Ta, titi, tiritiri, too

Transcriptie

1 NOTATIE VAN DE TOONDUUR Toonduur In de muziek wordt de duur van de tonen niet uitgedrukt in seconden, maar in tellen. Een toon kan één tel lang zijn, of twee of drie De toonduur wordt genoteerd door de vorm van de noot. Bij notenvormen onderscheiden we de kop (3), de stok () en de vlag (1). De kop kan open (wit) of gesloten (zwart) zijn. De stok wordt (steeds) rechts van de kop naar boven gezet, of links naar beneden naargelang te toepassing of duidelijkheid. Het systeem van notenwaarden berust op de verhouding 1:. enz Het uitgangspunt is de hele noot, dit is de eerste noot in het rijtje hierboven. Een hele noot duurt meestal vier tellen. De volgende noot is de halve noot en ze duurt tellen. Als we bovenstaand rijtje verder afwerken dan krijgen we onderstaande tabel: enz 1

2 Door regelmatige deling verkrijgen we telkens de volgende kleinere waarden. Let op, als we weten hoeveel tellen een toon duurt, weten we nog niet hoe lang die toon zal klinken!. Dit hangt immers ervan af hoe snel de muziek gespeeld wordt of hoe snel we het lied zingen. De absolute duur van een notenwaarde wordt bepaald door het tempo. Het tempo legt de juiste duur van de teleenheid vast. Deze duur kan gemeten worden met behulp van een metronoom. Het tempo wordt op twee manieren aangegeven: ofwel door afgesproken Italiaans woorden, die over de hele wereld hetzelfde zijn; ofwel door aan te geven hoeveel tellen er in een minuut moeten klinken.

3 Waardestrepen Wanneer meer achtste, zestiende, noten elkaar volgen worden de vlaggen samengevoegd tot waardestrepen. De wijze van groeperen is afhankelijk van de maatsoort. Rusttekens Op plaatsen waar tonen onderbroken worden, waar het kort of langer stil moet zijn, worden rusttekens genoteerd. De vorm van het rustteken bepaalt hoeveel tellen een rust moet duren. 3

4 Voor elke notenwaarde bestaat een overeenkomstig rustteken. Verlengingspunten Een punt achter een noot verlengt de lengte van die noot met de helft.

5 Bij dit punt kan een tweede en soms een derde punt worden gevoegd. Het tweede punt heeft de helft van het tweede punt, enz. Ook rusttekens kunnen worden gepunteerd. De betekenis is dezelfde als die van gepunteerde noten. De overbindingsboog Twee of meer noten van gelijke toonhoogte kunnen worden verbonden door middel van een overbindingsboog (koppelteken). De waarde van de eerste noot wordt dan verlengd met deze van de overgebonden noot of noten. Fermate De fermate boven de noot of rust geplaatst betekent dat deze noot of rust langer moet aangehouden worden dan de waarde aangeeft. De verlenging hangt af van persoonlijk inzicht, rekening houdend met karakter en tempo van het stuk. De fermate boven een maatstreep betekent een rustpunt. In canons toont een fermate de plaats aan waar alle stemmen gelijktijdig kunnen eindigen. In de hedendaagse muziek kan de grafische vorm van de fermate de gewenste tijdsduur aangeven. (in bovenstaande figuur: normale lange fermate (corona), korte fermate, lange fermate, rust met fermate) 5

6 De maat Als we een lied zingen of horen, tellen we soms in ons hoofd mee met de muziek, zelfs zonder dat we het in de gaten hebben. Soms tellen we: één, twee, één, twee, soms tellen we: één, twee, drie, één twee drie, en soms: één, twee, drie, vier, één twee drie vier, We verdelen de muziek in een groepjes van (meestal) evenveel tellen die de hele tijd doorgaan. Als we dat doen, merken we dat in zo n groepje, de eerste tel steeds iets zwaarder is, steeds iets harder gaat klinken, dan de andere tellen. De hoeveelheid tellen waarin we de muziek verdelen noemen we de maat. Meer tellen vormen maten. De maat wordt ook getoond in de muzieknotatie; omdat dit het lezen een stuk gemakkelijker en overzichtelijk maakt. In plaats van één lange regel met alleen maar noten, verdelen we de notenbalk met verticale lijntjes, in maten. Maten worden van elkaar gescheiden door verticale lijntjes, de maatstrepen. De maatstreep wordt geplaatst vóór het metrisch accent (maataccent). Opmerkingen: 1. Een belangrijke cesuur (rustpunt) in de muziek wordt aangegeven door een dubbele maatstreep.. Ter afsluiting van een muziekstuk staat de tweede extra dikke maatstreep, dit is de slotstreep. 6

7 In elke maat zitten evenveel tellen, maar niet evenveel noten. In elke maat zitten zoveel noten en rusten, dat de tellen van de maat precies opgebruikt zijn! Voorbeeld: Dit betekent ook dat een hele noot van vier tellen nooit gebruikt kan worden in een muziekstuk met maten van drie tellen, omdat die te groot is en niet in de maat past De maatsoort Voor de duidelijkheid staat aan het begin van een muziekstuk een aanduiding van hoeveel tellen elke maat heeft. Dit wordt gedaan met twee cijfers, die boven elkaar staan geschreven, als een breuk. Het onderste cijfer van de breuk geeft aan welke soort noot we als een tel beschouwen. Als bijvoorbeeld het onderste cijfer een is, dan zijn ¼-noten kwart noten één tel. Onderaan een betekent dat de achtste noten, één tel nemen. Het bovenste cijfer geeft aan hoeveel er van die noot in elke maat zitten, met andere woorden hoeveel tellen elke maat heeft. Voorbeelden: 7

8 Veel voorkomende maatsoorten Er bestaan allerlei soorten muziek waarbij we op een verschillende manier meetellen, waardoor er ook verschillende maatsoorten zijn ontstaan.

9 Voor alle duidelijkheid: 9

10 Maatsoorten anders geschreven Noten langer dan een maat Voorbeeld: een noot van tellen in een maatsoort van 3 wordt geschreven als. Twee halve noten ( tellen) in een maat van 3 wordt: 10

11 De begrippen metrum en ritme Het metrum bestaat uit een reeks puls-eenheden (tellen of tijden), die op gelijke afstanden van elkaar liggen en waarvan sommige op een regelmatig terugkerende wijze benadrukt worden. In de muziek is het metrum dus de combinatie van beklemtoonde en niet-beklemtoonde tellen Deze beklemtoning wordt het metrisch accent genoemd. Het ritme is de verdeling van de beweging in de muziek. Ritme is een specifieke herhaling door middel van accenten, die een zeker patroon of regelmaat vertonen. Het ritme is gebonden of vrij (metrisch of niet-metrisch). Bij een gebonden ritme, vallen de steunpunten van het ritme samen met het metrum. Bij een vrij ritme is het ritme niet gebonden aan een onderliggend metrum (vb. Gregoriaanse muziek) Onderverdeling van de maatsoorten Maatsoorten worden onderverdeeld in regelmatige en onregelmatige, tweedelige en driedelige, enkelvoudige en samengestelde. Regelmatig: de maataccenten liggen op gelijke afstanden van elkaar; Onregelmatig: de maataccenten liggen op ongelijke afstanden van elkaar; Tweedelig: het maataccent val om de of tellen; Driedelig: het maataccent valt om de drie tellen. Regelmatige maatsoorten kunnen verder onderverdeeld worden in: Enkelvoudige maatsoorten: elke tel kan worden onderverdeeld in twee; Samengestelde maatsoorten: elke tel kan onderverdeeld worden in drie. 11

12 Regelmatige maatsoorten A. ENKELVOUDIGE MAATSOORTEN (Elke tel kan worden onderverdeeld in twee) Het bovenste cijfer geeft het aantal tellen per maat aan:, 3,. Het onderste cijfer geeft de teleenheid, dit is de notenwaarde per tel: 1 voor een hele noot, voor een halve, voor een vierde, voor een achtste, 16 voor een zestiende. teleenheid uitspraak In tellen In 3 tellen In tellen 1 too taa ti ri B. SAMENGESTELDE MAATSOORTEN (Elke tel kan worden onderverdeeld in drie) Hier is de teleenheid een gepunteerde notenwaarde. Deze notenwaarde kan niet door een cijfer worden weergegeven. Daarom nemen we als uitgangspunt de onderverdeling van de tellen. Het bovenste cijfer geeft het totaal aantal derden van tellen per maat: 6, 9 of 1. Het onderste cijfer geeft de waarde van één derde van een tel. De teleenheid is dus het driedubbele van deze waarde. teleenheid uitspraak In tellen In 3 tellen In tellen... 6 tooi 6 taai

13 Onregelmatige maatsoorten Onregelmatige maatsoorten kunnen een gemengde maatsoort zijn, dit wil zeggen een samenvoeging van regelmatige maatsoorten. Voorbeelden: 5 = 7 = = Onregelmatige maatsoorten kunnen ook asymmetrisch zijn; de tellen zijn dan ongelijk. Voorbeeld: Is driedelig als of of

14 Antimetrische figuren Een antimetrische figuur is een notengroep die afwijkt van de natuurlijke onderverdeling van een bepaalde maat of notenwaarde. Een duool is de verdeling van een driedelige notenwaarde in tweeën. Voorbeeld: Een triool is de verdeling van een tweeledige notenwaarde in drieën. Uitgesproken in ritme-oefening als: tri-o-la. Voorbeeld: Een kwartool is de verdeling van een driedelige notenwaarden in vieren. Een kwintool Hemiolen Een hemiool is een tijdelijke wisseling van een tweeledige maatsoort in een drieledige of omgekeerd, zonder dat dit door een nieuw maatteken wordt aangegeven. Een hemiool komt soms voor bij slot-cadenzen, waar zij een remmend effect hebben. 1

15 Syncopen Een syncoop (breeknoot) ontstaat wanneer een toon of akkoord inzet op een lichte tel (of het lichte teldeel) en verlengd wordt op een zware tel (of het zware teldeel). Tegentijden Een tegentijd is de ritmische figuur gevormd door een toon of akkoord op een lichte tel (of het lichte teldeel), waarbij op de voorafgaande en volgende zware tellen (of zware teldelen) rusten voorkomen. 15

16 Het begrip tempo uitgebreid De absolute duur van een notenwaarde wordt bepaald door het tempo. Het temp legt de juiste duur van de teleenheid vast. Deze duur kan gemeten worden met behulp van een metronoom. Het tempo wordt aangegeven met een Italiaanse term, die vaak ook een karakteraanduiding inhoudt. De tempi worden verdeeld in vijf klassen: 1. Zeer langzaam (metronoom 0 tot 60) Larghissimo Largo Lento Grave Adagio Zeer breed Breed Langzaam Ernstig, zwaar Langzaam en gevoelvol. Matig langzaam (metronoom 60 tot 0) Larghetto Andante Andantino Enigszins breed Gaande, langzaam Licht gaand (iets langzamer dan Andante) 3. Matig snel (metronoom 90 tot 10) Allegretto Moderato Tamelijk levendig Matig. Snel (metronoom 10 tot 160) Allegro Levendig, opgewekt 5. Zeer snel (metronoom hoger dan 160) Vivace Presto Prestissimo Levendig Snel Zeer snel 16

17 Tempowijzigingen a) Toenemend tempo Accellerando Stringendo Stretto Sneller wordend Sneller en sterkend worden Plotseling sneller b) Afnemend tempo Ritenuto Rallentando Ritardando Plotseling vertragen Geleidelijk vertragen Langzamer wordend In verband met het tempo komen eveneens volgende termen voor: a Tempo Tempo primo alla misura senza ritardare attacca ad libitum rubato Opnieuw in het normale tempo spelen Opnieuw in het begintempo Streng in de maat Zonder vertragen Meteen verder zonder onderbreking Naar persoonlijk voorkeur, vrij in tempo Vrije interpretatie van de maat (de maten roven fracties van andere maten). 17

18 Enkele voorbeelden 1

19 19

20 0

21 1

22