reportage Permacultuur Méér dan goochelen met groente 18 mensennatuur
|
|
- Andrea Boender
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Permacultuur Méér dan goochelen met groente 18 mensennatuur
2 Rob aan het werk in de proeftuin Permacultuur wordt in Nederland meestal in verband gebracht met rommelig ogende groentetuintjes. Maar eigenlijk is het een allesomvattende manier van kijken, denken en doen; een ontwerpsysteem dat breed toepasbaar is. En de wereld kan redden, volgens de kenners. Tekst en foto s: Annelies Roon De permacultuur vormt een integrale benadering voor ons leven op aarde, waarin we de principes toepassen die we kunnen herkennen in natuurlijke ecosystemen, schrijft Fransje de Waard op de flaptekst van haar boek Tuinen van Overvloed. Deze bosbouwkundige en specialist in plattelandsontwikkeling was één van de allereersten die zich in Nederland met permacultuur ging bezighouden. Zij verbond begin jaren negentig haar naam aan het gedachtegoed als oplossing voor milieuproblemen en een dreigend wereldvoedseltekort. Alleen werd op dat moment voedselschaarste nog amper beschouwd als een dreigend probleem, vertelt ze nu. De schappen liggen er toch vol mee? Onze moderne landbouw produceert toch heerlijk efficiënt? Waar hebben we het dan over? Pas de laatste jaren schiet het gedachtegoed van de permacultuur een beetje wortel. Het valt wat meer in vruchtbare aarde, om even in toepasselijke landbouwtaal te blijven. Door de zich opstapelende problemen in de wereld (rond milieu, klimaat, grondstoffen, overbevolking, graaicultuur) ontstaat er meer oog voor de drie ethische basisprincipes van de permacultuur: zorg voor de aarde; zorg voor de mens; en eerlijk delen. Want het besef dat onze huidige voedselproductie en manier van leven niet heel veel langer houdbaar zijn, niet dúúrzaam zijn, begint in steeds bredere kring door te dringen. Made in Australia Dat besef daagde al in de jaren zeventig bij de Australische biologen Bill Mollison en David Holmgren. Zij zagen dat de grootschalige industriële landbouw in hun land niet alleen een hoop voedsel opleverde, maar ook een hoop problemen, zoals uitputting van de grond, plantenziektes en milieuvervuiling. Zo kan het niet langer, concludeerden de heren. Ze hadden alles wat groeit, bloeit en leeft in de wouden van Tasmanië grondig bestudeerd en zagen dat daar alles zichzelf keurig in evenwicht hield en welig tierde. We moeten met de natuur meewerken, niet er tegenin, begrepen ze. We moeten slim gebruik mensennatuur 19
3 Permacultuur is alles behalve nieuw: het is een heruitvinding van het wiel, van de kringloop van de natuur Blauwe bes maken van zon, wind en regen, van de verschillende functies van planten en dieren. We moeten een systeem op gang helpen brengen dat zoveel mogelijk zelfvoorzienend is, rijk gevarieerd en minder kwetsbaar voor schadelijke invloeden van buitenaf. Zo n systeem, geïntegreerd in de leef- en woonomgeving van de mens, levert met een minimum aan zorg een overvloed aan eetbare planten, vruchten, kruiden, noten en zaden. Een soort tuin van Eden, een eetbaar landschap. Een functioneel ontwerp van hoe de natuur het zélf aanpakte, voor de mens zich ermee ging bemoeien. In die zin is permacultuur dus alles behalve nieuw: het is een heruitvinding van het wiel, van de kringloop van de natuur. Hervonden groenten Rob van Deursen past de door Mollison en Holmgren ontwikkelde principes toe op een klein veldje in Heemskerk. In de permacultuur gebruiken we planten als basis voor het ecosysteem, legt hij uit. Rob is initiatiefnemer van De Proeftuin, waar een klein groepje vrijwilligers sinds vorig jaar een buurtmoestuin aan het opzetten is. Ook bezoekers van de aangrenzende kinderboerderij mogen er een kijkje komen nemen en een praatje maken over waarom het er hier zo anders uitziet dan in andere moestuinen: in een permatuin vind je geen parmantige kropjes sla in een zorgvuldig omgeschoffeld bedje, geen aangeharkte rechte paden of een glazen kas voor de tomaten. We proberen vooral met vaste planten te werken, die zichzelf uitzaaien en weinig zorg vragen, vertelt Rob. Vergeten groenten, of, zoals ze het in Frankrijk zo mooi noemen: légumes rétrouvé, hervonden groenten. Aardpeer bijvoorbeeld, of boomspinazie, of splijtkool. Commercieel oninteressante groenten omdat ze, als ze eenmaal aanslaan, geen hulp van de mens nodig hebben. Ze hebben geen extra water nodig, geen kunstmest, ze groeien maar door. En wij maar oogsten. Geitenmest Het belangrijkste van de permacultuuraanpak is het zoeken naar een goed evenwicht in het systeem. Dat duurt wel een paar jaar. Je probeert planten bij elkaar te zetten die elkaar ondersteunen in hun functies. Kijk! zegt Rob en hij wijst naar een ruim 20 mensennatuur
4 twee meter hoge plant met groene schermbloemen. Dat is selderij. Die is niet meer geschikt om te eten, maar het is een favoriete plek van sluipwespen. En sluipwespen zijn heel nuttig omdat ze ongedierte helpen bestrijden. Ook de enorme bossen munt in verschillende soorten (chocolademunt, citroenmunt en nog een soort waar Rob even niet op kan komen) hebben een nuttige functie, behalve dat ze lekker zijn om te eten of om thee van te maken: Munt verdrijft brandnetels. Vorig jaar stond dat stuk tuin helemaal vol met brandnetels doordat de geitenmest van de boerderij deze kant op spoelde met het regenwater: overdreven vruchtbare grond! Maar munt wint het van brandnetels en is een stuk lekkerder. Zelfvoorzienend systeem Een permacultuurtuinier zie je niet snel met een schoffel of een schop: Onkruid wieden doen we zo min mogelijk, zegt Rob. We trekken het wel uit wanneer het eetbare planten overwoekert of wegdrukt, maar hier (hij wijst naar een vederlichte bodembedekker onder de bessenstuiken), kan vogelmuur helemaal geen kwaad. Sterker nog, het beschermt de bodem tegen uitdroging, maar de reguliere tuinder bestempelt het als onkruid en haalt het weg. Als het even kan, zoekt de permacultuur naar combinatieteelt: radijs en tuinbonen doen het leuk in één bed, bijvoorbeeld. Of De Drie Gezusters maïs, bonen en pompoen, hoewel dat vooral een combinatie is voor een warmer klimaat. De bonen klimmen langs de maïs omhoog en de pompoen houdt de grond koel en vochtig. We proberen een stabiel ecosysteem in te richten met een minimale inbreng van buitenaf, vat Rob samen. Een ecosysteem waar we zelf deel van uitmaken. En dat is tegenwoordig bijna een nieuw inzicht. Sleutel naar een duurzame samenleving Fransje de Waard schreef in 1996 als eerste in Nederland een boek over deze vernieuwende oervorm van land- en tuinbouw, op verzoek van een uitgever. In Tuinen van Overvloed, dat vorig jaar opnieuw wegens groeiende belangstelling werd uitgegeven, benadrukt ze dat permacultuur méér is dan goochelen met groenten. In Nederland zijn moestuinen inderdaad wel de meest voorkomende verschijningsvorm, ook vanwege het gebrek aan beschikbare grond en het overschot aan ambtelijke bestemmingsplannen. Maar permacultuur laat zich ook toepassen in de woningbouw, in de inrichting van de maatschappij, in de verdeling van de welvaart en de omgang met hulpbronnen. Het is de sleutel naar een duurzame samenleving. Prutsen aan kleine onderdelen Waar we heel snel van af moeten, bezweert Fransje, is de gedachte dat economie en ecologie elkaars tegenpolen zouden zijn. Waneer je kijkt naar de oorsprong van de woorden, in het oud-grieks, dan Viooltjes Bieslook Kamille Peterselie Oregano Rozemarijn Salie Basilicum Dragon Goudsbloem Maak een kruidenspiraal Koriander Tijm Groene munt Ook in je eigen achtertuin kun je met permacultuur aan de slag. Met oude bakstenen, houten paaltjes of keien kun je, als je tenminste een beetje handig bent, een kruidenspiraal maken. Met dit bouwwerk, dat je zo groot of klein kunt maken als je zelf wilt, maak je optimaal gebruik van licht en schaduw, van vochtige en droge grond. Kruiden die van zon houden en tegen wat droogte kunnen (zoals tijm en rozemarijn), plaats je bovenin en aan de zuidkant; kruiden die liever vochtig blijven en wel wat schaduw verdragen (zoals peterselie en citroenmelisse) zet je wat meer onderaan, aan de noordkant van je bouwwerk. De overige plekken vul je op met veelgebruikte keukenkruiden als bieslook, oregano, koriander, munt, noem maar op. Onderin kun je eventueel nog een klein vijvertje plaatsen, waar de vogels kunnen badderen en kikkers een plekje kunnen zoeken. Dat zijn welkome gasten die dol zijn op slakken en insecten, en ook nog wat vruchtbare mest voor je achterlaten. Op internet zijn diverse instructiefilmpjes te vinden voor de aanleg van een kruidenspiraal. Waterkers vijvertje mensennatuur 21
5 Waar we snel van af moeten,is de gedachte dat economie en ecologie elkaars tegenpolen zouden zijn komt eco van het woord voor huis. Het achtervoegsel -nomie komt van wet, en -logie van kennis. Nu vinden we de ecologie veel minder belangrijk dan de economie. Dat betekent dat we bezig zijn met het beheren van ons huis, onze aarde, zonder goed te weten hoe het precies werkt. Geen wonder dat het nu allemaal vastloopt: we hebben een heel beperkt soort economie, met hele beperkte wetten, tot belangrijkste model voor onze huishouding gebombardeerd. De Waard pleit ervoor een paar stappen terug te doen, om het systeem beter als geheel te kunnen zien, en aanpakken. Nu zitten we wat te prutsen aan kleine onderdelen. We gaan op biobrandstof rijden, of misschien zelfs vliegen, we komen met keurmerken voor producten uit de oude systematiek, maar dan in een iets verantwoorder jasje. Maar dat is niet genoeg. Het systeem zélf deugt niet. Dát moeten we aanpakken. Durven uitproberen Op de vraag hóe, heeft ze geen strak antwoord, moet ze toegeven. De eerste stap is in elk geval dat consumenten zich bewust worden van de manier waarop onze voedselproductie nu in elkaar zit. Dan pas kunnen ze de keuze maken dat ze dat ánders willen, en ook echt iets gaan dóen. Kleinschalig beginnen met wat eigen voedselproductie bijvoorbeeld; elkaar opzoeken om elkaar te versterken en verder te helpen. Daar is Rob van Deursen het van harte mee eens. Je kunt deze manier van denken en werken het beste leren door het samen te gaan dóen. En durven uitproberen ook vooral. We hebben onze tuin niet voor niets De Proeftuin genoemd. Van onderop Fransje geeft een voorbeeld van de kracht van onderlinge samenwerking: In Engeland ontstaan er steeds meer voedselcoöperaties, zoals de Peoples Supermarket, waarbij groepen burgers hun eigen voedsel regionaal inkopen bij biologische boeren en in de wijk verkopen. Kleine initiatieven kunnen bij elkaar optellen tot iets groots, tot een kanteling in het systeem. Zo is het in de geschiedenis altijd al gegaan bij grote veranderingen. In elk geval moeten we niet gaan zitten wachten tot het bedrijfsleven het allemaal oplost, of de overheid. Een écht nieuw systeem moet vooral van onderop komen. n Boomspinazie Meer weten? Veel informatie over permacultuur, met een uitgebreide plantenindex en een downloadbare cursus in de basisprincipes van het ontwerpsysteem, is te vinden op de website van Permacultuur Nederland: Op deze site vind je ook een overzicht van permacultuurterreinen. Organisaties (Den Haag) (Utrecht) De Eetbare Stad (Amsterdam) (Heemskerk) Boeken Voor een uitgebreide collectie boeken over permacultuur: Films In de film A Farm for the Future onderzoekt maakster Rebecca Hosking hoe zij de boerderij van haar vader met behulp van de permacultuur kan transfomeren. In de film Greening the Desert zie je hoe Geoff Lawton een stuk woestijngrond in Jordanië met permacultuur tot leven weet te brengen. Cursus Van vrijdag 17 augustus tot en met 2 september wordt in Boxtel een cursus Permacultuur gegeven. Kijk voor meer informatie op 22 mensennatuur
DORPSTÚN MAKKUM. OCHTENDRUMOER wolkom
DORPSTÚN MAKKUM OCHTENDRUMOER wolkom Wat presenteer ik jullie over Ontstaan van MAD Ontstaan van de voedsel-dorpstuin Woord over Permacultuur Tips Makkum? Makkum Aantrekkelijk & Ontstaan van MAD Wat willen
Nadere informatieAardoliealarm in het bos
de graad > Landbouw > lesmateriaal > spelkaarten Aardoliealarm in het bos BIOBOER Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5
Nadere informatieBIOBOER. Maar vandaag is het aardoliealarm. Kijk op je aardoliekaart of er voor jou een probleem is.
BIOBOER 1 Hoe het elk jaar gaat... Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5 vakjes vooruit! Maar vandaag is het aardoliealarm.
Nadere informatieAardbeien- of Groentetoren
Aardbeien- of Groentetoren Om in een kleine tuin de ruimte optimaal te benutten, kun je met groenten en fruit heel goed in de hoogte werken. Stapel bakstenen op elkaar tot een toren, vul deze met aarde
Nadere informatieHoe maak je een kruidenspiraal?
Hoe maak je een kruidenspiraal? Stapsgewijze beschrijving hoe je zelf een kruidenspiraal maakt. Als voorbeeld zijn foto s toegevoegd van mijn eerdere bouwsels. Ik hoop dat het je inspireert om creatief
Nadere informatieMateriaal Groen. Deel 4: Thuis tuinieren
Materiaal Groen Deel 4: Thuis tuinieren Colofon Deel 4: Thuis tuinieren Onderdeel van het materiaal Groen, met de thema s: Seizoenen (dl. 1), Groen in de stad (dl. 2), Groen groeit (dl. 3), Thuis tuinieren
Nadere informatieWat weet jij over biologisch en over de bodem?
Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Lente, de eetbare tuin en permacultuur, onze toekomst Ik voel het als ik buiten loop, het wordt warmer, het wordt lente. Ik zie de eerste knoppen in de planten in de tuin en zie de knoflook en ui, die
Nadere informatieJanuari. Februari DOEN ZAAIEN ETEN DOEN ZAAIEN PLANTEN ETEN
Januari ~ Veel kun je deze maand buiten niet doen, wel is het een goed moment om het tuinhuis op te ruimen en al het gereedschap proper te maken. Borstel spades en spitvorken schoon en olie alles in. ~
Nadere informatieStichting Visiria. Voorjaar 2014. OnzeSchooltuin Catalogus 2014. Overzicht van de beschikbare producten voor de schooltuin.
Stichting Visiria Voorjaar 2014 OnzeSchooltuin Catalogus 2014 Overzicht van de beschikbare producten voor de schooltuin. Pagina 2 Geachte docent, Hierbij ontvangt u de OnzeSchooltuin catalogus voor het
Nadere informatiePermacultuur. Ontwerpen met de natuur. D.P. Beerda MSc
Permacultuur Ontwerpen met de natuur D.P. Beerda MSc. www.permacultuurnederland.org douwebeerda@gmail.com 06-36141205 Inhoudsopgave Permacultuur als ontwerpsysteem Geschiedenis en ontwikkeling Hoe werkt
Nadere informatieBIOLOGISCH TUINIEREN IN DE STAD HOE DOE JE DAT?
BIOLOGISCH TUINIEREN IN DE STAD HOE DOE JE DAT? Agenda Tuinieren vroeger Wat is biologisch moestuinieren? 10- stappencursus Je eigen moestuin (NTR: thuisacademie - Filmpjes) Pauze Hoe start ik een moestuin?
Nadere informatieVelt presenteert: de ecotuin
Velt presenteert: de ecotuin Behoefte aan duidelijkheid over ecotuin Begrip ecotuin niet altijd voor iedereen duidelijk verwarring over begrip ecotuin onduidelijkheid onder collega s begrip wordt niet
Nadere informatieSamen maken we het groen!
Samen maken we het groen! 10 tips voor meer natuur in je omgeving Een groene omgeving is leuk om naar te kijken, maar ook gezonder om in te leven en wonen en beter voor het klimaat. Planten en bomen houden
Nadere informatie( BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw. Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE
BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE Een krop sla zonder gif Biologische aardappelen, granen en groenten
Nadere informatieLIJST WAT KAN EN WAT TE VERMIJDEN
AARDAPPEL AARDBEI ANDIJVIE GOEDE COMBINATIE Bloemkool, sluitkool, tuinbonen, sperziebonen, maïs, knoflook, mierikswortel. afrikaantjes (tagetes) voorkomen aaltjes. Oost-Indische kers Spinazie, sperziebonen,
Nadere informatieOrganisatie van de moestuin
Organisatie van de moestuin Enkele regels om de gewassen te organiseren in ruimte en tijd. - Creëer zo n veerkrachtig mogelijk systeem - Laat je inspireren door de natuur - Favoriseer diversiteit A. Rekening
Nadere informatieGenieten van zelfgekweekte groenten, fruit en kruiden is het einde! Alleen komen die verse tomaten, knapperige sla, pittige rucola, zoete appels,
Genieten van zelfgekweekte groenten, fruit en kruiden is het einde! Alleen komen die verse tomaten, knapperige sla, pittige rucola, zoete appels, volle kersen of smaakvolle basilicum er natuurlijk niet
Nadere informatieEen eigen verbouwing. Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal
Een eigen verbouwing Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal Educatie- en Competentiestudies (ECS), Wageningen Universiteit
Nadere informatieEcologisch Beheer. Speeldernis.nl, Rotterdam
Ecologisch Beheer Speeldernis.nl, Rotterdam Inleiding Koen van der Hauw Ecologisch: Aandacht voor mens Aandacht voor inheemse planten en dieren Aandacht voor milieu Groenling: Ecologisch Beheer 2 Opbouw
Nadere informatieBasiscursus Ecologische Moestuin. Onkruid
Basiscursus Ecologische Moestuin Onkruid Onkruid: veel werk! Onkruid vergaat niet Het komt telkens terug Het groeit harder dan de groenten Wieden helpt maar tijdelijk Herbiciden: nee! Bijen (enz) sterven
Nadere informatieMOESTUINIEREN. Dat kan iedereen met een Smakelijke Moestuin!
MOESTUINIEREN Dat kan iedereen met een Smakelijke Moestuin! GEBRUIK DEZE OMSLAG OOK OVER DE VOLGENDE BLADZIJDEN! AUGURKEN PEULEN ZONNEBLOEM TOMATEN MAIS SJALOTTEN WORTELEN BIESLOOK DOPERWTEN GOUDSBLOEM
Nadere informatieVerkort Jaarverslag Buurtmoestuin Castellum 2011
Verkort Jaarverslag Buurtmoestuin Castellum 2011 Maart 2012 1. Voorwoord Op 20 april 2011 was het zover: de officiële oprichting van de Vereniging Buurtmoestuin Castellum! Het was het tastbare resultaat
Nadere informatieAmma's TUIN-nieuws nr. 16 (augustus - half oktober 2016)
Amma's TUIN-nieuws nr. 16 (augustus - half oktober 2016) Het is een verwachtingsvolle tijd nu we dit schrijven: binnen een week vanaf nu is Amma al in Houten, hebben we haar kunnen zien en horen. Wat een
Nadere informatieVoorbeelden Combinatie - Wisselteelt
Vruchtwisseling Wie zelf groenten en kruiden wil verbouwen moet weten dat het succes hiervan voor het overgrote deel wordt bepaald door de bodem. De meeste groenten eisen een bodem die op de juiste manier
Nadere informatieNIEUWSBRIEF 8 1 oktober 2012 redactie: Rebecca van Delft
NIEUWSBRIEF 8 1 oktober 2012 redactie: Rebecca van Delft Ik was met de riek gras aan het opruimen in de paarden wei samen met brian. Ik schrok me zelf `t apenzuur. Ik dacht even dat ik `m een kopie kleiner
Nadere informatieWERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
Dassenwerk WERKBLAD OPDRACHTEN Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je gaat een onderzoek doen in een klein gebied van Nationaal
Nadere informatieEen Kruidenspiraal aanleggen
Een Kruidenspiraal aanleggen De basisprincipes We creëren met de kruidenspiraal een zo aangenaam mogelijk klimaat of biotoop voor de plant, en bootsen de natuurlijke vorm van een slakkenhuisje na. We imiteren
Nadere informatieTrots op hun oogst IK KWEEK MIJN GROENTEN LIEVER ZELF. MOESTUIN / Vijf tuiniers over schoffelen, zaaien, oogsten en genieten.
112 12 JULI 2014 ELSEVIER Trots op hun oogst MOESTUIN / Vijf tuiniers over schoffelen, zaaien, oogsten en genieten. Liza Karsemeijer Foto s René van der Hulst IK KWEEK MIJN GROENTEN LIEVER ZELF JOHN VAN
Nadere informatieMIJN AROMATISCHE PLANTEN
De teelt van aromatische planten is een aangename en gemakkelijke manier om de vreugde van het zelf produceren te ontdekken. Beginner of fijnproever, iedereen kan genieten van verse kruiden die op een
Nadere informatieNatuur & Milieu Educatie
Natuur & Milieu Educatie Groep 5 Tuinieren op de m² Materiaalpakket Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4.
Nadere informatiePeterselie is een kruidachtige plant die in de winter in leven blijft, maar de plant kan maar twee jaar leven.
Peterselie Peterselie is een kruidachtige plant die in de winter in leven blijft, maar de plant kan maar twee jaar leven. De plant heeft groene gekrulde of een plat drievormig blad. Peterselie leeft in
Nadere informatieBasiscursus Ecologische Moestuin. Families in de moestuin
Basiscursus Ecologische Moestuin Families in de moestuin Diverse eetbare plantenfamilies: Valeriaanfamilie Posteleinfamilie Lookfamilie Schermbloemenfamilie Composieten Ganzenvoetfamilie Kruisbloemenfamilie
Nadere informatie9. SCHADUWTUIN. Op het einde van de dag kunt u dan het aantal uren zon berekenen. Minder dan 3 uur zon:
9. SCHADUWTUIN De meeste groenten en kruiden hebben nood aan zon, maar in de stad hebt u niet altijd zon in uw tuin. In deze fiche bekijken we wat de mogelijkheden zijn in de schaduw of halfschaduw. Om
Nadere informatieLESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van
LESPAKKET ECOLOGIE HAVO / VWO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK ELAND Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen
Nadere informatieVoorbereiding post 5. Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 4-5-6-7-8
Voorbereiding post 5 Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 4-5-6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: Iedere vogel zijn eigen plekje, voor groep 4 t/m 8. Inhoud:
Nadere informatieGroenten onder glas 1. Op het land 2. Blad 1. Verbouwen (van groente) Iets laten groeien. Insect Een klein diertje met zes poten.
5 Lastige woorden Blad Groenten onder glas Verbouwen (van groente) Iets laten groeien. Insect Een klein diertje met zes poten. Ziektekiem Een bacterie of virus waar je ziek van kunt worden. Stapelbed Bedden
Nadere informatie,:,- ::s (\') ., - n. -==-. (\) ==} (\) (\) (ih. (\) (h. b,. (\)
ë' - ::s r,:,- -+ o -+ (\') 0 lo., o_ 0 - n. ==} -==-. < (ih o= (h b,. =g ) Tuinwandeling voor groep 1 / 2 van het primair onderwijs HET LIEVEHEERSBEESTJESPAD Tuin: Landzigt Tijdsduur: cira 1 uur Eigen
Nadere informatieDASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen
DASSENWERK werkbladen opdrachten Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2012 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je onderzoekt vandaag een klein gebied van Nationaal Park De
Nadere informatiePERMACULTUUR PERMACULTUUR. Willemieke de Haan Minor Big History & Duurzaamheid. een korte verhandeling
PERMACULTUUR Over de leefwijze die zorgt voor het voortbestaan van de Aarde en haar bewoners. Een verslag over de tuin van Transition Town Vollenhove. Willemieke de Haan Minor Big History & Duurzaamheid
Nadere informatieBasiscursus moestuinieren
Basiscursus moestuinieren Planning Les 1: ecologisch tuinieren, bodem, bemesting Les 2: netwerken in de tuin, biodiversiteit Les 3: bodembewerking Les 4: vruchtwisseling, zaden Bodembewerking Laat vooral
Nadere informatieINFO-BROCHURE: veldkaart-formule
(versie seizoen 2015) INFO-BROCHURE: veldkaart-formule EEN EIGEN MOESTUIN? Smaakvol, supervers en gezond. Niet iedereen heeft een moestuin of voldoende vrije tijd om eigen groenten te kweken. Maar voor
Nadere informatieAmma's TUIN nieuws nr. 8 Mei - juni 2015
Amma's TUIN nieuws nr. 8 Mei - juni 2015 De maand mei sloot af met een retraite van Br. Shubamrita. Naast de inspirerende lezingen was er de ontroerende ervaring van het samen in stilte mediteren in de
Nadere informatieWerkmap leerlingen SCHOOLMOESTUIN MIJN NAAM IS: IK ZIT IN GROEP:
Werkmap leerlingen SCHOOLMOESTUIN MIJN NAAM IS: IK ZIT IN GROEP: INHOUD INTRODUCTIE ZADEN VERGELIJKEN WAT EET JE? LOGBOEK BLZ. 2 BLZ. 3 EN 4 BLZ. 5 BLZ. 6 EN 7 INTRODUCTIE Een broodje met tomaat, andijvie
Nadere informatie4 verschillende kweekmethoden
4 verschillende kweekmethoden Kweken met turfpotjes Turfpotjes zijn gemaakt van een samengeperst mengsel van houtvezels, turf en kalkzandsteen (natuurlijke voedingsstoffen). Deze zijn biologisch afbreekbaar
Nadere informatieMet je klas aan de slag in de moestuin. met dit zadenpakket voor basisscholen leer je hoe je zelf groente kunt kweken
Met je klas aan de slag in de moestuin met dit zadenpakket voor basisscholen leer je hoe je zelf groente kunt kweken Inhoud We willen onze kinderen graag een gezonde levensstijl aanleren. Voedseleducatie
Nadere informatieDE ULTIEME KRUIDENGIDS! (door Foodmania en De ZeeuwZe)
DE ULTIEME KRUIDENGIDS! (door Foodmania en De ZeeuwZe) MOESTUINTJE? Je eigen kruiden kweken geeft jouw gerechten en maaltijden een andere dimensie. Het is namelijk super vers (en gezond) en je hebt het
Nadere informatieHoe bladluisplagen voorkomen
Hoe bladluisplagen voorkomen Een teveel aan bladluizen = een tekort aan bladluiseters. Beter voorkomen dan genezen. En ja, bladluizen voorkomen is mogelijk en het is zelfs niet eens moeilijk: Maak je tuin
Nadere informatieStartactiviteiten. Bijeenkomsten met ervaringsdeskundigen (2005/2006) Activiteiten baseren op behoeften. Voedsellogo, publieksevenementen
Startactiviteiten Bijeenkomsten met ervaringsdeskundigen (2005/2006) Activiteiten baseren op behoeften Voedsellogo, publieksevenementen Aandacht burgers trekken (voor nauwelijks verkrijgbaar product )
Nadere informatieHoog tijd voor een écht duurzame landbouw
nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op
Nadere informatieWerkmap leerlingen SCHOOLMOESTUIN MIJN NAAM IS: IK ZIT IN GROEP:
Werkmap leerlingen SCHOOLMOESTUIN MIJN NAAM IS: IK ZIT IN GROEP: INHOUD INTRODUCTIE ZADEN VERGELIJKEN WAT EET JE? LOGBOEK BLZ. 2 BLZ. 3 EN 4 BLZ. 5 BLZ. 6 EN 7 INTRODUCTIE Een broodje met tomaat, andijvie
Nadere informatieWerkblad Meander Thema 4: Platteland
Werkblad Meander Thema 4: Platteland 4.1 Volop voedsel Schrijf op wat er in Nederland groeit, kies uit: sinaasappel / olijf / tomaat / komkommer / mais Schrijf de naam Wat groeit er in Nederland, Zet een
Nadere informatieTransition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel
Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011 Visie op voedsel WAT KAN IK IK DOEN? Cursus Permacultuur organiseren in Castricum en zelf meedoen Seizoenbewuster kopen Zinvolle planten in de tuin en beter
Nadere informatieFoto s. People. Welke groente wordt gebruikt voor frietjes? Welke groente is de basis voor rode spaghettisaus?
Foto s Welke groente is de basis voor rode spaghettisaus Welke groente wordt gebruikt voor frietjes People Welke groente gebruik je als basis voor dit kopje gazpacho tomaat radijs pompoen Is deze bloem
Nadere informatieKlassieke groentetuin
DE EETBARE TUIN Klassieke groentetuin De verwaarloosde groentetuin VERSE GROENTEN LEKKER!!! Maar er zijn een heleboel redenen te verzinnen waarom je niet met een groentetuin zou willen beginnen. Geen tijd
Nadere informatieTips van Toppers. kunnen deze tips beter geven dan kenners die beroepsmatig bezig zijn met kweken? NATIONALE TUINWEEK
Als je je eigen groenten en kruiden gaat kweken, wil je natuurlijk een mooie oogst. Daar kun je, als beginner maar ook als gevorderde moestuinier, altijd tips bij gebruiken. Wie kunnen deze tips beter
Nadere informatieEcologisch moestuinieren
Ecologisch moestuinieren Handleiding 2008 Deze handleiding beschrijft kort de basisprincipes van ecologisch moestuinieren en illustreert deze met voorbeelden uit het moestuincomplex op het CNME-terrein.
Nadere informatieMosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om
Windenergie als streekproduct: van dichtbij is beter. Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om de hoek, akkerbrood gebakken door bakker Wijnand van Loarnse tarwe: eerlijk en heerlijk!
Nadere informatieWorkshop duurzame stadslandbouw
Workshop duurzame stadslandbouw Changemaker Festival te Heino 14 september 2013 Datum: 14 september 2013 Locatie: Van: Voor: Summmercamp Heino Cees Moerman Workshop Changemaker Kenmerk: 1309 Programma
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Mijn eigen stads moestuin opzetten, stap 2 de bodem Ik beschrijf hoe ik mijn eigen groentetuin aan het opzetten ben van daag behandel ik de bodem. In deel 1 heb ik het gehad over de locatie en het opzetten
Nadere informatieDe stap naar duurzaam tuinieren. Vzw Tuinhier Seminariestraat 2 9000 Gent
De stap naar duurzaam tuinieren VORMINGSAANBOD VZW TUINHIER Vzw Tuinhier Seminariestraat 2 9000 Gent Vzw Tuinhier wil de belangstelling voor duurzaam, aangenaam en milieubewust tuinieren bevorderen, en
Nadere informatieInleiding Het spel Algemeen doel van het spel
Brochure Inleiding Boerenbusiness van grond tot mond, is ontwikkeld door jonge vrijwilligers van verschillende kinderboerderijen in Vlaanderen. Ze verdiepten zich in het thema Voedsel, ontwikkelden er
Nadere informatieDorine s moestuin. Beplantingsplan voor de moestuin in pot. Ontwerp door. De Vinkentuin- de kleine kwekerij. José Vink
Dorine s moestuin Beplantingsplan voor de moestuin in pot. Ontwerp door De Vinkentuin- de kleine kwekerij José Vink Nederasselt, 11 maart 2014 1= Laurus Nobilis 2= Vinca minor 3= Lonicera japonica Halliana
Nadere informatiecontains recycled plastics
contains recycled plastics by we are elho Elho verrast je telkens weer met vrolijke, functionele en creatieve producten die je blijven inspireren en je huis of tuin nog gezelliger maken. by we all love
Nadere informatiePlanten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs
Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs Tekeningen: Jowan De Saedeleer Inleiding Wil jij Prins Baldewijn helpen om terug in zijn kasteel te gaan wonen? Dan moet je op zoek gaan naar nuttige
Nadere informatieAnders denken, anders doen!!
Schrijvers: Julia van der Ploeg & Jannie Verloop Sector: economie Vakken: economie & biologie Begeleider: Meneer Boonstra Inleverdatum: 18-12-2014 Inhoudsopgave Inleiding blz 3 De hoofdvraag blz 4 Deelvraag
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Inhoud
Inhoud Voorwoord 5 1 Handel in duurzame producten 11 1.1 Duurzame of traditionele productie? 11 1.2 Logo s en keurmerken 13 1.3 Kosten van duurzame teelt 18 1.4 Relatie prijs - kwaliteit - afzet 19 1.5
Nadere informatieNaam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6
Naam:_ KIKKERS _ De kikker is een amfibie. Er zijn veel soorten kikkers op de wereld. In Nederland zie je de bruine en de groene kikker het meest. De groene kikkers zijn graag veel in het water, de bruine
Nadere informatieAmma's TUIN nieuws nr. 10 Augustus - september 2015
Amma's TUIN nieuws nr. 10 Augustus - september 2015 De zomer is duidelijk voorbij, het wordt al herfstig in de tuin. En wat kunnen we terugkijken op een prachtig, ontroerend goed en vruchtbaar eerste seizoen!
Nadere informatieinhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten
Herfst inhoud Herfst 3 1. Het weer 4 2. Overal blad 5 3. Zaden 6 4. Paddenstoelen 7 5. De eekhoorn 8 6. De egel 9 7. Insecten 10 8. Vogels op reis 11 9. Filmpje 12 Pluskaarten 13 Bronnen en foto s 15 Colofon
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Biologische producten en duurzame keurmerken Wij kochten in 2014 voor iets meer dan 1 miljard euro aan biologische producten. Dat is een groei van 6% ten opzichte van 2013. We worden steeds bewuster en
Nadere informatieTuinseizoen 2016: van groene blaadjes en geluksdiners
Tuinseizoen 2016: van groene blaadjes en geluksdiners Hoera! Hoera! Hoera! De tomaten staan buiten, sla schiet omhoog, mijn neus is voor het eerst verbrand. De lente is in het land en heeft alles wakker
Nadere informatieVoedselhygiëne. Doelgroep: bovenbouw. Doelstelling: kinderen inzicht geven in de principes van voedselhygiëne.
Voedselhygiëne Doelgroep: bovenbouw Doelstelling: kinderen inzicht geven in de principes van voedselhygiëne. Activiteit : zoek de fouten (groepswerk) De leerlingen zetten zich in groepjes van vier personen.
Nadere informatieKleine Groene Vingertjes workshop 5 april 2014. Gezinsbond Stekene
Kleine Groene Vingertjes workshop 5 april 2014 Gezinsbond Stekene Inleiding Kinderen houden van tuinieren Tuinieren bevat 2 elementen waar kinderen zot op zijn: aardegrond en buitenlucht. De zomerzon zal
Nadere informatieTuinplan Buurtmoestuin de BuurtKlaver 18 september 2012
Tuinplan Buurtmoestuin de BuurtKlaver 18 september 2012 Vooraf Uitlaatklep medewerkers hoeveelheid Organisa=e gekregen stekjes, verbeteren die snel de grond in moesten. Het plan Verloop en verzuim tegengaan
Nadere informatieComposteren en kringlooptuinieren
Meer halen uit de biologische kringloop Composteren en kringlooptuinieren Iedereen wil graag een mooie tuin. Vlaco vzw, www.vlaco.be 1 Maar smaken verschillen. Bent u meer voor de wat wilde tuin? En zegt
Nadere informatieIn een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is
1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw
Nadere informatie1 In het begin. In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde.
1 In het begin GENESIS 1:1-25 In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde. De aarde is nat en donker. God wil van de aarde iets heel moois maken.
Nadere informatieInhoud. Zaai- en plantkalender 72. EHBG: Eerste Hulp Bij Groenteproblemen 70
Inhoud Aan de slag 7 Moestuinquiz 9 Stappenplan: Stap 1: Een stukje grond 13 Stap 2: Kies een plek 13 Stap 3: Doe de schudproef 14 Stap 4: Basisgereedschap 16 Stap 5: Zaden 18 Stap 6: Alles over zaaien,
Nadere informatieMOESTUINIEREN. Dat kan overal in de stad......met een LABje grond van BuurtLAB!
MOESTUINIEREN Dat kan overal in de stad......met een LABje grond van BuurtLAB! GEBRUIK DEZE OMSLAG OOK OVER DE VOLGENDE BLADZIJDEN! SPERZIEBONEN PEULEN ZONNEBLOEM TOMATEN MAIS SJALOTTEN WORTELEN BIESLOOK
Nadere informatieVoedsel. 13 juni 2019, Pieter Rijzebol.
Voedsel 13 juni 2019, Pieter Rijzebol https://www.gelderland.nl/duurzame-land-en-tuinbouw Onderwerpen Korte voorzieningsketens Onderzoek omvang Korte keten City deal Voedsel Nieuw coalitieakkoord Korte
Nadere informatieinhoud Inleiding 6 Adviezen & historie 10
inhoud Inleiding 6 Adviezen & historie 10 16 88 lente & zomer herfst & winter Goudsbloem 28 Basilicum 36 Citroenverbena 46 Munt 54 Kaapse knoflook 64 Bergamot 70 Dille 76 Dropplant 82 Peterselie 98 Koriander
Nadere informatieVRUCHTWISSELING OP KINDERTUINEN BIJ SCHOOL EN BIJ HUIS
VRUCHTWISSELING OP KINDERTUINEN BIJ SCHOOL EN BIJ HUIS 1.V R U C H T W I S S E L I N G Dit verhaal gaat over vruchtwisseling. Vruchtwisseling betekent dat je planten niet steeds op dezelfde plek zaait
Nadere informatieBiodiversiteit en netwerken
Basiscursus Ecologische Moestuin Biodiversiteit en netwerken Ecologisch tuinieren is 1. Niet destructief, maar constructief tuinieren; 2. Netwerken bevorderen 1. Destructief boeren/tuinieren Pesticiden
Nadere informatieEEN JAAR IN DE MOESTUIN JOURNAL YOUR STRESS FREE ZONE
F L O O R K O R T E EEN JAAR IN DE MOESTUIN JOURNAL YOUR STRESS FREE ZONE MAAK JE VAN JE MOESTUIN YOUR STRESS FREE ZONE Eindelijk, een moestuinjournal, speciaal voor jou! Niet alleen met weetjes, handige
Nadere informatieEn rijke mensen werken niet. Die kunnen de hele dag doen wat ze leuk vinden.
Warm in Verona Romeo loopt een beetje rond. Dat doet hij bijna elke dag. Hij vindt het leuk om door het stadje te lopen. Door de kleine straatjes. Langs de rivier waar de meisjes de was doen. En over de
Nadere informatiecnme maastricht en regio
cnme maastricht en regio dit is een uitgave van cnme maastricht en regio tel: o43-321 99 41 www.cnme.nl info@cnme.nl oorspronkelijke tekst en tekeningen: sies willems Leerkracht/ouder Schooltuinboek Leerling
Nadere informatieLESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van
LESPAKKET ECOLOGIE VMBO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK SPOREN Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen hier
Nadere informatieWerkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna
Werkboekje Natuur en milieu educatie Naam: Groep 7 Fruit in de mix Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkblad 1 Waar komt ons fruit vandaan? Vul 1. Teken het klassikale woordenweb die
Nadere informatieZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN..
ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN.. DIT BOEKJE GAAT OVER ZADEN EN WAT ER MEE GEBEURT ALS JE ZE IN DE GROND STOPT Heb jij wel eens wat in de tuin gezaaid? ja / nee Misschien woon je in een huis zonder tuin
Nadere informatieGal. 5, 13-26 preek NGKO 20-09-2015
Gal. 5, 13-26 preek NGKO 20-09-2015 Serie: Mooie mensen zoals Jezus 1. Vrucht van de Geest Idealist? Toen ik klein was dacht ik echt dat kerkmensen alleen maar goed voor elkaar waren. Toen ik een jongere
Nadere informatieWe gaan nu eens op dezelfde manier naar voedsel telen en kopen kijken als naar een verkeerslicht.
Betaalbaar en gezond Goedkope groenten aangeboden in de supermarkten vinden wij meestal betaalbaar. Maar zijn die goedkope groenten ook allemaal even gezond? Bevatten ze de essentiële vitaminen die we
Nadere informatieSCHIJNBARE CHAOS DEEL 5
SCHIJNBARE CHAOS DEEL 5 Welkom Als je mij hoort, tik dan even iets in de chat Welkom Chat voor vragen Webinar wordt opgenomen Welkom 1,5 uur Agenda Agenda 1,5 uur Extra tijd voor vragen tussendoor Onderwerpen
Nadere informatieDe lekkerste kaas komt uit Winkel
De lekkerste kaas komt uit Winkel Vanaf de eerste grasspriet draait alles om kaas DE BASIS VOOR DE LEKKERSTE KAAS Sinds 1977 is Klaver Kaas een begrip. Van grasspriet tot kaas; bij Klaver wordt iedere
Nadere informatieHet was mijn idee om een straatje om mijn bloementuin te maken en ik heb er aardig lang over gedaan. Maar nu is hij eindelijk klaar.
Het was mijn idee om een straatje om mijn bloementuin te maken en ik heb er aardig lang over gedaan. Maar nu is hij eindelijk klaar. Er staat nu ook een nieuw tuinplan 2013 bij. Ik ben ook met houtsnippers
Nadere informatieTournesol - Zonnebloem zelf! Centre Régional d'initiation à l'écologie Ferme d'uccle
OPGELET! De volgende presentatie mag niet gebruikt of verspreid worden aangezien de afbeeldingen niet allemaal eigendom zijn van onze vzw! asbl Tournesol-Zonnebloem vzw Enkel voor didactisch gebruik van
Nadere informatieKruidentuin in de klas
Kruidentuin in de klas Werkbladen Leerlingenwerkboek Groep 5 t/m 8 Zaden... 2 Kieming, een nieuw begin... 3 Testen kiemfactoren... 4 Kruidenkaart maken... 5 De bouw van een plant... 6 Herbarium maken...
Nadere informatieUNITING THE ORGANIC WORLD
International Federation of Organic Agriculture Movements Principles of Organic Agriculture 1 Beginselen van de Biologische Landbouw De Beginselen vormen de wortels, waaruit de biologische landbouw groeit
Nadere informatieAntwoorden door een scholier 722 woorden 23 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoofdstuk 4 Mens en milieu.
Antwoorden door een scholier 722 woorden 23 november 2002 4 69 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdstuk 4 Mens en milieu Paragraaf 1 Vraag 1: a) Dat zijn de levende onderdelen van de natuur. b) Water,
Nadere informatie