Archief van het. Wezen- armbestuur van Sint-Annaland

Transcriptie

1 Archief van het Wezen- armbestuur van Sint-Annaland

2 2 Inleiding Het wezenarmbestuur van Sint-Annaland zal, evenals de in 1964 opgeheven gelijknamige instellingen elders op het eiland Tholen, van voor de reformatie (1577/1578) dateren, dus uit de katholieke tijd. In de Middeleeuwen was de liefde tot de naaste een Christelijke deugd bij uitstek. Het geven van aalmoezen aan de naaste, vooral aan de armen en aan alle instellingen die voor de armen zorgden, beschouwde men als een goede daad. Men kon door het opofferen van stoffelijke zaken geestelijke goederen, zelfs het geluk hierboven verwerven. Ook in Sint-Annaland schonken particulieren goederen aan het armbestuur. Deze zogenaamde goederen der armen of Heilige Geest werden gewoonlijk door leken geadministreerd, die armmeesters of Heilige Geestmeesters werden genoemd. Zij zullen zoals gebruikelijk bij dit soort instellingen ook de zorg voor armlastige wezen op zich hebben genomen. Later werd dit de belangrijkste taak. De oudst bewaard gebleven rekening, van 1782/1783, spreekt nog van de dorpsarmen, nadien is er sprake van wezenarmen. In de oudste rekeningen is ook vermeld wie de schenkers zijn geweest van de armenlanden, die door het bestuur werden verpacht. De oudste schenkers zijn waarschijnlijk Jan Pieter Joozen en rentmeester Jan Barents Smouts. Laatstgenoemde is rond 1621 overleden. Andere begunstigers waren onder meer rentmeester Cornelis Daanse Beyerlanden en baljuw Abraham van Diest, die in de tweede helft van de 17 e eeuw leefden. Naast de pachtinkomsten had het armbestuur aan het eind van de 18 e eeuw ook inkomsten door de verhuur van doodskleren, interest van kapitalen en heffingen bij de verkoop van onroerend goed. Ook door verhuring van weeskinderen waren er inkomsten. In de 19 e eeuw zijn de bezittingen verder uitgebreid door het batig sluiten van de rekeningen. In 1831 had men 12 ha grond. In 1897 was dit meer dan verdubbeld tot 29 ha land en ƒ ,-- aan kapitaal. Naast de zorg voor de wezen werden in bijzondere omstandigheden ook inwoners van Sint-Annaland ondersteund. Het onderhoud en de verzorging van wezen werd publiek aan de minst biedende aanbesteed, doch ook wel gegeven aan personen die men het geschiktst oordeelde. De aannemers moesten de wezen behoorlijk onderhouden en verzorgen, zowel bij ziekte als bij gezondheid en drie maanden per jaar school laten gaan. De oudere wezen werden bij een baas uitbesteed om een vak te leren of werden verhuurd. Enige aantallen van door het bestuur uitbestede en verhuurde wezen zijn 13 in 1822, 25 in 1854, 13 in 1868 en 18 in Aan het eind van de 19 e eeuw voelden particulieren er steeds minder voor om wezen op te nemen, zodat men genoodzaakt was deze bij bloedverwanten onder te brengen, die hiervan misbruik maakten en in weerwil van de voorschriften met de hun toevertrouwde wezen in verboden diensten geldelijk voordeel behaalden. In het bijzonder over de wezen van twee families Fase waren er moeilijkheden. Na de brandstichting op de hofstede van Izaak Gakeer onder Stavenisse door een der wezen besloot het wezenarmbestuur een weeshuis aan de Dorpsweg te bouwen om zo de kinderen beter te kunnen begeleiden. De "eerste steen" werd 7 juli 1897 gelegd. Hoewel er met de aannemer moeilijkheden zijn geweest, konden de weesouders eind 1897 het gebouw betrekken. De kinderen volgden op 1 januari Een aantal wezen werd voordien door hun voogden aan het bestuur onttrokken, hun geldelijke toelage verviel aan het eind van dat jaar. Theunis Hoek en zijn vrouw Pieternella van Beveren werden de eerste weesvader en -moeder. Na hun emigratie naar Chicago in 1910 werden David Manteau en Adriana Elenbaas als zodanig benoemd. Na het overlijden van de weesvader in 1933 benoemde men Adriaan Rijnberg en Aberdina van Schouwen. Na 23 jaar als weesouders werkzaam te zijn geweest, werden ze in verband met het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd met ingang van

3 3 1 januari 1957 ontslagen. De wezen werden nadien weer bij gezinnen ondergebracht en het weeshuis verhuurd, onder meer aan de wijkverpleegster. Door het gezamenlijk gebruik van de gangen en de houten plafonds hadden de verschillende huurders nogal wat last van elkaar. Een plan tot verbouw van het weeshuis, waarbij twee volwaardige boven- en twee volwaardige benedenwoningen zouden ontstaan, werd echter te duur. Men verkocht het gebouw in 1964 met een deel van de tuin. Na de laatste eeuwwisseling heeft het wezenarmbestuur ook andere gebouwen laten plaatsen. In 1905 kwam het verzoek van notaris Timmermans om in woonruimte te voorzien. Men zag dit echter niet als taak, doch wilde wel grond naast het weeshuis beschikbaar stellen en geld aan de gemeente lenen. Kort hierna laat men echter een plan voor de bouw van twee woningen maken. Het werd echter te duur, terwijl tevens de garantie ontbrak dat ook de tweede woning zou worden verhuurd. Men besloot nu een huurwoning voor de notaris te bouwen, die in 1906 gereed kwam. Deze woning is in 1966 verkocht aan de weduwe van notaris Bierens. Enige jaren na de bouw van de notariswoning kwam van de gemeente het verzoek een ambtswoning voor het hoofd van de lagere school te bouwen. Deze woning werd in 1910 naast de notariswoning aan de Dorpsweg gebouwd. Na de opheffing van het weeshuis sloten de rekeningen met een groter batig saldo. Men heeft toen in het belang van de Sint-Annalandse gemeenschap opnieuw de taak van woningbouw op zich genomen. In 1957 werd begonnen met de bouw van 5 bejaardenwoningen aan de Van den Bosstraat. De bouwgrond was reeds eigendom van de instelling en behoorde bij het weeshuis. In 1962 volgde de bouw van 5 bejaardenwoningen aan de Kerkeblokstraat, die het jaar daarop gereed kwamen. Na de verkoop van het weeshuis werd in een deel van de tuin van dit gebouw 2 bejaardenwoningen gebouwd. Kort voor de gemeentelijke herindeling in 1971 werden nog eens 9 bejaardenwoningen gebouwd aan de Van den Bosstraat. In mei 1974 kwamen 20 eengezinswoningen aan de Burg. Baasstraat gereed. Hierna volgenden de bouw van nog eens 15 bejaardenwoningen aan genoemde straat. In 1977 werd de bouw voltooid van 2 aangepaste woningen voor gehandicapten en 2 bovenwoningen voor kleine gezinnen aan de Burg. Baasstraat. In 1981 werden 13 bejaardenwoningen gebouwd aan de Huygensstraat. In totaal beheert het wezenarmbestuur 86 woningen en ruim 18 ha land. Bij het in werking treden van de Algemene Bijstandswet in 1965 is een deel van de Armenwet blijven bestaan onder de nieuwe naam "Rompwet instellingen van Weldadigheid". De gemeentebesturen moesten binnen twee jaar beslissen wat er met de eigendommen van de armbesturen zou worden gedaan. De (wezen)armbesturen van Scherpenisse, Sint-Maartensdijk, Poortvliet, Stavenisse, Tholen en Oud-Vossemeer werden opgeheven en de eigendommen overgedragen aan de gemeenten. Het gemeentebestuur van Sint-Annaland besloot 19 februari 1965 echter, op grond van het feit dat het wezenarmbestuur meer deed dan burgemeester en wethouders volgens de nieuwe wet konden doen, dat geen deel van het vermogen aan de gemeente zou worden overgedragen. Deze meerdere bemoeienissen lagen onder meer op het vlak van de kosten en moeite die de instelling deed om de wezen verder te laten studeren en de steun aan het Groene Kruis. Het was het wezenarmbestuur met het grootste vermogen op het eiland Tholen. Door bovengenoemd besluit is de instelling op grond van artikel 2, onder a, van de Algemene Bijstandswet een instelling van weldadigheid geworden als bedoeld bij artikel 88, lid 6, echter alleen voorzover de instelling de armenverzorging beoogt. De instelling wordt verder beheerst door de bepaling van bovengenoemde Rompwet, krachtens welke de raad van Sint-Annaland op 3 november 1970, enige maanden voor de herindeling van de gemeenten op het eiland Tholen, een nieuwe verordening voor het wezenarmbestuur vaststelde, met als taken: 1. Het verlenen van andere steun dan in de zin van de Algemene Bijstandswet van wezen en halfwezen.

4 4 2. Het behartigen van algemene belangen op sociaal, maatschappelijk, cultureel en recreatief gebied. 3. Het bouwen en beheren van woningen voor huisvesting van bejaarden, gehandicapten en dergelijke. 4. Het beheren van landerijen en volkstuintjes. Na de gemeentelijke herindeling heeft de nieuwe gemeente pogingen gedaan het wezenarmbestuur samen te doen gaan met de andere woningbouwcorporaties op het eiland Tholen. Het bestuur heeft zich hier echter steeds tegen verzet. Het archief van het wezenarmbestuur begint eerst in de 18 e eeuw. De rekeningen voor 1782 zijn verloren gegaan. De resoluties zijn, met een hiaat tussen 1832 en 1838, sinds 1829 bewaard gebleven. De eerste resoluties werden in het rekeningenboek opgetekend, evenals een aantal andere zaken. De weinig omvattende administratie werd waarschijnlijk bij de secretarisrentmeester thuis bewaard. Later werd het oudste deel naar het weeshuis overgebracht en op de regentenkamer bewaard. In 1957 moest dit gebouw worden ontruimd. Het archief werd nadien door de secretaris-rentmeester J. Leune thuis bewaard. Het voor de administratie niet direct van belang zijnde deel is in 1982 aan het gemeentearchief in bewaring gegeven en aldaar beschreven. In 1985 werd nog een aanvulling ontvangen. De omvang van het geordende archief is 4,5 meter.

5 5 INVENTARIS 1. Algemeen 1. Reglementen van het wezenarmbestuur, Zie ook inv. nr. 3. Hierbij de wet tot regeling van het armbestuur van 1854 met wijzigingen tot december Presentielijst van de vergaderingen van regenten, deel 3-9. Resoluties en notulen van de vergaderingen van regenten, delen en 1 pak Bevinden zich in inv. nr Voorin zijn de vaste eigendommen, cijnsen, hypothecaire inschrijvingen en renten beschreven. Tevens bevinden zich hierin een lijst van verpachte eigendommen van 1853, uitgaande stukken van , een memorie van toelichting op de begroting van 1853, voorwaarden van uitbesteding van wezen van 1853, lijsten van uitbestede kinderen , een afschrift van een verkoopakte van de boeierschuit "De zeven wezen" van Arij Bendegom en zijn vrouw Dina Slager en een afschrift van het reglement van het bestuur van Hierin lijsten van bestede kinderen en afschriften van uitgaande stukken apr sep. 16. Hierin lijsten van bestedelingen en afschriften van uitgaande stukken, onder meer de bouw van het weeshuis betreffend okt aug sep sep okt juli Rooster van aftreding van regenten, katern Afschriften, minuten en doorslagen van stukken uitgaande van het bestuur, deel en 1 pak Bevinden zich in inv. nr Bevinden zich in inv. nrs aug Stukken ingekomen bij het bestuur, pakken

6 Stukken ingekomen bij en doorslagen en afschriften van stukken uitgaande van het bestuur, pakken A B C D E Inventarissen van het archief, 1895 en Financiële zaken Journalen en kasboeken van inkomsten en uitgaven, pak en 9 delen Processen-verbaal van kasopneming en controle van de administratie, pak Grootboeken van inkomsten en uitgaven, delen Inkomsten en uitgaven Uitgaven Begrotingen van inkomsten en uitgaven, pakken Met memories van toelichting, die van 1928 en 1939 ontbreken Met memories van toelichting Met memories van toelichting, evenals de begroting van 1964, 1972, 1975 en

7 Rekeningen van inkomsten en uitgaven , 2 katernen, 1 deel en 7 pakken , 1720, 1723, en Waren aanwezig in het gemeentearchief /1783. Gesloten 11 oktober /1792. Gesloten 23 mei / Hierin een akte van verpachting van de armenlanden van 1796, aken van uitbesteding van wezen van , lijsten van uitgaven ten behoeve van wezen geleverde goederen , lijsten van aanstelling van leveranciers, een boedelbeschrijving van Johannes Daane, overleden 3 februari 1822, notulen van en concepten van uitgaande brieven , Hierbij specifieke staten Alsboven Hierbij van 1958 af specifieke staten Alsboven. De rekeningen van ontbreken Specifieke staten van inkomsten en uitgaven, pakken Zie ook de inv. nrs Bijlagen van de rekeningen, en 25 pakken 58A

8 8 81A B Nota's van geleverde verversingen en kolen, Op de enveloppe staat "suppletie Manteau". 83. Akten en andere stukken betreffende de borgstelling van de secretaris-rentmeester en een fraude-risicopolis, Registers en schuldbekentenissen van uitgeleende gelden, Stukken betreffende de inschrijving in het grootboek der nationale schuld, Zie ook inv. nr pak 86. Hulpjournalen van vooruitbetaalde pachten, Register van ontvangen erfpachten, recognitiën en huren van terreinen, 1948/ Schuldbekentenissen met hypotheekstelling ten behoeve van de Coöperatieve Boerenleenbank te Sint-Annaland, met bijlagen, Polissen van een molest en brandverzekeringen van eigendommen, katern 90. Exploitatieberekeningen van woningen, (1971) Credit-nota's op de rekening-courant bij de Boerenleenbank, doos 139. Dagafschriften van de rekening-courant bij de Boerenleenbank, doos 140. Dagafschriften van de rekening-courant bij de Postgiro, doos 3. Eigendommen Zie ook de inv. nrs. 3, 86 en Lijst van verpachte landen, stuk 92. Lijsten van grondeigendommen en erfpachten, met bijlagen, Akten van koop van landerijen en bouwterreinen, met bijlagen, Kaarten van de bouw- en weilanden eigendom van het wezenarmbestuur, (19 e eeuw) en pak

9 9 95. Stukken betreffende de afkoop van tiendrechten, Akten van verpachting en pachtafstand van bouw- en weilanden, met bijlagen, pakken 98. Akte van uitgifte in erfpacht van een strook grond kadastraal bekend Sint-Annaland, sectie B 1352, stuk 99. Akte van afkoop van erfpacht gevestigd op bouw- en weiland door het wezenarmbestuur, Register van erfpachten, verpachte percelen, obligaties en uitstaande kapitalen, met de ontvangen bedragen, (1937). Zie ook de inv. nrs. 84 en Akte van verpachting van het jachtrecht aan Cornelis van Haaren te Antwerpen, stuk 1 deel 1 stuk B. Bestekken en voorwaarden van de bouw van het weeshuis, notariswoning, bejaardenwoningen en andere gebouwen, met tekeningen en andere bijlagen, pakken en omslagen 102. Weeshuis, notariswoning en naastliggende woning, Bejaardenwoningen, Bouw 20 eengezins- en 15 bejaardenwoningen aan de Tienhoven en de Burgemeester Baasstraat, A. Bouw 13 bejaardenwoningen aan de Burgemeester Baasstraat, Bouw 2 aangepaste woningen aan de Burgemeester Baasstraat, A. Bouw 13 bejaardenwoningen aan de Huygensstraat, B. Bouw 18 eengezinswoningen en 2 winkels aan de Spuistraat en Havenplein. Niet doorgegaan, Huurovereenkomsten betreffende woningen en delen van het weeshuis, met bijlagen, Rooster van ambachtslieden ten behoeve van het onderhoud van het weeshuis en de beide woningen aan de Bierensstraat en andere aantekeningen van de secretaris-rentmeester, katern 4. Verzorging van wezen en weeshuis Voorwaarden van uitbesteding van het onderhoud en de verzorging van weeskinderen en lijsten van uitbestede wezen, Bevinden zich in inv. nr Bevinden zich in inv. nr omslagen

10 Stukken ingekomen van en over wezen, pak Hierin de volgende rubrieken. M.H. Fase Boudewijn Fase A. Vogelenzang A. Duijzer C.M. Overbeeke Gerard v.d. Boogaard Joahannes Geene Johanna Ridderhof Cornelia Wesdorp Leendert Bolier Krijn van der Werf Matheus den Engelsman Pieter Cornelis Mol, o.m. schoolschriften 111. Huishoudelijk reglement van het weeshuis, instructies van de weesvader en -moeder en stukken betreffende de aanstelling van de weesouders, met bijlagen, Inventarissen van goederen aanwezig in het weeshuis, Hierin ook inventarissen van door wezen ingebrachte goederen van delen 114. Bevolkingsregister van het weeshuis, deel Kasboek van uitgaven van het weeshuis, losbladig per maand met kwartaaloverzichten van per leverancier bestede bedragen, pakken Register van maandelijkse uitgaven van het weeshuis, gerubriceerd per verbruiksartikel, delen Register van kwartaalcijfers van uitgaven van het weeshuis gerubriceerd per verbruiksartikel, deel Registers van maandelijkse uitgaven ten behoeve van het weeshuis, gerubriceerd per verbruiksartikel, Meer rubrieken dan in de inv. nrs. 117 en feb Registers van uitgaven van het weeshuis rerubriceerd per verbruiksartikel en enige andere zaken, delen

11 Registers van uitgaven van het weeshuis gerubriceerd per verbruiksartikel, Registers van uitgaven van het weeshuis gerubriceerd per leverancier, Akte van toewijzing van onroerende goederen aan de minderjarige Cornelis Pape in verband met het overlijden van Cornelis Kodde, Rekeningen (nota') en andere stukken gericht aan Abraham en Izak van Iwaarden, Lijst van spaarbankboekjes van wezen met hierop vermeld de ingeschreven bedragen, Registers van werklonen van A, Elizabeth en Pieternella den Engelsman, delen 2 delen 1 stuk 1 stuk 5. Overige zaken 132. Akten van verpachting van bouwland en zijkant weg te Sint-Annaland, sectie D 32 en 284, door Jacob Elenbaas aan Pieter Rijnberg, 1889 en Agenda's van de vergaderingen van ingelanden van het waterschap Poortvliet met staten van de begrotingen en rekeningen van het waterschap, en Jaarverslagen van de Volksbibliotheek te Sint- Annaland, 1902/ / Stukken bevattende opgaven ten behoeve van het Centraal Bureau voor de Statistiek, Rekeningen van het Groene Kruis, afdeling Sint- Annaland, Patroonboek met losse knippatronen van kledingstukken van Mien Bruijnzeel, vermoedelijk ten behoeve van cursus patroontekenen, (ca. 1935). 1 katern