Klapsterweg te Woldendorp (gemeente Delfzijl) Een Archeologisch Bureauonderzoek

Transcriptie

1 Klapsterweg te Woldendorp (gemeente Delfzijl) Een Archeologisch Bureauonderzoek Libau, 17 december 2015 rapport

2 Administratieve gegevens provincie: gemeente: plaats: Groningen Delfzijl Woldendorp toponiem: Klapsterweg bevoegd gezag: opdrachtgever: gemeente Delfzijl Werkorganisatie DEAL-gemeenten centrumcoördinaten: / / kaartblad: 8A onderzoeksmeldingsnummer: beheer documentatie uitvoerder: Libau, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, gemeente Delfzijl en E-depot Libau rapport: auteur: autorisatie: B. Danhof Mevr. N. van der Mei telefoon: Libau, 17 december 2015 rapport

3 Klapsterweg te Woldendorp (gemeente Delfzijl) Een Archeologisch Bureauonderzoek Planvoornemen In opdracht van Werkorganisatie DEAL-gemeenten, vertegenwoordigd door mevr. A. van de Water -Vellinga, is een bureauonderzoek uitgevoerd voor de Klapsterweg te Woldendorp in de gemeente Delfzijl (zie figuur 1). Aanleiding voor dit onderzoek is het voornemen van Centrum Veilig Wonen om zes huizen te versterken. Voor de versteviging van de fundering zal een 1 tot 2 meter brede sleuf rondom de woningen worden gegraven. De locatie wordt hieronder verder aangeduid als plangebied. Figuur 1: De locatie van het plangebied Klapsterweg te Woldendorp is aangegeven met een rode cirkel. In de inzet is een detailopname van het plangebied weergegeven. Landschappelijke en aardkundige informatie Het plangebied ligt in het oude kwelderlandschap van het Klei-Oldambt (ook wel Menterne genoemd). Dit vanaf de ijzertijd bewoonde kweldergebied bestond ooit voornamelijk uit een kwelder- of oeverwalachtige vlakte langs de Eems. Met de uitbreiding van de Dollard in de late middeleeuwen werd een groot deel van deze kwelder- /oeverwal weggeslagen. Het resterende deel van het Klei-Oldambt, het gebied rond Termunten, Woldendorp en Wagenborgen, bestaat nu uit oeverwalachtige vlakten omgeven door getij-afzettingen. Het gebied wordt doorsneden door inversieruggen, de overblijfselen van de rivier de Munte ofwel Oude Ae die hier ooit stroomde (zie bijvoorbeeld Schroor & Meijering 2007). Op de fysisch geografische kaart is te zien dat het plangebied gelegen is op een wierde (code t; zie bijlage Fysisch Geografische kaart), die deels is aangelegd op één van de bovengenoemde inversieruggen (code Mw3) en deels op een oude oeverwal (Mv9). In de omgeving van het plangebied komen meerdere wierden op inversieruggen voor. Ten westen van het plangebied is een oude dijk weergegeven (nu: Heemweg). Het betreft de Oude Zomerdijk, waarnaar het buurtje Zomerdijk is genoemd. Deze dijk vormt al van oudsher de gemeentegrens: eerst tussen Termunten en Nieuwolda, nu tussen Delfzijl en Oldambt. Libau, 17 december 2015 rapport

4 De bodemkaart geeft aan dat de bodem ter plaatse van het plangebied bestaat uit kalkarme poldervaaggronden in klei (code Mn85C; zie bijlage Bodemkaart). In de omgeving van het plangebied komen voornamelijk knippige poldervaaggronden voor (o.a. code gmn88c). De ligging van de inversieruggen en de daarop gelegen wierden is ook te zien op de Kaart van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN; zie figuur 2). Figuur 2: Hoogteverschillen in en rondom het plangebied (AHN2; nationaalgeoregister.nl). De rode, oranje en gele tinten op de kaart geven de relatief hoge delen van het landschap aan; de groene en blauwe tinten de relatief lage delen. De ligging van het plangebied Klapsterweg te Woldendorp is aangegeven met een zwarte cirkel. Archeologische en historische informatie Het plangebied is geregistreerd op de Archeologische Monumenten Kaart (AMK) onder nummer Het betreft de dorpswierde Woldendorp. Woldendorp is een middeleeuws wierdedorp, dat is ontstaan op de kleiige oeverwallen van de Eems. Van oorsprong had Woldendorp een radiale dorpsstructuur, deze is tegenwoordig echter nauwelijks nog te herkennen. De oude kerk van Woldendorp is in de 13 de eeuw gebouwd en ligt op een eigen wierde. Van de grote kruisbasiliek is tegenwoordig alleen nog maar het schip overgebleven. Figuur 3: Uitsnede van de archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart van de gemeente Delfzijl (Libau, 2013). De ligging van het plangebied Klapsterweg te Woldendorp is globaal aangegeven met een zwarte pijl. Libau, 17 december 2015 rapport

5 Op inversieruggen in de omgeving van het plangebied zijn meerdere middeleeuwse (huis) wierden gelegen (AMK-terreinen 6804, 7166 en 7171). Verder ligt ten noorden van het plangebied het laatmiddeleeuwse kloostervoorwerk Lesterhuis. Mogelijk is het voorwerk aangelegd op een oudere wierde. Lesterhuis betekent kleiner huis, waarbij het als uithof en voorwerk ondergeschikt was aan het nabijgelegen Grijzenmonnikenklooster van Baamsum. Het Grijzenmonnikenklooster is gesticht in 1258 en is net als Lesterhuis gebouwd op een bestaande wierde. Het klooster is in 1569 gesloopt. Ten oosten van het klooster ligt het gehucht Baamsum, waar een terrein met sporen van middeleeuwse bewoning is aangetroffen. Uit waarnemingen in een bouwput in 1990/1991 bleek dat Baamsum werd gesticht op een oeverwal van de Oud Ae, maar geen wierde is. De bovengenoemde AMK-terreinen zijn ook aangegeven op de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Delfzijl (Libau 2013). Hierop is te zien dat voor de inversieruggen een hoge archeologische verwachting geldt en dat het plangebied deel uitmaakt van de dorpswierde Woldendorp (AMK-terrein 6998; zie figuur 3). De exacte locatie van het plangebied is op de kadastrale minuut uit 1816 (Termunten, sectie E, blad 1) lastig terug te vinden. Figuur 4 en 5 geeft bij benadering de locatie van het plangebied weer. Het gebied staat op de kadastrale minuut gekarteerd als bouwland en het terrein was eigendom van de heer Fokko Kornelus Kloosterboer. De situatie binnen het plangebied lijkt op de topografisch militaire kaarten uit 1864 en 1926 ongewijzigd gebleven. Wel heeft ten zuiden van het plangebied nieuwbouw plaatsgevonden. Pas eind jaren zestig vindt herinrichting plaats binnen het plangebied. In 1969 zijn meerdere rijtjeshuizen gebouwd (die nu verstevigd worden) en ten zuiden van het plangebied zijn twee-onder-een-kapwoningen geplaatst. Figuur 4: Uitsnede van de kadastrale minuut via HisGIS waarop met een rode cirkel het plangebied globaal is aangegeven. Figuur 5: Uitsnede van de topografisch militaire kaart uit 1925 waarop met een rode cirkel het plangebied globaal is aangegeven. Overweging en advies Het plangebied ligt op één van de inversieruggen in het voormalige Klei-Oldambt en maakt deel uit van de historische dorpswierde Woldendorp (AMK-terrein 6998). Het plangebied is lange tijd in gebruik geweest als bouwland totdat het in 1969 bebouwd werd met meerdere rijtjeshuizen. Vanwege aardbevingsgevaar dienen deze woningen nu versterkt te worden. Hiervoor is het noodzakelijk om een sleuf van 1 tot 2 meter breed rondom het huis te graven. Aangezien de rijtjeshuizen in 1969 zijn gebouwd, is het aannemelijk dat voor de bouw van de woningen destijds een bouwput is uitgegraven die dieper en breder is dan de huidige bebouwing. Tijdens deze werkzaamheden zullen de eventueel in de ondergrond aanwezige archeologische resten verloren zijn gegaan. Verder zullen de werkzaamheden die plaats dienen te vinden ten behoeve van de versteviging van de woningen tot, of tot net onder de fundering reiken. Op basis van bovenstaande informatie is er een geringe kans op het aantreffen van (gave) archeologische resten. De voorgenomen werkzaamheden kunnen derhalve zonder archeologisch voorbehoud worden uitgevoerd. Mochten tijdens de werkzaamheden onverhoopt toch archeologische resten worden aangetroffen dan geldt krachtens de Monumentenwet (1988) een meldingsplicht. Vondsten dienen zo spoedig mogelijk te worden gemeld bij de minister, in deze vertegenwoordigd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Libau, 17 december 2015 rapport

6 Bijlagen: - Fysisch geografische kaart; - Bodemkaart; - Hoogtekaart; - Kaart archeologie; Libau, 17 december 2015 rapport

7 Geraadpleegde literatuur, bronnen en kaarten Actueel Hoogtebestand Nederland ( nationaalgeoregister.nl). ANWB, Topografische Atlas Groningen 1: ANWB bv, Den Haag. Archeologische Monumentenkaart (AMK) van de provincie Groningen. Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Cultuurhistorische Waardenkaart Groningen. Provincie Groningen Grote Historische topografische Atlas Groningen ± , schaal 1: Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Grote Historische Atlas van Nederland, 1: Deel 2: Noord-Nederland Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Groningen. HisGIS, Historisch Geografisch Informatiesysteem ( Libau, Beleidskaart gemeente Delfzijl. Luchtfoto s Google Maps en Bing Maps. Schroor, M & J. Meijering, Golden Raand, Landschappen van Groningen. In Boekvorm Uitgevers, Assen. Snijders, F.L., Fysische geografie in de provincie Groningen. Milieu- en landschapsonderzoek Provinciaal Planologische Dienst. Groningen. Stiboka, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Uitgave 1973 Stiboka, Wageningen (Toelichting gepubliceerd in 1986; kaartopname door A.E. Clingeborg et al.). Versfelt, H.J. & M. Schroor, De atlas van Huguenin; militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, Heveskes Uitgevers/Drentse Historische Vereniging, Groningen/Veendam. WatWasWaar, kadastrale minuten uit het begin van de negentiende eeuw en overige historische kaarten ( Libau, 17 december 2015 rapport

8 Archeologische perioden paleolithicum paleolithicum vroeg paleolithicum midden paleolithicum laat paleolithicum laat A paleolithicum laat B mesolithicum mesolithicum vroeg mesolithicum midden mesolithicum laat neolithicum neolithicum vroeg neolithicum vroeg A neolithicum vroeg B neolithicum midden neolithicum midden A neolithicum midden B neolithicum laat neolithicum laat A neolithicum laat B bronstijd bronstijd vroeg bronstijd midden bronstijd midden A bronstijd midden B bronstijd laat ijzertijd ijzertijd vroeg ijzertijd midden ijzertijd laat Romeinse tijd Romeinse tijd vroeg Romeinse tijd vroeg A Romeinse tijd vroeg B Romeinse tijd midden Romeinse tijd midden A Romeinse tijd midden B Romeinse tijd laat Romeinse tijd laat A Romeinse tijd laat B middeleeuwen middeleeuwen vroeg middeleeuwen vroeg A middeleeuwen vroeg B middeleeuwen vroeg C middeleeuwen vroeg D middeleeuwen laat middeleeuwen laat A middeleeuwen laat B nieuwe tijd nieuwe tijd A nieuwe tijd B nieuwe tijd C tot 8800 v.chr. tot C C C v.chr C C v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr heden n.chr n.chr heden Libau, 17 december 2015 rapport

9

10

11

12