in 1938 kreeg Kroatië eindelijk een autonome positie binnen het rijk. En zo bleef de situatie in Joegoslavië lange tijd instabiel wat vaak leidde tot economische crisis. Godsdienst maakt vrienden en vijanden. Godsdienst speelde een grote rol in de nieuwe staat. Het katholiek-zijn van de Kroaten wekte bij veel Serviërs wantrouwen doordat het katholicisme de Kroaten verbond met landen zoals Oostenrijk en Italië Pagina 4 van 15

5 waarmee Belgrado geen goede relatie mee had. Zo groeide bij de Serviërs het gevoel dat de Kroaten niet te vertrouwen waren en tot het ergste in staat waren. 3. Joegoslavië onder communistisch gezag met Tito Joegoslavië tijdens de Tweede Wereldoorlog. Joegoslavië probeerde zich neutraal op te stellen tegenover de Tweede Wereldoorlog, ondanks de druk van Duitsland om zich aan te sluiten bij één van de asmogendheden. Uiteindelijk bezweek de Joegoslavische regering en sloot een verdrag met Duitsland in maart Maar Hitler was niet te stoppen en viel Joegoslavië toch binnen, waarbij het vriendschapsverdrag van Joegoslavië met de Sovjetunie hem niet afschrikte. Joegoslavische leger kon weinig weerstand bieden tegen Hitler en zijn leger (ook gezien de chaos en economische toestand in Joegoslavië), en op 12 april 1941 werd Belgrado gemakkelijk ingenomen Opnieuw wordt Joegoslavië opgedeeld. Hitler had Joegoslavië opnieuw verdeeld. En had besloten stukken toe te staan aan zijn bondgenoten. Zo werd de grootste nieuwe staatkundige eenheid de Onafhankelijke Kroatische Staat, met als belangrijkste winst bij deze staat, de uitbreiding met bijna heel Bosnië-Hercegovina. Maar de zuivere Kroatische gebieden zoals de Dalmatische kust en vele eilanden gingen verloren aan Italië. Italië, onder leiding van Mussolini, die naar mare nostro streefde voor z n volk, kreeg de helft van Slovenië en de baai van Kotor in Montenegro. In de rest van Montenegro en Dalmatië fungeerde Italië als bezettingsmacht. Kosovo en het westen van Macedonië werden bij Albanië ingelijfd. Bulgarije mocht de rest van Macedonië en een deel van Zuidoost-Servië inlijven. Hongarije kreeg een stukje Kroatië en westelijk Vojvodina toegewezen. Verder nam Duitsland de verspreide gebieden van het voormalige Joegoslavië in, maar het centraal gelegen Servië was voor Hitler van groter belang, vooral voor de Duitse oorlogsmachine De Ustasa-beweging. Kroatië onder de Ustasa. Het was grotendeels dankzij de Ustasa-beweging dat Kroatië opnieuw onafhankelijk werd. De Ustasabeweging opereerde sedert 1929 vanuit Italië, om van daaruit verschillende terroristische aanslagen te plannen op de Joegoslavische regering (denk aan de moord op koning Alexander). Hij kreeg daardoor ook de bescherming van Mussolini, die op zijn beurt een bondgenoot was van Hitler. Maar de nieuwe Kroatische staat was volgens de Ustasa-regering niet Kroatisch genoeg. Men begon er met het uitsluiten van Serviërs, joden en zigeuners van overheidsbanen. Kroatië krijgt fascistische neigingen. Massagraven als gevolg van godsdienstgeschillen. Kroatië kreeg een officieel vereerde leider (Ustasa) en werd daardoor een koninkrijk. Maar eigenlijk was het land in tweeën gedeeld, waarbij het westelijk deel onder Italiaans en het oostelijk deel onder Duits regime viel. Een ander probleem voor de staat, was dat het land twee godsdiensten bezat, het katholicisme en de islam. Daarom werden moslimbenden aangemoedigd Serviërs om het leven te brengen. Kortom de behandeling van de Serviërs in de nieuwe staat was onmenselijk. In 1 jaar tijd werden meer dan Pagina 5 van 15

6 Serviërs om het leven gebracht. Uiteindelijk werden ongeveer orthodoxe Serviërs tijdens de oorlog gedwongen bekeerd tot het katholicisme Cetniks Partizanen. De Cetniks. Dit leger bestond bijna uitsluitend uit Serviërs en was onder leiding van Mihailovic, een Servische kolonel. Hun visie, wachten op het juiste moment om grote aanvallen op de bezetters uit te voeren, vooral de Duitsers. Zij wilden bovendien het herstel van de oude Joegoslavische staat en een nieuwe koning, maar met daarbij nog een grotere Servische dominantie, omdat de Kroaten volgens hen Joegoslavië verraden hadden. De Partizanen. Een beweging die door de communisten werd opgericht met als belangrijkste verschil tegenover de Cetniks, dat men alle volken van Joegoslavië opriepen tot opstand tegen de bezetters. Alle Joegoslavische patriotten, ook niet-communisten, werden daarbij opgeroepen de handen ineen te slaan voor een betere, gemeenschappelijke toekomst. Hun leider was Tito, de onomstreden leider van de Joegoslavische communistische partij. (Biografie: zie verder) De partizanen hadden een grote voorsprong op de Cetniks, die weinig aandacht besteedden aan de manier waarop hun bevrijde gebieden bestuurd werden De verhoudingen tussen de Cetniks en de Partizanen. Tot november 1941 was er sprake van een samenwerking tussen de Cetniks en de partizanen, maar de Cetniks gingen geleidelijk in de partizanen hun gevaarlijkste tegenstanders zien. Aanvankelijk hielpen de Cetniks de Duitsers om gebieden van partizanen te veroveren, maar geleidelijk aan vielen de Cetnikeenheden de partizanen rechtstreeks aan. De Cetniks kregen daarbij ook nog eens de financiële en materiële steun van Italië omdat ze in de gebieden die onder Italiaanse controle vielen als Vrijwillige Anticommunistische Militia tegen de partizanen vochten. Maar later nam de Ustasa-staat de taak van de Italianen over, zodat de cetniks vertrouwen kregen in de Ustasa-staat De opkomst van Tito. De federalistische aanpak die de Joegoslavische communistische partij (met Tito) aanhing, bood wel mogelijkheden voor de oplossing van de problemen rond Bosnië-Hercegovina. Bosnië bezat een zeer gemengde bevolking. Zuidslavische Moslims (40%), Serviërs (30%) en Kroaten (20%). Bosnië-Hercegovina moest een aparte staatkundige eenheid worden. Op die manier kon worden voorkomen dat hetzij de Serviërs, hetzij de Kroaten zich te kort gedaan zouden voelen. Bij een federale oplossing dachten de Joegoslavische leiders vooral aan het sovjetmodel. Daar hadden de deelrepublieken, op papier althans, zelfs het recht van afscheiding. Maar het bindende element in de nieuwe staat moest natuurlijk, net als in de Sovjetunie, de communistische partij zijn. En die mocht echter in Joegoslavië niet worden gefederaliseerd. Tito had het bolsjewistische partijmodel van Lenin voor ogen. Tegen het einde van de oorlog had Tito de macht stevig in handen. Maar de nationalistische problemen en ook die van de republieksgrenzen waren nog lang niet opgelost Tito tijdens de Tweede Wereldoorlog. Pagina 6 van 15

7 In 1943 vielen de Duitsers Joegoslavië aan, omdat de successen van de geallieerden in Noord-Afrika de Balkan tot een mogelijk invasiegebied maakten. De Duitse aanval leek een groot succes te worden en de Duitse bevelhebber sprak al over het uur van de totale vernietiging van Tito s leger. Maar de partizanen wisten op wonderbaarlijke wijze te ontsnappen aan de meer dan Duitse soldaten. Daarbij had Tito s leger wel te kampen gehad met zware verliezen en vele gewonden, waaronder ook Tito en Deakin. (Churchill stuurde in het voorjaar van 1943 een militaire missie naar Joegoslavië om een duidelijk beeld te krijgen van de activiteiten van de diverse verzetsbewegingen. Daarvan maakte ook zijn persoonlijke vriend, kapitein Deakin deel uit.) Daarop vestigden de Britten en Amerikanen directe militaire contacten met Tito s leger. Maar het enthousiasme van Churchill tegenover Tito zou al snel omkeren. Want in augustus 1944 verliet Tito in het geheim zijn hoofdkwartier op het eiland Vis in de Adriatische Zee zonder de Britse militaire missie in te lichten. Tito sloot toen in Moskou met Stalin een overeenkomst over de definitieve bevrijding van zijn land. Het Rode Leger zou de partizanen helpen bij de bevrijding en zich daarna uit Joegoslavië terugtrekken. In september 1944 verbood Tito leden van de Britse en Amerikaanse militaire missies om Joegoslavische legerhoofdkwartieren te bezoeken. Geallieerde troepen mochten niet meer aan land gaan zonder uitdrukkelijke toestemming van het Joegoslavische opperbevel. Het werd duidelijk dat Tito het Westen op dat moment niet echt nodig had en dat hij vooral geen pottenkijkers duldde. In de binnenlandse politiek vond in 1944 opnieuw een machtsstrijd plaats tussen partizanen en cetniks. Met als gevolg dat de Kroatische Bevrijdingsraad zijn positie versterkte door zichzelf uit te roepen tot de Kroatische Sabor, het hoogste wetgevende en uitvoerende orgaan van de republiek Tito maakt van Joegoslavië een federale volksrepubliek. Begin 1945 had Tito de touwtjes stevig in handen. De partizanen hadden in oktober 1944 samen met de Russen Belgrado bevrijd. Daarna was het Rode Leger via Noordwest-Joegoslavië Midden-Europa binnengevallen. Tienduizenden cetniks, Ustase en andere quisling-eenheden vluchtten met het Duitse leger mee Oostenrijk in. En werden daarbij nog begeleid door tienduizenden burgers. De Duitsers gaven zich over op 8 mei In november 1945 werden de verkiezingen voor een nieuw parlement gehouden, maar de oppositiepartijen (waaronder de Servische radicalen en de Kroatische boerenpartij) weigerden daaraan mee te doen. Voor alle zekerheid hadden de communisten nog aan zeker een kwart miljoen kiezers het stemrecht ontnomen vanwege antidemocratisch gedrag tijdens de oorlog. De overwinning was duidelijk. Nog in diezelfde maand, werd het koninkrijk afgeschaft en werd de Federale Volksrepubliek Joegoslavië uitgeroepen. Begin 1946 werd de nieuwe grondwet als in een echte communistische staat unaniem aangenomen. Stalins grondwet was daarbij het duidelijke voorbeeld. (!) Joegoslavië werd een federale staat met zes republieken: Servië, Montenegro, Kroatië, Slovenië, Bosnië- Hercegovina en Macedonië. De grootste republiek, Servië, bestond uit 3 delen: het eigenlijke Servië, de autonome provincie Vojvodina en het autonome gebied Kosovo Communistisch Joegoslavië na de Tweede Wereldoorlog Tito voegt Istrië en Kosovo bij zijn rijk toe. Tito kwam de Tweede Wereldoorlog uit als een zelfbewuste communistische leider. Hij had een groot aandeel gehad in de bestrijding van de Duitsers en in de bevrijding van zijn land. Hij wilde nu een Pagina 7 van 15

8 belangrijke rol spelen in de buitenlandse politiek. Hij vond het vanzelfsprekend dat zijn land de gebieden met een Zuid-Slavische bevolking zou krijgen waar het in 1918 naast gegrepen had. Het schiereiland Istrië met inbegrip van Triëst stond daarbij hoog op zijn verlanglijst. Tito slaagde erin het grootste deel van Istrië te verwerven. Maar de Westerse geallieerden waren niet geneigd om ook het overwegend Italiaanse Triëst aan Joegoslavië af te staan. Tijdens de onderhandelingen hierover ontstonden al enige wrijvingen tussen de Joegoslaven en de Russen, omdat de Joegoslaven vonden dat ze te weinig steun van hun communistische bondgenoten kregen. Tijdens de oorlog had Tito al geholpen met de oprichting van een Albanese communistische partij. Nu maakte hij, tegen de zin van de meeste Albanezen, een einde aan het Groot-Albanese rijk door Kosovo weer bij Joegoslavië te voegen. In 1948 maakte de Albanese leider Enver Hoxha van de breuk tussen Tito en Stalin gebruik om een einde te maken aan die Joegoslavische dominantie Tito zorgt door zijn alleenheerschappij voor een breuk met Moskou. Tito was een zeer orthodox communist en daarbij een groot bewonderaar van Stalin. Maar in zijn buitenlandse politiek handelde hij vaak zelfstandig, ervan uitgaande dat wat goed was voor het communistische Joegoslavië, goed was voor het communisme in het algemeen. Stalin zou hem spoedig aan zijn verstand brengen dat hij alleen zou bepalen wat goed was voor de communistische zaak. In de zomer van 1948 kwam het tot een breuk tussen Moskou en Belgrado. Die breuk zou er voornamelijk gekomen zijn doordat de Russische politiek de Joegoslavische leiders dwong hun onafhankelijkheid op te geven, en daartoe waren ze niet bereid Communistische structuur zorgt voor orde binnen het rijk. Volgens de communistische leer waren alle volken aan elkaar gelijk, dus van Servische dominantie mocht geen sprake meer zijn. De federale structuur, met grenzen die vaak nog van voor de Eerste Wereldoorlog stamden, was dan ook bedoeld om de Serviërs in te kapselen. Maar de Serviërs bleven in de periode tot 1966 toch grote invloed uitoefenen. In het federale ambtenarenapparaat, het leger en de geheime dienst hadden zij het in hoge mate voor het zeggen. Na 1966 zou Joegoslavië zich echter vrij snel tot een echte federatie ontwikkelen, met aanzienlijk machtsverlies van Servië als gevolg. De Serviërs zouden daar hoe langer hoe meer moeite mee krijgen, omdat zij gewend waren aan hun dominerende rol. De decentralisatie in de communistische partij kwam officieel tot stand op haar negende congres in Toen werden de statuten gewijzigd. Alle belangrijke commissies zouden voortaan volgens de etnische sleutel worden samengesteld. Dat betekende dat alle republieken overal evenveel afgevaardigden zouden bezitten. De partijafdelingen van de republieken kregen ook hun eigen statuten en congressen. Vanaf dat moment lag de ware macht bij de partijafdelingen van de republieken en de autonome provincies. De leden van het nieuwe collectieve presidentschap zagen zichzelf daarom meer als afgevaardigden van hun regio, dan als bestuurders van het hele land. Zo raakte de Bond van Communisten haar greep op het geheel langzaam kwijt. Joegoslavië zou tot 1990 een land blijven met een éénpartijstelsel, maar de eenheid in die partij was ver te zoeken Oplevend nationalisme leidde tot een nieuwe grondwet. De strijd tussen federalisten en centralisten bleven duren (vb. taalconflicten, ). Er had in Joegoslavië geleidelijk een machtsverschuiving plaatsgevonden van het centrum naar de republieken. In dat nieuwe Pagina 8 van 15

9 bestel was het niet meer de partijtop in Belgrado die over alles besliste. Maar met het verschuiven van de macht naar de republieken moest natuurlijk voorkomen worden dat Servië weer de dominante rol zou gaan spelen. Dat leidde onder meer tot getalsmatig gelijke afvaardigingen van de zes republieken naar federale instellingen en de opwaardering van Servië s twee autonome provincies tot praktisch de status van een republiek. Maar de voorstanders van meer economische en politieke macht voor de republieken die zichzelf liberalen noemden, waren lang niet zo liberaal als men beweerde. De Liberale Kroatische partijleiders waren bij voorbeeld meestal niet genegen de Servische minderheid in hun republiek culturele, laat staan politieke autonomie te geven. Dus onderdrukking en conflicten bleven duren. Ondertussen sprak men in Kroatië over de afgelopen Nationale Bevrijdingsstrijd die zowel een strijd om nationale, als om sociale bevrijding was geweest. Achteraf (in de loop van 1971) bleek echter dat de Kroatische leiders de gevaren van het nationalisme onderschat hadden. Nationalisme was lang niet toegestaan in Joegoslavië, omdat het in strijd was met de communistische leer en omdat het verdacht was vanwege de oorlog. Daarop lanceerde Tito in 1974 een nieuw grondwet, in de hoop met de nieuwe regels het nationalisme te kunnen inperken. Er werd een Staatspresidium geschapen waarin elke republiek en autonome provincie een vertegenwoordiger had. Er kwam een roulerend systeem waarbij alle acht leden volgens een vast schema een jaar staatshoofd werden. Nieuw in de grondwet was ook de expliciete rol van de partij en het leger. De partijvoorzitter was ex officio lid van het Staatspresidium en dat gold ook voor het dagelijks bestuur van de republieken en lagere overheidsorganen. Het nieuwe Centraal Comité van de Bond van Communisten telde onder zijn 166 leden 15 officieren, want sinds 1974 konden ook militairen tot parlementslid gekozen worden. Tito hamerde na de Joegoslavische crisis op een strengere partijdiscipline in leninistische geest. 4. Tito s dood leidt tot huidige crisis Tito stierf en leidde tot verbrokkeling Joegoslavië, een land met veel gezichten. Tito stierf in mei Hij liet achter zich liggen, een economisch moeilijk draaiend Joegoslavië. De gastarbeiders werden door de enorme buitenlandse schuld ontslagen en keerden terug naar Joegoslavië waardoor het werklozenaantal nog hoger steeg. En tegen midden jaren tachtig leefde 60% van de bevolking onder de armoedegrens. De economische situatie in Joegoslavië werd een chaos. Joegoslavië had nog een kritiek punt, in 1981 had het bijna 22,5 miljoen inwoners waarvan er meer dan 15 verschillende volken waren. De bevolkingssamenstelling zag er als volgt uit: Serviërs 8 milj. 36,3% Montenegrijnen ,6% Kroaten 4,5 milj. 19,7% Hongaren ,9% Moslims 2 milj. 8,9% Zigeuners ,7% Slovenen 1,5 milj. 7,8% Turken ,5% Albanezen 1,5 milj. 7,7% Slowaken ,4% Macedoniërs 1,5 milj. 6,0% Roemenen ,3% Joegoslaven 1 milj. 5,4% Bulgaren ,2% Overige volken ,7% Pagina 9 van 15

10 Daarbij kwam nog dat al die verschillende volken bijna door elkaar leefden verspreid over heel Joegoslavië. Dit multi-etnische Joegoslavië was na de dood van Tito labieler dan ooit. De onderlinge tegenstellingen, politieke, godsdienstige en economische, waren in de jaren zeventig toegenomen. Joegoslavië was in bijna alle opzichten een onsamenhangende staat. Je had als het ware de eerste, tweede en derde wereld in één land bijeen. Onder de eerste wereld kunnen we Slovenië en delen van Kroatië plaatsen. Maar meer naar het zuiden werd de welvaart steeds lager, met als dieptepunt Kosovo en delen van Macedonië Milosevic neemt het over, maar is erg nationalistisch ingesteld. In Kroatië wordt gesproken van discriminatie tegenover de Serviërs. De Serviërs daar zouden blootstaan aan een geraffineerde en effectieve politiek van assimilatie. De Serviërs voelden zich bedreigd, het gevaar loerde aan alle kanten. De bestemming van Kosovo blijft voor het Servische volk een kwestie van levensbelang. In deze atmosfeer van toenemend Servische nationalisme, politieke verwarring en economische achteruitgang moet de komst van Milosevic worden geplaatst. Deze zou met zijn antibureaucratische revolutie de hele politiek in Joegoslavië in korte tijd op zijn kop zetten. Het grote publiek begreep meestal niet waar het om ging, behalve dat de economie steeds meer achteruitholde en de politieke tegenstellingen tussen de republieken steeds groter werden. Milosevic zou de politiek in de huiskamer en op straat brengen. Hij gebruikte daarbij ook de massa s om via goed geleide betogingen zijn politieke doeleinden te bereiken. Hij gebruikte de gekwetste Servische gevoelens om de macht te krijgen, en met succes, in december 1987 stootte hij Stambolic van de troon. Milosevic was in de eerste plaats uit op versterking van de positie van de Servische republiek. Ook kon hij al gauw goed opschieten met de Servisch-orthodoxe kerk, daarbij sloeg hij dus een dubbele slag. Zijn doelstellingen waren vooral het Servische nationalisme, Kosovo en Vojvodina voor zich winnen. Aan de driedeling: Servië Vojvodina Kosovo moest een einde komen. Op 6 oktober 1988 organiseerde de Servische leider echter een betoging van man in Novi Sad, de hoofdstad van Vojvodina. De hele partijleiding van deze provincie trad daarna af. Milosevic stelde vervolgens eigen mensen aan. De federale partijleiding ging daarna akkoord met deze machtswisseling. In januari organiseerde Milosevic vervolgens een massabetoging in Titograd om vervolgens de Montenegrijnse partijleiding naar zijn hand te zetten. Ook Kosovo kwam uiteraard aan de beurt. De strijd om deze provincie zou van november 1988 tot maart 1989 duren. In november 1988 gaf de federale regering na lang overleg Servië toestemming om de wettelijke status van Vojvodina en Kosovo te veranderen Opstanden vanuit het Albanese kamp. De Albanese arbeiders die er in groot aantal woonden staakten tegen deze maatregel, maar hun stakingsleiders en een aantal leidende Albanese politici werden gearresteerd. Eenheden van de federale politie trokken Kosovo binnen en de noodtoestand werd afgekondigd. De politie gebruikte traangas en automatische wapens om de opstand, die ondertussen in heel Kosovo uitbrak, onder de knie te krijgen. Men spreekt over meer dan 30 doden. Het parlement van Kosovo legde zich bij deze gewelddaden neer en keurde de Servische grondwettelijke veranderingen goed. Servië kon toen een nieuwe grondwet aannemen, waardoor het zijn staatkundige en grondwettelijke soevereiniteit terugkreeg (maart 1989). Pagina 10 van 15

11 Sinds juli 1990 oefende Servië volledige en directe controle over Kosovo uit. Het begon goed te lijken op een bezetting. Om de Albanese opstanden te voorkomen, werd het Albanees de officiële taal van het land. Maar in mei 1992 gingen de Albanese Kosovaren toch nog een stap verder door in geheime verkiezingen een parlement en een president te kiezen voor hun onafhankelijke staat. De Serviërs verklaarden deze verkiezingen uiteraard onwettig Verdere plannen van Milosevic. Het doel van Milosevic was waarschijnlijk heel Joegoslavië op de knieën te krijgen zoals hij Vojvodina en Kosovo naar zijn hand had gezet. Het einddoel moest zijn een gerecentraliseerd Joegoslavië met een hernieuwde communistische partijdiscipline en met Milosevic als de nieuwe, Servische Tito. Milosevic richtte zich daarvoor eerst op Kroatië en Bosnië-Hercegovina. Waarbij in beide republieken de daar wonende Serviërs gebruikt worden als hulpmiddel. Milosevic probeerde via een coup in de partij de macht over te nemen in Kroatië en Slovenië. In januari 1990 kwam het Veertiende Buitengewone Partijcongres bijeen. De Sloveense partijafdeling stelde op het congres de invoering van een meerpartijenstelsel, persvrijheid en andere mensenrechten voor. Ook moesten pogingen worden ondernomen om tot de EG te worden toegelaten. Maar een aantal delegaties wilde zover niet gaan. Voor de Slovenen stond daarmee vast dat het onmogelijk was heel Joegoslavië te hervormen tot een parlementaire rechtsstaat. Zij besloten hun eigen weg te gaan. Op 23 januari 1990 verlieten zij uit protest de zaal. De Kroaten sloten zich daarbij aan. Begin februari scheidden de Sloveense communisten zich af van de Joegoslavische Bond van Communisten en noemden zich de Partij van Democratische Vernieuwing. De communistische partij van Joegoslavië was uiteengevallen. Dat betekende het einde van Tito s politieke erfenis. Dus Milosevic geplande machtsovername via een coup in de partij was mislukt. In Slovenië en Kroatië veranderde het politieke leven daarna met grote snelheid. De onafhankelijkheid van die 2 staten werd een feit Bosnië-Hercegovina vormde lang een moeilijk punt. Bosnië bevat zoals eerder al vermeld veel verschillende volken. Kroaten, Seviërs en Moslims. Al vroeg kwamen zowel van de Kroaten als van de Serviërs geluiden die beweerden dat de Bosnische Moslims geen echt volk waren. De Serviërs riepen hun al eerder autonoom verklaarde gebieden van Bosnië nu uit tot Bosnische Republiek van het Servisch Volk. Vervolgens veroverden zij, gesteund door de cetniks en het federale leger grote gebieden die door Molsims werden bewoond. Die gebieden werden tegelijk systematisch van hun niet-servische bevolking gezuiverd, net zoals dat in de veroverde gebieden van Kroatië was gebeurd. De verovering van het grootste gedeelte van Bosnië-Hercegovina was immers sinds lange tijd Servië s voornaamste oorlogsdoel geweest. En veel Kroatische nationalisten stonden ook te popelen om zoveel mogelijk van deze republiek naar zich toe te graaien. Uiteindelijk werden dus de Bosnische Moslims het grootste slachtoffer van heel het conflict Joegoslavië valt uiteen in Eerst scheurde Slovenië zich af, bijna zonder bloedvergieten. Daarna Kroatië en Bosnië, wel met bloedvergieten. Ook Macedonië werd onafhankelijk. Blijven over: Servië en Montenegro, die samen (voorlopig nog) Joegoslavië vormen. Kosovo, dat ook lang in het nieuws is geweest, is (voorlopig nog) een onderdeel van Servië. Pagina 11 van 15

12 Slovenië. Slovenië is de meest noordelijke republiek van ex-joegoslavië. Grenst aan Oostenrijk. Is protestants/katholiek, en etnisch homogeen: dwz er wonen allen Sloveniërs, die een eigen taal, het Sloveens spreken. Was en is het rijkste en meest ontwikkelde deel van het land. Is kandidaat-lid van de Europese Unie, waarvoor de voorbereidingen goed opschieten. Wordt zo goed als zeker lid in Dat werd eind 2002 beslist op de Europese top van Kopenhagen Kroatië. Kroatië ligt in het noorden en westen. Heeft een zeer lange Adriatische Zeekust, met kunststeden als Split, Zadar en natuurlijk Dubrovnik. Was en is het meest toeristische deel van ex-joegoslavië. De bevolking is grotendeels Kroatisch, maar er wonen (+woonden) ook veel Serviërs. In 1991 heeft de republiek zichzelf onafhankelijk verklaard. Dat werd meteen erkend door de Europese Unie (wat nu wordt beschouwd als veel te vroeg). De Servische inwoners waren het niet eens met die onafhankelijkheid; ze vreesden de band met hun volksgenoten in Servië kwijt te spelen. Tegen het eind van hetzelfde jaar 1991 was het oorlog. Denk aan de verovering van de oostelijke stad Vukovar, door Servische en Joegoslavische troepen. Dat gebeurde verschrikkelijk bloedig. Enkel verantwoordelijken staan nu terecht voor het VNtribunaal in Den Haag. Er werden VN-blauwhelmen gestuurd, onder meer ook Belgische militairen, die jarenlang de vrede hebben bewaakt, maar erg goed lukte dat niet. De Belgen zaten al die tijd in het oosten, in de Baranja. De oorlog in Kroatië duurde tot in 1995, toen de Kroatische (eveneens zeer nationalistische) president Tudjman de laatste Serviërs met geweld uit het land verdreef. Anno 2002 is Kroatië ongeveer gedemocratiseerd. Tudjman is dood; het nationalisme is wat op z n retour. Stipe Mesic is de nieuwe, gematigde president. Kroatië probeert opnieuw een populaire toeristische bestemming te worden, en slaagt daar stilaan in. Voor het overige is de economie in niet zo n goede doen. Veel Kroaten overleven dankzij wat hun familie uit het buitenland opstuurt, vooral uit Canada, VS en Duitsland. Maar het verleden blijft de Kroaten achtervolgen. Berechting van oorlogsmisdadigers is een zeer teer punt. Kroatië wil graag, ooit, EU-lid worden, maar onderhandelingen daarover zijn nog helemaal niet begonnen Bosnië. Bosnië verklaarde zichzelf op hetzelfde ogenblik onafhankelijk als Kroatië, in Dat was een enorm probleem, want de republiek heeft een zeer gemengde bevolking: moslims (een juistere niet-religieuze term is Bosniakken, maar die wordt niet vaak gebruikt); Serviërs (orthodox christelijk) en Kroaten (katholiek). De Serviërs zagen een aparte staat Bosnië niet zitten, om dezelfde reden als de Serviërs in Kroatië en begonnen te vechten. Onder leiding van Radovan Karadzic (politiek leider) en Ratko Mladic (militaire bevelhebber). Die twee worden gezocht door het VN-tribunaal, maar lopen nog steeds vrij rond. De burgeroorlog was verschrikkelijk; duurde van 1992 tot 1995, en kostte mensenlevens. In Sarajevo alleen al En miljoenen vluchtelingen. VN-blauwhelmen werden gestuurd, maar zolang er geen vredesakkoord was getekend, konden die weinig doen. Uiteindelijk werd er vrede gesloten in het Amerikaanse Dayton, in november Bosnië mocht onafhankelijk blijven, maar het werd in feite verdeeld in 2 stukken: 1 voor moslims en Kroaten (die op het Pagina 12 van 15

13 hoogtepunt van de oorlog zelfs tegen elkaar vochten) en 1 voor de Serviërs. Toen werd een grote vredesmacht gestuurd, niet van de VN maar van de NAVO, ook met Belgen. Die is daar nu nog altijd, net als talloze westerse adviseurs, diplomaten en hulpverleners. De drie bevolkingsgroepen in Bosnië schieten zo slecht met elkaar op dat voor alles druk van buitenaf nodig is: een gemeenschappelijke munt, één vlag, allemaal gelijke nummerplaten, In oktober zijn er parlementsverkiezingen in Bosnië. De EU hoopt dat het ergste nationalisme voorbij is. De economische toestand is slecht, wegens de oorlogsschade en de erfenis van het communisme. Bosnië onderhandelt nog niet met de EU over mogelijke toetreding Macedonië. Macedonië is het armste stuk van het vroegere Joegoslavië; ligt in het zuiden tegen Griekenland. Bevolking bestaat voor 2/3 uit Slavische Macedoniërs (orthodox christelijk, verwant aan de Serviërs) en 1/3 uit Albanezen (islamitisch, hetzelfde volk als in buurland Albanië). Macedonië is een kruitvat. In 2001 was er 6 maanden oorlog, tussen een Albanees bevrijdingsleger (dat een eigen gebied wilde besturen) en het gewone leger. Augustus 2001 kwam er een vredesakkoord. Rebellen zijn ontwapend, en langzaam zijn de wetten aangepaste om de Albanezen meer rechten te geven (vb. onderwijs in de eigen taal). Op 15 september 2002 zijn er verkiezingen gehouden. Aan Albanese kant heeft de partij van een vroeger rebellenleider gewonnen, maar met zo n terrorist willen de Slavisch-Macedonische politici niets te maken hebben. Dus Macedonië staan nog moeilijke tijden te wachten. Er is (voorlopig) nog veel buitenlandse aandacht, namelijk een kleine NAVO-troepenmacht. Er zitten ook Belgische militairen in Macedonië, maar die zijn daar vooral om hun collega s in Kosovo te bevoorraden, wat ten noorden van Macedonië ligt Servië. Servië en meer bepaald de hoofdstad Belgrado was het zwaartepunt van ex-joegoslavië. Eind jaren 80 kwam Slobodan Milosevic naar voren. De communist ontpopte zich als een extreme nationalist, die beschouwd werd als het brein achter de oorlogen in Kroatië en Bosnië (de Serviërs dààr kregen financiële en militaire steun uit Belgrado). Milosevic was later, in 1999, ook betrokken bij de oorlog in Kosovo, en krijgt daarvoor bombardementen van de NAVO te verduren. Maar het duurde nog tot september/oktober 2000 voor zijn eigen bevolking tegen hem stemt en het daarna tot een volksopstand komt. Nog later wordt Milosevic gearresteerd en overgedragen (in ruil voor westerse financiële hulp) aan het VN tribunaal in Den Haag. Waar zijn proces nu nog altijd loopt, wegens zijn betrokkenheid bij de oorlogen in Bosnië, Kroatië en Kosovo. Hij wordt beschuldigd van oorlogsmisdaden(te veel geweld gebruikt, burgers aangevallen, ), misdaden tegen de menselijkheid (verkrachting, gevangenkampen, ) en de zwaarste aanklacht is volkenmoord of genocide (voor de belegering van Sarajevo en het uitmoorden van de mannelijke bevolking van Srebrenica, allebei in Bosnië gelegen). Hij heeft deze misdaden natuurlijk niet allemaal zelf gepleegd, maar men beschuldigt hem ervan dat hij er op ten minste op de hoogte van was en niet geholpen heeft, en dat hij misschien de opdrachtgever was. Een vonnis in de zaak Milosevic wordt niet voor 2004 verwacht. Na Milosevic is in Servië een machtsstrijd uitgebroken, tussen een groep politici die westersgezind is en veel hervormingen wil en een groep die vindt dat Servië z n eigenheid moet bewaren. Die machtsstrijd verlamt het politieke economische leven, waar nochtans nog veel werk aan de winkel is. Op 29/9/2002 waren er presidentverkiezingen, waarbij deze twist nog meer op de voorgrond komt. Pagina 13 van 15

14 Montenegro. Een ander probleem heeft Servië met Montenegro, het kleine republiekje waarmee het samen nog Joegoslavië vormt. Montenegro (ligt net onder Kroatië, aan de zee) wilde zich op zeker ogenblik ook afscheuren van Joegoslavië (dan zou alleen Servië overblijven), maar onder zware westerse druk is dat vermeden. Nu werken Servië en Montenegro zeer moeizaam aan een nieuwe verhouding; ze zouden niet meer samen het land Joegoslavië vormen, maar ook niet helemaal onafhankelijk zijn, kortom, iets daartussenin, wat de toestand niet echt makkelijker maakt Kosovo. Kosovo was en is een onderdeel van Servië (in het zuiden). De bevolking bestaat voor 9/10 uit Albanezen, en 1/10 uit Serviërs. Nochtans is dit voor Servië een belangrijke plaats, want de bakermat van het orthodoxe geloof ligt in Kosovo. In de jaren 70 en 80 hadden de Albanezen relatief veel in de pap te brokken; gaandeweg werd dat minder, tot ze echt werden vervolgd (niet meer mogen studeren, geen politiek bedrijven, uit het land zetten, in de gevangenis, ). Jarenlang voerden de Albanezen daar geweldloos verzet tegen, onder leiding van Ibrahim Rugova. Maar toen dat geen resultaat opleverde, kwam er een Albanees bevrijdingsleger, het UCK, dat vooral aanslagen pleegde. De Servische politie sloeg harder terug. En zo kwam het tot een open oorlog. West-Europa probeerde Milosevic onder druk te zetten om z n soldaten terug te trekken uit Kosovo, maar daar slaagden ze niet in. Er kwamen NAVO bombardementen aan te pas, op Kosovo, maar ook vooral op Servië, in het voorjaar van De bevolking sloeg massaal op de vlucht. Sedert 2002 is er een bestuur van de Verenigde Naties in Kosovo en een troepenmacht van de NAVO en Rusland samen. De Kosovaren hebben ondertussen al eigen verkiezing gehouden, en Rugova gekozen tot president. De verstandhouding met de Servische minderheid is slecht. De Albanezen beschouwen Kosovo stilaan als een onafhankelijk staat, maar officieel is het nog altijd een deel van Servië. Uitleg bij de stelling, het nut van alle conflicten. Heeft het uiteindelijk zin gehad? Er werd inderdaad resultaat geboekt. Er zijn nu een zevental aparte republiekjes, die zich langzaamaan ontplooien en waar de welvaart stilaan terugkeert. Maar in enkele landen doet men wel heel lang over dit proces. En het zal dan ook nog lang duren eer ze hersteld zijn. Niet alleen op economisch vlak, maar ook op psychologisch vlak. Slovenië en Kroatië hebben zich toch wel vlug kunnen herstellen, Kroatië trekt opnieuw vele toeristen aan en dat zorgt voor een oplevende economie en Slovenië heeft eigenlijk nooit hele grote schulden gehad. Maar hoe goed deze landen hersteld zijn de mensen leven er een dubbel leven. Ze willen aan de ene kant verder gaan met hun leven, zich inzetten zodat ze het beter hebben, dan denken ze op economisch vlak. En aan de andere kant zitten ze vast aan hun verleden, de psychologische kant, ze worden nog elke dag geconfronteerd met het verleden. Bosnië is er nog steeds slecht aan toe. Het gemixte multi-etnische Bosnië is er niet meer, de etnische zuivering heeft mensen bij elkaar gedreven. Dat is duidelijker, en makkelijker te besturen. Maar de mensen hebben wel hun huis en geboorteland moeten verlaten, en zijn vaak met geweld verdreven (vb. Srebrenica). Hoe kan men er rustig leven, als men weet dat een grote vredesmacht vanuit het buitenland er bij het minste moet tussenkomen om de vrede te bewaren. Men leeft er dan ook met meerdere verschillende volken op elkaar, en van grenzen kun je niet echt spreken. Het gaat er economisch heel slecht aan toe in Bosnië, en van toerisme kunnen ze het ook niet hebben, het is een land die bijna geen kust bevat. In Macedonië kan men Pagina 14 van 15

15 zeggen dat de oorlog nog niet voorbij is. Het is nu wel een land apart, maar het bestaat uit 2 verschillende volken die niet al te best met elkaar opschieten. Opnieuw wordt van buitenaf de touwtjes in handen genomen. Ik denk dat er in Macedonië misschien wel nog een oorlog kan uitbreken. Je kan er nu al vele conflicten onder de bevolking ondervinden. In Servië kan men niet echt spreken van groot succes, hoewel de situatie er ook niet barslecht is. De bevolking bestaat er vooral uit Serviërs waardoor er niet veel problemen zijn op vlak van samenleving. Het nationalisme is er afgenomen nu Milosevic terecht staat in het Tribunaal Den Haag. Hoewel er onder de bevolking verschillende meningen heersen in verband met de invloeden van West-Europa. Kosovo heeft ook wel ten gevolge van de inmenging van de NAVO zwaar te lijden gehad. De NAVO bombardementen hadden niet alleen Servië maar ook Kosovo zwaar getroffen. Mensen zijn hun huizen, familieleden, vrienden, buren,... kwijt. Een oorlog kan men nooit goedpraten. Het is niet zo dat de persoon met de leidende functie alle schuld treft, ook de gewone burger kan zich gruwelijk gedragen ten tijde van oorlog. Maar wie is dan eigenlijk het slachtoffer? Of misschien kan een multiculturele maatschappij niet overleven zonder een strenge leider. Terugkeren naar het toch wel communistisch regime van Tito lijkt mij ook geen oplossing. Hoewel dit toch één van de enige perioden van rust was. Het is moeilijk een oplossing te vinden, men kan niet zomaar elk volk een eigen stukje land geven want dan vergeten we nog de godsdienstgeschillen. En het is niet alleen in de Balkan dat men met zo n probleem te kampen heeft, een ander voorbeeld is Israël. Volgens mij is de oorlog op de Balkan nog niet echt voorbij, er heerst er nog een gespannen sfeer van verkropte en onderdrukte gevoelens. Het lijkt in de media verleden tijd, maar volgens mij kan er nog wel ergens een oorlog uitbreken. Pagina 15 van 15